‘Kechi Waambilenga Nabo Kwakubula Kishimpi Ne’
“Abi byonse Yesu wibyambile mu bishimpi ku mabumba; kabiji kwa kubula kishimpi kechi waambilenga nabo ne.”—MATEO 13:34.
1, 2. (a) Mamboka bantu kyobabujila kulubamo bukiji bishimpi byafwainwa? (b) Ñanyi mutundu wabishimpi Yesu byoaingijishe, kabiji ñanyi mepuzho ajipo pamambo akwingijisha kwanji bishimpi? (Monai tubyambo twapanshi.)
ABYA mwakonsha kuvuluka kishimpi kyomwaumvwine kampe mujashi jamvula-bantu myaka yavula yapitaponyi? Bishimpi byawama bantu kechi bebilubamo bukijine. Nembi umo waambile’mba: “Bishimpi bikwasha bantu babena kuteleka kwalulula byobabena kuteleka mubintu nekwibifwanyikizha mumilanguluko yabo.” Namambo akuba kufwanyikizha bintu kwitukwasha kumvwisha bulongo, bishimpi byakonsha kukwasha muntu kukwatakanya bukiji byambo. Bishimpi bikwasha kumvwisha byambo, nelufunjisho lujimo lujimbwa mumilangwe yetu.
2 Kafwako mufunjishi nangwa umo panopantanda wayuka kufunjisha bulongo nabishimpi byonka byajinga Yesu Kilishitu ne. Nangwa kyakuba pabapite kemyaka 2,000 kufuma kimye Yesu kyoaambile bishimpi, bantu bakibivuluka kwakubula kukatazhiwa.a Mamboka nanchi Yesu kyoakosejile jino jishinda jakufunjishishamo? Kabiji kika kyalengejile bishimpi byanji kwikala byafwainwa?
Yesu Kyoafunjishishenga Nabishimpi
3. (a) Kwesakana nabyaamba Mateo 13:34, 35, ñanyi kishinka kimo Yesu kyoataijilenga bishimpi? (b) Kika kimwesha kuba’mba Yehoba wanemeka bingi jino jishinda jakufunjishishamo?
3 Baibolo itubulapo bishinka bikatampe bibiji bilumbulula Yesu kyoatailanga bishimpi. Kishinka kitanshi kekya kuba’mba kwamba bishimpi kwafikizhenga bungauzhi. Mutumwa Mateo wanembele’mba: “Abi byonse Yesu wibyambile mu bishimpi ku mabumba; kabiji kwakubula kishimpi kechi waambilenga nabo ne: amba kifike akya kyaambile ngauzhi wa Lesa, amba, Nkāsama mu kwamba bishimpi.” (Mateo 13:34, 35) Mateo waambile byambo bya “ngauzhi” wanembele byambo biji mu Masalamo 78:2. Uno nyimbi wamasalamo watangijilwe namupashi wa Lesa kunemba bino byambo kala kene Yesu saka akyangye nekusemwatune. Kekyakukumya bingi pakumona kuba’mba Yehoba wanengezhejile jimo kuba’mba Mwananji ukafunjishanga nabishimpi. Kine Yehoba wanemeka bingi jino jishinda jakufunjishishamo!
4. Yesu walumbulwile byepi kyoatailanga bishimpi?
4 Kyabubiji, Yesu aye mwine walumbulwile kuba’mba waambilenga bishimpi kwabenyamo bantu bajinga namichima yaluwankana nebajinga bulongo. Panyuma yakushimikizha “mabumba akatampe” kishimpi kya njimi wakushilenga kunwa, baana banji babwanga bamushikishe’mba: “Lelo mambo ka wibambila mu bishimpi?” Yesu wakumbwile’mba: “Kya kuyuka byafyamika bya bufumu bwa mwiulu kyapanwa kwi anweba, pakuba kwi abo ne. Kyo kyo nebambila mu bishimpi; mambo byo bamona kechi bamona ne, kabiji byo bomvwa kechi baumvwa ne, nangwa kukwatakanya ne. Kabiji ponka pe abo pafika mambo aawile Isaya na Mupashi amba, Kumvwa mukomvwa, ne kukwatakanya nangwa pacheche ne; kabiji kumona mukamona, ne kumwesha nangwa pacheche ne: ke pakuba muchima wa bano bantu waluwankana.”—Mateo 13:2, 10, 11, 13-15; Isaya 6:9, 10.
5. Bishimpi byakwa Yesu byaabenye byepi bantu bamutelekelenga bekepeshe kuboba belundumikile?
5 Bishimpi byakwa Yesu byaabenye byepi bantu? Pabimye bimo bantu bamutelekelenga bapesele-peselenga bingi pakubatu’mba bomvwishe mwatala byambo byanji. Kabiji aba bekepeshe batundaikilwenga kuya nakumwipuzha amba ebalumbulwilebyo. (Mateo 13:36; Mako 4:34) Nanchi kokuba’mba bishimpi byakwa Yesu byasolwelenga bukine kuboba bebusakilenga; kabiji pakimye kimotu byafilenga bukine kuboba bajinga namichima yakwilundumika. Yesu byoajingapo mufunjishi wakukumya! Pano twayai tumonepo bishinka bimo byalengejile bishimpi byanji kwikala byafwainwa.
Kusala Byambo Byakwamba
6-8. (a) Jishukoka jobabujile bantu bamutelekelenga Yesu pakyokya kimye? (b) Byakumwenakoka bimwesha’mba Yesu wasajilenga byambo byakwamba?
6 Abya mwakilangulukapo kala byokyajinga ku baana babwanga pakyokya kimye pakuteleka Yesu namatwi abo kasa abena kufunjisha? Bino nangwa kyakuba bajinga najishuko jikatampe jakumvwa jiwi jakwa Yesu, pakyokya kimye kechi bajingapo najishuko jakupesa-pesa mubyambo byanembwa byakwibavululamo bintu byoaambilene. Bino basungilengatu byambo byakwa Yesu mumichima yabo. Mubishimpi, Yesu wibakwashishe kuvuluka bintu byoafunjishe. Muñanyi jishinda?
7 Yesu wasajilenga byambo byakwamba. Umvwe wamona’mba byambo bimo bibena kukebewa kwibyamba mujishimikila joabena kushimikizha, nangwa wamona’mba byafwainwa kukonkomwenwapo, wibyambilenga. Onkao mambo, watongwele kibelengelo kyamikooko yashile kafunga nekuya nakukeba yewa wataikile, kibelengelo kyamaawala aingijile bamingilo mubujimi bwamiñanzañanza, nekibelengelo kyamatalenta muntu oashijile bakalume banji.—Mateo 18:12-14; 20:1-16; 25:14-30.
8 Kabiji Yesu washilengapo byambo byabujilenga kukebewa byoamwenenga’mba byakonsha kwitulengela kukankalwa kukwatakanya bukiji mwatala bishimpi. Kyakumwenako, mukishimpi kyakalume wabujile lusa, kechi walumbulwilemo byaubile yewa kalume pakuba’mba ekale nakikoloto kyamali a ndenali 60,000,000 ne. Yesu wafunjishenga lufunjisho lwakwilekelangako mambo. Kintu kyanemenepo kechi kyajinga kukeba kuyuka uno kalume byoaponejile mukikolotone, bino kyanemenemo kejishinda jobamulekejileko kikoloto kyanji neaye byoakobile nakalume mukwabo yeakongweshetu mali anji acheche. (Mateo 18:23-35) Byonkabyo, nemukishimpi kyamwana walubile, Yesu kechi walumbulwilepo kyalengejile uno mwana kukebatu ponkapo nsabo yanji nekyoeyonawijilene. Bino Yesu walumbulwile byambo byanema bingi pamambo abiumvwine shanji kimye mwananji kyoalubulukile muchima nekubwela kunzubo. Byambo byavula byauno mutundu byoalumbulwile Yesu pamambo abiumvwine shanji byakebewenga mukishinka kyoafunjishenga’mba, Yehoba ulekelako bantu mambo ‘abo onsetu.’—Isaya 55:7; Luka 15:11-32.
9, 10. (a) Pakulumbulula bantu bamubishimpi byanji, Yesu waambilengakoka? (b) Yesu wakwashishenga byepi bantu bamutelekelenga nebakwabotu kuvuluka bishimpi byanji?
9 Kabiji Yesu wajimukile bingi mujishinda joalumbulwijilengamo bantu bamubishimpi byanji. Mukifulo kyakwamba byambo byavula pamwekelo yayewo muntu, waambilengakotu pabyo baubile, nangwa byobaubilepo pabyobyo bintu byoashimikizhe. Onkao mambo, mukifulo kyakulumbulula mwekelo yamwina Samaliya, Yesu walumbulwilekotu kintu kimo kyanema. Walumbulwile awa mwina Samaliya byoaubile lusa nekukwasha Muyudea yebakozhezhe walajile mumukwakwa. Yesu waambile byambo byavula byakebewenga kufunjisha’mba kechi twafwainwa kutemwatu kana bonka bakwetu bamushobo wetu nangwa bamukyalo kyetune, bino twafwainwa kutemwa bantu bonse.—Luka 10:29, 33-37.
10 Ñambilo yakwa Yesu yakusalulula bulongo byambo byakwamba yalengejile bishimpi byanji kwikala bipi byabula byambo byavula byakonsha kuvulañanya bantu. Mujino jishinda wakwashishe bantu bamutelekelenga pakyokya kimye nebakwabotu bavula, panyuma yakino bakonsheshe kutanga Mambo awama anembeshiwa namupashi, kuvuluka bishimpi, nemafunjisho anema oafunjishe.
Bishimpi Byalamata Kubintu Bimweka Mubwikalo Bwajuba Nejuba
11. Ambai byakumwenako bibena kumwesha’mba bishimpi byakwa Yesu byaambilenga pabintu byoamwenenga kimye akomenenga mu Ngalilea.
11 Yesu wayukile bingi kwamba bishimpi byaambilenga pabwikalo bwabantu. Bishimpi byanji byavula byaambilenga pabintu byoemwenejilenga aye mwine kimye akomenga mu Ngalilea. Akivulukaipo bwikalo bwanji bwaku bwanyike. Vulukai byoamwenenga bainanji saka babena kunengezha shinkwa wambizho pakutola mushinshi watutumuka yebashilepo kimye basokelenga shinkwa mukwabo, nekumukandakenya pamo amba atutumushe mukwabo. (Mateo 13:33) Bimye byavula wamwenenga nebakwata masabi kasa babena kuta makonde abo mumema akilola amu Kizhiba kya Ngalilea. (Mateo 13:47) Kabiji bimye byavula wamonanga nebanyike sabakaya pakisankane. (Mateo 11:16) Kampepo Yesu wayukile nebintu bikwabo byubiwa-ubiwa javula byoaingijishenga mubishimpi byanji, nabiji kukusa nkunwa, bijiilo byalusekelo byamasongola, nekunowa kajo kapya mumajimi mumute wazonga.—Mateo 13:3-8; 25:1-12; Mako 4:26-29.
12, 13. Kishimpi kyakwa Yesu kyakajo kawama nebincha kimwesha byepi’mba wayukile bwikalo bwabantu bakoajinga?
12 Onkao mambo, kechi kyakukumyane pakumvwa’mba mubishimpi byavula byakwa Yesu mwajinga byubilo byubiwa mubwikalo. Onkao mambo, pakuba’mba tumvwishe bulongo busendwe bwanji bwakwingijisha jino jishinda jakufunjishishamo, kyanema bingi kubalaula byambo byanji byobyalumbulwilenga ku Bayudea bamutelekelenga. Twayai tumonepo byakumwenako bibiji.
13 Kitanshi, mukishimpi kyakajo kawama nebincha, Yesu washimikizhe muntu umo wakushile nkuwa yawama mubujimi bwanji bino “mulwanyi” wayile mubujimi nekukakusamo bincha byavula. Mamboka Yesu kyoasajijile kwamba pabyubilo byabulwanyi? Vulukai kuba’mba washimikizhe kino kishimpi kwipi na Kizhiba kya Ngalilea, kabiji mwingilo mukatampe waingilanga bena Ngalilea wajinga wakujima. Kyajinga kintu kyatama bingi kunjimi umvwe mulwanyi waiya bumbela-mbela nekumukushilamo bincha mubujimi bwanji. Mizhilo yajingako kyokya kimye imwesha kuba’mba bino byubilo byauno mutundu byaubiwanga. Nanchi kechi kyajinga kintu kyafwainwa bingi Yesu kwamba byubilo byamwekanga byobakonsheshe kumvwa bantu bamutelekelenga nenyi?—Mateo 13:1, 2, 24-30.
14. Mukishimpi kyamwina Samaliya, mamboka okyanemejile Yesu kutongola mukwakwa wafumine ku “Yelusalema kuya ku Yeliko” pakuba’mba bantu bomvwishe kishinka kyoaambilenga?
14 Kyabubiji, vulukai kishimpi kyamwina Samaliya. Yesu watatwile nakwamba’mba: “Umo muntu wakunkulukile kufuma ku Yelusalema kuya ku Yeliko; ne aye bamubelamine ku batupondo, bamuvujile bivwalo ne kumututaula ke baye, bamushile pepi kufwa.” (Luka 10:30) Yesu watongwele mukwakwa yebayukijile jimo wafumine ku “Yelusalema kuya ku Yeliko” kuba’mba bomvwishe kishinka kyoaambilenga. Kimye ashimikizhenga kino kishimpi wajinga mu Yudea, pepitu na Yelusalema; nanchi kokuba’mba bantu bamutelekelenga bayukile mukwakwa yeatongwele. Awa mukwakwa wayukanyikilwe’mba watama bingi kikatakata umvwe muntu uji bunke. Wajinga bingi namakonka avula mwafyamanga tupondo.
15. Mamboka okyabujile kwikala kyafwainwa muntu kubingisha kutama kwaubile yewa ñanga wa Lesa nemwina Levi bamu kishimpi kyamwina Samaliya?
15 Kabiji paji nekintu kikwabo kyanema mubyambo byakwa Yesu byamukwakwa wafumine ku “Yelusalema kuya ku Yeliko.” Mukishimpi kyanji waambile’mba, patanshi wapichile mujoja jishinda wajinga ñanga wa Lesa kepo palondejile mwina Levi, bino pabano kafwapo nangwa umo waimene’mba amukwashe yewa muntu yebakozhezhene. (Luka 10:31, 32) Bañanga ba Lesa baingilanga munzubo ya Lesa mu Yelusalema, nebena Levi bebakwashanga mumingilo yabo. Bañanga nebena Levi bavula baikalanga mu Yeliko kimye kyobabujilenga kwingila munzubo ya Lesa, mambo Yeliko wajingatu pepi makilomita 23 kufuma mu Yelusalema. Onkao mambo, kwakubula nangwa kuzhinaukatune bapitanga muyewa mukwakwa. Kabiji monai kuba’mba ñanga wa Lesa nemwina Levi bapichilenga mumukwakwa ‘wafuma ku Yelusalema,’ kokuba’mba bafuminenga kunzubo ya Lesa.b Onkao mambo, kafwako nangwa umo wakonsha kubingisha kutama kwaubile bano bantu kwamba’mba: ‘Balekele kumukwasha mambo wamwekelenga’mba wafwa, mambo kukwata mufu kwakonsheshe kwibalengela kwikala babiko babula kufwainwa kwingila munzubo ya Lesa pamoba amone.’ (Bena Levi 21:1; Kubala 19:11, 16) Yesu waambilenga bishimpi byaambilenga pabintu byobayukile jimo bantu boabujilenga.
Bishimpi Byafumine Kubintu Byalenga Yehoba
16. Mamboka okyabujila kwikala kyakuzhinauka kuba’mba Yesu wayukile bilengwa?
16 Byakumwenako nebishimpi byavula byakwa Yesu bimwesha kuba’mba wayukile bingi bijimwa, banyama, nempupilo yamwela. (Mateo 6:26, 28-30; 16:2, 3) Kwepi koayukijile bino bintu? Kimye akomenenga mu Ngalilea wamwenenga bilengwa bya Yehoba. Yesu “ye Mubeji wa pa bilengwa byonse,” kabiji Yehoba wamwingijishe ‘busendwe’ mukulenga bintu. (Kolose 1:15, 16; Byambo bya Mana 8:30, 31) Nanchi kyakuzhinauka kuba’mba Yesu wayukile bilengwanyi? Pano twayai tumone byoaingijishe maana abino bintu byoayukile mumfunjishisho yanji.
17, 18. (a) Byambo byakwa Yesu byanembwa mu Yoano kyapitala 10 bimwesha byepi’mba Yesu wayukile miteeto yamikooko? (b) Bantu bafwakashishanga kumapunzha kwanembejilwenga Baibolo bemwenanga byepi bakafunga byobakwatankana namikooko yabo?
17 Kishimpi kyakwa Yesu kimo kyawamisha kekyokya kyanembwa mu Yoano kyapitala 10, kyoapashañanya bulunda bwanji nabaana banji babwanga kukafunga nemikooko yanji. Byambo byakwa Yesu bimwesha kuba’mba wayukile bingi miteeto yamikooko yakulela. Wamwesheshe kuba’mba mikooko ipana ayo ine amba beifungenga, kabiji nayo ilondela bingi bulongo kafunga wayo. (Yoano 10:2-4) Bantu bafwakashishanga kumapunzha kwanembelwenga Baibolo bemwenanga mikooko byoyakwatankana nakafunga wayo. Mukitota-myaka kyabu 19, H. B. Tristram wafunda byabilengwa waambile’mba: “Nemwenejile kafunga kasa abena kukaya namikooko yanji. Waubilenga nobe ubena kunyema; mikooko nayo yasontomoka lubilo yakamubunga. . . . Kepo mikooko yonse yamuzhoka saka ibena kukaya lumpelengwe.”
18 Mamboka mikooko kyoilondela kafunga wayo? Yesu waambile’mba: “Yayuka jiwi janji.” (Yoano 10:4) Nanchi kine mikooko iyuka jiwi jakafunga wayonyi? Kwesakana nabyoemwenejile aye mwine, George A. Smith mubuku wanji wa The Historical Geography of the Holy Land wanembele’mba: “Kimye kimo mute twaikalanga kumishima yamu Yudea, kotwamwenenga bakafunga basatu nangwa bana baiya namikooko yabo. Mikooko yavwangakenengatu naikwabo kyakuba twakuminyenga kafunga umo umo byoasalulwilepo jitanga janji. Bino panyuma yakuba mikooko yatoma mema nekukaya-kaya, bakafunga batuntukilenga mukinkunenke awu kuku awu naye kuku. Yense waichilenga mikooko yanji najiwi janji mumapunzha mobajinga, nemikooko popo yafuminenga mukisamba kyaikwabo nekuya kwi kafunga wayo bulongo kwakubula kwishindaika.” Yesu wajinga bingi najishinda jawama kwambilamo kishinka kyanji. Umvwe twayuka nekukokela mafunjisho anji kepo nekukokela bukafunga bwanji, wakonsha kwitulama mubutemwe bwanji bwabu “kafunga wawama.”—Yoano 10:11.
Bishimpi Byaambilenga Pabintu Byamwekanga Byayukile Bantu Bamutelekelenga
19. Pakuba’mba akane ndangulukilo yabubela, Yesu waingijishe byepi malwa amwekejile konkako kwajinga bobo bantu?
19 Mubishimpi byawama mwikala bimo byamwekele nangwa byakumwenako byakonsha kufunjilako bantu. Pakimye kimo, Yesu waingijishe kintu kimo kyamwekele kukainamo bubela bwakuba’mba malwa aponenatu boba bafwainwa kwiamona. Waambile’mba: “Aba baji jikumi ne batanu na basatu, bo kyaponejile kyamba kya Shiloma ne kwibepaya, anweba’mba, bakizhizhemo bubi ku bonse bajinga mu Yelusalemanyi?” (Luka 13:4) Yesu wakaine bingi namukoyo milanguluko yakuba’mba lufu lwabantu lutongwelwa jimo. Aba bantu 18 bafwile, kechi bafwile namambo akuba’mba baubile bubi bwalengejile Lesa kwibazhingijilane. Bino lufu lwamalwa lobafwile lwajinga namambo akimye nebintu bisolomokatu kwakubula kuketekela. (Musapwishi 9:11) Mujino jishinda momo akainjile lufunjisho lwabubela byoatongwele kintu kyamwekele kyobayukijile jimo bantu bamutelekelenga.
20, 21. (a) Mamboka Bafaliseo kyobapelejilemo baana babwanga bakwa Yesu mambo? (b) Ñanyi jishimikila jamu Binembelo jaambile Yesu kulumbulula kuba’mba Yehoba kechi wakebele muzhilo wajuba ja Sabado kwingijishiwa mujishinda jakukanamane? (c) Kika kyotukafunda mumutwe walondelapo?
20 Mulufunjisho lwanji Yesu waambilenga nebyakumwenako byamu Binembelo. Vulukai kimye Bafaliseo kyobapelemo baana banji babwanga mambo akuchimuna mitwe yakajo nekuja pajuba ja Sabado. Kwambatu kine, baana babwanga kechi bazhilulwile Mizhilo ya Lesa ne, bino bazhilulwile mwalumbulwijilenga byazhijikile Bafaliseo pajuba ja Sabado. Pakuba’mba alumbulule’mba Lesa kechi wakebele muzhilo wajuba ja Sabado kumwingijisha mujishinda jakukanamane, Yesu wotongwelepo kintu kimo kyamwekele kala kyanembwa mu 1 Samwela 21:3-6. Byoaumvwine nzala, Davida nebanabalume boajinga nabo baishile kutente walusambakeno nekuja bashinkwa bakumeso a Lesa bobafumishemo. Bashinkwa bobafumyanga kumeso a Lesa basungilanga bañanga ba Lesa amba baje. Bino kwesakana nabyokyajinga pakino kimye, kechi kyatamine Davida nebanabalume boajinga nabo kuja boba bashinkwane. Kyakukumya bingi mambo jino jishimikila jojonka mu Baibolo jashimikizha bantu babujile bañanga kuja bashinkwa bobafumishengamo. Yesu wayukile bingi bulongo jishimikila jakwibabula, kabiji kwakuba nangwa kuzhinaukatune, Bayudea bamutelekelenga bejiyukijile jimo jino jishimikila.—Mateo 12:1-8.
21 Kine kine, Yesu wajinga Mufunjishi Mukatampe! Tukumya bingi pakumona bulume bwanji bukatampe boafunjishengamo bukine bwanema bwaumvwinenga bantu bamutelekelenga. Nga atweba twakonsha kumulonda byepi mumfunjishisho yetu? Tukafunda kino mumutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Bishimpi byakwa Yesu byajinga mumashinda avula, mwajinga byakumwenako, nengesakenyo yabintu. Wayukanwa bingi amba muntu watayanga bishimpi. Kishimpi kilumbululwa’mba, “kishimikizho kipi kyakufwanyikizha kuba’mba kikwashe bantu kuyuka byubilo byawama nangwa bukine bwakumupashi.”
b Yelusalema wajinga patuntama kukila Yeliko. Onkao mambo, umvwe muntu ubena kufuma ku “Yelusalema kuya ku Yeliko,” ‘wakunkulukilenga.’
Mukivulukanyi?
• Mamboka Yesu kyoafunjishenga nabishimpi?
• Kyakumwenakoka kimwesha kuba’mba Yesu waambilenga byakumwenako byobakonsheshe kumvwa bantu bamutelekelenga pakyokya kimye?
• Yesu waingijishe byepi maana oayukile pabilengwa mubishimpi byanji?
• Muñanyi mashinda Yesu moaambijilenga bintu byobayukijile jimo bantu bamutelekelenga?
[Bipikichala pa peja 23]
Yesu washimikizhepo kalume wakaine kulekelako mukwabo kikoloto kichechetu, ne shetu walekejileko mambo mwananji waonawine nsabo yanji yonse
[Kipikichala pa peja 24]
Kishinkaka kyajinga mukishimpi kyakwa Yesu kyamwina Samaliya?