KITANGO 6
Mambo Otujimo Atweba Bonse
1, 2. (a) Satana wakolomwene ñanyi mambo mu Edena? (b) Ano mambo atajile mu ka kwesakana na byoaambile?
MUJI mu mambo anema bingi akila mambo onse amwekela bantu. Lubaji lomujiko lukemulengela kwikala na bumi bwa myaka nangwa ne. Ano mambo akolomwenwe kimye kyatendekele bunsatuki mu Edena. Pa kyokya kimye Satana waipwizhe Evwa amba: “Nanchi kine, Lesa kechi wimwambijile nenyi? amba: Kechi mukaje ku kichi nangwa kimotu kya mu bujimi ne.” Mwanamukazhi wamukumbwile’mba kuji kichi kimo Lesa kyoetwambijile’mba: “Kechi mukajeko ne ... kuchina’mba mwakafwa.” Ponkapo Satana wabepejile Yehoba amba, bwikalo bwa ba Evwa ne Adama kechi bwaimenejile pa kukokela Lesa ne. Satana waambile’mba Lesa watainenga bilengwa byanji kintu kyawama bingi—bulume bwa kwilengela bene mizhilo ya kulondela mu bwikalo bwabo. Kabiji Satana waambile ne kuba’mba: “Lesa wayuka’mba mu juba jo mukajako, meso enu akalaba; kabiji mukekala pamo nobe Lesa mwine ne kuyuka byawama ne byatama.”—Ntendekelo 3:1-5.
2 Satana wikitazhizhe mu kuba’mba bantu bakonshatu kwikala bulongo umvwe bene sabefuukwila byakuba kukila kukokela mizhilo ya Lesa. Mu jino jishinda wakaine bukalama bwa Lesa. Kino kyakolomwene mambo anema bingi a bumfumu bwa Lesa. Ano mambo ke akuba’mba kana Lesa ye wafwainwa kulama bilengwa byonse nyi, nangwa ne. Pabukile jipuzho ja kuba’mba: Kyepi kyawamina bantu, bukalama bwa Yehoba nyi, inyi bukalama bwa bukitolwele kwakubula aye ne? Yehoba wakonsheshe kwipaya ba Adama ne Evwa pa kyonkakya kimye, pano bino kino inge kechi kyapwishishe bulongo mambo a bukalama bwine bwakila ne. Lesa byoapa bantu kimye kyabaya kya kwilama abo bene, wamwesha bifumamo umvwe bantu betolwela bene kwakubula kulondela mizhilo yanji.
3. Ñanyi mambo akwabo Satana o akolomwene?
3 Milengulwila ya kwa Satana ya kulengulula bukalama bwa Yehoba kechi yapwiletu na byaubiwe mu Edena ne. Wazhinaukile ne kuba’mba bakwabo nabo kuba baikala bakishinka kwi Yehoba ne. Ano nao aikele ke mambo akwabo. Ano mambo alamachile baana ba ba Adama ne Evwa ne baana ba Lesa bonse ba ku mupashi, kubikakotu ne Mwana wa Yehoba yeatemwisha mubeji wanji. Kya kumwenako, mu moba akwa Yoba, Satana waumijilepotu popolo’mba aba bamwingijila Yehoba kechi bamwingijila na mambo a kumutemwa aye nangwa kutemwa bukalama bwanji ne, bamutemwatu na mambo a lwiso. Wapachikile kuba’mba umvwe baikala mu lukatazho, bakakebeshanga bintu bya ku mubiji.—Yoba 2:1-6; Lumwekesho 12:10.
Byaubiwa mu Bwikalo bwa Bantu
4, 5. Bwikalo bwa bantu bwamweshapo ka pa mambo a bantu kwiendela bene mwafwainwa?
4 Kishinka kikatampe kya bukalama bwine bwakila ke kino: Lesa kechi walengele bantu kwikala bulongo bunke bwabo kwakubula bukalama bwanji ne. Pa kuba’mba bekale bulongo wibalengele’mba balondelenga mizhilo yanji yaoloka. Ngauzhi Yelemiya waswile’mba: ‘Anweba Yehoba, nayuka namba muntu mwine na maana anji kechi wakonsha kusalulula jishinda jawama kuyamo ne, aye mwine muntu kechi uji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne. Anweba Yehoba, mfundai amiwa.’ (Yelemiya 10:23, 24) Onkao mambo, Byambo bya Lesa byakambizha’mba: “Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, ne kuta muchima ku milangwe yobe obe mwine ne.” (Byambo bya Mana 3:5) Byonkatu Lesa byoalengele’mba bantu batangijilwenga na mizhilo ya mubiji kuba’mba bekale bomi, walengele ne mizhilo ya byubilo byawama, yakuba umvwe yalondelwa yakonsha kwibekajika pamo mu mutende.
5 Kine, Lesa wayukile’mba bantu kechi bakonsha kwilama bulongo abo bene kwakubula bukalama bwanji ne. Monka mu kukeba kwilama bene kwakubula bukalama bwa Lesa, bantu balenga bipamo byapusana pusana bya bumulwila ntanda, bya busulu, ne bya bupopweshi. Bino bipamo byapusana pusana byaletela bantu mitotololo ibula kupwa mubafume ne bukapondo, makondo, ne lufu. ‘Muntu uba bunkambo pa muntu mukwabo mu kumuyanjisha.’ (Musapwishi 8:9) Kino byobyo kyubiwa mwapita bwikalo bwa bantu bonse. Byonka byo kyaawijilwe jimo mu Byambo bya Lesa, bantu batama ne ba bujimbijimbi babena kuyilakotu “na kutama.” (2 Timoti 3:13) Kabiji mu myaka kitota kya bu 20, bantu mobakomejileko mu bya sayansi ne mu byakulengalenga, bapichile mu bya malwa byabujile kumwekapo kala ne. Byambo bya mu Yelemiya 10:23 byafikizhiwa pakatampe kuba’mba bantu kechi balengelwe na bulume bwa kwenda bene mwafwainwa ne.
6. Lesa ukapwisha byepi bukalama bwa bantu bobelama bene kwakubula aye ne?
6 Bya malwa byaubiwa pa kimye kikatampe byafuma mu kwipatula kwi Lesa, byamweshatu patoka amba bukalama bwa bantu kechi bwakonsha kuleta buwame ne. Bukalama bwa Lesa jo jishindatu bunke jileta lusekelo, buumo, butuntulu bwa mubiji bwawama, ne bumi. Kabiji Byambo bya Lesa byaamba’mba kimye Yehoba kyoapa bantu kwilaminamo abo bene katatakatu kikapwe. (Mateo 24:3-14; 2 Timoti 3:1-5) Katatakatu akanyantukilemo mu bukalama bwa bantu akekajikepo bukalama bwanji panopantanda. Bungauzhi bwa mu Baibolo bwamba’mba: “Mu moba a boba bamfumu [bukalama bwa bantu bujipo luno] aye Lesa wa mwiulu ukaleta bufumu bo bakabula konauna myaka ne myaka, nangwa pachechetu ne, kabiji abwa bufumu kechi bakebupana ku mutundu ungi ne. Kabiji bukalalaula buno bufumu bonse ne kwibupwishatu shata! pakuba abo bukekala myaka ne myaka.”—Danyela 2:44.
Kupuluka ne Kutwela mu Ntanda Ipya ya Lesa
7. Ba ñanyi bakapuluka kimye bukalama bwa Lesa kyo bukafumyapo bukalama bwa bantu?
7 Ba ñanyi bakapuluka kimye bukalama bwa Lesa kyo bukafumyapo bukalama bwa bantu? Baibolo yakumbula’mba: “Baoloka [aba batumbijika Lesa amba ye wafwainwa kulama] bakekala mu ntanda, kabiji ne balumbuluka bakakelwa monka. Bino babi [aba balanguluka’mba Lesa kechi wafwainwa kulama ne] bakebafumyamo mu ntanda.” (Byambo bya Mana 2:21, 22) Nyimbi wa masalamo naye waambile’mba: “Pakishala pacheche ne babi bakekala ke kafwako ... Baoloka bakaswana ntanda, ne kwikalamo myaka ne myaka.”—Masalamo 37:10, 29.
8. Lesa ukabingisha byepi bumfumu bwanji?
8 Panyuma yakonauna buno bwikalo bwa kwa Satana, Lesa ukaleta ntanda yanji ipya, ikafumyapo bukapondo, makondo, buyanji, lumanamo, malwazhi, ne lufu lwa vundankanya mutende wa bantu ne kwibabika mu buzha pa myaka yavula bingi. Baibolo yalondolola bingi bulongo bintu byawama bibena kupembelela bantu ba lukokelo amba: “Aye [Lesa] ukashimuna mipolo yonse ku meso abo; ne lufu kechi lukekalako jibiji ne; nangwa mabingo, nangwa kujila, nangwa misongo, kechi bikekalako jibiji ne: bintu bitanshi byapichijila.” (Lumwekesho 21:3, 4) Kupichila mu Bufumu bwanji bwa bukalama bwa Kilishitu, Lesa ukabingisha lūsa lwanji lwa kwikala Mfumu wetu mwine wakila nangwa’mba, Kalama wetu.—Loma 16:20; 2 Petelo 3:10-13; Lumwekesho 20:1-6.
Bamo byo Bamwesheshe Lubaji Lobaimejileko mu ano Mambo
9. (a) Aba batwajijile kwikala bakishinka kwi Yehoba bamwene byepi byambo byanji? (b) Nowa wamwesheshe byepi bukishinka bwanji, kabiji twakonsha kufunjilako byepi kwi aye?
9 Mu bimye byakala byonse, kwajinga banabalume ne banabakazhi ba lwitabilo bamwesheshe bukishinka bwabo kwi Yehoba ne kumunemeka’mba ye Mfumu mwine wakila. Bayukile kuba’mba bwikalo bwabo bwaimena pa kumumvwina ne kumukokela. Nowa byobyo ajinga. Lesa waambijile Nowa amba: “Kwapwa, mpelo ya bantu bonse yafika kala ku meso ami ... Ifikile obe mwine bwato.” Nowa wakokejile byamukambizhe Yehoba. Nangwa kyakuba bantu ba mu oa moba bebajimwineko, batwajijilepotu na kwikala mwayila bwikalo bwabo uba nobe kafwako nangwa kimo kikobiwa ne. Bino Nowa wafikile bwato bukatampe ne kutwajijila na kusapwila ku bakwabo byambo bya mashinda aoloka a Yehoba. Jishimikila jatwajijila kwamba’mba: “Byo byo aubile Nowa, monka mo amukambizhizhe Lesa, mo mo aubijile.”—Ntendekelo 6:13-22; Bahebelu 11:7; 2 Petelo 2:5.
10. (a) Abalahama ne Sala batumbijikile byepi bumfumu bwa Yehoba? (b) Mu ñanyi jishinda motwakonsha kufunjilako ku byaubile Abalahama ne Sala?
10 Abalahama ne Sala nabo ke bakumwenako bawama bingi mukutumbijika bumfumu bwa Yehoba, ne kuba byonse byoebakambizhenga kuba. Baikalanga mu Ula muzhi wa bena Kalodeya mwavujile bingi bunonshi. Bino Yehoba byoamwambijile Abalahama kuya ku ntanda ingi yoabujilepotu nangwa kuyuka, Abalahama “waimene kaye monka mo bamwambijile kwi Yehoba.” Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Sala waikalanga bwikalo bwakipale bingi, ko kumvwa’mba wajinga na nzubo, balunda, ne balongo. Pano bino, wakokejile Yehoba ne mwata wanji ne kuya bayile ku kyalo kya Kenana, nangwa kyakuba kechi wayukile byoakekala kokwa ne.—Ntendekelo 11:31–12:4; Byubilo 7:2-4.
11. (a) Mu kimye kya mutundu ka Mosesa moatumbijikile bumfumu bwa Yehoba? (b) Twakonsha kufundako ka ku byaubile Mosesa?
11 Mosesa naye wajinga muntu mukwabo watumbijikile bumfumu bwa Yehoba. Waubile kino byoajinga mu kimye kyakatazha kyoatalañenenga kilungi na kilungi ne Felo wa Ijipita. Mosesa kechi wiketekejile aye mwine ne. Bino wizhinaukile’mba kechi wajinga na bulume bwa kwamba bulongo ne. Nangwa byonkabyo wakokejile Yehoba. Na bukwasho bwa Yehoba ne bwa mulongo wanji Alona, Mosesa waambile javula byambo bya Yehoba kwi Felo wakosele muchima. Nangwatu bena Isalela bamo kechi bamumvwijilenga Mosesa ne. Mosesa waubile byonse Yehoba byoamukambizhe kuba, kabiji kupichila mwi aye bena Isalela bapokolwelwe mu Ijipita.—Kulupuka 7:6; 12:50, 51; Bahebelu 11:24-27.
12. (a) Kika kimwesha kuba’mba kwikala bakishinka kwi Yehoba kechi kubatu’mba kana paji byambo Lesa byoanemba ne? (b) Kumvwisha bukishinka bwa uno mutundu kwitukwasha byepi kwingijisha 1 Yoano 2:15?
12 Aba bonse bajinga bakishinka kwi Yehoba kechi balangulukilenga’mba kukokela byanembele Lesa byo byonka byo bafwainjilwe kukokelatu ne. Kimye muka Potifwalo kyoaesekele kongola Yosefwa amba alaale nanji, kechi kwajingapo muzhilo wa Lesa wanembelwe wakainyenga kuba bulalelale ne. Bino, Yosefwa wayukile lunengezho lwa masongola Yehoba oatendekeshe mu Edena. Wayukile kuba’mba kulaala na muka bene kufichisha Lesa pa muchima. Yosefwa kechi wakebelenga kumona pa ñanyi kipimo Lesa poasakumuleka waikala nobe bena Ijipita ne. Wanemekele mashinda a Yehoba kupichila mu kulanguluka languluka pa byaambile Lesa ku bantu, wauba ne kyoamwenenga’mba kyo kyaswa muchima wa Lesa.—Ntendekelo 39:7-12; Masalamo 77:11, 12.
13. Diabola wamwekele byepi’mba wa bubela (a) kwi Yoba? (b) ku Bahebelu basatu?
13 Nangwa besekwe lweseko lwa byepi nangwa lwa byepi, aba bamuyuka Yehoba kya kine kechi bafuma kwi aye ne. Satana waambile’mba umvwe kyakuba bipe bya kwa Yoba byaonaika pamo ne butuntulu bwanji bwa mubiji, ukamuvundamina Yehoba nangwa kyakuba ubena kumutentemesha. Bino Yoba wamwesheshe’mba Diabola wa bubela, nangwa kyakuba Yoba aye mwine kechi wayukile kwafuminenga malwa oapichilengamo ne. (Yoba 2:9, 10) Byopapichile myaka yavula, Satana byoakoselepotu’mba amweshe’mba byambo byanji byakine, walengejile mfumu mukaji wa Babilona kuchinya Bahebelu bakyanyike basatu amba basakwibataya mukisha kya mujilo bafwe umvwe babula kufukama ne kupopwela nkishi yeaimikile mfumu. Byo bakanjikizhiwe’mba basalepo kana kukokela mukambizho wa mfumu nangwa kukokela muzhilo wa Yehoba wakukana kupopwela bankishi, bamwesheshe patoka’mba baingijiilenga Yehoba kabiji ne kuba’mba yewajinga Mfumu wabo Wakila. Bukishinka bwabo kwi Lesa kyo kyajinga kintu kyanemesha mu bwikalo bwabo kukila bwikalo bo baikejilemo kyokya kimye!—Danyela 3:14-18.
14. Atweba bambulwakoloka twakonsha kumwesha byepi kuba’mba kine twibakishinka kwi Yehoba?
14 Nanchi ku babe bantu bakumwenako twakonsha kulanguluka’mba muntu walumbuluka kwi Yehoba kechi uba bilubo nenyi, nangwa kuba’mba inge waubatu kilubo kyapwa kechi ke walumbuluka nenyi? Ine kwalepeshatu! Baibolo itubula’mba pa kimo kimye Mosesa waubile kilubo. Nangwa kyakuba Yehoba wafichishiwe ku muchima, kechi wamukaine Mosesa ne. Batumwa ba kwa Yesu Kilishitu nabo baubanga bilubo. Byoayuka’mba twi bambulwakoloka, kimusangajika bingi Yehoba umvwe ketubule kusuujilamotu kyanshiji kyaswa muchima wanji mu mashinda aji onse. Umvwe na mambo a bukoke twalenga mambo, kyanema bingi kulapila ne kuja nyenye kabiji ne kubula kwikala na kisela kya kulenga lenganga mambo. Mu jino jishinda tumwesha kuba’mba twatemwa bintu Yehoba byoaamba’mba byawama ne kushikwa bintu byoaamba’mba byatama. Na mambo a lwitabilo lotuji nalo mu mfuto ya mambo ya kwa Yesu twakonsha kwikala batoka ku meso a Lesa.—Amosi 5:15; Byubilo 3:19; Bahebelu 9:14.
15. (a) Ñanyi pa bantu bonse wasungile bulumbuluke bwalumbuluka kwi Lesa, kabiji kino kyamwesheshe ka? (b) Kintu kyaubile Yesu kitukwasha byepi?
15 Nangwa byonkabyo, nanchi bantu kechi bakonsha kumwesha lukokelo lwa lumbuluka ku bumfumu bwa Yehoba bwine bwakila nenyi? Mukumbu wa jino jipuzho wajinga nobe kintu “kyafyamika” pa myaka nobe 4,000. (1 Timoti 3:16) Nangwa kyakuba Adama walengelwe waoloka, kechi wamwesheshe munema walumbuluka wa kunemeka Lesa ne. Pano ñanyi wamwesheshe uno munema? Kwambatu kine kafwako nangwa umo wa mu baana banji bandengamambo wamwesheshe uno munema ne. Muntutu wamwesheshe uno munema wajinga Yesu Kilishitu. (Bahebelu 4:15) Kintu kyaubile Yesu kyamwesheshe kuba’mba Adama wajinga mu bwikalo bwawama wakonsheshe kusunga bulumbuluke. Lesa kechi watamishe byoebalengele ne. Onkao mambo, Yesu Kilishitu ye yenka wakumwenako yetwafwainwa kulonda mu kukokela mizhilo ya Lesa ne mu kwipana kwetu atwe bene kwi Yehoba Nkambo walengele bintu byonse.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4, 5.
Nga Atweba Bunke Bwetu Twafwainwa Kukumbula’mba Ka?
16. Mambo ka otwafwainwa kulabilanga ne kukenkenta mu byubilo byotuba ku bumfumu bwa Yehoba bwine bwakila?
16 Atweba bonse pa muntu pa muntu ano moba tuji mu ano mambo a bumfumu bwa bilengwa byonse. Umvwe twaamba patoka amba tuji ku lubaji lwa Yehoba, Satana witutula bulemo. Uleta makatazho mu bintu byonse kabiji ukitwajijila kuba byonkabyo kukafikatu ne kimye kya mpelo ya buno bwikalo bwanji bubi. Twafwainwa kulabanga ne kukenkenta. (1 Petelo 5:8) Byubilo byetu byo bimwesha ku lubaji kotuji mu ano mambo akatampe a bumfumu bwa Yehoba bwine bwakila bonse, ne mambo akwabo a bubiji a kusunga bulumbuluke kwi Lesa umvwe tuji mu lweseko. Twakonsha kwiletela malwa umvwe ketumone byubilo byatama amba bijitu bulongo na mambo akuba’mba byo byasampukamo panopantanda. Kusunga bulumbuluke kukebewa kwibikako na ngovu kwingijisha mafunde aoloka a Yehoba mu bwikalo bwetu bonse.
17. Kwepi kwafuma bubela ne bwivi kwitulengela kwibukana?
17 Kya kumwenako, kechi twakonsha kulonda Satana ne, mambo “ye shanja bubela.” (Yoano 8:44) Twafwainwa kwikala bakishinka mu byonse byotuba. Mu ino ntanda ya kwa Satana, javula banyike kechi bekala bakishinka ku bansemi yabo ne. Bino bena Kilishitu banyike kechi boba kino ne, ne mu jino jishinda bamwesha patoka bubela bwa kwa Satana boabepele amba bantu ba Lesa bakonsha kusankilapo bulumbuluke bwabo umvwe baesekwa. (Yoba 1:9-11; Byambo bya Mana 6:16-19) Kuji ne byubilo byubiwa mu bya busulu byakonsha kumwesha muntu amba uji ku lubaji lwa “shanja bubela” mu kifulo kya kwikala ku lubaji lwa Lesa wa bukine. Byubilo bya mu busulu bwa uno mutundu twibikana. (Mika 6:11, 12) Kabiji bwivi nabo kechi bubingishiwa ne, nangwatu kyakuba awo muntu waiba wakajilwa nangwa awo muntu ye baibila wanonka. (Byambo bya Mana 6:30, 31; 1 Petelo 4:15) Nangwatu kyakuba kino kyo kyubilo kyubiwa javula ku mpunzha kotwikela nangwa ako kantu kasendewa kachechetu, bwivi kechi bwaitabizhiwa mu mizhilo ya Lesa ne.—Luka 16:10; Loma 12:2; Efisesa 4:28.
18. (a) Pa kupwa kwa Myaka Kiumbi kimo kya Bukalama bwa kwa Kilishitu, lweseko ka lobakesekwa bantu bonse? (b) Ñanyi muteeto yetwafwainwa kwipizhizha jimo lonka luno?
18 Mu kimye kya Bukalama bwa kwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi kimo, Satana ne bademona banji bakekala mu kalengwa kabula kupela, ko kuba’mba kechi bakajimbaikanga bantu ne. Mu kyo kino kimye bantu bakekala ku matwi nzoo! Bino pa kupwa yoya myaka kiumbi kimo, Satana ne bademona banji bakakasululwako pa kakimye kacheche. Aye ne bonse bamulondela bakakatazha bantu baoloka bakasunga bulumbuluke bwabo kwi Lesa. (Lumwekesho 20:7-10) Umvwe tukashinkwako pa kyokya kimye kikakasululwa Satana, tukamwesha byubilo ka ku bumfumu bwa bilengwa byonse? Pakuba bantu bonse pa kyokya kimye byo bakekala balumbuluka, muntu umvwe wauba kyubilo kyabula bukishinka ko kuba’mba wikyubilamotu kyanshiji, ne kikafumamo ke konaunwa kikupu. Onkao mambo, lonka luno twafwainwa kwipizhizha jimo muteeto wa kumvwina mikambizho iji yonse yoetupa Yehoba, kikale kupichila mu Byambo byanji nangwa mu jibumba janji. Kuba kino kumwesha kuba’mba kine twipana kwi aye yenka Nkambo Walengele bintu byonse.
Mepuzho Akupitulukamo
• Ñanyi mambo akatampe otujimo atweba bonse? Etufikijile byepi?
• Mu mashinda ka banabalume ne banabakazhi bakukala mo bamwesheshe bulumbuluke bwabo kwi Yehoba?
• Mambo ka o kyanemena kuba’mba tutumbijikenga Yehoba mu byubilo byetu pa juba pa juba?