“Vulukainga Muntu Wachinchikile”

1-3. (a) Muchima wamukatezhe byepi Yesu mu bujimi bwa Ngesemani, kabiji ki ka kyalengejile? (b) Ki ka kyakonsha kwambiwa pa kuchinchika kwa kwa Yesu, kabiji mepuzho ka o twakonsha kwipuzha?

BINTU byakatezhe bingi. Yesu wajinga ukyangye kupitapo mu makatazho a uno mutundu. Wajingatu ku mpelo ya bumi bwanji pano pa ntanda. Wayile na batumwa banji ku bujimi bwa Ngesemani. Yesu wayangako na batumwa banji ku buno bujimi. Bino pa buno bufuku wakebelenga kwikala bunke. Byo ashile batumwa banji, wayile mukachi ka bujimi, wafukamine ne kutendeka kulomba. Walombele na mukoyo kabiji muchima wanji watendekele kumukatazha bingi kya kuba “masulwila anji aalukile nobe mashi abena kunokela panshi.”​—Luka 22:39-44.

² Ki ka kyalengejile Yesu kwakamwa? Wayukile’mba katatakatu batendeke kumumanyika, pano bino kino kechi kyo kyamulengejile kwakamwa ne. Walangulukilenga pa kintu kikatampe kyanema. Walangulukilenga pa jizhina ja Shanji kabiji wayukile’mba bwikalo bwa bantu bwa kulutwe bwaimenejile pa bukishinka bwanji. Yesu wayukile ene mambo o kyanemejile kuchinchika. Umvwe wakankelwe kuchinchika, inge waletele mwenga pa jizhina ja Yehoba. Bino Yesu wachinchikile. Pa jonkaja juba Yesu waikele wakumwenako wawama mu kuchinchika pano pa ntanda, kabiji byoajinga pepi kufwa waambile’mba: “Byonse byaubiwa.”​—Yoano 19:30.

³ Baibolo witutundaika ‘kuvulukanga [Yesu] muntu wachinchikile.’ (Bahebelu 12:3) Twakonsha kwipuzha mepuzho nabiji a kuba’mba: Ñanyi meseko achinchikile Yesu? Ki ka kyamukwashishe kuchinchika? Twakonsha kulondela byepi kuchinchika kwanji? Saka tukyangye kukumbula ano mepuzho, twayai twisambe pa byavwangiwamo mu kuchinchika.

Kuchinchika Kulumbulula Ka?

4, 5. (a) “Kuchinchika” kulumbulula ka? (b) Mu kuchinchika mwavwangwa ñanyi bintu? Lumbululai.

⁴ Bimye bimo, atweba bonse ‘twikala na bulanda na mambo a meseko apusana pusana o tubena kupitamo.’ (1 Petelo 1:6) Nanchi kupita mu lweseko kulumbulula’mba tubena kuchinchika lolo lweseko nyi? Ine. Kyambo kya Kingiliki kya “kuchinchika” kilumbulula “kutwajijila kwikala wakosa mu kimye kya makatazho.” Shayuka umo waambile pa kuchinchika kwanembwa mu Baibolo’mba: “Kuchinchika ke kwikala na muchima wa kukakachila ku kintu ne kwikala na lwitabilo lwakosa . . . Ke kyubilo kilengela muntu kushikimana kimye kyo abena kupita mu lweseko. Kabiji uba bintu byawama byakonsha kulengela lukatazho kuleta lukumo mambo wayuka bintu byawama bikafumamo inge wachinchika.”

⁵ Onkao mambo, kuchinchika kechi kulumbululatu kupita mu makatazho ne. Kwesakana na byaamba Baibolo, kuchinchika kwavwangamo kwikala wakosa, kwikala na milanguluko yawama ne na luketekelo mu kimye kya meseko. Akilangulukai pa kino: Bantu babiji bebataya mu kaleya pa mambo apusana. Umo ye bakasa na mambo a bukapondo bwanji ubena kwijizhañanya. Mukwabo ye bakasa na mambo a kwikala mwina Kilishitu wakishinka, watwajijila kwikala na luketekelo lwakosa mambo wayuka’mba kuba bino kusakumukwasha kumwesha bukishinka bwanji. Kechi twakonsha kwamba’mba kapondo wachinchikile ne, kana mwina Kilishitu wakishinka ye wakumwenako wawama wachinchikile.​—Yakoba 1:2-4.

6. Tufunda byepi kuchinchika?

⁶ Kuchinchika kukebewa bingi umvwe tukeba’mba tukapuluke. (Mateo 24:13) Nangwa byonkabyo, kechi tusemwa na kino kyubilo ne. Twafwainwa kufunda kuchinchika. Mu ñanyi jishinda? Pa Loma 5:3 paamba’mba: “Bya malwa bitulengela kuchinchika.” Ee, umvwe tukeba kuchinchika, kechi twafwainwa kunyema bintu byonse byeseka lwitabilo ne. Bino twafwainwa kupitamo. Kuchinchika kwiya umvwe ketushinde meseko onse o tupitamo pa juba pa juba. Lweseko lonse lo tupitamo lwitukosesha bingi pa kutalañana na lweseko lukwabo. Ee, kechi tufunda kuchinchika na bulume bwetu ne. Pakuba ‘tuketekela mu bulume bupana Lesa.’ (1 Petelo 4:11) Pa kwitukwasha kutwajijila kwikala bakosa, Yehoba witupa bukwasho bukatampe, ko kuba’mba Mwananji wakumwenako wawama. Twayai twisambe pe Yesu byo achinchikile.

Meseko Achinchikile Yesu

7, 8. Ñanyi bintu Yesu byo achinchikile ku mpelo ya bwikalo bwanji pano pa ntanda?

⁷ Ku mpelo ya bwikalo bwanji pano pa ntanda, Yesu wachinchikile bya malwa byavula byo apichilengamo. Kununga pa makatazho o apichilemo pa bobwa bufuku, akilangulukai pa bintu bikwabo byatama bya mumwekejile. Bamusolwele ku mulunda nanji wa pa muchima, kumunyema ku balunda nanji, kumumanyika kupichila mu kumwambila mwenga ku ba mu kije kikatampe kya bupopweshi, kumushipila mate kabiji ne kumupuma makofi. Nangwa byonkabyo, aye wachinchikile kabiji kechi waubilepo bitaala ne.​—Mateo 26:46-49, 56, 59-68.

⁸ Byoajinga pepi kufwa, Yesu wachinchikile bingi byo bamumanyikilenga. Bamupumine ne kumuzhipaula bingi kya kuba ne “mashi afumine.” Bamupopele pa kichi ne “kumwipaya pachepache, kino kyamulengejile kumvwa kukola bingi.” Akifwanyikizhai byo amanamine pa kumupopela pa kichi na misomali ikatampe mu maboko ne mu maulu. (Yoano 19:1, 16-18) Kabiji fwanyikizhai byo aumvwine kukola kimye nyama yanji kyo yatendekele kutabauka na mambo a kinemenezhi kya mubiji wanji byo baimikile kichi kya lumanamo. Wachinchikile ano malwa akatampe o apichilengamo saka alanguluka pa mwingilo wanji wanema ye twisambapo ku ntendekelo ya kino kitango.

9. Ñanyi bintu byavwangwamo mu kusenda ‘kichi kyetu kya lumanamo’ ne kulondela Yesu?

⁹ Byo tubena kulondela Yesu, ñanyi bintu byo twafwainwa kuchinchikako? Yesu waambile’mba: ‘Umvwe muntu ukeba kundondela . . . asenda kichi kyanji kya lumanamo kabiji andondelenga.’ (Mateo 16:24) Byambo bya kifwanyikizho bya kuba’mba “kichi kya lumanamo” bilumbulula kumanyikwa, mwenga nangwa lufu. Kulondela Kilishitu kechi kwapeela ne. Mizhilo yetu ya bwina Kilishitu itupusanyako na bantu bakwabo. Onkao mambo, ino ntanda itushikwa mambo kechi twi ba pano pa ntanda ne. (Yoano 15:18-20; 1 Petelo 4:4) Nangwa byonkabyo, twipana kusenda kichi kyetu kya lumanamo. Twasalapo kutwajijila kulondela wakumwenako wetu mu bintu byonse kuvwangakotu ne mu bya malwa nangwa lufu.​—2 Timoti 3:12.

10-12. (a) Mambo ka bumbulwakoloka bwa boba bapwanañananga ne Yesu o bwaikejile lweseko ko aji? (b) Ñanyi meseko akwabo achinchikile Yesu?

¹⁰ Mu mwingilo wanji, Yesu wapichile mu meseko akwabo aishile na mambo a bumbulwakulumbuluka bwa bantu bo apwanañananga nabo. Vulukai’mba Yehoba waingijishe “sendwe wanji” aye Yesu kulenga ntanda ne byumi byonse bijipo. (Byambo bya Maana 8:22-31) Onkao mambo, Yesu wayukile ene mambo Yehoba o alengejile bantu; wibalengele’mba bekale na byubilo Byanji ne kwikala bwikalo bwalumbuluka. (Ntendekelo 1:26-28) Byo ajinga pano pa ntanda, Yesu wamwene bintu byafumine mu bundengamambo, wapitanga mu bintu bipitamo bantu. Kyafwainwa kyamukolele bingi ku muchima pa kumona bwikalo bwa bundengamambo bwa bantu byo bwapusene na bwikalo butanshi bwalumbuluka bwaikele ba Adama ne Evwa. Na mambo a kino, Yesu wapichile mu lweseko. Nanchi wafwainwe kulefulwa ne kwikileka nangwa kulanguluka’mba watayilengatu kimye nyi? Twayai twisambepo.

¹¹ Kukosa muchima kwa Bayudea kwaletejile Yesu binyenge kabiji wajijile. Nanchi walekele bino byubilo byabo byatama kumupwishisha kizaku kyanji nangwa kumulekesha kusapwila nyi? Aye “wafunjishenga pa juba pa juba mu nzubo ya Lesa” kechi na mambo a bino byonse ne. (Luka 19:41-44, 47) Yesu ‘kyamufichile bingi ku muchima’ na mambo a kukosa kwa michima ya Bafaliseo bakebelenga kumona’mba kana usakubuka mwanamulume pa juba ja Sabado nangwa ne. Nanchi walekele bano bantu bemonanga’mba baoloka kumuchinya nyi? Ine. Wachinchikile ne kubuka yewa mwanamulume, monka mukachi ka shinagoga.​—Mako 3:1-5.

¹² Bintu byatama byaubanga baana ba bwanga ba kwa Yesu nabyo bya mubikanga mu lweseko. Byonka byo twafunjile mu Kitango 3, bonse bakebeshenga kwikala pa kifulo kya bukulumpe. (Mateo 20:20-24; Luka 9:46) Yesu wibafunjileko javula bingi pa mambo a kwipelula. (Mateo 18:1-6; 20:25-28) Pano bino, kechi baumvwine ne. Bufuku bwapeleleko na baana banji ba bwanga, pabuukile “mapata akatampe” pakachi kabo pa mambo a wajinga mukulumpe pe abo. (Luka 22:24) Nanchi Yesu wibalekeletu ne kwamba’mba kechi bakapimpula nenyi? Ine. Wibatekenyanga kimye kyonse, wibaketekejile ne kutwajijila kumonamo byawama mwi abo. Wayukile’mba mu michima yabo batemenwe bingi Yehoba kabiji bakebeshanga bingi kuba kyaswa muchima Wanji.​—Luka 22:25-27.

13. Ñanyi meseko o twakonsha kupitamo epasha na oa achinchikilepo Yesu?

¹³ Twakonsha kupita mu meseko nabiji oa achinchikilepo Yesu. Twakonsha kutaana bantu bakosa michima nangwa babula kukeba kumvwa mambo a Bufumu. Abya nanchi tukaswisha byubilo bya uno mutundu kwitulefula nyi, inyi tukatwajijila kusapwila na mukoyo? (Titusa 2:14) Kimye kimo, twakonsha kwesekwa na mambo a bumbulwakulumbuluka bwa balongo betu bena Kilishitu. Bakonsha kwitwambila byambo byatama bya kupulumukatu nangwa kwituba byatama byakonsha kwitukozha ku muchima. (Byambo bya Maana 12:18) Nanchi tukaleka bintu byatama byuba bakwetu ba mu lwitabilo kwitukokesha nyi, inyi tukatwajijila kwibalekelako mambo ne kumonamo byawama mwi abo?​—Kolose 3:13.

Bintu Byalengejile Yesu Kuchinchika

14. Ñanyi bintu bibiji byakwashishe Yesu kukosa?

¹⁴ Ñanyi bintu byakwashishe Yesu kukosa ne kutwajijila kwikala wakishinka nangwa kya kuba bamulengulwilenga, kumufichisha ku muchima ne kumumanyika? Kuji bintu bibiji byalengejile Yesu kuchinchika. Kitanshi, watalanga kwiulu kwi “Lesa witulengela kuchinchika.” (Loma 15:5) Kya bubiji, Yesu wamwenenga kulutwe, kutesha muchima ku byawama byafwainwe kufumamo mu kuchinchika kwanji. Twayai twisambe pa bino bishinka bibiji.

15, 16. (a) Ki ka kimwesha’mba Yesu kechi waketekejile mu bulume bwanji mwine pa kuchinchika ne? (b) Luketekelo ka Yesu lo ajinga nalo mwi Shanji, kabiji mambo ka?

¹⁵ Nangwa kya kuba Yesu wajinga Mwana Lesa walumbuluka, kechi waketekejile mu bulume bwanji mwine ne. Bino aye, watalanga kwi Shanji wa mwiulu ne kulomba bukwasho. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kilishitu walombelenga milombelo ya misashijilo, na kujijisha ne mipolo, ku yewa wafwainwe kumupokolola mu lufu.” (Bahebelu 5:7) Yesu kechi ‘walombangatu’ ne, bino walombanga na misashijilo. Kyambo kya “musashijilo” kilumbulula kwamba biji ku muchima, ko kuba’mba kulomba bukwasho. Kwingijisha kyambo kya “misashijilo” kulumbulula’mba Yesu walombele kwi Yehoba bimye byavula. Kya kine, mambo mu bujimi bwa Ngesemani, Yesu walombele na mukoyo bimye byavula.​—Mateo 26:36-44.

¹⁶ Yesu waketekejile’mba Yehoba usakukumbula milombelo ya misashijilo yanji mambo wayukile’mba Shanji ‘umvwa milombelo.’ (Salamo 65:2) Saka akyangye kwiya pano pa ntanda, aye Mwana mubeji wamonanga Shanji byo akumbulanga milombelo ya bapopweshi banji bakishinka. Mwana wimwenejile na meso mwiulu kimye Yehoba kyo atumine malaika kuya na kukumbula lulombelo lwa ngauzhi Danyela, saka akyangyetu ne kupwisha kulomba. (Danyela 9:20, 21) Pano Shanji wakonsheshe kukankalwa byepi kukumbula kimye Mwananji yenkawa umo kyo alombele “na kujijisha ne mipolo”? Yehoba waumvwine misashijilo ya Mwananji kabiji watumine malaika kuya na kumukosesha kuchinchika lumanamo lo apichilengamo.​—Luka 22:43.

17. Pa kuba’mba tuchinchike, mambo ka o twafwainwa kutajila kwi Lesa, kabiji twakonsha kuba byepi bino?

¹⁷ Pa kuba’mba tuchinchike, ne atweba twafwainwa kutala kwi Lesa ‘upana bulume.’ (Filipai 4:13) Umvwe Mwana Lesa wakonsheshe kusashijila Yehoba amba amukwashe, ko kuba’mba atweba twafwainwa kukizhamo. Byonka byajinga Yesu, twafwainwa kulomba na misashijilo kwi Yehoba kimye kyonse. (Mateo 7:7) Nangwa kya kuba malaika kechi wakonsha kwitufwakesha ne, twakonsha kuketekela’mba Lesa wetu wa butemwe ukomvwa milombelo ya bena Kilishitu bakishinka “balomba milombelo ya misashijilo ne milombelotu ikwabo.” (1 Timoti 5:5) Nangwa kya kuba tupita mu meseko nabiji kukolwa, kufwisha mutemwe nangwa kwitumanyika ku bantu, Yehoba ukakumbula milombelo yetu yo tulomba na mukoyo ya kwitupa maana ne bulume bwa kwitulengela kuchinchika.​—2 Kolinda 4:7-11; Yakoba 1:5.

18. Yesu wamwesheshe byepi’mba watele muchima ku bintu bya kulutwe kukila lumanamo lo afwainwe kupitamo?

¹⁸ Kintu kya bubiji kyalengejile Yesu kuchinchika ke kya kuba’mba, watele bingi muchima ku bintu bya kulutwe kukila lumanamo lwamwishijilenga. Baibolo waamba pe Yesu amba: “Na mambo a lusekelo lo bamutujile kulutwe, wachinchikile pa kichi kya lumanamo.” (Bahebelu 12:2) Kino kintu kyaubile Yesu kimwesha luketekelo, lusekelo ne kuchinchika byo bingijila pamo. Mu jishinda jikwabo, kino kyakonsha kwambiwa’mba: Luketekelo luleta lusekelo, kabiji lusekelo nalo lulengela kuchinchika. (Loma 15:13; Kolose 1:11) Yesu wajinga na luketekelo mu bintu byawama bya kulutwe. Wayukile’mba bukishinka bwanji bwakonsheshe kutumbijika jizhina ja Shanji kabiji ne kumulengela kukuula bantu ku bundengamambo ne lufu. Wajinga na luketekelo lwa kwikala Mfumu kabiji Ñanga Mukatampe wa Lesa ne kuleta mapesho avula ku bantu balukokelo. (Mateo 20:28; Bahebelu 7:23-26) Kupichila mu kutesha muchima ku bintu byawama byo bamunengezhejile kulutwe, Yesu waikele na lusekelo lukatampe, kabiji luno lusekelo lwamulengejile kuchinchika.

19. Umvwe ketupite mu meseko, twakonsha kulengela byepi luketekelo, lusekelo ne kuchinchika kwitukwasha?

¹⁹ Twafwainwa kwikala na luketekelo, lusekelo ne kuchinchika byonka byaubile Yesu. Mutumwa Paulo waambile’mba: “Sekelai mu luketekelo.” Kabiji wanungilepo’mba: “Chinchikai mu bya malwa.” (Loma 12:12) Nanchi mubena kupita mu lweseko lukatampe pa kino kimye nyi? Inge ibyo, teshai muchima ku bintu bya kulutwe. Kange mulubemo’mba kuchinchika kwenu kukatumbijika jizhina ja Yehoba ne. Langulukaingapo pa luketekelo lwawama lwa Bufumu. Ifwanyikizhainga kwikala mu ntanda ipya ya Lesa ibena kwiya ne kwiyowa bintu byawama mu Paladisa. Kutengela kufika kwa bintu byawama Yehoba byo alaya, kubikapo kutumbijika jizhina janji, kuzhiya kwa bubi, kukolwa ne lufu pano pa ntanda, kukemuletela lusekelo, kabiji luno lusekelo lukemulengela kuchinchika meseko onse akonsha kwimufikila. Umvwe ketulangulukishepo pa luketekelo lwetu lwa Bufumu, kino kiketulengela kumona bya malwa byonse byo tupitamo mu buno bwikalo kwikala bya “pa kakimye kacheche kabiji byapela.”​—2 Kolinda 4:17.

‘Londelainga Monka mu Ngayo Yanji’

20, 21. Pa mambo a kuchinchika, Yehoba ukeba ka kwi atweba, kabiji twafwainwa kutwajijila kuba ka?

²⁰ Yesu wayukile’mba kumulondela kwakonsha kukatazha, mambo kukebewa kuchinchika. (Yoano 15:20) Winengezhe kwikala wakumwenako, mambo wayukile’mba byubilo byanji bikakwasha bantu. (Yoano 16:33) Yesu wajinga muntu walumbuluka, kabiji wachinchikile, bino atweba kechi twalumbuluka ne. Nanchi Yehoba ukeba ka kwi atweba? Petelo walumbulula’mba: “Kilishitu naye wimumanamijile, ne kwimushila mwa kulondela kuba’mba mulondelenga bulongo mu ngayo yanji.” (1 Petelo 2:21) Jishinda jo aubijilemo na meseko, jimwesha’mba Yesu witushijile “mwa kulondela,” ko kuba’mba kulondela mu ngayo yanji.a Kuchinchika ko achinchikile twakonsha kwikwesakanya ku “ngayo,” nangwa maulu. Nangwa kya kuba kechi twalumbuluka ne, twakonsha kulondela “monka” mu ngayo yanji.

²¹ Onkao mambo, twayai tukoseko kulondela byaubanga Yesu. Kabiji twayai tuvulukenga’mba kulondela monka mu ngayo ya kwa Yesu kuketulengela kuchinchika kufika “ne ku mpelo,” ko kuba’mba mpelo ya buno bwikalo nangwa mpelo ya bumi bwetu. Kechi twayuka kikatendekelapo ne, bino twayuka kino kuba’mba: Yehoba uketupesha na mambo a kuchinchika kwetu, myaka ne myaka.​—Mateo 24:13.