KITANGO 22
“Kyaswa Muchima wa Yehoba Kyubiwe”
Paulo wakebeshe bingi kuba kyaswa muchima wa Lesa kabiji wayile ku Yelusalema
Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 21:1-17
1-4. Mambo ka Paulo o ayijile ku Yelusalema, kabiji ñanyi bintu byamumwekejile?
BANTU bonse kibakolele bingi ku muchima Paulo ne Luka byo bafumine mu Miletusa. Paulo ne Luka kibakatezhe bingi pa kushajikapo bakulumpe mu kipwilo mu Efisesa bo batemenwe bingi. Bamishonale babiji baimene ku kitulu kwajinga bwato. Mu byola byabo basendejilemo bintu bya kwingijisha pa lwendo. Basendele ne mali a kupa bena Kilishitu bakajilwe mu Yudea kabiji bakebeshe bingi kutwala ano mali.
2 Mwela byo ashikamine, bwato bwatatwile kuya. Banabalume babiji pamo ne balunda nabo batanu na babiji mo bayijilenga, batajile balongo babo bajinga na bulanda ku kiito. (Byu. 20:4, 14, 15) Aba bayilenga basokwenenga balunda nabo kufikilatu ne byo bazhimañene.
3 Pa myaka nobe isatu, Paulo waingijilenga pamo na bakulumpe mu kipwilo mu Efisesa. Pano bino, bamutangijile ku mupashi wazhila kuya ku Yelusalema. Kyamweka wayukile bintu bikamumwekela. Mambo patanshitu wabujile jimo bakulumpe mu kipwilo amba: “Yukai kino amba mupashi wandengela kuya ku Yelusalema, nangwa kya kuba kechi nayuka bintu bikammwekela kokwa ne, bino kyo nayukakotu ke kya kuba’mba mu mizhi yonse mo nkapita mupashi wazhila ubena kumbuula’mba tuleya ne bya malwa bibena kumpembelela.” (Byu. 20:22, 23) Nangwa kya kuba Paulo wajinga mu lukatazho, wayukile’mba uji na “mupashi wazhila” mambo wajinga na mwingilo kabiji wipaine kulondela byamubujile mupashi kuya ku Yelusalema. Paulo wanemekele bumi bwanji, pano bino kuba kyaswa muchima wa Lesa kyo kintu kyanemene bingi kwi aye.
4 Nanchi ne anweba byo byo muba nyi? Byo twipana kwi Yehoba, tumulaya’mba tubanga kyaswa muchima wanji. Mambo kyo kintu kyo twanemeka bingi mu bwikalo bwetu. Tukamwenamo bingi umvwe saka tulanguluka pa byaingijilenga Paulo mutumwa wakishinka.
Wapichile pa “Jikuji ja Kipilusa” (Byu. 21:1-3)
5. Ñanyi jishinda Paulo ne balunda nanji jo baingijishe pa kuya ku Tila?
5 Paulo ne balunda nanji bayile na bwato “kwa kubula kwimana.” Kino kibena kulumbulula kuba’mba, bwato bwafikiletu bulongo kwa kubula lukatazho ku Kosa jonkaja juba. (Byu. 21:1) Kyamweka bwato bebwimikile ku kitulu bufuku bonse saka bakyangye kuya ku Lodesa ne Patala. Balongo bakanjijile mu bwato kufuma ku Patala ku kabeta ka ku bulenge bwa Asha Maina, bwasendanga bipe byavula bwibatwajile ku Tila mu Fenesya. Byo bayilenga, bapichile ku “jikuji ja Kipilusa ku kipiko [kya kiito].” (Byu. 21:3) Mambo ka Luka nembi wa buku wa Byubilo o aambijile’mba bapichile ku Kipilusa?
6. (a) Mambo ka Paulo o atundaikilwe pa kumona jikuji ja Kipilusa? (b) Kulanguluka languluka pa bintu byawama bimubila Yehoba ne byo emukwasha, kwimulengela kuba ka?
6 Kampe Paulo washimikizhe pa bintu byo bapichilemo byo bajinga pa jikuji. Pa lwendo lwabo lutanshi lwa bumishonale myaka itanu na ina yapichilepo, Paulo, Banabasa ne Yoano Mako basambakene Elimesa ñanga wibakainyenga kusapwila. (Byu. 13:4-12) Paulo byo amwene jino jikuji ne kulanguluka pa bintu byo apichilemo, kyamweka kyamukoseshe ne kumutundaika pa bintu bikamumwekela. Ne atweba twakonsha kumwenamo umvwe ketulanguluke pa bintu byawama bitubila Lesa ne byo etukwasha kuchinchika makatazho. Kuba bino kwakonsha kwitukwasha kwamba byambo byaambilepo Davida bya kuba’mba: “Makatazho amwekela muntu waoloka avula bingi, Bino Yehoba umupokolola mu onse.”—Sala. 34:19.
“Twakebele baana ba bwanga ne kwibataana” (Byu. 21:4-9)
7. Ñanyi kintu kyaubile bakañenda byo bafikile mu Tila?
7 Paulo wanemekele bingi kupwanañana na bena Kilishitu bakwabo kabiji watonganga bingi kwikala nabo. Byo bafikile mu Tila, Luka wanembele’mba “twakebele baana ba bwanga ne kwibataana.” (Byu. 21:4) Bano bakañenda byo bayukile’mba mu Tila mwajinga bakwabo bena Kilishitu, bebafumpijile ne kwibatana, kampe baikele ne nabo. Kuyuka bukine kwawama bingi, mambo konse ko twakonsha kuya twakonsha kutana bakwetu ba mu lwitabilo baketutambwila. Aba batemwa Lesa kabiji baji mu bupopweshi bwa kine baji na balunda mwaya ntanda.
8. Twakonsha kumvwisha byepi mwatala kinembelo kya Byubilo 21:4?
8 Luka waambile pa moba atanu na abiji o baikele mu Tila, amba: “Panyuma ya kwibabula ku mupashi wazhila, [balongo mu Tila] bamukainye javula Paulo amba kechi aye ku Yelusalema ne.” (Byu. 21:4) Nanchi Yehoba wakebele’mba Paulo aye kuntu kukwabo nyi? Nangwa wakebelenga’mba Paulo aye ku Yelusalema nyi? Ine. Mupashi wamwesheshe’mba Paulo bakamumanyika mu Yelusalema, kechi amba wachiinenga kuya mu yewa muzhi ne. Kyamweka kupichila mu mupashi wazhila, balongo mu Tila bayukile amba Paulo kikamukatazha bingi kwingijila mu Yelusalema. Onkao mambo, na mambo a kuba bamutemenwe bingi, bamusashijile kubula kuya mu yewa muzhi. Kechi kyatamine byo bakebele kuzhikijila Paulo ku bintu byatama ne. Pano bino, Paulo byo akebeshe kuba kyaswa muchima wa Yehoba, wayile ku Yelusalema.—Byu. 21:12.
9, 10. (a) Paulo byo ayukile’mba balongo mu Tila bakeba kumuzhikijila, ñanyi kintu kyo avulukile? (b) Bantu bavula balanguluka byepi mu ntanda lelo jino, kabiji ndangulukilo yabo yapusana byepi na byambo byaambile Yesu?
9 Paulo byo amwene’mba balongo bamutele bingi muchima, kyamweka wavulukile kintu Yesu kyo aambijile baana banji ba bwanga amba ukaya ku Yelusalema ne kupita mu bya malwa byavula ne kumwipaya. Petelo na kanswatu kanji, waambijile Yesu amba: “Kwakamwa ne, Nkambo; kino kechi kikemumwekela ne.” Yesu wamwambijile’mba: “Pichila kunyuma yami, Satana! Obewa wi kya kwituntulako kyami, mambo ulanguluka milanguluko ya bantu kechi ya Lesa ne.” (Mat. 16:21-23) Yesu wipaine kwingila mwingilo wamupele Lesa. Bino byo byaubile ne Paulo. Byonka byaubile Petelo, ne balongo mu Tila nabo kyamweka kintu kyo bakebele kuba kyajingatu bulongo, pano bino kechi bayukile kyaswa muchima wa Lesa ne.
Pa kuba’mba tulondelenga byaubanga Yesu, twafwainwa kwipana
10 Bantu bavula lelo jino, batemwa bingi kuba bintu bibapelela mu meso nangwa kya kuba kechi byawama ne. Kabiji bantu bavula mwaya ntanda bakeba bupopweshi muji mikambizho yapela kulondela. Pano bino, Yesu waambile kintu kyapusanako amba: “Umvwe muntu ukeba kundondela, ekane mwine ne kusenda kichi kyanji kya lumanamo kabiji andondelenga.” (Mat. 16:24) Kyawama bingi kulondela byaubanga Yesu, pano bino kechi kyapela kuba bino ne.
11. Baana ba bwanga mu Tila bamwesheshe byepi amba batemenwe Paulo ne kumutundaika?
11 Kimye kyafikile kuba’mba Paulo, Luka ne bantu bo bajinga nabo bayenga. Bintu byamwekele byo bafuminenga ku Tila bimwesha’mba balongo mu Tila bamutemenwe bingi Paulo kabiji batundaikilenga mwingilo ye aingijilenga. Banabalume, banabakazhi, baana ne boba bajinga pamo ne Paulo bafikile ku kitulu. Bonse bafukamine panshi ne kulombela pamo ne kwishajikapo. Byo beshajikilepo, Paulo, Luka ne balunda nanji bayile mu bwato bukwabo ne kutwajijila kuya ku Tolemesa ko bakemwine balongo ne kwikala nabo juba jimo.—Byu. 21:5-7.
12, 13. (a) Filipa waingijile byepi mu bukishinka? (b) Byaubile Filipa byakonsha kukwasha byepi banabalume bena Kilishitu lelo jino?
12 Kabiji Luka washimikizha’mba Paulo ne balunda nanji bayile ku Kesalea. Byo bafikile, ‘batwelele mu nzubo ya kwa Filipa musapwishi.’a (Byu. 21:8) Kyamweka batemenwe bingi pa kutana Filipa. Mambo myaka 20 yapichilepo mu Yelusalema, Filipa bamutongwele ku batumwa kwingilako mwingilo wa kwaba kajo mu kipwilo kya bwina Kilishitu kyalengelwe. Filipa wayukanyikilwe’mba wajinga wa mukoyo mu mwingilo wa kusapwila. Baana ba bwanga byo bapalañenejilemo na mambo a kwibamanyika, Filipa wayile na kusapwila ku Samaliya. Mu kuya kwa moba, wakasapwijile ntungu mwina Etiopya ne kumubatizha. (Byu. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Kine, Filipa waingijile na bukishinka.
13 Filipa kechi wabwelele panyuma mu mwingilo wanji ne. Byo aikelenga mu Kesalea, watele bingi muchima ku mwingilo wa kusapwila byonkatu byo bamutela kwi Luka amba “musapwishi.” Kabiji byo twayuka kuba’mba Filipa wajinga na baana ba bakazhi bana baaulanga, kino kimwesha’mba bano baana balondejilenga mu ngayo ya shabo.b (Byu. 21:9) Kyamweka Filipa wakwashishe bingi kisemi kyanji kukosesha bulunda bwabo ne Yehoba. Banabalume bena Kilishitu lelo jino nabo bafwainwa kulondela byajinga Filipa kukwasha baana babo kutemwa mwingilo wa kusapwila.
14. Ñanyi bintu byawama byafuminemo Paulo byo afwakeshanga bakwabo ba mu lwitabilo, kabiji ne atweba tuba byepi lelo jino?
14 Paulo wafumpilanga ne kutana bakwabo ba mu lwitabilo mu mapunzha apusana pusana ne kwikala nabo. Kyamweka balongo bakebeshanga bingi kutambwila uno mishonale ne balunda nanji. Kino kyalengejilenga ‘kwikosesha bene na bene.’ (Loma 1:11, 12) Ne atweba byo byo twafwainwa kubanga lelo jino. Kutambwila bakalama ba mwanzo ne bakazhi babo, mufuma bintu byawama bingi.—Loma 12:13.
‘Amiwa Nenengezha Kwipayiwa’ (Byu. 21:10-14)
15, 16. Ñanyi byambo byaambile Agabusa, kabiji byalengejile bantu baumvwineko kuba ka?
15 Paulo byo aikele ne Filipa, Agabusa wasolomokele. Aba bakonkenejile pa nzubo ya kwa Filipa bayukile’mba Agabusa wajinga ngauzhi waawile pa kipowe kya nzala kikatampe kyajingako mu kimye kyalaminenga Kaludiusa. (Byu. 11:27, 28) Kyamweka bantu beshikishenga’mba: ‘Mambo ka Agabusa a aishila? Kwapya ka?’ Byo bakimutajilenga, Agabusa washikwile mushipi walepa wa kwa Paulo wajinga na fukuta mwakubika mali ne bintutu bikwabo kabiji winyingileye mu musana. Kabiji wikashile uno mushipi ku maulu ne ku maboko. Kepo aambile byambo byanema bya kuba’mba: “Mupashi wazhila waamba’mba, ‘Mwina uno mushipi bakamukasa byonka bino ku Bayudea mu Yelusalema kabiji bakamupana ku bantu ba mu bisaka bya bantu.’ ”—Byu. 21:11.
16 Buno bungauzhi bwamwesheshe’mba Paulo ukaya ku Yelusalema. Kabiji bwayukanyikishe ne kuba’mba Bayudea bo aka sapwilangako bakamupana “ku bantu ba mu bisaka bya bantu.” Buno bungauzhi bwakwashishe bingi bantu bashinkilwepo. Luka wanembele amba: “Byo twaumvwine kino, atweba ne bantu ba mu yoya mpunzha twatendekele kumusashijila’mba abule kuya ku Yelusalema. Paulo waipwizhe’mba: ‘Mambo ka o mubena kujijila ne kundefula? Yukai’mba, amiwa kechi nenengezhatu kukaswa ne, bino ne kungipaya monka mu Yelusalema na mambo a jizhina ja Nkambo Yesu.’ ”—Byu. 21:12, 13.
17, 18. Paulo wamwesheshe byepi kuchinchika pa kuba kyaswa muchima wa Lesa, kabiji balongo baubilepo byepi?
17 Fwanyikizhai byo kyajinga. Balongo kuvwangakotu ne Luka bamusashijile Paulo kubula kuya. Bamo bajijilenga. Paulo byo ayukile’mba bamutemwa, wibambijile’mba mubena “kundefula.” Ma Baibolo amo atuntulula kino kyambo kya Kingiliki amba “bamukokeshenga.” Nangwa kya kuba bamwambijilenga bino, aye waubile kyonka kyo afuukwilepo byonkatu byo aubile kimye kyo asambakene balongo mu Tila, kechi waswishishe bintu byo bamusashijilenga nangwa bantu bajijilenga kumulefula ne. Pakuba wibalumbulwijile ene mambo o afwainwe kuya. Paulo wamwesheshe kuchinchika. Byonkatu byaubile Yesu, Paulo naye wakebeshetu kuya ku Yelusalema. (Hebe. 12:2) Paulo kechi wikebejilenga kufwa na mambo a lwitabilo lwanji ne, bino wikimwene’mba kyayijilemo kufwa na mambo a kulondela Kilishitu Yesu.
18 Balongo baubilepo byepi? Tutanga’mba: “Byo akaine kumwitabisha, twalekele kumukanya, kabiji twaambile’mba: ‘Kyaswa muchima wa Yehoba kyubiwe.’ ” (Byu. 21:14) Aba bakainyenga Paulo kubula kuya ku Yelusalema bekilekele kumukanya. Baumvwine byaambile Paulo ne kulondela byo aambile mambo bayukile’mba kyo kyaswa muchima wa Yehoba nangwa kya kuba, bino kechi byo byo bakebelenga ne. Paulo watatwile mwingilo wamulengejile kumwipayilapo. Kabiji kino kyamukatezhe bingi na mambo a byo bamukainyenga.
19. Ñanyi lufunjisho lwanema lo tufunjila ku bintu byamwekejile Paulo?
19 Bintu byamwekejile Paulo bitufunjisha lufunjisho lwanema bingi lwa kuba’mba: Kechi twafwainwa kukanya bakwetu kwipana kwingijila Lesa ne. Luno lufunjisho twakonsha kwilwingijisha mu bintu byavula byakatazha byo twakonsha kupitamo kampe ne kwitwipayilapotu. Bansemi bena Kilishitu bavula kibakatazha bingi pa kumona baana babo kuya na kwingijila Yehoba ku byalo bingi, kine kechi balefula baana babo ne. Nyenga wa jizhina ja Phyllis mwina England, uvuluka kimye mwananji kyo ayile na kwingijila mu Africa mwingilo wa bumishonale. Ba Phyllis baambile’mba: “Naubile bingi bulanda, mambo kwayilenga mwanami kwalepele bingi. Naikele na bulanda pano bino nasekejile. Nalombelepo moba avula bingi. Nayukile’mba mwine ye wifuukwijilepo kabiji kechi nakebele kumukanya ne. Mambo namufunjishanga kimye kyonse kutangizhako bintu bya Bufumu. Waingijila mu byalo bingi pa myaka 30 kabiji kimye kyonse nsanchila Yehoba pa bukishinka bwa mwanami.” Kituletela bingi lusekelo umvwe twatundaika bakwetu ba mu lwitabilo kwipana.
Twafwainwa kutundaika bakwetu ba mu lwitabilo baji na muchima wa kwipana
“Balongo Betutambwijile na Lusekelo” (Byu. 21:15-17)
20, 21. Ñanyi kintu kimwesha kuba’mba Paulo wakebeshanga bingi kwikala pamo na balongo, kabiji mambo ka o akebeshe kupwanañana na bakwabo ba mu lwitabilo?
20 Paulo winengezhezhe kabiji wayile na balongo bamutundaikilenga. Lwendo lonse lo aendele kuya ku Yelusalema, Paulo ne balunda nanji bakebele kukwatankana na balongo ne banyenga bena Kilishitu. Byo bayile ku Tila, bataine baana ba bwanga ne kwikala nabo moba atanu na abiji. Mu Tolemesa bafwakashijile balongo ne banyenga kabiji balaajileko juba jimo. Mu Kesalea bafikijile ku nzubo ya kwa Filipa ne kwikala nanji moba acheche. Kabiji baana ba bwanga bamo kufuma ku Kesalea bashinjikinyeko Paulo ne balunda nanji ku Yelusalema, kuno ko ko bebatambwijile kwi Nasoni mwana wa bwanga mutanshi. Bano bakañenda byo bafikile mu Yelusalema, Luka waambile’mba: “balongo betutambwijile na lusekelo.”—Byu. 21:17.
21 Kyamweshatu patoka amba Paulo wakebanga bingi kwikala na bakwabo ba mu lwitabilo. Uno mutumwa bamutundaikile bingi ku balongo ne banyenga, byonkatu byo kikalatu ne kwi atweba lelo jino. Luno lutundaiko lwalengejile Paulo kumushikwa ku balwanyi bakebelenga kumwipaya.
a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Kesalea—Muzhi Mukatampe wa Loma mu Yudea,” pa jipa 174.
b Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Nanchi Banabakazhi Bena Kilishitu Bakonsha Kwikala Bafunjishi Nyi?” pa jino jipa 177.