Lupulukilo lwa Boba Basala Kyeya
“Yehoba ke kyeya kyami, lo lupulukilo lwami; Ñanyi ye nkachina?”—MASALAMO 27:1.
1. Bintu ka Yehoba byoalenga bilengela bumi kwikalako?
YEHOBA ye nsulo ya kyeya kilengela bumi kwikalako pano pa ntanda. (Ntendekelo 1:2, 14) Kabiji ye Mulenga wa kyeya kya ku mupashi kifumyapo mingilo ya lufu ya mfishi ya ino ntanda ya Satana. (Isaya 60:2; 2 Kolinda 4:6; Efisesa 5:8-11; 6:12) Aba basala kyeya bakonsha kwamba byonka byaambile nyimbi wa masalamo amba: “Yehoba ke kyeya kyami, lo lupulukilo lwami; Ñanyi ye nkachina?” (Masalamo 27:1a) Lubaji lukwabo, byonka byo kyajinga mu moba a kwa Yesu, aba basala mfishi bakazhatwa.—Yoano 1:9-11; 3:19-21, 36.
2. Kyajinga byepi kala ku boba bakaine kyeya kya Yehoba ne boba batelekele ku byambo byanji?
2 Mu moba a Isaya, bantu ba Yehoba bavula boalayañene nabo lulayañano bakaine kyeya. Kyafuminemo, Isaya wamwene konaunwa kwa mukoka wa bena Isalela wa ku kabeta ka buyeke. Mu 607 B.C.E., Yelusalema ne nzubo ya Lesa byaonawinwe, ne bena Yuda bebatwajile mu buzha. Pano ku boba batelekele ku byambo bya Yehoba, bibakoseshe ne kwibakwasha kukana byubilo bya kusenduka mu lwitabilo byajingako mu oa moba. Kino saka kikyangye kumweka mu 607 B.C.E., Yehoba walaijile jimo amba aba bakomvwina byambo byanji bakapuluka. (Yelemiya 21:8, 9) Lelo jino, atweba twatemwa kyeya twafwainwa kufunjilako ku byamwekele ku nyuma.—Efisesa 5:5.
Lusekelo lwa Boba Baji mu Kyeya
3. Lelo jino, ñanyi ye twafwainwa kuketekela, “mukoka wa baoloka” ka ye twatemwa, kabiji uno “mukoka” uji na ñanyi “muzhi wakosa?”
3 “Tuji na muzhi wakosa; aye [Lesa] watunga masakwa ne bya kukingako mu kwitupulusha. Shinkulai bibelo namba awa mukoka wa baoloka, boba bya bukishinka, atwele.” (Isaya 26:1, 2) Bino byo byambo bya lusekelo byaambile bantu baketekejile mwi Yehoba. Bayudea bakishinka mu moba a kwa Isaya baketekejile mwi Yehoba, kechi mu balesa ba bubela ba bantu bo baikalanga nabo bamonwanga amba yo Nsulo yakonsha kwibalama. Ne atweba lelo jino, tuji na luno luketekelo. Kunungapo pa kino, twatemwa mukoka wa Yehoba “wa baoloka”—“bena Isalela ba Lesa.” (Ngalatiya 6:16; Mateo 21:43) Ne Yehoba naye watemwa uno mukoka mambo a byubilo byanji byakishinka. Na mambo a bibusa byanji, bena Isalela ba Lesa baji na “muzhi wakosa,” ko kuba’mba jibumba jiji nobe muzhi jibakosesha ne kwibalama.
4. Mulanguluko ka ye twafwainwa kukomesha?
4 Baji mu uno “muzhi” bayuka kuba’mba ‘awa watesha muchima wanji kwi [Yehoba], bakamulama monka mu mutende wa kine kine, mambo waketekela mwi [Yehoba].’ Aba bamuketekela bakokela mafunde anji aoloka, Yehoba wibalama. Kino kyo kyalengejile bantu bakishinka mu Yuda kumvwina musashijilo wa Isaya amba: “Ketekelainga mwi Yehoba moba onsetu pe, mambo Yehoba Lesa ye jibwe ja myaka ne myaka.” (Isaya 26:3, 4; Masalamo 9:10; 37:3; Byambo bya Mana 3:5) Baji na uno mulanguluko baketekela mwi “Yehoba” mambo ye yenka Jibwe wakonsha kwibalama. Baji na “mutende wa kine kine” ne aye.—Filipai 1:2; 4:6, 7.
Kwibalengesha Bumvu Balwanyi ba Lesa
5, 6. (a) Bamulengeshe byepi bumvu Babilona wa kala? (b) Mu ñanyi jishinda “Babilona Mukatampe” mobamulengeshe bumvu?
5 Kyafwainwa kwikala byepi inge baketekela Yehoba baikala mu malwa? Kechi bafwainwa kwakamwa ne. Yehoba uswisha bintu bimo kubiwa, pano pa kupitapo kimye wibapokolola, ne boba baleta malwa wibazhachisha. (2 Tesalonika 1:4-7; 2 Timoti 1:8-10) Monai kyamwekejile ‘muzhi umo ye batungile peulu pene.’ Isaya waamba amba: “[Yehoba] wibekazha panshi aba baikajile pa mutumba, ba mu yenkawa muzhi ye batunga peulu pene; aye wamukundula, wamukundwila panshi, wamusalañenya mu lukungu. Bamunyantaula na maulu, na maulu a balanda, o maulu a bakajilwa.” (Isaya 26:5, 6) Kibena kumweka nobe uno muzhi ye batungile peulu pene wajinga Babilona. Awa muzhi wamanyikile bingi bantu ba Lesa. Kika kyamumwekeele Babilona? Bena Media ne bena Pelisha bamupomwene mu 539 B.C.E. Byo kyamulengelepo bumvu!
6 Mu moba etu a lelo bungauzhi bwa Isaya bubena kulumbulula bingi bulongo bya mumwekela “Babilona Mukatampe” kutatula mu1919. Awa muzhi ye batunga peulu pene bamulengeshe bumvu mu mwaka ye akanjikizhiwe kufumya bantu ba Yehoba mu buzha bwa ku mupashi. (Lumwekesho 14:8) Kyalondejilepo kyamulengele bingi bumvu kukilapo. Aka kajibumba kacheche ka bena Kilishitu katatwile ‘kunyantaula’ wibanonkele buzha. Mu 1922, batatwile kushimuna mpelo ya Kilishitendomu ibena kwiya, saka babena kusapwila mawi a matolompita a bamalaika bana ba mu Lumwekesho 8:7-12, ne malwa atongwelwe mu Lumwekesho 9:1–11:15.
“Jishinda ja Baoloka Jaesakana”
7. Yehoba wibatangijila byepi aba balulukila ku kyeya kyanji, kabiji baketekela mwi ñanyi ye batemwisha?
7 Yehoba upulusha bantu balulukila ku kyeya kyanji, kabiji wibatangijila mu jishinda jabo, byonka byamwesha Isaya mu byambo byalondelapo: “Jishinda ja baoloka jaesakana; yenu mwijilambisha jishinda ja baoloka. Kine, anweba Yehoba, twimupembelela mu jishinda mo bukeshila buchibamambo bwenu; michima yetu ibenakusakisha jizhina jenu jo twimuvulukilako.” (Isaya 26:7, 8) Yehoba ye Lesa wa bololoke, ne boba bamupopwela bafwainwa kukokela mafunde anji aoloka. Umvwe bauba bino, Yehoba wibatangijila ne kwibalambishisha jishinda jabo. Mu kukokela mafunde anji, bano babimote bamwesha kuba’mba baketekela mwi Yehoba kabiji batemwisha jizhina janji jo ‘bamuvulukilako.’—Kulupuka 3:15.
8. Mulanguluko ka wawama Isaya ye amwesheshe?
8 Isaya watemenwe jizhina ja Yehoba. Kino kyashiinwa mu byambo byanji byalondelapo: “Muchima wami wimusaka mu kimye kya bufuku; kine nemusakishatu na mweo wami yensetu. Mambo buchibamambo bwenu byo bumweka pano panshi aba bekala pano pa ntanda bafunda bya bololoke.” (Isaya 26:9) Isaya wasakishe Yehoba ‘na mweo wanji,’ ko kuba’mba na bumi bwanji bonse. Mufwanyikizhai ngauzhi ubena kulomba kwi Yehoba bufuku bwazhindama nzoo, saka abena kwilumbulwila milanguluko yanji kufuma mukachi ka muchima na kulomba kutangijilwa na Yehoba. Byo ajipo kyakumwenako kyawama! Kikwabo, ku buchibamambo bwa Yehoba, Isaya wafunjileko bololoke. Mu bino, wituvululako ne atweba kwikala bajimuka, babena kulaba ne kukenkenta ne kuyuka kuba kyaswa muchima wa Yehoba.
Bamo Basala Mfishi
9, 10. Yehoba wamwesheshe byepi bibusa ku mukoka wanji wabula bukishinka, nga abo bateleko muchima nyi?
9 Yehoba wibobile bibusa bena Yuda, pano kechi bonse bateleko muchima ne. Kimye kyonse, bavula basatukilenga ne kusenduka mu lwitabilo, mukifulo kya kusala kyeya kya bukine bwa Yehoba. Isaya waambile amba: “Umvwe mubi bamumwesha byawama kechi ufunda kuba byaoloka ne; nangwa mu ntanda muji baoloka aye uba bya bubi, kechi utako muchima ku buneme bwa Yehoba ne.”—Isaya 26:10.
10 Yehoba byo apulwishe bena Yuda ku balwanyi babo mu moba a Isaya, bavula kechi bateleko ne muchima ne. Byo ebapesheshe kwikala mutende, kechi bamusanchijile ne. Na mambo a kino, Yehoba wibalekele na ‘kwingijila balesa bakwabo,’ kepo kyapeleleko Bayudea bebatwajile mu buzha mu Babilona mu 607 B.C.E. (Isaya 26:11-13) Nangwa byonkabyo, pa nyuma ya kupita mu kino, bacheche babwelele mu kyalo kyabo.
11, 12. (a) Bwikalo bwabo bwa kulutwe aba bakwachile bena Yuda bwajinga byepi? (b) Kufuma mu 1919, kika kyamumwekeele watwajile mu buzha bakalume ba Yehoba bashingwa?
11 Ibyepi ku boba bakwachile bena Yuda? Mu bungauzhi Isaya wakumbula’mba: “Abo bafwa kala, kechi bakekala na bumi jibiji ne; onkao mambo anweba mwibakabisha ne kwibonauna, kya kuba’mba kechi bakebavuluka jibiji ne.” (Isaya 26:14) Ee, kufumatu kimye kyo apomwenwe mu 539 B.C.E., Babilona kechi wavulukilwepo jibiji ne. Kimye kikeya, uno muzhi kechi ukekalako ne. Aye pamo ne bufumu bwanji bukatampe ‘ukafwa’ kabiji kechi ukavulukwa jibiji ne. Byo lwaikalapo lusopesho ku boba baketekela mu mafumu a ino ntanda!
12 Lubaji lwa buno bungauzhi lwafikizhiwe kimye Lesa kyoaswishishe bakalume banji bashingwa kuya mu buzha bwa ku mupashi mu 1918, kepo ne kwibakuula mu 1919. Kufuma pa kyo kya kimye, wibatwajile mu buzha aye Kilishitendomu kechi wavulukilwe ne. Pano bino mapesho a Yehoba oasungijile bantu banji avujile bingi.
“Mwavuzha Mukoka Wetu”
13, 14. Ñanyi mapesho avula o beyowa bakalume ba Yehoba bashingwa kutatula mu 1919?
13 Mu 1919 Lesa wapesheshe bakalume banji bashingwa ne kwibavuzha, mambo akumwesha byubilo bya lulapilo. Patanshi wakonkenye kajibumba kacheche ka bena Isalela ba Lesa, apa bino ne “jibumba jikatampe” ja ‘mikooko ikwabo.’ (Lumwekesho 7:9; Yoano 10:16) Ano mapesho atongwejilwe jimo mu bungauzhi bwa Isaya amba: “Mwavuzha mukoka wetu, anweba Yehoba, mwavuzha mukoka wetu, kabiji mwatumbijikwa; mwabayishako mipaka yonse ya ntanda yetu. Anweba Yehoba, byo twapelelwe twimukebele, twapungulwijile michima yetu mu lulombelo byo mwitufunjilenga.”—Isaya 26:15, 16.
14 Lelo jino, mupaka wa bena Isalela ba Lesa wazhokoloka ntanda yonse, ne jibumba jikatampe janungiwako jafika 6 milyonyi jabambakana na kwingila mwingilo wa kusapwila mambo awama. (Mateo 24:14) Yehoba byo apeshapo! Kabiji byo kiletapo lukumo ku jizhina janji! Jino jizhina jayukanyikwa mu byalo 235—akyo kibena kufikizha mulaye wanji wawama.
15. Lusanguko lwa kifwanyikizho ka lwaubiwe mu 1919?
15 Bena Yuda bafwainwe kupokololwa na Yehoba pa kuba’mba bafume ku buzha mu Babilona. Abo bene bunke kechi bakonsheshe kwikyuba ne. (Isaya 26:17, 18) Byonkabyo, ne kupokololwa kwa bena Isalela ba Lesa mu 1919, kwajinga kishiino kya kuba’mba Yehoba ye wibakwashishe. Kwakubula aye umvwe kechi kyaubiwe ne. Kya kukumya kyajingapo ke kupimpulwa kwa bwikalo bwabo abo Isaya boaesakenye ku lusanguko: “Bantu benu bafwa bakekala na bumi jibiji, mibiji yabo ikasanguka. Anweba muji mu maloba, bukai, mwimbe na mambo a lusekelo. Mambo kime kyenu anweba Yehoba kyo kime kipana kyeya: kabiji mushiji ukalupula bafu bajimo.” (Isaya 26:19; Lumwekesho 11:7-11) Ee kine, kyajingatu nobe aba bafwile babwezhiwe jibiji kuba’mba bengile mingilo ipya!
Kulamwa mu Bimye Byakatazha
16, 17. (a) Bayudea bafwainwe kuba byepi pa kuba’mba bapuluke mu kupomonwa kwa Babilona mu 539 B.C.E.? (b) Nga “Mazubo a mukachi” mu moba etu a lelo o aka kabiji etukwasha byepi?
16 Kimye kyonse bakalume ba Yehoba bafwainwa kulamwa ne aye. Katatakatu ukatanyika kuboko kwanji pa ntanda ya kwa Satana kimye kyapelako, pa kyo kino kimye aba bamupopwela bafwainwa kulamwa kukilapo. (1 Yoano 5:19) Na mambo a kino kimye kyakatazha, Yehoba wasopesha amba: “Iyai bantu bami, mutwele mu mazubo enu a mukachi, mushinke ne bibelo byenu mufyamemo kimye kicheche poso bukaji bwapita. Mambo talai, Yehoba ubenakulupuka mo aji mu kwibakabisha bekala pano pa ntanda na mambo a bubi bwabo, kabiji ne ntanda ikasolola mashi aichikijilepo, kabiji kechi ikavwetapo jibiji pa boba bo batapile ne.” (Isaya 26:20, 21; Zefwaniya 1:14) Luno lusopesho lwamwesheshe Bayudea mwakupulukila kimye kyapomwenwe Babilona mu 539 B.C.E. Aba baumvwijile luno lusopesho baikele mu mazubo abo, saka balamwa kuchina kwibatapa ku bashilikale bashinjilenga yewa muzhi bakinsankenenga mu mikwakwa.
17 Mu moba etu a lelo, “mazubo a mukachi” a buno bungauzhi ke biumbi bya bipwilo bya bantu ba Yehoba mwaya ntanda yonse. Bino bipwilo bilama bantu, yo mpunzha bena Kilishitu mobafyama mukachi ka balongo babo saka balamwa bulongo mu butemwe na bakulumpe mu kipwilo. (Isaya 32:1, 2; Bahebelu 10:24, 25) Kya kine, mpelo ya buno bwikalo byo yafwenya kala ke pepi, aba bakeba kupuluka bafwainwa kwikala bantu ba lukokelo.—Zefwaniya 2:3.
18. Yehoba ukamwipaya byepi “awa nsuñunyi wa mu kalunga ka mema”?
18 Pa kyo kya kimye, Isaya waawile amba: “Mu aja juba aye Yehoba ukamukabisha na mpoko yanji yakatazha ikatampe yakosa aye Leviatana, awa mulolo unyema lubilo, yenkaye Leviatana awa mulolo uminyangala, kabiji ukamwipaya awa nsuñunyi wa mu kalunga ka mema.” (Isaya 27:1) Nga mu moba etu a lelo “Leviatana” ye muka? Uno ke “mulolo wakala” aye Satana mukukwatankena pamo na buno bwikalo bwanji bubi, boengijisha kulwa nkondo na bena Isalela ba Lesa. (Lumwekesho 12:9, 10, 17; 13:14, 16, 17) Mu 1919, Leviatana wakankelwe kwibakwatakanya bantu ba Lesa. Kimye kya kulutwe Leviatana bakamuzhimañanya . (Lumwekesho 19:19-21; 20:1-3, 10) Onkao mambo Yehoba “ukamwipaya awa nsuñunyi wa mu kalunga ka mema.” Pa kino kimye, kafwako kiji kyonse Leviatana kyo akonsha kweseka bantu ba Yehoba kikakulaila ne. (Isaya 54:17) Kino byo kitutekeneshapo byo betulaya kino!
“Bujimi Bwawamisha bwa Miñanzañanza”
19. Lelo jino bwikalo bwa bakajibumba kacheche buji byepi ?
19 Byo twamona kyeya kya Yehoba kyonse kye, nanchi kuba twasekela nenyi? Kine, twafwainwa! Isaya walumbulula na kimenge lusekelo lukekala na bantu ba Yehoba byo anembele amba: “Mu aja juba mukembe lwimbo wa kutakaika bujimi bwawamisha bwa miñanzañanza. Amiwa Yehoba yami nebulama, ne kwibutekezha moba onse. Nebulama mute ne bufuku kuchina’mba bakebutamisha.” (Isaya 27:2, 3) Yehoba walama “bujimi” bwanji abo buji kajibumba kacheche ka bena Isalela ba Lesa ne bakwabo bengila na ngovu. (Yoano 15:1-8) Kino kyapanga bipangwa byawama bileta lukumo ku jizhina janji ne kulengela bakalume banji pano pa ntanda kusekela.
20. Yehoba ulamawizha byepi kipwilo kya bwina Kilishitu?
20 Twasekela bingi pa kumona bukaji bwa Yehoba boajinga nabo ku bakalume banji bashingwa bwamulengejile kwibatwala mu buzha bwa ku mupashi mu 1918, bwapwa. Yehoba mwine waamba’mba: “Kechi nazhingila ne; bino inge mikutankwanji ne miba yankatazha, inge naya na kulwa nayo ne kwiisoka yonse pamo.” (Isaya 27:4, 5) Pa kuba’mba bujimi bwanji “bwa miñanzañanza” butwajijile kupanga bipangwa, Yehoba ufumyamo byubilo byatama biji nobe nseku yakonsha kwibonauna. Onkao mambo, muntu kechi wafwainwa kuchinya kipwilo kya bwina Kilishitu ne! Yense wafwainwa ‘kuketekela Yehoba amba yo nsakwa’ yanji yoakonsha kufyamamo. Inge twauba bino tukekala mutende ne Lesa. Ke kintu kimo kyanema bingi Isaya kyoatongola jibiji.—Masalamo 85:1, 2, 8; Loma 5:1.
21. Mu ñanyi jishinda ntanda moyayujila “bipangwa”?
21 Mapesho atwajijila: “Mu moba a kulutwe bena Yakoba bakekizha mizhazhi; bena Isalela bakalala buluba ne kusapuka; kabiji bakakumbanya bipangwa pano pa ntanda ponse.” (Isaya 27:6) Ino vesi yafikizhiwa kutatulatu mu 1919, ibena kumwesha bulume bwa Yehoba. Bena Kilishitu bashingwa bayuzha ntanda na “bipangwa,” bya kajo kawama ka ku mupashi. Mu ino ntanda iji na byubilo bincha, abo balama mafunde a Yehoba na lusekelo. Ne Yehoba watwajijila na kwibavuzha. Kibena kufumamo, bakwabo bavula ba mikooko ikwabo, “babena kumwingijila mwingilo wazhila mute ne bufuku.” (Lumwekesho 7:15, NW) Onkao mambo, kange tutaye jishuko jetu jo tuji najo ja kuja “bipangwa” ne kupapo bakwetu!
22. Mapesho ka eya ku boba batambula kyeya?
22 Mu bino bimye byakatazha, mfishi byo yakumbana ntanda, ne mfishi ine byo yaikala pa mitundu ya bantu, nanchi kechi tusanchilapo Yehoba byo asamisha kyeya pa bantu banji nenyi? (Isaya 60:2; Loma 2:19; 13:12) Aba bonse batambula kino kyeya, kibakwasha kwikala na mutende mu milanguluko ne lusekelo kabiji ne kyakilapo ke bumi bwa myaka ne myaka kulutwe na lwendo. Byo twayuka bulongo, atweba twatemwa kyeya, twayai tutakaike Yehoba ne kwambila pamo na nyimbi wa masalamo amba: “Yehoba ye bulume bwa mweo wami; Ye ñanyi ye nkobila moyo? Pembelelai Yehoba: Kosai, ne muchima wenu achinchike; Ee kine, pembelelai Yehoba.”—Masalamo 27:1b, 14.
Mukivuluka Nyi?
• Kika kikebamwekela kulutwe aba bamanyika bantu ba Yehoba?
• Kuvuzha ka kwaawilwe mu Isaya?
• Ñanyi “mazubo a mukachi” otwafwainwa kwikalamo kabiji mambo ka?
• Mambo ka bena Kilishitu mu bwikalo bwabo kyo batakaikila Yehoba?
[Kitenguluzha pa peja 30]
BUKU MUPYA
Byambo byavula byaambiwapo mu ino mitwe ya kufunda ibiji byajinga mu jashi pa kupwila kwa nkambi kwa mu 2000/2001. Pa kupwa jashi, buku mupya walupwilwe uji na mutwe wa kuba’mba, Ukusesema kwa kwa Esaya—Ulubuuto lwa Bantu Bonse 1. Uno buku uji na mapeja 416, walumbulula bulongo byapitala bitanshi 40 bya buku wa Isaya pa vesi pa vesi.
[Kipikichala pa peja 26]
Baoloka bo bonka baswishiwa kwikala mu “muzhi wakosa” wa Yehoba, jibumba janji
[Kipikichala pa peja 27]
Isaya wasashijile Yehoba “bufuku”
[Kipikichala pa peja 29]
Yehoba ulama “bujimi” bwanji pa kuba’mba bupangenga bipangwa