Kushinda Bukoke bwa Bumuntu
“Kuta muchima ku buntunshi lo lufu.”—LOMA 8:6.
1. Bamo bamona byepi mubiji wa muntu, kabiji ñanyi jipuzho jo twafwainwa kulangulukapo?
“AMIWA nkemubila sante; mambo nalengelwe wakatazha, wakukumya.” (Masalamo 139:14) Byo byaimbile nyimbi wa masalamo aye Davida kimye kyo alangulukilenga pa kilengwa kimo kya Yehoba—mubiji wa muntu. Mukifulo kya kumutakaika byonkabyo, bafunjishi bamo ba bupopweshi bamba’mba mu mubiji mo mwafyama bundengamambo. Kabiji balanguluka’mba ‘mo mwafyama bulubi ne bubole ne kuba’mba wafwa saenda.’ Kya kine mutumwa Paulo waambile’mba: ‘Mu buntunshi bwami, kechi mwaikala nangwa kimo kyawama ne.’ (Loma 7:18) Nanchi kino kilumbulula’mba twakwachiwa mu mubiji wa bundengamambo nyi?
2. (a) “Kuta muchima ku buntunshi” kulumbulula ka? (b) Ñanyi nkondo iji pakachi ka “buntunshi” ne “mupashi” mu bantu bakeba kuba byawama ku meso a Lesa?
2 Kimye kimo “buntunshi” mu Binembelo bulumbulula muntu mu bwikalo bwanji bwa bumbulwakoloka byo aji mwana wasemwa kwi nsatuki Adama. (Efisesa 2:3; Masalamo 51:5; Loma 5:12) Byo twasemwa kwi aye, kitulengela kwikala na ‘bukoke bwa mubiji.’ (Loma 6:19, NW) Kabiji Paulo wajimwine’mba “Kuta muchima ku buntunshi lo lufu.” (Loma 8:6) “Kuta muchima ku buntunshi” kulumbulula kulamwa ne kutundaikwa na bya lwiso lwa mubiji wa bundengamambo. (1 Yoano 2:16) Onkao mambo, byo tukeba kuba byawama ku meso a Lesa, paji nkondo ibula kupwa pakachi ka mupashi ne bumbulwakoloka bwitukanjikizha kuba “mingilo ya buntunshi.” (Ngalatiya 5:17-23; 1 Petelo 2:11) Pa nyuma ya kulumbulula ino nkondo yo ajinga nayo, Paulo wabijikile’mba: “Mamā ami kalanda! ne muntu wa malwa! i ñanyi ukampokolola ku uno mubiji wa lufu?” (Loma 7:24) Nanchi Paulo wabujile bulume bwa kushinda lweseko nyi? Baibolo yikanyishatu’mba ine!
Bukine bwa Lweseko ne Bundengamambo
3. Bavula bamona byepi bundengamambo ne lweseko, bino Baibolo ijimuna byepi pa mulanguluko wa yewo mutundu?
3 Lelo jino, bavula bakana’mba kafwako bundengamambo. Bamo nabo bamba’mba “bundengamambo” ke kyambotu kyakala kilumbulula bilubo bicheche byuba bantu. Kechi balanguluka’mba “atweba bonse tukamweka konka ku kipona kya kije kya Kilishitu; amba bonse pa muntu pa muntu, tukatambule mfweto ya bintu bya mu mibiji, monka mo twaubile, nangwa byawama nangwa byatama” ne. (2 Kolinda 5: 10) Bamo bamba ne na milela’mba: “Nakonsha kukanako bintu bingi bino kuba nakana lweseko ne!” Bantu bamo baji na kisela kya kukeba kumwenamo bukiji-bukiji, kikale mu bya kuja, mu bulalelale, mu bisela ne mu byubilotu bikwabo byo boba. Bakebatu bintu byonse byaubiwa ponkapotu! (Luka 15:12) Kechi bamona “bumi bonkabwa bwa kine kine” buji kulutwe ya bya kisangajimbwe byo babena kukeba pa kino kimye ne. (1 Timoti 6:19) Bino Baibolo itufunjisha kulangulukapo bulongo ne kumona bya kulutwe, ne kuchiina kiji kyonse kyakonsha kwitonauna ku mupashi nangwa ku mubiji. Kishimpi kimo kyamba’mba: “Wajimuka umona bileta lufu kasa biya kabiji ufyama; pakuba kilubi uyatu ne kwiletelela.”—Byambo bya Mana 27:12.
4. Pa 1 Kolinda 10:12, 13, Paulo wasopeshe’mba ka?
4 Kimye Paulo kyo anembejile bena Kilishitu bajinga mu muzhi wa Kolinda wayile nkuwa mu byubilo bya bunya, wibasopeshe kwakubula kwibapita mu mbaji pa mambo a lweseko ne ngovu ya bundengamambo. Waambile’mba: “Awa ulanguluka’mba, naimana, ajimuke kuchina’mba, wakapona. Kafwako lweseko lwimufikila lo babula kumona bantu bonse ne: mambo Lesa ye wa kishinka, kechi akemuleke’mba, mumone lweseko lwakila pa bulume bwenu ne: bino mu lweseko ukemumwena ne jishinda ja kupulukilamo, amba mumone mwa kwilukonshesha.” (1 Kolinda 10:12, 13) Atweba bonsetu—kikale mwanyike, mukulumpe, wamulume nangwa wamukazhi tutanwa mu meseko avula, ku sukulu, pa nkito ne ku mapunzhatu akwabo. Pano twayai tubalaule mu byambo bya kwa Paulo ne kumona byo byalumbulula kotuji.
Kange Mukizhemo Kwiketekela Ne
5. Mambo ka kukizhamo kwiketekela kyo kwatamina?
5 Paulo waambile’mba: “Awa ulanguluka’mba, naimana, ajimuke kuchina’mba wakapona.” (1 Kolinda 10:12) Kyatama kwimona’mba twakosa, kumwesha kuba’mba kechi twayuka bundengamambo byo buji ne ngovu yabo ne. Bantu nabiji Mosesa, Davida, Solomone ne mutumwa Petelo byo baponejile mu bundengamambo, nanchi atweba yetu twafwainwa kulanguluka’mba twakosa nyi? (Kubala 20:2-13; 2 Samwela 11:1-27; 1 Bamfumu 11:1-6; Mateo 26:69-75) Byambo bya Mana 14:16 byamba’mba ‘muntu wa maana uchina ne kufumako ku bubi; pakuba wakosama wilundumika ne kwiketekela mwine.’ Kabiji Yesu waambile’mba: “Muchima kine waswa, pakuba mubiji [wakoka, NW].” (Mateo 26:41) Twafwainwa kutesha muchima ku lujimuno lwa kwa Paulo kuchiina kuponena mu lweseko, mambo kafwako muntu wa bumbulwakoloka wakosa ku bya kusakasaka kubi ne. Umvwe ne kuba byo byo ne, twakonsha kupona.—Yelemiya 17:9.
6. Twafwainwa kwinengezha byepi ku lweseko, kabiji ñanyi kimye kyawama kubilamo kino?
6 Kyanema bingi kwinengezhezha jimo ku lukatazho lwakonsha kwituponena kya kubazhimukila. Mfumu Asa wayukile kuba’mba kimye kya mutende kyo kimye kyawamine kwi aye kushimika nsakwa. (2 Byambo bya Moba 14:2, 6, 7) Wayukile’mba kafwako kobakonsha kufyama inge bebatula bulemo ne. Byonkabyo, kimye kyawama kulanguluka bya kuba inge twaesekwa ke kimye kyo twabula kususubala. (Masalamo 63:6) Danyela ne balunda nanji baakaminwe Lesa, bafuukwile kwikala bakishinka ku mizhilo ya Yehoba saka bakyangye kwibakanjikizha kuja kajo kawama kajangapo mfumu. Onkao mambo, kechi bakankazhamine kulamachila ku mulanguluko wabo ye bafuukwile wa kubula kuja kajo kobezhijikile ne. (Danyela 1:8) Saka tukyangye kwesekwa, twayai tukoseshe milanguluko yetu ya kwikala na byubilo byawama. Kepo tukekala na bulume bwa kushinda bundengamambo.
7. Mambo ka o kitutekeneshesha pa kuyuka’mba bakwetu bashinda lweseko?
7 Ano mawi a kwa Paulo byoetutekeneshapo: “Kafwako lweseko lwimufikila lo babula kumona bantu bonse ne.” (1 Kolinda 10:13) Mutumwa Petelo wanembele’mba: “Mwimenai [Diabola] kasa mukosa mu lwitabilo lwenu, byo mwayuka’mba, bya kumanama bimotu bibena kumweka ne mu balongo benu baji panopantanda ponse.” (1 Petelo 5:9) Ee, bamo bapita mu meseko nabiji otupitamo, kabiji beashinda na bukwasho bwa Lesa. Onkao mambo, ne atweba twakonsha kushinda. Bino nangwa byonkabyo, atweba bena Kilishitu bakine byo tuji mu ino ntanda ya byubilo byatama, twafwainwa kuketekela kwesekwa kimye kiji kyonse. Pano twafwainwa kuyuka byepi kuba’mba twakonsha kushinda bukoke bwa bumuntu ne lweseko lwa kulenga mambo?
Twakonsha Kushinda Lweseko!
8. Ñanyi jishinda jikatampe jotwafwainwa kuchiinamo lweseko?
8 Jishinda jikatampe ja kufuminamo mu “buzha bwa bundengamambo” ke kuchiina mashinda mwishila lweseko. (Loma 6:6) Byambo bya Mana 4:14, 15, bitubula kuba’mba: “Kechi uye mu jishinda ja babi ne, nangwa kwenda mo bendela bantu babipa ine. Wijichine, kupitamo ne; wijileke, uyenga mu jobe.” Javula tuyukila jimo byubilo bimo byakonsha kwitulengela kulenga mambo. Onkao mambo, kintu kyawama kyo twafwainwa kuba atweba bena Kilishitu ke ‘kwibileka,’ ne kwifumyako ku byonse ne mapunzha onse akonsha kutundaika kusakasaka kubi ne kwitubindankanya michima.
9. Kuchiina byubilo byakonsha kwitutwala mu lweseko kwa konkomwenwapo byepi mu Binembelo?
9 Kuchiina byubilo byakonsha kwitutwala mu lweseko jo jishinda jikwabo jikatampe ja kwilushinjilamo. Paulo wajimwine’mba: “Chinai bulalelale.” (1 Kolinda 6:18) Wanembele ne kuba’mba: “Chinai kupopwela bankishi.” (1 Kolinda 10:14) Kabiji mutumwa wajimwine Timoti kubula kusakisha bya bunonshi, ne “kunyema bya lwiso lwa bwanyike.”—2 Timoti 2:22; 1 Timoti 6:9-11.
10. Ñanyi bya kumwenako bibiji byapusana bibena kumwesha buneme bwa kuchiina lweseko?
10 Akilangulukai byaubile Davida Mfumu wa bena Isalela. Byo ajinga peulu ya musemi wa nzubo yanji ya bufumu kasa atala munshi meso nakanaka, wamwene mwanamukazhi walamba saka owa. Ponkapo muchima munda wamubindankene. Pa kuba’mba abule kuponena mu luno lweseko, wafwainwe kwikila pa musemi. Mukifulo kya kuba byo byo, watumine muluwe kuya na kwita uno mwanamukazhi Betesheba, kabiji byafuminemo byajinga bya malwa. (2 Samwela 11:1–12:23) Nga Yosefwa aye waubile byepi kimye muka nkambo yanji wamutajilenga na lwiso kyo amukanjikizhenga kulaala nanji? Jishimikila jitubula’mba: “Byo aambilenga kwi Yosefwa pa juba pa juba amba: Ndaale nenu, aye kechi waitabile jiwi janji ja [kulaala] nanji ne, nangwa ja kwikala nanji pamo ne.” Nangwa kya kuba’mba Mizhilo ya Mosesa kechi yajingako pa kyo kya kimye ne, Yosefwa wakaine ne kumukumbula amba: “Nanchi buno bubi bukatampe nebube byepi, ne kumulenga mambo aye Lesa?” Juba jimo wamukwachile ne kumwambila’mba: “Laala ne amiwa.” Nanchi Yosefwa waikele nanji’mba bomvwañane nyi? Ine. ‘Wanyemene ne kulupuka walupukile.’ Yosefwa kechi wakokejile luno lweseko lwa kulaala na uno mwanamukazhi ne. Wanyemene!—Ntendekelo 39:7-16, NW.
11. Kika kyo twafwainwa kuba umvwe tubena kwesekwa-esekwa javula?
11 Kimye kimo inge wanyema balanguluka’mba wachiina, uji na moyo. Pano bino kyawama kwifumya atweba bene ku bino byubilo, mambo jo jishinda ja maana jo twafwainwa kuba. Apo kampe tubena kwesekwa-esekwa javula pa nkito. Nangwa kya kuba kechi twakonsha kuleka yo yo nkito ne kumonapo ikwabo ne, twakonsha kumonapo mashinda akwabo motwakonsha kuchinuzhukila lo lo lweseko. Twafwainwa kwifumya ku byonse byo twayuka’mba byatama ne kuba byawama. (Amosi 5:15) Inge twikala ku mpunzha kobatambisha bintu bileta kisangajimbwe byabula kufwainwa nabiji mafilimu a pa Intaneti amwesha bantu baji mulekese, kyawama kwibichinuzhuka mambo bileta lweseko. Kabiji kuchiina lweseko kulumbulula kutaya magazini amwesha byubilo byatama, ne kumonapo balunda batemwa Lesa bakonsha kwitukwasha. (Byambo bya Mana 13:20) Umvwe twakana bintu byonse byakonsha kwitutwala mu lweseko, abya twauba bulongo.—Loma 12:9.
Lulombelo byo Lwakonsha Kwitukwasha
12. Umvwe twalomba kwi Lesa amba: “Kechi mwitutwale mu lweseko ne,” tulomba ka?
12 Paulo witubula’mba: “Lesa ye wa kishinka, kechi akemuleke’mba, mumone lweseko lwakila pa bulume bwenu ne: bino mu lweseko ukemumwena ne jishinda ja kupulukilamo, amba mumone mwa kwilukonshesha.” (1 Kolinda 10:13) Jishinda jimo Yehoba jo etukwashishamo ke ja kukumbula milombelo yetu yo tulomba kuba’mba etukwashe kushinda lweseko. Yesu Kilishitu witufunjishe mwa kulombela’mba: “Kechi mwitutwale mu lweseko ne, mwitupokolole kwi yewa mubi.” (Mateo 6:13) Na mambo a luno lulombelo lwa pa muchima, Yehoba kechi uketulekatu’mba twesekwe ne; uketupokolola kwi Satana ne ku byubilo byanji bya bujimuku. (Efisesa 6:11) Twafwainwa kulomba Lesa kuba’mba etukwashe kuyuka meseko ne kwikala na bulume bwa kwiashinda. Umvwe twamusashijila kuba’mba tubule kuponena mu lweseko, uketukwasha kuba’mba Satana, aye “mubi” abule kwitushinda.
13. Twafwainwa kuba byepi umvwe lweseko lwitupampata?
13 Kikatakata twafwainwa kulomba na mukoyo umvwe lweseko lwitupampata. Meseko amo akonsha kwitulengela kwizhachisha atweba bene mu milanguluko ne kwimwena byo twakoka. (Masalamo 51:5) Kya kumwenako, twakonsha kuba byepi umvwe ketulanguluke jibiji milanguluko ya byubilo byatama byo twaubanga kala? Ibyepi umvwe tubena kwesekwa kwibyuba jibiji? Mu kifulo kya kweseka kulubakotu ku ino milanguluko, twafwainwa kumubula Yehoba luno lukatazho mu lulombelo pa bimye byavula umvwe kyakonsheka. (Masalamo 55:22) Na bulume bwa Byambo byanji ne mupashi wanji wazhila, wakonsha kwitukwasha kufumya ino milanguluko ibi mwi atweba.—Masalamo 19:8, 9.
14. Mambo ka lulombelo kyo lwanemena pa kushinda bukoke bwa bumuntu?
14 Yesu byo amwene batumwa banji sa bakunuka mu bujimi bwa Ngesemani, wibalabishemo’mba: “Labainga ne kulomba, kuchina’mba mwakatwela mu lweseko; muchima kine waswa, pakuba mubiji [wakoka NW].” (Mateo 26:41) Jishinda ja kushinjilamo lweseko ke kwikala wajimuka ku mashinda apusana-pusana mwishila meseko ne kuyuka bujimuku bwao. Kabiji kyanema bingi kulomba pa mambo a lweseko kwakubula kutaya kimye pa kuba’mba twikale bepanza ku mupashi ne kwilushinda. Lweseko lwiya kimye kyo twakoka, onkao mambo kechi twakonsha kwilushinda bunke bwetu ne. Lulombelo lwanema bingi mambo bulume bupana Lesa bwitukosesha ne kwitulamawizha kwi Satana. (Filipai 4:6, 7) Kabiji twakonsha kukeba bukwasho bwa ku mupashi ne milombelo ya “bakulumpe ba mu kipwilo.”—Yakoba 5:13-18.
Twajijilai Kushinda Lweseko
15. Kika kikwabo kyo twafwainwa kuba pa kushinda lweseko?
15 Kikwabo, twafwainwa kutwajijila na kushinda lweseko poso lwapita. Kimye Yesu kyo aesekelwe kwi Satana, wamushinjile kufika ne kimye kyo amulekele Diabola. (Mateo 4:1-11) Mutumwa Yakoba wanembele’mba: “Diabola mukanyai, ne aye ukemunyema.” (Yakoba 4:7) Kushinda lweseko kutendeka umvwe twakosesha milanguluko yetu na Byambo bya Lesa ne kufuukula kyakosa kulamachila ku mizhilo yanji. Tuba bulongo kulanguluka-languluka pa binembelo bibena kwamba pa bukoke botuji nabo. Kabiji kyawama bingi kumonapo mwina Kilishitu umo wakoma ku mupashi nabiji mukulumpe mu kipwilo ye twakosha kubula ne kwitukwasha inge twaponena mu lweseko.—Byambo bya Mana 22:17.
16. Twakonsha kwikala byepi na byubilo byawama?
16 Binembelo bitutundaika kuvwala bumuntu bupya. (Efisesa 4:24) Kino kilumbulula’mba twafwainwa kuswisha Yehoba kwitubumba ne kwitwalula. Paulo byo anembejilenga mukwabo wa mwingilo aye Timoti, waambile’mba: ‘Londa bololoke, ne munema wa kunemeka Lesa, ne lwitabilo, ne butemwe, ne butekanye, ne bukimote. Lwanga bulwi bwawama bwa lwitabilo, ne kukwachisha ku bumi bwa myaka, ko ko waichijilwe.’ (1 Timoti 6:11, 12) Twakonsha “kulonda bololoke” umvwe saka tufunda Byambo bya Lesa pa kuba’mba tuyukishe bumuntu bwanji ne kwikala mwayila byo akeba. Kwikala na mutanchi wa mingilo yavula ya bwina Kilishitu nabiji kusapwila mambo awama ne kutanwa ku kipwilo nako kwanema bingi. Kufwenya kwipi ne Lesa ne kwingijisha bupe bwa ku mupashi bonse boetupa, kuketukwasha kukoma ku mupashi ne kwikala na byubilo byawama.—Yakoba 4:8.
17. Twayuka byepi kuba’mba Lesa kechi uketusha mu kimye kya lweseko ne?
17 Paulo witubula’mba lweseko lonse lo twakonsha kwikala nalo kechi lukapitaila nangwatu pacheche pa bulume bwitupa Lesa bwa kwilushinjilamo ne. Yehoba ‘uketumwena jishinda ja kupulukilamo.’ (1 Kolinda 10:13) Kya kine, Lesa kechi uswisha lweseko kubaya kya kuba twakankalwa kwikala na bulume bwa ku mupashi bwa kusungilamo bulumbuluke bwetu umvwe twatwajijila kukinka manungo mwi aye ne. Ukeba atweba kushinda lweseko lwa kuba byatama ku meso anji. Kunungapo, twafwainwa kwikala na lwitabilo mu mulaye wanji wa kuba’mba: “Kechi nkakushe nangwa kachechetu ne, ne kukulekelela nangwa kachechetu ne.”—Bahebelu 13:5.
18. Mambo ka o twafwainwa kwikela bashiinwa kushinda bukoke bwa bumuntu?
18 Paulo kechi wazhinaukilenga pa mambo a bikafuma mu nkondo yanji ya kulwa na bukoke bwa bumuntu ne. Kechi wilangulukijile kwikala na jishamo nangwa muzha ku bya lwiso lwa buntunshi ne. Mukifulo kya byobyo, waambile’mba: “Mambo o nnyemena byonkabyo, kechi nobe unyematu ne; byo ndwa amiwa, kechi nobe upumatu mwela ne: pakuba nepumapuma pa mubiji wami, namuleta ne mu buzha: kuchina’mba nangwa mu kya byepi, pa kusapwila ku bakwabo, ami mwine nakalengululwa.” (1 Kolinda 9:26, 27) Netuwa twakonsha kushinda nkondo yotulwa na mubiji wa buntunshi. Kupichila mu Binembelo, mabuku alumbulula Baibolo, kupwila kwa bwina Kilishitu ne bakwetu bena Kilishitu bakoma ku mupashi, Shetu wa mwiulu wa butemwe utwajijila na kwitupa bya kwituvululako bitukwasha kuba byubilo byawama. Na bukwasho bwanji, twakosha kushinda bukoke bwa bumuntu!
Mukivuluka Nyi?
• Nanchi ‘kuta muchima ku buntunshi’ kwalumbulula ka?
• Twakonsha kwinengezha byepi ku lweseko?
• Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba tushinde lweseko?
• Nanchi lulombelo lwingila ñanyi mwingilo pa kushinda lweseko?
• Twayuka byepi kuba’mba twakonsha kushinda bukoke bwa bumuntu?
[Bipikichala pa peja 8]
Baibolo kechi ifunjisha’mba twibazha ba bya lwiso lwa buntunshi ne
[Kipikichala pa peja 10]
Kuchiina lweseko jo jishinda jawama kushinjilamo bundengamambo