Kulomba Lulekelo Lwamambo Kokuleta Mutende
DEBORAH Tannen munembeshi waya nkuwa kabiji shayuka wafunda milaka wapa Georgetown University mu Washington, D.C. wanembele’mba: “Kyawama bingi kulomba lulekelo lwamambo, mambo lulekelo lwamambo lupwisha mfika kwakubula kulwa, lupwañanya mikoka yabantu baabenamo, lulengela makafulumende kuyuka buyanji bujimo bangikazhi babo, nekupwanya bantu babula kumvwañana.”
Baibolo yaamba bingi bulongo kuba’mba kulomba lulekelo lwamambo lwakine, kejishinda jimo jawamisha jakupwañenyamo bantu baabene. Inge twauba namba tutale mukishimpi kyakwa Yesu kyamwana walubile, uno mwana byoabwelele kunzubo nekulomba lulekelo lwamambo lwakine, shanji watemenwe bingi kumutambwila munzubo yanji. (Luka 15:17-24) Ee, muntu kechi wafwainwa kwitotane, wafwainwa kulomba lulekelo lwamambo. Pano bino, bantu bekepesha bakishinka abo kechi kibashupa kulomba lulekelo lwamambone.
Kulomba Lulekelo Lwamambo Kyokwawamina
Abigaila, mwanamukazhi wamaana wamubena Isalela bakala, yewakumwenako wamwesheshe buwame bwakulomba lulekelo lwamambo nangwa kyakuba wilulombele pamambo alengele mwata wanji. Kimye Davida waishile kwikala kemfumu wabena Isalela kyoajinga mungye nebanabalume boajinga nabo, walamine bingi bulongo mikooko yamuka Abigaila aye Nabala kuchina kwiija kubijanyi. Pano banabalume bakwa Davida byobaishile nakulombako shinkwa nemema kwi Nabala, wibataine nekwibambila mwenga watama kyakine kine. Davida byoekyumvwine wazhingijile bingi, kepo aimene nabantu banji nobe 400 kuya nakulukuka Nabala neba munzubo yanji. Ponkapo Abigaila pakumvwa ano mambo, wapelawizhe kuya nakutundaila Davida. Byoamumwene, waponejile kumaulu anji nekumusanshijila’mba: ‘Nkambo yami, buno bubi bufikile pe amiwa yenka; nasansapo, mukindeke amiwa muzha wenu, ñambe ku matwi enu, kabiji mumvwe byambo bya muzha wenu.’ Kepo Abigaila alondolwele byokyajinga nekumupa Davida byabupe byabukajo nebyakutoma. Kepo aye amwambijile kuba’mba: “Bwela mu mutende ku nzubo yobe; tala, naumvwa jiwi jobe ne kwitaba kyo walomba.”—1 Samwela 25:2-35.
Kwikepesha koekepeshe Abigaila pamo nalulekelo lwamambo loalombele pamambo akukosama kwamwata wanji kwamupulwishe aye mwine neba munzubo yanji pamo. Kabiji Davida wamusanchijile ‘pakumukanya kwichila mashi.’ Nangwa kyakuba Abigaila kechi yewazhingijishe Davida nebanabalume boajinga nabone, waitabile mambo ajinga nakisemi kyanji nekuba mutende ne Davida.
Wakumwenako mukwabo wayukile pafwainwa kulomba lulekelo lwamambo kemutumwa Paulo. Kimye kimo wipokolwelenga aye mwine mukije kikatampe kya Bayudea kya Saniedilini. Ñanga mukatampe Ananyasa byoazhingijile nabyambo byakishinka byaambile Paulo, wakambizhe baimene koaji amba bamupume pakanwa. Paulo wamwambijile’mba: “Lesa usakukupuma ne obewa, obewa lubumbu washingwa mpemba: waikala pa kije na kunchibila mambo monka mwayila Mizhilo, saka ukambizha’mba, apumwe mwakaina Mizhilonyi?” Baimene koaji byobamupelemo mambo akukosamika ñanga mukatampe, waitabile ponkapotu’mba walenga mambo nekwamba’mba: “Bakwetu kechi naji kuyuka namba ye ñanga mukatampe ne: pakuba kyanembwa’mba, Kechi ukamwambila kyatama ndamakyalo wa mukoka wobe ne.”—Byubilo 23:1-5.
Kwamba kwaambile Paulo kwakuba’mba ñanga kechi wafwainwa kupumañanane, kwajinga kwakine. Pano bino, walombele lulekelo lwamambo pakwamba kwanji kwakubula kuyuka’mba yeñanga mukatampe yeabena kwambila, mambo akuba bantu bekimwene’mba kechi wamwesha mushingine.a Namambo akuba Paulo walombele lulekelo lwamambo, kije kya Saniedilini kyatatwile kuteleka kubyoasakwamba. Paulo byoayukile kuba’mba bamukije kechi baitabanzhenengane, wibabujile kuba’mba bamwesekelenga pamambo alwitabilo lwanji lwalusanguko. Ponkapo kwabukile kiwowo pakachi ka Bafaliseo baitabile byambo byakwa Paulo nebebikaine.—Byubilo 23:6-10.
Ñanyi lufunjisho lotwakonsha kufundako kubino byamwekele bibiji byanembwa mu Baibolo? Mubino byamwekele byonse bibiji, kwamba nabukishinka kuba’mba natamisha kwashinkwile mashinda akwisambilamo. Onkao mambo, kulomba lulekelo lwamambo kwakonsha kwitukwasha kuleta mutende nabakwetu. Ee kine, kuswa’mba natamisha nekulomba lulekelo lwamambo pamambo akamvundu-mvundu kaleta kyokyo kilubo kwakonsha kushinkula mashinda akwisambilamo bulongo.
‘Bino Kafwapo Kyatama Kyonaubane’
Inge twatana kuba’mba muntu umo wazhingila namambo akyotwaambile nangwa kyotwaubile, kampe twakonsha kulanguluka’mba awe muntu maana ufwawo nangwa’mba wajatu kabakubaku. Bino Yesu Kilishitu wafunjishe baana banji babwanga amba: “Byonkabyo inge ko ulambule mulambo wobe ku kyakusokelapo bitapisho, ne kuvuluka’mba, Mulongo wami nji nanji na mambo, sha konka mulambo wobe ku kyakusokelapo bitapisho, kabangijile jimo kupwana na mulongo wobe, mino pa kwiya ulambule mulambo wobe.”—Mateo 5:23, 24.
Kyakumwenako, mulongo wakonsha kumona’mba wamulenga mambo. Inge kyaikela mujino jishinda, Yesu waamba’mba yanga “kabangijile jimo kupwana na mulongo wobe,” umvwe wavuluka’mba wamuba bibi nangwane. Kwesakana nabyambo bya Kingiliki, kyambo kyaambile Yesu pano “kyalumbulula kumvwañana kwakine kine inge pajinga kwitala bibi.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Kyakine, umvwe bantu bezhingijila, bonse bakeba kwibingisha mumambo, namambo akuba bonse kebambulwakoloka kabiji boba bilubo. Pakino popo bafwainwa kumvwañana kyakine kine.
Umvwe bantu belenga mambo, kyanema kechi kwikatazha awu’mba yobe watamisha mukwabo naye’mba obewane, kyanema peabo kekumona ñanyi usakusolomoka mukwabo nekuleta mutende neaye. Paulo byoamwene kuba’mba bena Kilishitu mu Kolinda batwajilenga bakwabo bena Lesa kubije, pamambo akukankalwa kumvwañana mubyamali, wibolweleko’mba: ‘Lelo mambo ka ne kuswatu kubiwa bibi ne? Mambo ka ne kuswatu kubepaikwa ne?’ (1 Kolinda 6:7) Nangwa kyakuba Paulo waambile bino byambo kubulako bena Kilishitu bakwabo kubula kwilobelanga kubije pamambo amulwabo, jifunde jijipo jaumvwanyika: Jino jifunde kejakuba’mba kyanemako kubakwenu bamulwitabilo kekwikala nabo mutende mukifulo kyakwikebela bilubo byakuyuka wabula kutamisha newatamisha. Kulabijila jino jifunde kwawama bingi mambo kulengela muntu kupelelwa kulomba lulekelo lwamambo kumuntu walanguluka’mba wamulenga mambo.
Kikebewa Kwamba Nabukishinka
Bino bantu bamo bobatu sabalolobwelatu byambo byakulombelamo lulekelo lwamambo. Kyakumwenako, mu Japan, kyambo kya sumimasen kyobengijisha pakulomba lulekelo lwamambo kyumvwanyika javula bingi. Kingijishiwa nemukusanta kyakuba wiumvwa nekupelelwa amba nga amiwa nkamubilapoka. Namambo akuba kekyambo kyobamba-ambatu bantu javula, bamo bakonsha kuzhinauka umvwe muntu wibalomba lulekelo lwamambo walomba lwakine nangwane, mambo bino byambo byaseekesha. Nangwatu mubisho bikwabo, byambo byobalombelamo lulekelo lwamambo bimweka nobe bantu bebyamba-ambatu javula.
Mumulakatu yense, kyanema bingi kwamba byambo byakishinka kimye kyotubena kulomba lulekelo lwamambo. Byambo byotubena kwamba nejiwi jetu byafwainwa kumwesha bulanda bwakine pakintu kyotwatamisha mukwetu. Yesu Kilishitu wafunjishe baana banji babwanga Mujashi janji japa Mutumba amba: ‘Nanchi kwamba kwenu kwikaletu amba, Ee, Ee; Ine, Ine; mambo kyanungwa ku bibye kifuma ku bubi.’ (Mateo 5:37) Umvwe mwalomba lulekelo lwamambo ubai bintu monka momwalombela! Kyakumwenako: Mwanamulume umo byobatantamine munongo nakwibapikita pakibanza kyandeke, walombele lulekelo lwamambo kimye sutukeshi yanji byoyakunkwile mwanamukazhi yealondankene nanji mumunongo. Olo, nekimyetune aku munongo wendakotu, kabiji sutukeshi yakunkula yewa mwanamukazhi nejikwabo. Kabiji mwanamulume walombele lulekelo lwamambo jikwabo namushingi. Byoamukunkwile jikwabo, mwanamulume wajinga nauno mwanamukazhi wamubujile kuba’mba umvwe byowaji kwamba byakine, umvwe kipe kyobe kechi kyamukunkula mwanamukazhi jikwabone. Ee, umvwe twalomba lulekelo lwamambo kyakine, twafwainwa kumona kuba’mba kechi twabwezhapo kilubo kyotwajikuba patanshine.
Inge kine twibakishinka mubyambo byetu byakulomba lulekelo lwamambo twafwainwa kuswa amba ee natamisha, kulomba’mba betulekeleko mambo, nekwibikako nangovu kupwisha oo mambo akozha mukwetu kumuchima. Kabiji neyewa yebalenga mambo naye wafwainwa kumulekelako mambo anji ngubabibi walapila kyakine. (Mateo 18:21, 22; Mako 11:25; Efisesa 4:32; Kolose 3:13) Namambo akuba bantu belenga mambo bonse babiji kebambulwakoloka, kimo kimye mutende kechi wiyatu bulongo byonkabyotune. Pano bino nangwa byonkabyo, kulomba lulekelo lwamambo kyokintu kimo kyawamisha kileta mutende.
Umvwe Kechi Kyafwainwa Kulomba Lulekelo Lwamambone
Nangwa kyakuba kulomba lulekelo lwamambo nekumvwa bulanda bileta mutende, muntu wamaana kechi ulomba lulekelo lwamambo umvwe pakyokyo kimye kechi kyafwainwa kwikyubane. Kyakumwenako, twambe namba ao mambo avwangamo kwikala balumbuluka kwi Lesa. Yesu Kilishitu byoajinga panopantanda, “wipelwile mwine, wakokejile ne ku lufu, nalo lo lufu lwa [pakichi kyalumanamo, NW].” (Filipai 2:8) Kechi walombelepo lulekelo lwamambo pamambo alwitabilo lwanji kuba’mba efumye lumanamo lwanjine. Kabiji Yesu kechi walombele lulekelo lwamambo kimye ñanga mukatampe kyoamwambijile’mba: “Nakuchipisha kwi Lesa mumi, witubule kana yobe Kilishitu Mwana Lesa?” Mukifulo kyakuzumba nekulomba lulekelo lwamambo, nakuchinchika, Yesu wamukumbwile’mba: “Wafikilapotu. Nanchi nemwambila namba, Palutwe mukamona Mwana muntu sa ekala ku kilujo kya Bulume, sa eya mu makumbi a mwiulu.” (Mateo 26:63, 64) Mulanguluko wakukeba kumvwañana nañanga mukatampe, wakukankalwako kusunga bulumbuluke bwanji kwi Shanji, aye Yehoba Lesa kechi wajimo mwi Yesu ne.
Bena Kilishitu bakinjika nekunemeka bakulumpe balama kyalo. Bino kechi balomba lulekelo lwamambo mambo akukokelako Lesa nekutemwa kobatemwa balongo babone.—Mateo 28:19, 20; Loma 13:5-7.
Kechi Kukekala Kyakuvundankanya Mutendene
Lelo jino tulenga mambo, namambo akuba twaswana bumbulwakoloka nebundengamambo kufuma kumushakulu wetu Adama. (Loma 5:12; 1 Yoano 1:10) Bundengamambo bwakwa Adama botwaswana bwaishile namambo akuba wasatukijile Mulenga wanji. Bino kalatu, Lesa walaya bantu amba bakekala balumbuluka babula bubi byonka byajinga ba Adama ne Evwa muntendekelo. Ukafumyapo bundengamambo bonse nemalwa obwaleta.—1 Kolinda 15:56, 57.
Akilangulukai kino byokikekala! Mulujimuno lwanji lwakulama lujimi, Yakoba mulongo wakumubiji wakwa Yesu waambile’mba: “Umvwe muntu wabula kwituntula mu byambo, awa muntu walumbuluka, wakonsha kulama ne mubiji yensetu pamo.” (Yakoba 3:2) Muntu walumbuluka ulama lujimi wanji kuchina kulenga mambo akuba kabiji kalombe lulekelo lwamambo, namambo akuba waingijisha lujimi wanji kutama. Kabiji ‘wakonsha kulama ne mubiji wanji yensetu pamo.’ Kine byokikawamapo kimye tukaluka kebantu balumbuluka! Pakyokya kimye kechi kukekala bintu byakuvundankanya mutende pakachi kabantune. Bino pakino kimye kyotujimo, kyawama bingi kulomba lulekelo lwamambo nabukishinka pakimye kyafwainwa inge twalenga mambo kumukwetu, mambo jojishinda jakuletelamo mutende.
[Tubyambo twa mushi]
a Kampepo lukatazho lwameso lolwamulengejile Paulo kubula kuyuka ñanga mukatampe.
[Kipikichala pa peja 5]
Ñanyi lufunjisho lotwakonsha kufunjilako kwi Paulo?
[Kipikichala pa peja 7]
Kimye bantu bonse kyobakekala balumbuluka, kechi kukekala bintu byakuvundankanya mutendene