Ketekelai mwi Yehoba na Muchima Wenu Yense
“Bayuka jizhina jenu bakemuketekela.”—MASALAMO 9:10.
1, 2. Ñanyi bintu bimo byatutu bantu byobaketekela kwibazhikijila?
LELO jino byo kubavule bintu bileta moyo, kijitu bulongo kumonapo muntu nangwa kintu kyakonsha kwituzhikijila. Bamo balanguluka’mba kwikala na mali avula ku kebakwasha mu bwikalo bwabo bwa kulutwe, bino kwambatu kine mali kechi ke kintu kyakuketekela ne. Baibolo yamba amba: “Awa waketekela mu bunonshi bwanji ukafumba.” (Byambo bya Mana 11:28) Bakwabo nabo baketekela bantangi babuntu, bino nangwatu bawama, bano nabo boba bilubo. Kabiji mukupita kwa kimye bafwa ne kufwa. Baibolo yaamba’mba: ‘Kechi muketekele mu baana ba bamfumu ne, nangwa mu mwana wa muntutu, mo mwabulwa bukwasho ne.’ (Masalamo 146:3) Bino byambo byanembeshiwe na mupashi bitujimunako ne kubula kwiketekela atweba bene. Netuwa twi ‘baana ba bantutu.’
2 Ngauzhi Isaya wanenene bantangi ba bena Isalela ba mu moba anji mambo baalwile ‘bya bubela ke kyabo kya kufyamamo.’ (Isaya 28:15-17) Baumvwañene na mikoka ikwabo ibazhokolokele kuba’mba bakekwashenga. Alwa lulayañano lwajinga lwatutu, lwabubela. Ne lelo jino, bantangi ba bupopweshi bavula bechina kaala na bantangi babumulwila ntanda. Luno lumvwañano lobomvwañana nalo lukekala ke lwa ‘bubelatu.’ (Lumwekesho 17:16, 17) Kechi lukaleta luzhikijilo lwa myaka ne.
Yoshua ne Kaleba Bakumwenako Bawama
3, 4. Ñanyi masawakya apusene aletele Yoshua ne Kaleba ne bakwabo jikumi baendejile Ntanda ya Mulaye?
3 Pano kwepi kotwakonsha kukeba luzhikijilo? Kuntutu kumo ko baketekejile ba Yoshua ne Kaleba mu moba akwa Mosesa. Bena Isalela byo baubile bafuma mu Ijipita, benengezhe kukatwela mu Kenana, Ntanda ya Mulaye. Kwatuminwe banabalume jikumi nababiji nakwendela ntanda amba bamone byoiji, kabiji pakupwa kwa moba 40 babwelele nakwamba byobaendele. Yoshua ne Kaleba bobonkatu babiji batakaikile yoya ntanda ya Kenana amba bena Isalela bakonsha kutwelamo. Bakwabo mobayijile baambile’mba ntanda ayo ine yawama bingi, pano bino baambile’mba: “Bantu bekalamo mu yoya ntanda bakosa, ne mizhi yabo beikosesha na masakwa, ne kubaya yabaya bingi . . . Kechi twakonsha kutuntuka mu kulwa nabo bano bantu ne; mambo betukila bulume.”—Kubala 13:27, 28, 31.
4 Bena Isalela baumvwijile bamwendela ntanda jikumi ne kwikala baikajile namoyo kyakuba batendekele ne kumunyinyita Mosesa. Kepo Yoshua ne Kaleba baambile byambo kufuma panshi ya michima yabo kuba’mba: “Aya ntanda mo twapichile na kwiyendela yo ntanda yawamisha kukila. Umvwe Yehoba wasekelela mwi atweba uketutwezha mu ino ntanda, ne kwitupayo ke yetu, yo ntanda yavula mukaka ne buki. Byonkabyo kechi musatukile Yehoba ne, nangwa kwibachina bena yoya ntanda ne.” (Kubala 14:6-9) Nangwatu na bino byambo bya lutundaiko, bena Isalela bakanyishetu nsala-nsala, ne kyafuminemo, kechi baswishiwe kutwela mu Ntanda ya Mulaye pakyonka kimye ne.
5. Mambo ka ba Yoshua ne Kaleba o baambijile sawakya wawama?
5 Mambo ka Yoshua ne Kaleba o baambijile sawakya wawama, aku bakwabo bamwendela ntanda jikumi sabaambile sawakya watama? Bamwendela ntanda bonse 12 bamwene mizhi yakosa ne mikoka ya bantu yajingamo. Aba jikumi baambile amba bena Isalela kechi bakonsha kushinda yoya ntanda ne, baambile kine. Ba Yoshua ne Kaleba nabo bayukile kino. Pano bino, aba jikumi bamwenejilenga bintu ku mubiji. Ba Yoshua ne Kaleba abo baketekejile mwi Yehoba. Bamwene bintu byakukumya byoaubile mu Ijipita, pa Kalunga Kachila, ne ku Mutumba wa Sinai. Byopapichile myaka, masawakya abino byamwekele alengejile Lahaba waikalanga mu Yeliko kubika bumi bwanji mukizumba kuba’mba akwashe bantu ba Yehoba! (Yoshua 2:1-24; 6:22-25) Ba Yoshua ne Kaleba bamweneko byubilo byoaubile Yehoba baketekejile’mba Lesa ukatwajijila kulwila bantu banji. Pa myaka makumi ana, luketekelo lwabo lwabingishiwe kimye kisemi kipya kyabena Isalela kyatangijilwe na Yoshua byo kyatwelele muntanda ya Kenana ne kwiishinda.
Kine Kintu kyotwafwainwa Kuketekela mwi Yehoba Kwakubula Kuzhinauka
6. Mambo ka bena Kilishitu lelo jino o bapichila mu makatazho, kabiji kwepi kobakonsha kuketekela?
6 Mu bino “bimye byakatazha” ne atweba byonka byajinga bena Isalela tutalañana na bintu byakatazha bitukila. (2 Timoti 3:1) Twesekwa mu byubilo, ku mupashi, ne ku mubiji. Kechi twakonsha kushinda ano makatazho atweba bene ne, mambo afuma kwi Satana Diabola wakila bulume bwa bantu. (Efisesa 6:12; 1 Yoano 5:19) Pano kwepi ko twakonsha kutana bukwasho? Mwanamulume wakishinka wajiko kala waambile mululombelo kwi Yehoba amba: “Bayuka jizhina jenu bakemuketekela.” (Masalamo 9:10) Umvwe kine twamuyuka Yehoba ne kuyuka jizhina janji byojilumbulula, tukaketekela mwi aye byonka byamuketekejile Yoshua ne Kaleba.—Yoano 17:3.
7, 8. (a) Bilengwa bitulengela byepi kuketekela mwi Yehoba? (b) Byotufunda mu Baibolo bitulengela byepi kuketekela mwi Yehoba?
7 Mambo ka o twafwainwa kuketekela mwi Yehoba? Yoshua ne Kaleba baketekejile mwi Yehoba mambo bamweneko bintu byoaubile byakumwesha bulume bwanji. Ne atweba twibimona bino bintu. Kyakumwenako, monai bintu byonse Yehoba byoalenga kubikapotu ne lwelele muji myela yanshansha yavujisha. Bintu bikatampe Yehoba byoatangijila bimumwesha kuba’mba kine ye Wa bulume bonse. Byotulanguluka pandengelo yakukumya ya bilengwa, kine twafwainwa kuswa byaambile Yoba pe Yehoba amba: “Ñanyi wakonsha kumukanya? Ñanyi ukamwambila’mba: I kika kyo mubenakuba?” (Yoba 9:12) Kine umvwe Yehoba tuji nanji kafwako nangwa umo yetwakonsha kuchina ne.—Loma 8:31.
8 Kabiji vulukai ne Baibolo, Byambo bya Yehoba. Ino nsulo ibula kupwa ya maana a Lesa iji na bulume bwakwitukwasha kushinda byubilo byatama ne kwikela mwayila kyaswa muchima wa Yehoba. (Bahebelu 4:12) Mu Baibolo momo tuyukila jizhina ja Yehoba ne kumona byo jalumbulula. (Kulupuka 3:14) Twayuka namba Yehoba wakonsha kwikela monse moasakila—nabiji Shetu wa butemwe, Nchibamambo waoloka, Ushinda nkondo, kuba’mba afikizhe nkebelo yanji. Kabiji tumona byambo byanji byobifikizhiwa. Byotufunda Byambo bya Lesa, tutundaikwa kwamba byaambile nyimbi wa masalamo amba: “Naketekela mu byambo byenu.”—Masalamo 119:42; Isaya 40:8.
9. Bukuzhi bwakwa Yesu ne lusanguko lwanji lukosesha byepi luketekelo lwetu mwi Yehoba?
9 Lunengezho lwa bukuzhi ke kishinka kikwabo kitulengela kuketekela mwi Yehoba. (Mateo 20:28) Byokyawamapo kuba’mba Lesa watumine Mwananji kuba’mba etufwile ne kwitukuula! Kabiji kya kukuula kiji bingi na bulume. Kifuchila bundengamambo bwa bantu bonse balapila ne kwalukila kwi Yehoba na muchima wakishinka. (Yoano 3:16; Bahebelu 6:10; 1 Yoano 4:16, 19) Kyafwainwe bingi Yesu kusanguka kuba’mba kya kukuula kipanwe. Akya kya kukumya kimwenejile bantu bavula na meso, ke kishinka kikwabo kyotwafwainwa kuketekela mwi Yehoba. Ke kishiino kitubula’mba byo twaketekela bikafikizhiwa.—Byubilo 17:31; Loma 5:5; 1 Kolinda 15:3-8.
10. Ñanyi bishinka byotuji nabyo atweba bene pa muntu pa muntu bitulengela kuketekela mwi Yehoba?
10 Abye ke bishinka bimotu bimwesha ene mambo o twafwainwa kuketekela mwi Yehoba na muchima yense. Kuji bishinka byavula bingi, bimo byetutu atweba bene. Kyakumwenako, pakimye ne kimye, atweba bonse mu bwikalo bwetu tupita mu bwikalo bwakatazha. Byotulomba Yehoba kwitutangijila mwakubila na ano makatazho, tumona luno lutangijilo lwanji byolwitukwasha. (Yakoba 1:5-8) Byo tukinka manungo etu mwi Yehoba mu bwikalo bwetu bwa juba ne juba ne kumona byawama bifumamo, luketekelo lwetu po po lukoselako mwi aye.
Davida Waketekejile mwi Yehoba
11. Davida waketekejile mwi Yehoba nangwa kyakuba wajinga mu bwikalo bwa mutundu ka?
11 Davida wa mu bena Isalela bakala ke umo waketekejile mwi Yehoba. Davida bamuchiinyenga kwi Mfumu Saulo wakebelenga ku mwipaya, kabiji ne ku nzhita yabena Filishitiya bakebelenga kushinda bena Isalela. Bino nangwa byonkabyo, bamukankelwekotu wabwela washinda ne kushinda. Mambo ka? Davida aye mwine walumbulwile’mba: “Yehoba ke kyeya kyami, lo lupulukilo lwami; ñanyi ye nkachina? Yehoba ye bulume bwa mweo wami; ye ñanyi ye nkobila moyo?” (Masalamo 27:1) Ne atweba netuwa tukashinda umvwe twaketekela mwi Yehoba.
12, 13. Davida wamwesheshe byepi kuba’mba twafwainwa kuketekela mwi Yehoba nangwa kyakuba balwanyi betu baingijisha njimi yabo kwikala ke bilwilo byakwitulwishako?
12 Kimye kimo Davida walombele’mba: ‘Umvwai jiwi jami, anweba Lesa, pa kujila kwami: Balame mweo wami kechi nchine mulwanyi ne. Bamfye ku maana a boba boba byatama o bomvwañana ku mbaji, ne ku kyungwe kya bengila bibi; Bamunona lujimi wabo nobe mpoko, ne kuvwemuna miketo yabo, byo byambo byabo byalula, bataye miketo yabo saka bafyama amba tumwase walumbuluka.’ (Masalamo 64:1-4) Kechi twayuka kine kintu kyalengejile Davida kunemba bino byambo ne. Bino lelo jino twayukishatu’mba balwanyi betu “bamunona lujimi wabo,” kwingijisha ñambilo ke kilwilo kya nkondo. ‘Bataya miketo’ yakifwanyikizho pa bena Kilishitu babula mambo kupichila mukwamba nangwa kunemba byambo bya kwitubepelatu. Kika kifumamo umvwe twaketekela mwi Yehoba na muchima yense?
13 Davida watwajijile kwamba’mba: “Lesa ukebataya muketo; ponkapo ukebasa. Byonkabyo baketuntula, njimi yabo bene ikebalukila: . . . Mololoke ukasekela mwi Yehoba, ne kumuketekela.” (Masalamo 64:7-10) Ee, nangwa kyakuba balwanyi betu batwisha njimi yabo kwiatweba, mukupita kwa kimye ‘njimi yabo bene ibalukila.’ Yehoba ukwasha bamuketekela kushinda kuba’mba bakonshe kusekela mwi aye.
Lwitabilo lwa kwa Hezekiya Lwawamine
14. (a) Mu ñanyi bwikalo bwatama Hezekiya mo aketekejile mwi Yehoba? (b) Hezekiya wamwesheshe byepi kuba’mba kechi waitabile byambo bya bubela bya bena Asilya ne?
14 Muntu mukwabo wamwesheshe luketekelo mwi Yehoba wajinga mfumu Hezekiya. Kimye Hezekiya kyoajinga pa bukalama, nzhita yabena Asilya yashinta yachiinye Yelusalema. Aya nzhita yashinjile mikoka ya bantu ikwabo yavula bingi. Yashinjile ne mizhi ya bena Yuda kufumyakotu Yelusalema, kabiji Senakelibu witotele bingi kuba’mba ukashinda ne Yelusalema. Kupichila mwi Labashake, Senakelibu waambile kine kuba’mba kuketekela mwi Ijipita amba ebakwashe kwajinga kwatutu. Kepo aambile’mba: “Kechi muleke Lesa wenu ye muketekela emujimbaike ne, amba: Yelusalema kechi ukapanwa mu kuboko kwa mfumu wa Asilya ne.” (Isaya 37:10) Bino, Hezekiya wayukile kuba’mba Yehoba kuba wibajimbaikatu ne. Onkao mambo, walombele’mba: “Pano anweba Yehoba, Lesa wetu, nemusa[n]shijila namba mwitupokolole mu kuboko kwanji, bufumu bonse bwa pano pa ntanda buyuke’mba anweba Yehoba mwi Lesa bunke bwenu.” (Isaya 37:20) Yehoba waumvwine lulombelo lwa kwa Hezekiya. Malaika waipaile bashilikale ba bena Asilya 185,000 mu bufuku bumotu. Yelusalema kechi bamushinjile ne, ne Senakelibu washile ntanda ya Bayudea. Bonse baumvwine kino bayukile bulume bwa Yehoba byo bwabaya.
15. Kika bunketu kyakonsha kwitukwasha kwinengezha kushinda lukatazho lonse lwakonsha kwitwishila mu ino ntanda yalauka-alaukatu?
15 Ne lelo jino, byonka byokyajinga kwi Hezekiya, netuwa tubena kulwa nkondo. Pano atweba nkondo yetu keya ku mupashi. Nangwa byonkabyo, byotuji bashilikale ba ku mupashi twafwainwa kuyuka busendwe bwa kwitukwasha kwikala bomi ku mupashi. Twafwainwa kumwena jimo bulemo bubena kwitwishila, kuba’mba twinengezhezhe jimo mwa kwibushinjila. (Efisesa 6:11, 12, 17) Mu ino ntanda ibena kwalauka-alaukatu, bintu byakonsha kwalukatu nobe mukukopa kwa jiso. Malwañano akonsha kubukatu kya kubazhimukila. Mu byalo mwayukanyikwa’mba bantu bonse bakasuluka kwitabila mu bupopweshi buji bonse bobakeba bene, bakonsha kutendeka kwibakanya. Umvwe twaketekela mwi Yehoba na muchima yense byonka byaubile Hezekiya, ne atweba tukakonsha kushinda kiji kyonse kyakonsha kumweka.
Kuketekela mwi Yehoba Kwalumbulula ka?
16, 17. Tumwesha byepi kuba’mba twaketekela mwi Yehoba?
16 Kuketekela mwi Yehoba kechi kwambatu pakanwa’mba na muketekela ne. Kilumbulula kumuketekela mu muchima wetu kabiji luketekelo lwetu lumwekela mu byubilo. Umvwe twaketekela mwi Yehoba tukaketekela ne mu Baibolo Byambo byanji na muchima yense. Tukeifundanga jonse, kwiilanguluka-langulukapo, ne kwiingijisha mu kutangijila bwikalo bwetu. (Masalamo 119:105) Kabiji kuketekela mwi Yehoba kulumbulula ne kuketekela mu ngovu ya mupashi wazhila. Na bukwasho bwa mupashi wazhila twakonsha kupanga bipangwa bitokesha Yehoba pa muchima ne kuzhiisha miteeto yatama ikatazha kwiileka. (1 Kolinda 6:11; Ngalatiya 5:22-24) Ne mu jino jishinda mupashi wazhila wakwasha bantu bavula kuleka kupepa fwanka ne kwingijisha bizhima. Bakwabo nabo basankilapo bwikalo buncha. Kyakine umvwe twaketekela mwi Yehoba tukobanga bintu mu bulume bwanji, kechi mu bulume bwetu atweba bene ne.—Efisesa 3:14-18.
17 Kabiji kuketekela mwi Yehoba kulumbulula ne kuketekela boba boaketekela aye mwine. Kyakumwenako, Yehoba wanengezha ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ kulama byonse bya mu Bufumu panopantanda. (Mateo 24:45-47) Kechi twiubila byetu ne kusula byaamba kalume wa kishinka ne wa maana ne, mambo twaketekela mulunengezho lwa Yehoba. Kabiji mu kipwilo kya bwina Kilishitu namo muji bakulumpe mu kipwilo, monka mwaambijile Paulo, batongolwa na mupashi wazhila. (Byubilo 20:28) Byotukwatankana na bakulumpe mu kipwilo, napo tumwesha kuba’mba twaketekela mwi Yehoba.—Bahebelu 13:17.
Londelai Byajinga Paulo
18. Bena Kilishitu lelo jino balondela byepi byaubile Paulo, bino mu ñanyi kintu kyobabula kuketekelamo?
18 Mutumwa Paulo wapichilenga mu makatazho avula bingi mu mwingilo wanji, byonkatu byo tupita mu makatazho ne atweba. Mu oa moba anji bandamabyalo kechi bayukile bulongo mwatala bwina Kilishitu ne, kabiji kimye kimo waesekelenga ne kwibololako ne kwisamba nabo kuba’mba mwingilo wa busapwishi aswishiwe. (Byubilo 28:19-22; Filipai 1:7) Lelo jino, bena Kilishitu balonda byonka byoaubilepo. Tukwasha bantu kuyuka mwingilo wetu, konsetu ko twibatana kwingijisha mashinda aji onse. Kabiji twingila na ngovu kulwila ne kulomba kuswishiwa kwa mambo awama. Bino kechi tuketekela mu ino yonse mingilo ne, mambo kechi tulanguluka namba kuswishiwa nangwa kwitukanya kwaimena pa kubinga mukochi nangwa kwitwambilako ku bantu ne. Twaketekelatu mwi Yehoba. Tuvuluka byoakoseshe bena Isalela bakala’mba: “Zhindamai ne kunketekela, i mo mo mukamwena bulume.”—Isaya 30:15.
19. Umvwe balongo betu ba ku mupashi batanwa mulumanamo, luketekelo lwabo mwi Yehoba lumweshiwa byepi?
19 Kimye kimo ano onka moba, mwingilo wetu bamulekeshe mu Eastern ne Western Europe, mu mapunzha amo mu Asia ne mu Africa, ne mu byalo bya ku South ne North America. Nanchi kino kilumbulula’mba luketekelo lwetu mwi Yehoba lwajinga lwatutu nyi? Ine. Nangwa kyakuba waswisha lumanamo kuba’mba lufikizhe nkebelo yanji yawama, Yehoba mu butemwe wakoseshe boba bapichilenga mu luno lumanamo. Mu malwa apitamo bena Kilishitu bavula mo mobamweshesha lwitabilo lwabo ne byo baketekela mwi Lesa.
20. Nangwa kyakuba tuji na bwana bwa bene bwa kupopwela, mu bintu ka motukabula kwitumpamo?
20 Bino mu byalo byavula bupopweshi bwetu buswishiwa, kabiji kimye kimo bantu betutakaika mu mapepala a byambo, mu mawaileshi, ne patelevizhonyi. Tusekela bingi pakino ne kuyuka’mba kino kingila nkebelo ya Yehoba. Na bibusa byanji, kechi twingijisha bwana bwa bene kutwajilamo palutwe bintu byetu atweba bene ne, twibwingijisha kwingijilamo Yehoba ku bantu. Pano bino, kechi tuketumpa mu bya bumulwila ntanda, kubwela panyuma mu mwingilo wetu wa kusapwila, nangwa kukoka mu mwingilo wetu wa Yehoba na mambo akuba’mba betutakaike ku bakulumpe balama byalo ne. Twi bangikazhi ba mu Bufumu bwa bu Mesiasa kabiji tuji kulubaji lwa bumfumu bwa Yehoba. Luketekelo lwetu kechi luji mu ino ntanda ne, luji mu ntanda ipya mukekalatu bufumu bwa bu Mesiasa bonkatu bukalamanga ntanda. Kafwako bomba nangwa kilwilo kiji kyonse kyakonsha kusunkenya bobwa bufumu nangwa kwibuponesha kufuma mwiulu ne. Kechi bushindwa ne, kabiji bukafikizha nkebelo ya Yehoba.—Danyela 2:44; Bahebelu 12:28; Lumwekesho 6:2.
21. Kika kyotukeba kutwajijila kuba?
21 Paulo waambile’mba: “Atweba kechi twi ba boba babwela mu nyuma mu lonaiko ne; twi ba boba baji na lwitabilo lwa kupulusha mweo.” (Bahebelu 10:39) Onkao mambo, twayai bonse twingijilenga Yehoba na bukishinka kufika ne kumpelo. Tuji na bishinka byavula byakuketekela mwi Yehoba na muchima yense lelo jino ne kikupu.—Masalamo 37:3; 125:1.
Mwafundamo ka?
• Mambo ka ba Yoshua ne Kaleba o baambijile sawakya wawama?
• Bishinka ka bimo bitulengela kuketekela mwi Yehoba na muchima yense?
• Kuketekela mwi Yehoba kulumbulula ka?
• Kuketekela mwi Yehoba kwitulengela kukeba kutwajijila kuba ka?
[Kipikichala pa peja 28]
Mambo ka ba Yoshua ne Kaleba o baambijile sawakya wawama?
[Kipikichala pa peja 29]
Bilengwa bitulengela kwikala na luketekelo lwakosa mwi Yehoba
[Byambo bya Muntu Ungi]
Bipikichala byonse bisatu: Courtesy of Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin
[Kipikichala pa peja 31]
Kuketekela mwi Yehoba kulumbulula kuketekela boba boaketekela aye mwine