BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w03 4/1 pp. 13-18
  • Bena Kilishitu Batanshi ne Mizhilo ya Mosesa

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bena Kilishitu Batanshi ne Mizhilo ya Mosesa
  • Kyamba kya Usopa—2003
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Ñumvwino Ipya mu Mafunjisho a Bwina Kilishitu
  • Bayudea Bamo Batwajijile Kulondela “Kalama”
  • Panyuma ya Lupata Bakwatankene Jibiji
  • Ibyepi Bena Kilishitu Bayudea?
  • Babandanga Bingi Kumvwa Bishinka
  • Kyotufunjilako ano Moba
  • “Byo Babujile Kuyila Mumo”
    “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Mepuzho Afuma ku Batanga
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2021
  • “Lesa Kechi Uji na Misalululo Ne”
    “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • “Telekai byo Nsakwiambila”
    “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2003
w03 4/1 pp. 13-18

Bena Kilishitu Batanshi ne Mizhilo ya Mosesa

“Mizhilo yaaluka ke kalama wetu wa kwituleta kuji Kilishitu.”—NGALATIYA 3:24.

1, 2. Ñanyi mfweto imo yajinga na bena Isalela bakokejilenga Mizhilo ya Mosesa?

YEHOBA wapele bena Isalela mizhilo mu 1513 B.C.E. Wibambijile’mba inge kine baumvwa jiwi janji, ukebafweta kabiji bakekala bwikalo bwawama bwa lusekelo.—Kulupuka 19:5, 6.

2 Ino Mizhilo yatelwanga’mba Mizhilo ya Mosesa yajinga ‘yazhila, kabiji yaoloka, ne kuwama.’ (Loma 7:12) Yakwashishe bantu kwikala na byubilo byafwainwa nabiji lusa, bukishinka, byubilo byawama, ne kutemwañana. (Kulupuka 23:4, 5; Bena Levi 19:14; Mpitulukilo ya mu mizhilo 15:13-15; 22:10, 22) Kabiji mizhilo yatundaikile Bayudea kwitemwa bene na bene. (Bena Levi 19:18) Kabiji bebazhijikile kupwañana nangwa kusongola banabakazhi ba mu Bagentila babujile Mizhilo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:3, 4) Nobe “kibamba” kyaabenye Bayudea ne Bagentila, Mizhilo ya Mosesa yasungile bantu ba Lesa kubula kwibipisha na ndangulukilo ne byubilo bya bantu bangi.—Efisesa 2:14, 15; Yoano 18:28.

3. Byokyajinga kuba’mba kafwako nangwa umo walondelanga Mizhilo moyafwainwe ne, kika kyaubiwe?

3 Pano bino, nangwatu bene Bayudea balondelanga Mizhilo bakankelwe kulondela Mizhilo ya Lesa moyafwainwe. Nanchi Yehoba wibakebejilenga byavula byobakonsheshe kukankalwa nyi? Ine. Kishinka kimo kyalengejile kuba’mba Mizhilo ipanyiwe kubena Isalela ke “na mambo a mizhilulwila.” (Ngalatiya 3:19) Mizhilo yakwashishe Bayudea bakishinka kuyuka’mba babena kukebewa Mukuzhi bukiji bukiji. Kimye kyaishile uno Mukuzhi, Bayudea bakishinka basangalele. Kupokololwa kwabo ku bundengamambo ne lufu kwajinga pepi!—Yoano 1:29.

4. Mu ñanyi jishinda Mizhilo moyaikejile “kalama wetu wa kwituleta kuji Kilishitu”?

4 Mizhilo ya kwa Mosesa yajingatu ya pa kimye kichechetu. Mutumwa Paulo byoanembejile bena Kilishitu bakwabo, wiilondolwele’mba “kalama wetu wa kwituleta kuji Kilishitu.” (Ngalatiya 3:24) Kala kalama watwalanga baana ku sukulu ne kwibaleta ku nzubo. Kechi javula joaikalanga mufunjishi ne, watwalangatu baana ku mufunjishi. Byonkabyo ne Mizhilo ya Mosesa yalengelwe kutwala Bayudea baakamwanga Lesa kwi Kilishitu. Yesu walaile’mba ukekala na batumwa banji “moba onse, ne kufika ku juba jikapelako.” (Mateo 28:20) Kipwilo kya bwina Kilishitu byokyalengelwetu, uno “kalama” nangwa’mba Mizhilo kechi yaingijilenga ne. (Loma 10:4; Ngalatiya 3:25) Pano bino nangwa byonkabyo, bena Kilishitu bamo Bayudea kechi bapelawizhe kumvwisha buno bukine bwanema ne. Kyafuminemo, batwajijile kulondela bintu bimo byakebewenga Mizhilo ne panyumatu ya lusanguko lwa Yesu. Pano bino bamo bayukile’mba kechi bafwainwe kuba bintu bimo byakebewenga mu Mizhilo ne. Mukuba kino, baikala ke bakumwenako bawama kwi atweba bena Kilishitu ano moba. Twayai tumone byo kiji.

Ñumvwino Ipya mu Mafunjisho a Bwina Kilishitu

5. Mikambizho ka Petelo yoatambwijile mu kimwesho, kabiji mambo ka oakankamenejile?

5 Mu 36 C.E., mutumwa wa bwina Kilishitu Petelo wamwene kimwesho kyakukumya. Pa kyokya kimye jiwi jaishile kufuma mwiulu kumukambizha’mba epaye ne kuja bañonyi ne banyama bamonwanga’mba babiko mu Mizhilo ya Mosesa. Petelo wakankamenetu! Waji ukyangye ‘kujapo kala kya kijejejetu nangwa kyazhila kuja ne.’ Bino jiwi jamwambijile’mba: “Kyazhilulula Lesa obewa kechi wikitela’mba, kya kijejejetu ne.” (Byubilo 10:9-15) Mu kifulo kyakuminatu popolo ku Mizhilo, Petelo wapimpwile ndangulukilo yanji. Kino kyamulengejile kuyuka nkebelo ya Lesa mu jishinda jakukumya.

6, 7. Kika kyalengejile Petelo kwitaba’mba pano wafwainwa kusapwila ku Bagentila, kabiji bika bikwabo byoaishile kuyuka?

6 Abino byo byo kyamwekele. Banabalume basatu bayile ku nzubo kwaikalanga Petelo na kumwita kuba’mba baye nanji ku nzubo ya Mugentila wa jizhina ja Koneleusa waakamwanga Lesa. Petelo wibatambwijile bingi bulongo bano banabalume mu nzubo yanji ne kwibapa kajo. Byoayukile mwayijile kyokya kimwesho, Petelo wayile na bano banabalume basatu juba jikwabo jalondejilepo ku nzubo ya kwa Koneleusa. Byobafikile kokwa Petelo wasapwijile mambo awama a Yesu Kilishitu. Pa kyokya kimye, Petelo waambile’mba: “Kine pano nayuka namba aye Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne: pakuba ne mu mikoka yonse ya bantu, aye wamwakamwa, ne kuba byaoloka, ye waitabilwa kwi aye.” Kechi Koneleusa yenkatu waitabijile mwi Yesu ne, bino balongo banji ne balunda nanji ba pa muchima nabo bamwitabijile, kabiji “Mupashi Wazhila wibaponejile bonse baumvwine ano mambo.” Byoayukile’mba Yehoba ye wauba kino, Petelo ‘wibakambizhe’mba babatizwe mu jizhina ja Yesu Kilishitu.”—Byubilo 10:17-48.

7 Kika kyalengejile Petelo kwitaba’mba Bagentila babulanga kulondela Mizhilo ya Mosesa pano bafwainwa kwikala baana ba bwanga ba kwa Yesu Kilishitu? Milangwe ya ku mupashi. Lesa byoamwesheshe kuba’mba waitaba Bagentila babula mukanda ne kwitulwila mupashi wanji pe abo, kyalengejile Petelo kuyuka’mba bafwainwa kwitabizhiwa kubatizwa. Kabiji Petelo kyamweka wayukile ne kuba’mba Lesa kechi wakebelenga bena Kilishitu Bagentila kuba bintu bikebewa mu Mizhilo ya Mosesa pakuba’mba babatizwe ne. Umvwe mwajingako pa kyokya kimye, abya inge mwajinga nobe Petelo ne kupimpula ndangulukilo yenu nyi?

Bayudea Bamo Batwajijile Kulondela “Kalama”

8. Lupusano ka lwa mukanda lwajinga pakachi kabena Kilishitu baikalanga mu Yelusalema na lolwa lwajinga ne Petelo, kabiji mambo ka?

8 Byoafumine ku nzubo ya kwa Koneleusa, Petelo wayile ku Yelusalema. Bipwilo byajinga momwa byo byaumvwine’mba Bagentila babula mukanda “batambula mambo a Lesa,” baana ba bwanga bamo Bayudea bazhingijile pa kumvwa kino. (Byubilo 11:1-3) Nangwa kyakuba bayukile kuba’mba Bagentila bafwainwa kwikala baana ba bwanga ba kwa Yesu, aba “ba mu mukanda” bakoselepotu kwamba’mba uno mukoka wa bantu babula Bayudea bafwainwa kulondela Mizhilo pa kuba’mba bakapuluke. Kabiji mu mapunzha mwaikalanga Bagentila bavula mwajingatu bena Kilishitu Bayudea bacheche, mukanda kechi ajinga mambo akupachikilapo ne. Papichile myaka nobe 13 sabatotololatu pa ino milanguluko ibiji. (1 Kolinda 1:10) Byolwajingapo lweseko kubena Kilishitu batanshi, kikatakata ku Bagentila baikalanga mu matanda mwajinga Bayudea bavula!

9. Mambo ka o kyakebewenga kuba’mba mambo amukanda apwe?

9 Ano mambo aishile kupwa mu 49 C.E. kimye bena Kilishitu ba mu Yelusalema kyobaile ku Silya Antioka, koasapwijilenga Paulo. Batendekele kufunjisha’mba Bagentila baalulukile bafwainwe kwibatwezha mu mukanda kwesakana na monka mwaijile Mizhilo. Kwabukile lutobo ne mapata akatampe mukachi kabo ne ba Paulo ne Banabasa! Umvwe mambo kechi beachibile bulongo ne, bena Kilishitu bamo, kikale ba mu Bayudea nangwa ba mu Bagentila inge betuntwile. Onkao mambo, banengezhezhe lunengezho lwa kuba’mba ba Paulo ne bakwabo bamo baye ku Yelusalema na kwipuzha bena Kilishitu ba mu jibumba jitangijila kuba’mba bapwishe ano mambo kikupu.—Byubilo 15:1, 2, 24.

Panyuma ya Lupata Bakwatankene Jibiji

10. Bishinka ka bimo jibumba jitangijila byobesambilepo saka bakyangye kuchiba mambo mwafwainwe kwikela Bagentila?

10 Pa kokwa kupwila kobapwijile, kyamweka bamo bakebelenga mukanda amba ujitu bulongo, bakwabo nabo na kukana uno mulanguluko. Pano bino ano mapata kechi atwajijile ne. Byo bapachikile pabaya, mutumwa Petelo ne Paulo balondolwele bimwesho Yehoba byoamwesheshe mu baitabila babujile mukanda. Balondolwele kuba’mba Lesa waitulwile mupashi wazhila pa Bagentila babula mukanda. Kyamweka nobe baipwizhe’mba: ‘Nanchi kipwilo kya bwina Kilishitu kyakonsha kukana boba Lesa boaita nyi?’ Kepo mwana wa bwanga Yakoba atangile byambo bya Kinembelo byakwashishe bonse batainwepo kuyuka kyaswa muchima wa Yehoba pa ano mambo.—Byubilo 15:4-17.

11. Kishinka ka kyabujilwe kuvwangiwamo pakuchiba mambo amukanda, kabiji kika kimwesha kuba’mba Yehoba wapesheshe uno mulanguluko?

11 Bonse baubiletu puchi kebateleke byaambilenga jibumba jitangijila. Abya nanchi kisemwa kyabo kya Buyudea kibalengejile kusalapo mukanda nyi? Ine. Bano banabalume bakishinka bakebeshe bingi kumvwina Binembelo ne lutangijilo lwa mupashi wazhila wa Lesa. Panyuma ya kumvwa bishinka byonse bya kine, jibumba jitangijila jonse jaitabanzhenye’mba kechi kyafwainwa kuminapotu ngangala amba kanatu bena Kilishitu Bagentila batwele mu mukanda ne kulondela Mizhilo ya Mosesa ne. Balongo byo baumvwine bino byambo, basangalele bingi, ne bipwilo byatatwile “kuvula pa juba pa juba.” Aba bena Kilishitu bakokejile lutangijilo lwa teokalasi balondejile mukumbu wa mu Binembelo. (Byubilo 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Pano bino nangwa byonkabyo, kwashajile jipuzho janema bingi jafwainwe kukumbulwa.

Ibyepi Bena Kilishitu Bayudea?

12. Jipuzho ka jabujilwe kukumbulwa?

12 Jibumba jitangijila jaambile patokatu too amba bena Kilishitu Bagentila kechi bafwainwe kutwela mu mukanda ne. Pano nga bena Kilishitu Bayudea kyajinga byepi? Mukumbu wakumbwile jibumba jitangijila kechi waambilepo pa jino jipuzho ne.

13. Mambo ka okyatamijile kukoselapotu popolo’mba kulondela Mizhilo ya Mosesa kwafwainwe pa kuba’mba pekale lupulukilo?

13 Bena Kilishitu Bayudea bamo ‘batesheshe michima ku Mizhilo’ batwajijile kutwezha baana babo mu mukanda ne kulondela bintu bimo byakebewenga mu Mizhilo. (Byubilo 21:20) Bakwabo nabo baumijilepotu popolo kwamba’mba kyafwainwa bena Kilishitu Bayudea kulondela Mizhilo pa kuba’mba bakapuluke. Mu kino, balubankenye bingi. Kya kumwenako, mwina Kilishitu wafwainwe byepi kulambula nyama kuba’mba alekelwe mambo? Kitapisho kya kwa Kilishitu kyapwishishe ino milambo. Pano kyajinga byepi na mukambizho wa mu Mizhilo wa kuba’mba Bayudea kechi bafwainwe kupwañana na Bagentila ne? Kino kyakonsheshe kushupa bingi bena Kilishitu bajinga na mukoyo wa busapwishi kulondela ino mizhilo aku sabatwajijila mwingilo wabo ye bapewe wa kufunjisha Bagentila bintu byonse Yesu byoebafunjishe. (Mateo 28:19, 20; Byubilo 1:8; 10:28)a Kechi pajipo byambo byamwesha jibumba jitangijila byo jaikele pamo na kwamba pa ano mambo ne. Pano bino nangwa byonkabyo, kipwilo bekikwashishe.

14. Mu makalata akwa Paulo anembeshiwe na mupashi, lutangijilo ka lwanembelwemo pa mambo a Mizhilo?

14 Lutangijilo lwaishile, kechi mu bunkalata yanembele jibumba jitangijila ne, lwaishijile mu makalata akwabo anembeshiwe na mupashi anembele batumwa. Kya kumwenako, mutumwa Paulo wanembejile Bayudea ne Bagentila baikalanga mu Loma byambo bya kwibashiina. Mu nkalata yanji yoebanembejile walondolwele kuba’mba, Muyudea wa kine ‘ye yenkawa uji nabo ne ku muchima; ne mukanda wa kine ye wa muchima wa ku mupashi.’ (Loma 2:28, 29) Mu nkalata intutu imo, Paulo wanembelemo kishimpi kimo kya kumwesha kuba’mba bena Kilishitu kechi bakijinga mu Mizhilo ne. Wakaine kuba’mba mwanamukazhi kechi wafwainwa kusongolwa ku banabalume babiji pa kimye kimo ne. Pano bino, umvwe mwatawanji wafwa, wakasuluka kusongolwa jibiji. Kepo Paulo alumbulwile mwatajile kino kishimpi amba, bena Kilishitu bashingwa kechi bafwainwe kwikala mu Mizhilo ya Mosesa kabiji ne kwikala ba kwa Kilishitu pa kimye kimotu ne. Bafwainwe kwikala “bafu ku Mizhilo” kuba’mba bakwatankane ne Kilishitu.—Loma 7:1-5.

Babandanga Bingi Kumvwa Bishinka

15, 16. Mambo ka bena Kilishitu Bayudea bamo obakankejilwe kumvwa’mba kechi bafwainwe kulondela Mizhilo ne, kabiji kino kimwesha byepi buneme bwa kwikala balaba ku mupashi?

15 Byambo byaambile Paulo pa mambo a Mizhilo kechi bafwainwe kwibikana ne. Pano kyajinga byepi kuba’mba bena Kilishitu Bayudea bamo bakankelwe kumvwa bishinka? Kishinka kimo kyalengejile kyajinga kya kuba’mba kechi bajinga na milangwe ya ku mupashi ne. Kya kumwenako, basujile kuja kajo kakosa ka ku mupashi. (Bahebelu 5:11-14) Kabiji kechi batanwanga kimye kyonse ku kupwila kwa bwina Kilishitu ne. (Bahebelu 10:23-25) Kishinka kikwabo kyalengejile bamo kuba’mba babule kumvwisha ke ine Mizhilo byo yajinga. Yaambanga pa bintu bimweka, byumvwanyika, ne bya kukwata na maboko, nabiji nzubo ya Lesa ne bañanga. Kyapelele bingi muntu wakepelwa bumupashi kulondela Mizhilo kukila kulondela mafunde a bwina Kilishitu aambilenga pa bintu bya kine bibula kumweka.—2 Kolinda 4:18.

16 Kishinka kikwabo kyalengejile bena Kilishitu bamo kukosako na kulondela Mizhilo ke kyokya kyanembelwe mu nkalata ya kwa Paulo yoanembejile bena Ngalatiya. Walondolwele’mba bano bantu bakebanga kwibanemeka ku bantu amba bobaji mu bupopweshi buji na bantu bavula. Mu kifulo kya kuba’mba bayukanyikwe mu bantu amba bena Kilishitu, abo baumijile ku mizhilo kuchina’mba bantu bakeya kwibapata. Bakebangako bingi kwitabilwa ku bantu mu kifulo kya kwitabilwa kwi Lesa.—Ngalatiya 6:12.

17. Kimye ka kyaumvwanyikishe bulongo mwatala kulama Mizhilo?

17 Bena Kilishitu ba maana bafunjilenga bulongo binembelo byanembele Paulo ne bakwabo na mupashi wa Lesa, baumvwishishe bulongo mwatajile Mizhilo. Pano bino, mu mwaka wa 70 C.E. bena Kilishitu bonse Bayudea popo baumvwishishe bulongo mwatajile kulama Mizhilo ya Mosesa. Kuno kumvwisha mwatala Mizhilo kwaikeleko kimye Lesa kyoaswishishe konauna Yelusalema, nzubo ya Lesa, ne kupwisha buñanga bwabo. Akye kyalengejile bantu bonse pano kuleka kulondela bintu byonse byakebewenga mu Mizhilo.

Kyotufunjilako ano Moba

18, 19. (a) Byubilo ka byo twafwainwa kwikala nabyo kabiji byubilo ka byo twafwainwa kubula kwikala nabyo pa kuba’mba twikale batuntulu ku mupashi? (b) Byaubile Paulo bitufunjishapo ka pa mambo a kulondela mikambizho yotutambwila ku bakulumpe mu kipwilo? (Monai kabokoshi pa peja 16.)

18 Panyuma ya kufunda bino bintu byaubiwanga kala, kampepo mubena kuzhinauka’mba: ‘Umvwe naikeleko kyokya kimye, nanchi inge naumvwijilenga kyaswa muchima wa Lesa byo kyayilenga na kusololwa pachepache nyi? Abya inge naumijiletu popolo ku mizhilo ya kisemwa nyi? Inyi inge natekenye kupembelela kimye kyakumvwinamo Mizhilo kyafika? Kabiji kimye kyakwiyumvwinamo bulongo byo kyafikile, abya inge napimpwile ndangulukilo yami nyi?

19 Ee, bino kuba twayuka bulongo byo twakonsheshe kuba umvwe twajingako kyokya kimye ne. Pano bino twakonsha kwishikisha atwe bene’mba: ‘Ngubapo byepi pa byambo bimo bya mu Baibolo umvwe byalumbululwa ano moba? (Mateo 24:45) Umvwe mikambizho ya mu Binembelo yapanyiwa, abya nkoselatu pa kuba’mba mambo mizhilo yaamba bibye ne bibye mu kifulo kya kukokela mwatala mizhilo? (1 Kolinda 14:20) Nanchi mpembelela Yehoba sa natekanya umvwe mepuzho ami amo abanda kukumbulwa nyi?’ Kyanema bingi kuba’mba twingijishenga kajo ka ku mupashi kotuji nako ano moba, kuba’mba tubule “kukumpuka.” (Bahebelu 2:1) Umvwe Yehoba wapana mikambizho kupichila mu Byambo byanji, mupashi wanji, ne jibumba janji ja panopantanda, twayai tumvwishenga. Umvwe ketube bino, Yehoba uketupa bumi bwa myaka ne myaka bwa lusekelo.

[Tubyambo twa mushi]

a Kimye Petelo kyoaile ku Silya Antioka, wakapwañenenga na bapopweshi bakwabo Bagentila. Bino bena Kilishitu Bayudea byobaishile kufuma ku Yelusalema, Petelo “wipatwileko ne kwabana nabo, mambo a kuchina abo ba mukanda.” Byokibakolelepo ku muchima aba Bagentila baalukile kimye mutumwa ye banemekele wakana kujiila nabo pamo.—Ngalatiya 2:11-13.

Musakukumbula’mba ka?

• Mu ñanyi jishinda Mizhilo ya Mosesa moyaikejile “kalama wetu wa kwituleta kuji Kilishitu”?

• Mwakonsha kulondolola byepi lupusano Petelo ne “bajinga mu mukanda” mobaumvwijile lupimpu lwa bukine?

• Mwafundapo ka mu jishinda Yehoba joasolwelamo bukine lelo jino?

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 16]

Paulo Waesekelwe

Panyuma ya lwendo lwanji lwa bumishonale, Paulo wakafikile mu Yelusalema mu 56 C.E. Akwa koayile wakesekelwe. Bipwilo byaumvwine masawakya a koayile’mba wakafunjishenga’mba Mizhilo yaleka kwingila. Bakulumpe baakaminwe amba Bayudea babaaluke ke bena Kilishitu bakatataka bakonsha kulefulwa na byafunjishenga Paulo pa lufunjisho lwa Mizhilo ne kuba’mba bakonsha kulanguluka’mba bena Kilishitu kechi baji na mushingi ku lunengezho lwa Yehoba ne. Mu kipwilo mwajinga bena Kilishitu Bayudea bana bachipile luchipo lwa kwizhijika, kampepo lwajinga luchipo lwachipanga Banazili. Bafwanyijile kuya ku nzubo ya Lesa kuba’mba bakengile mingilo ya luchipo.

Bakulumpe bamwambijile Paulo amba aye na boba bakulumpe bana ku nzubo ya Lesa ne kwibapainako byakebewenga. Paulo wanembele makalata abiji anembeshiwe na mupashi moakaine kuba’mba kulondela Mizhilo kechi kokwakebewenga kulupulukilo ne. Nangwa byonkabyo, walangulukijilengako bakwabo. Kunyuma wanembele’mba: “Kwi abo baji mu Mizhilo, naalukile nobe wa mu Mizhilo . . . namba, mmwenemo baji mu Mizhilo.” (1 Kolinda 9:20-23) Nangwa kyakuba kechi walajilenga mafunde anema amu Binembelo ne, Paulo wikimwene kuba’mba wafwainwa kwitabizha bibena kwamba bakulumpe. (Byubilo 21:15-26) Kechi watamishe kuba kino ne, mambo luno luchipo lwa kwizhijika lwajinga lwa mu binembelo, kabiji mu nzubo ya Lesa bapopwelangamo mpopwelo ya kine, kechi bankishi ne. Na mambo a kuchina kwibatuntwisha, Paulo waubile byonka byakambizhe bakulumpe. (1 Kolinda 8:13) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kyajinga bingi kyafwainwa Paulo kwipelula, kabiji tumusanchila bingi pa kyo kino.

[Kipikichala pa peja 14, 15]

Pa myaka imo, bena Kilishitu bapusenejilemo bingi mu ndangulukilo pa mambo a Mizhilo ya Mosesa

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu