BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w03 7/1 pp. 7-12
  • Ikalai Nobe Lesa Wetu Ubula Kutala ku Bilungi

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Ikalai Nobe Lesa Wetu Ubula Kutala ku Bilungi
  • Kyamba kya Usopa—2003
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Byo Baubilepo pa Kumvwa Nkuwa ya Yehoba
  • Yehoba Byoaubile kwi Abalahama ne bena Isalela
  • Yesu Mufunjishi Ubula Kutala ku Bilungi
  • Byawama Bifuma mu Kubula Kutala ku Bilungi
  • Kuleka Kushikwa Bantu
  • “Michima Yenu Ibaye Pamo”
  • Yoshua ne Bena Gibeona
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoshua
    Kyamba kya Usopa—2005
  • Byambo Bya Yehoba Bifikizhiwa
    Kyamba kya Usopa—2007
Kyamba kya Usopa—2003
w03 7/1 pp. 7-12

Ikalai Nobe Lesa Wetu Ubula Kutala ku Bilungi

“Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne.”—LOMA 2:11.

1, 2. (a) Ñanyi kintu Yehoba kyoasakilenga kwiboba bena Kenana bonse? (b) Kika Yehoba kyoaubile, kabiji kino kileta ñanyi mepuzho?

BENA Isalela baumvwine byaambile Mosesa mu Misanza ya Moabu mu 1473 B.C.E. Malwa akijinga kulutwe yabo umvwe baabuka Mukola wa Yodano. Onkao mambo, Mosesa wibabujile bena Isalela amba, Yehoba ukeba kwibashinjila mikoka yakosa itanu na ibiji ya bena Kenana mu Ntanda ya Mulaye. Kine byambo bya kwa Mosesa byajinga bingi byakukosesha bantu! Waambile’mba: “Yehoba Lesa wenu byoakebapana mu maboko enu ne anweba mukebashinda.” Bena Isalela kechi bafwainwe kwisampa bulunda na boba bantu ne, kabiji kechi bafwainwe kwibobila bibusa ne.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 1:1; 7:1, 2.

2 Pano bino, Yehoba wasungile kisemi kimo kya muzhi mutanshi ye balukukile bena Isalela. Bantu ba mu mizhi ikwabo ina nabo Lesa wibalamine. Mambo ka? Yehoba byoaubijile bena Kenana bitufunjishapo ka pe aye? Kabiji twakonsha kumulonda byepi?

Byo Baubilepo pa Kumvwa Nkuwa ya Yehoba

3, 4. Nkuwa ya kushinda kwa bena Isalela yalengejile bantu bamo ba mu Kenana kuba ka?

3 Kimye kyajinga bena Isalela mungyetu pa myaka 40 saka bakyangye kutwela mu Ntanda ya Mulaye, Yehoba wibalaminenga ne kwibalwilako. Bena Isalela batalañene na mfumu wa Alada ku kabeta ka ku buyeke bwa Ntanda ya Mulaye. Na bukwasho bwa Yehoba, bena Isalela bamushinjile pamo ne bantu banji pa Holama. (Kubala 21:1-3) Kepo bena Isalela bapishishemo ne munwe mu ntanda ya Edomu, batala ne ja ku kabeta ka ku buyeke bakafika ne ku kabeta ka ku buyeke musela bwa Kalunga Kafwa. Mu iye mpunzha kala mwaikalanga bena Moabu, pano pa kyo kino kimye mwajinga bena Amoli. Sihona Mfumu wa bena Amoli kechi wibaswile bena Isalela kukilañanya mupaka wanji ne. Bena Isalela balwile nkondo ne Sihona pa Yahaza ku kabeta ka ku buyeke bwa Kimpachiko kya Alanonyi ako ko bamwipaijile Sihona. (Kubala 21:23, 24; Mpitulukilo ya mu mizhilo 2:30-33) Kabiji kulutwe konka ku kabeta ka ku buyeke, bena Amoli bajinga mu bukalama bwa kwa Oga mu Bashana. Pano bino nangwa kyakuba Oga wajinga kaimbi, kechi wakonsheshe kwipulusha kwi Yehoba ne. Oga bamwipaile pa Edeleyi. (Kubala 21:33-35; Mpitulukilo ya mu mizhilo 3:1-3, 11) Nkuwa ya kuno kushinda ne byambo bya Kulupuka kwa bena Isalela mu Ijipita yafikile ku bantu bonse baikalanga mu Kenana.a

4 Kimye kitanshi bena Isalela kyo batwelele mu Kenana panyuma ya kutuntuka Yodano, batebelejile pa Giligala. (Yoshua 4:9-19) Yeliko muzhi wa nsakwa kechi wajinga palepa ne. Nkuwa ya bintu byaubile Yehoba yalengejile mwina Kenana Lehaba kuba bintu bya lwitabilo. Byubilo byanji bya lwitabilo byalengejile Yehoba kubula kumonauna ne balongo ba mu nzubo yanji kimye kyo aletele lonaiko mu Yeliko.—Yoshua 2:1-13; 6:17, 18; Yakoba 2:25.

5. Kika kyalengejile bena Gibeona kuba bya maana bya bujimuku?

5 Kufumapo, bena Isalela bafumine mu kinkunenke kya kwipi na mukola wa Yodano ne kuya ku mitumba ya pakachi ka nyaunda. Kulondela mikambizho ya Yehoba, Yoshua wabelamijile ku muzhi wa Ai. (Yoshua kyapitala 8) Bamfumu bavula ba bena Kenana baishile kuyuka amba batulwa bulemo, kepo bakonkene ne kwinengezha kulwa. (Yoshua 9:1, 2) Bangikazhi ba mu muzhi wa Gibeona bena Hivi kechi baubileko kino ne. Yoshua 9:4 washimuna’mba: ‘Baubile bya maana bya kumujimukila.’ Byonka byaubile Lehaba, nabo baumvwine nkuwa ya byaubile Yehoba mu kupulusha bantu banji pa Kulupuka ne byoashinjile Sihona ne Oga. (Yoshua 9:6-10) Bena Gibeona bayukile’mba kafwako kyobakonsheshe kuba nangwa kyakuba besasabikilengako. Onkao mambo, pa kuba’mba bepulushe bena Gibeona ne kupulusha mizhi ikwabo isatu ibazhokolokele ya Kefila, Beelota, Kiliata-yealimu, baubilepo bujimuku bumo kwi Yoshua pa Giligala bwa kuba nobe bafuma kwalepa. Bujimuku bwabo bwaingijile. Yoshua walayañene nabo lulayañano lobapulukijilemo. Byo papichile moba asatu, Yoshua ne bena Isalela popo baishile kuyuka’mba nanchi bwajingatu bujimuku bebabepele. Pano bino, balayañene kala na luchipo kwi Yehoba, kabiji balamine lulayañano lwabo. (Yoshua 9:16-19) Nanchi Yehoba waswile kino nyi?

6. Yehoba waubilepo byepi pa lulayañano lwalayañene Yoshua na bena Gibeona?

6 Bena Gibeona kechi bebepaile ne, baikele ke bakuchaba nkunyi ne kutapula mema a bena Isalela, ne a “kyakusokelapo bitapisho kya kwa Yehoba” ku tente wa lusambakeno. (Yoshua 9:21-27) Kabiji kikwabo, bamfumu batanu ba bena Amoli byo balukukile bena Gibeona, Yehoba wibakwashishe mu jishinda ja kukumya. Mvula wa mabwe waipaile balwanyi bavula kukila ne nzhita ya kwa Yoshua boyatapile. Yoshua waambile’mba: “Kechi kwaikalapo juba jikwabo pamo ne joja ine, nangwa kunyuma yajo nangwa kulutwe yajo, mo aitabile Yehoba jiwi ja muntu byonkabyo ne; mambo Yehoba wibalwizhizhe bena Isalela.”—Yoshua 10:1-14.

7. Ñanyi bukine bwanema bwayukile Petelo, bwamweshiwe ku bena Kenana bamo?

7 Lehaba mwina Kenana ne kisemi kyanji, apa bino ne bena Gibeona baakaminwe Yehoba, kyokyo baubijile bintu mu jishinda jafwainwa. Kyaubile Lesa kwiabo kimweshatu patoka bukine bwanembele mutumwa mwina Kilishitu Petelo amba: “Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne: pakuba ne mu mikoka yonse ya bantu, aye wamwakamwa, ne kuba byaoloka, ye waitabilwa kwi aye.”—Byubilo 10:34, 35.

Yehoba Byoaubile kwi Abalahama ne bena Isalela

8, 9. Yehoba wamwesha byepi’mba kechi utala ku bilungi mu byoaubile kwi Abalahama ne mukoka wa bena Isalela ne?

8 Mwana wa bwanga Yakoba, watongwele bibusa abyo Lesa byoamwesheshe mu byoaubijile Abalahama ne baana banji. Lwitabilo lwa kwa Abalahama lo lwamulengejile kutelwa’mba “mulunda na Lesa,” kechi mushobo wanji ne. (Yakoba 2:23) Lwitabilo lwa kwa Abalahama ne kutemwa koatemenwe Yehoba kwaletele mapesho ku baana banji. (2 Byambo bya Moba 20:7) Yehoba walayile Abalahama amba: “Amiwa nkakubila bibusa, ne kuvuzha nkavuzha ba mu kisemi kyobe pamo nobe tubangabanga twa mwiulu, kabiji pamo nobe musenga wa ku kitulu kya kalunga ka mema.” Monai mulaye byoatwajijila mu vesi yalondelapo amba: “Monka mu ba mu kisemi kyobe mo mo bakashukilwa ba mu mikoka yonse ya pano pa ntanda.”—Ntendekelo 22:17, 18; Loma 4:1-8.

9 Mu byonse Yehoba byoaubile ku bena Isalela kechi watajilenga ku bilungi ne, kabiji kino kibena kumwesha kuba’mba ne boba bamukokela mu jino jishinda lelo jino nabo wakonsha kwibobila kintutu kimo. Byoaubile na bena Isalela ke kyakumwenako kitumwesha Yehoba byoaji na butemwe bubula kwaluka ku bakalume banji ba kishinka. Nangwa kyakuba bena Isalela bajinga “kya bunonshi,” kya kwa Yehoba, kechi kyalumbulwilenga’mba Lesa kuba wamwesha bibusa byanji ku bantu bakwabo ne. (Kulupuka 19:5; Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:6-8) Kya kine Yehoba wakuujile bena Isalela ku buzha mu Ijipita ne kwamba’mba: “Anweba yenu bonka bo nasalulwile mu bisaka byonse bya pano pa ntanda.” Bino kupichila mwi ngauzhi Amosi ne bakwabotu, Yehoba walaile ne luketekelo lwawama ku “mikoka yonse” ya bantu.—Amosi 3:2; 9:11, 12; Isaya 2:2-4.

Yesu Mufunjishi Ubula Kutala ku Bilungi

10. Yesu waingijile byepi nobe Shanji mu kubula kutala ku bilungi?

10 Kimye kyoaingijilenga mwingilo wanji panopantanda, Yesu, aye kipasha kya musango wa Shanji, waubilenga bintu nobe Yehoba ubula kutala ku bilungi ne. (Bahebelu 1:3) Kintu kikatampe kyoasakishenga ke kumona ‘mikooko yaeleka ya bena Isalela.’ Wasapwijileko ne mwanamukazhi mwina Samaliya pa mushima. (Mateo 15:24; Yoano 4:7-30) Kabiji waubile ne kyakukumya ku mukulumpe wa bashilikale wabujile Muyudea. (Luka 7:1-10) Mu kino namo wamwesheshenga byoatemenwe bantu ba Lesa. Nangwatu batumwa ba kwa Yesu nabo basapwijilenga ku bantu bonse. Onkao mambo, bantu baishile kuyuka’mba pa kuba’mba muntu atambwile mapesho a Yehoba, kechi amba kanatu muntu wa iwe mushobo nangwa yewa ne, poso byoaji mwine mukachi ka muchima wanji. Bantu balukokelo kabiji ba michima ya kishinka bajinga na nzala ya bukine batambwijile mambo awama a Bufumu. Pano aba belundumikile ne kwitukumika bamusujile Yesu ne byambo byanji. Ne Yesu waambile’mba: ‘Tata, Mwine wa mwiulu ne panshi, ne mupopwela byo mwafile bino ku bajimuka ne ku ba maana, kabiji mwibisolola ku twana twa lukeke: ee, Tata; mambo kyo kimuwamina ku meso enu.’ (Luka 10:21) Inge twauba bintu ku bakwetu kwakubula kutala ku bilungi mu butemwe ne mu lwitabilo, ke kintu kyawama bingi mambo kyo kyaitabilwa kwi Yehoba.

11. Mu kipwilo kya bwina Kilishitu kitanshi mwabujile byepi kubula kutala ku bilungi?

11 Mu kipwilo kya bwina Kilishitu kitanshi, Bayudea ne babujile Bayudea bonse bajingatu pamo. Paulo walumbulwile’mba: “Lukumo, ne buneme, ne mutende bikekala ku bonse boba byawama, kutatwila ku Bayudea, bino ne ku Bangiliki pamo: mambo Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne.”b (Loma 2:10, 11) Kyalengejilenga kuba’mba bobilwe bibusa bya Yehoba kechi mushobo wabo ne, kyalengejile ke byajinga muchima wabo umvwe kyakuba bafunda pe Yehoba ne kuketekela mu kitapisho kya bukuzhi bwa Mwananji Yesu. (Yoano 3:16, 36) Paulo wanembele’mba: “Awa waubatu bwina Yudea bwa mubijitu kechi ye mwine mwina Yudea ne; byonkabyo ne mukanda wa mubijitu kechi ye mukanda wa kine ne; pakuba mwine mwina Yudea ye yenkawa uji nabo ne ku muchima.” Kabiji Paulo wanungilepo kwingijisha kyambo kya “Yudea” (kulumbulula “Bayudea,” ko kuba’mba batotwa) amba: “Ye batota kechi ku bantu ne, kana kwi Lesa.” (Loma 2:28, 29) Yehoba utota bantu kwakubula kutala ku bilungi ne. Abya netuwa byobyo tuba nyi?

12. Lumwekesho 7:9 waamba ñanyi luketekelo, kabiji ku ba ñanyi?

12 Pa kupitapo kimye, mutumwa Yoano mu kimwesho kya Lesa wamwene bena Kilishitu bashingwa bakishinka ba mu mukoka wa ku mupashi ba 144,000, basalulwilwe kufuma “mu mikoka yonse ya bena Isalela.” Byopapichile bibye, Yoano wamwene kabiji ‘jibumba jikatampe . . . bafuma mu mikoka yonse ne mu bisaka byonse ne mu mitundu yonse ne njimi yonse ya bantu, kasa baimana ku meso a jitanda ne ku meso a Mwana mukooko, kasa bavwala bivwalo bitoka, ne mapambo a bisonga mu maboko abo.’ (Lumwekesho 7:4, 9) Onkao mambo, mu kipwilo kya bwina Kilishitu kya ano moba, kafwako wabulamo amba mambo muntu wa iwe mushobo nangwa amba mambo wamba yewa mulaka ne. Bantutu bonse, baji na jishuko ja kupuluka “malwa akatampe” abena kwiya ne kutoma mu “masulo atupauka a mema a bumi” mu ntanda ipya.—Lumwekesho 7:14-17.

Byawama Bifuma mu Kubula Kutala ku Bilungi

13-15. (a) Twakonsha kuleka byepi kutala ku bilungi na mambo a mishobo ne kupusana kwa bisho? (b) Ambaipo byakumwenako bifuma mu kumwesha butemwe ku bantu.

13 Yehoba wituyuka bingi bulongo byonka biyukanyika mwana kwi shanji. Byonkabyo inge twayuka bulongo bakwetu kupichila mu kunemeka kisho kyabo ne nkomeno yabo, kwijimina kapila kukepanako. Kwimwena mu bisho kupwa, bino butemwe bo bonka bwikalapo ne kukwatankana. (1 Kolinda 9:19-23) Ba mishonale baya na kwingijila mu byalo bingi bamwesha kino bingi bulongo. Batemwa bantu bobatana ku mpunzha kobaya, ne kifumamo bukiji bukiji ba mishonale balenga bipwilo konkakwa.—Filipai 2:4.

14 Byawama bifuma mu kubula kwikala bantu batala ku bilungi bimweka mu byalo byavula. Aklilu wa ku Ethiopia waumvwinenga bingi mukose byoaikelenga mu muzhi mukatampe wa London, wa kyalo kya Britain. Waumvwinenga mukose na mambo a kubula kutemwañana na bantu ba mu byalo bingi, kino wikimwenejilenga mu mizhi ikatampe ya mu kyalo kya Europe. Aklilu wakuminye bingi kimye kyoaile na kupwila kwa bwina Kilishitu pa Nzubo ya Bufumu ya Bakamonyi bakwa Yehoba. Aku ufikatu bamutambwijile bingi bulongo wauba ne kuba’mba, ee pano nafika ku bantu. Wakomene bingi bukiji mu kuyuka Mulenga ne kwikala na lusanchilo. Kechi papichile ne kimyetu ne, watatwile kusapwila mambo awama a Bufumu mu yoya nkambi. Juba jimo byobamwipwizhe ku mukwabo mobasapwijilenga bintu byoalangulukilenga mu bwikalo bwanji, Aklilu wakumbwile’mba watongangatu juba jimo kwikalapo mu kipwilo kyamba mulaka wanji wa Amharic. Bakulumpe mu kipwilo kyamba mulaka wa Kizungu byobayukile kino, banengezhezhe jashi ja mvula bantu mu mulaka wa kwa Aklilu. Bantu baishile na kupwila kwa mvula bantu kutanshi mu mulaka wa Amharic mu Britain bavujile bingi. Lelo jino byotubena kwamba, bena Etiopya ne bakwabotu mu yoya mpunzha bakwatankana bingi mu kipwilo kingijisha mulaka wa Amharic. Bavula batana kuba’mba kafwako kibakanya kukosela mwi Yehoba ne kumwesha kino kupichila mu kubatizwa kwa bwina Kilishitu ne.—Byubilo 8:26-36.

15 Pano bino bantu ne nkomeno yabo yaenda kupusana. Ko kuba’mba kafwako bakila bakwabo ne; bino bapusanatu. Bakamonyi ba mu Melita ne bantu bafumine ku Britain, bajijile mipolo ya lusekelo pa kumona bakalume ba kwa Yehoba bakatataka byobepainenga mu lubatizhilo. Awo mabumba abiji a bena Melita ne bena Britain bamwesheshenga lusekelo lwabo mu mashinda apusana pusana, na butemwe bwabo bobatemwa Yehoba bakosesha kupwañana kwabo kwa bwina Kilishitu.—Masalamo 133:1; Kolose 3:14.

Kuleka Kushikwa Bantu

16-18. Shimikizhai byapichilemo muntu umo bibena kumwesha kushikwa bantu byo kwakonsha kupwa mu kipwilo kya bwina Kilishitu.

16 Butemwe bwetu bwa kutemwa Yehoba ne balongo betu ba bwina Kilishitu byo bukoma, tutendeka kwikala nobe Yehoba mu mweno yotumwenamo bakwetu. Twakonsha kuleka kushikwa bantu kampe kotwajinga nako na mambo a byalo mobafuma, mishobo yabo, nangwa bisho byabo. Kyakumwenako, monai byaubile Albert wajinga Mushilikale wa ki British kimye kya Nkondo ya kibiji ya Ntanda yonse yebakwachile ku bena Japan kimye kyo bazumbile ne kwibakwata pa mpunzha ya Singapore mu 1942. Waikele myaka nobe isatu na kwingila pa “ngyangi ya lufu” yatendekele kutelwa kulutwe amba kyabu kya mukola wa Kwai. Pa kupwa nkondo, wajingatu na kinemenezhi kya 70 paundi, na mubanga wamokoka ne mona watebuka, kabiji wapolomenyenga, wajinga na bipopoto, ne malelya. Bakwabo bakaili bavula bingi bakolelwe kukila ne aye; kabiji bavula bafwile. Albert byo abwelele ku nzubo mu 1945 waikele muntu wakanama bingi, kabiji kechi wakebelenga byambo bya Lesa nangwa kumvwa bya bupopweshi ne. Malwa a mama nafwa oapichilemo o amulengejile kutama muchima.

17 Irene muka Albert waikele ke Kamonyi wakwa Yehoba. Albert wailenga na kutanwa ku kupwila kumo kumo pa kipwilo kya Bakamonyi bakwa Yehoba kuba’mba asekeshenga mukazhanji ku muchima. Wakyanyike wa bwina Kilishitu Paul uji mu mwingilo wa kimye kyonse wafwakashishe Albert amba bafundenga Baibolo nanji. Bukiji bukiji Albert waishile kuyuka’mba Yehoba umona biji michima ya bantu. Onkao mambo, wapaine bumi bwanji kwi Yehoba ne kubatizwa.

18 Kabiji palutwe kacheche, Paul wavilukijile ku London, wakafunjile mulaka wa ki Japanese, ne kutendeka kupwila mu kipwilo kyamba mulaka wa ki Japanese. Kimye kyoabwelele ku kipwilo koafumine na bakwabo Bakamonyi bamo ba Japanese, balongo bavulukile Albert byoashikilwe bena Japan. Kufumatu kimye kyoabwelele ku Britain, Albert kechi wakebanga kwitala kilungi na kilungi na muntu uji yense ufuma ku Japan ne, balongo nabo batajilengatu amba kana kisakumweka byepi. Kechi bafwainwetu ne kwakamwa ne. Albert wibatambwijile bingi bulongo benyi na butemwe bukatampe bingi bwa bulongo.—1 Petelo 3:8, 9.

“Michima Yenu Ibaye Pamo”

19. Ñanyi byambo bya mutumwa Paulo byakonsha kwitukwasha inge tujipo na kamuteeto ka kutala ku bilungi?

19 Solomone Mfumu wa maana wanembele’mba: “Kutala ku bilungi kechi kyawama ne.” (Byambo bya Mana 28:21) Kipela bingi kupwañanatu na boba botwayuka bulongo. Kabiji kimye kimo tulubako boba botwabula kuyukisha bulongo. Bakalume ba Yehoba kechi kibafwainwa kutala ku bilungi ne. Onkao mambo, atweba bonse kyawama kulondela byambo bya kwa Paulo bya kuba’mba “michima yenu ibaye pamo.” Ee kine, twafwainwa kupwañananga na bakwetu bena Kilishitu bonse bafuma mu bisho byapusana pusana.—2 Kolinda 6:13.

20. Mu ñanyi mbaji ya bwikalo motwakonsha kwikala nobe Yehoba Lesa wetu ubula kutala ku bilungi?

20 Kana tuji na luketekelo lwa lwito lwa mwiulu nyi, inyi kana luketekelo lwa kwikala panopantanda, kubula kwitala ku bilungi kwitulengela kwikala jitanga jimo mu buumo kabiji ne Kafunga umo. (Efisesa 4:4, 5, 16) Kwibikako na kwikala byonka biji Yehoba Lesa wetu ubula kutala ku bilungi kwakonsha kwitukwasha mu mwingilo wetu wa bwina Kilishitu, mu bisemi byetu, ne mu bipwilo byetu, ko kuba’mba mu mbaji ya bwikalo bonse. Mu ñanyi jishinda? Mutwe walondelapo uketufunjisha bino bishinka.

[Tubyambo twa mushi]

a Nkuwa ya Yehoba yatendekele kwimbiwa ne mu nyimbo ya kumutota.—Masalamo 135:8-11; 136:11-20.

b Apo, kyambo kya “Bangiliki” kyatala ku Bagentila bonse.—Insight on the Scriptures, yanembwa na Bakamonyi bakwa Yehoba, Volyumu 1, peja 1004.

Musakukumbula’mba Ka?

• Yehoba wamwesheshe byepi kubula kutala ku bilungi kwi Lehaba ne bena Gibeona?

• Yesu wamwesheshe byepi amba kechi watalanga ku bilungi mu bufunjishi bwanji ne?

• Kika kyakonsha kwitukwasha kuleka kushikwa bantu ba mushobo ungi?

[Kipikichala pa peja 8]

Kimye kyatendekele bena Isalela kushinda kyalo kya Kenana

[Kipikichala pa peja 9]

Yesu kechi wakankazhamine kusapwila ku mwanamukazhi mwina Samaliya ne

[Kipikichala pa peja 10]

Kupwila kwa mvula bantu mu mulaka wa Amharic mu Britain

[Kipikichala pa peja 10]

Butemwe Albert boatemenwe Yehoba bwamukwashishe kuleka kushikwa bantu

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu