Buyanji—Byobukapwa Kikupu

NANGWA kyakuba tukyumvwa masawakya mwaya ntanda yonse amba pa mambo a buyanji, bantu bamo baketekela kuba’mba kwafwainwa kwikalako jishinda jimo ja kwibupwishishamo. Kyakumwenako, pa mutwe umo wajinga mu sawakya wa Manila Bulletin, Banki ya Asian Development yashimwine’mba: “Kyalo kya Asia kyakonsha kupwisha buyanji mu myaka 25.” Ino Banki yalangulukile kuba’mba kukoma mu bya bukomo jo jishinda jakonsha kukabulwilamo bantu mu buyanji.

Bipamo ne makafulumende akwabo balangulukilepo mashinda amo a kupwishishamo luno lukatazho. Pa ano mashinda pajinga: mashinda amo a kwivimbilamo bantu, kuwamisha masukulu, byalo binonshi kulekelako byalo biyanji biji na nkongole yabyo kubula kwiibwezha, kupeezhako mashinda a kupotelamo ne kupotesheshamo bintu mu byalo bingi pa kuba’mba byalo biji na bantu bavula bayanda kibapelelengako kupotesha bipe byabo, kepo bino ne kukepesha mutengo wa mazubo a kusonkela kafulumende oapaina bayanji.

Mu mwaka wa 2000, ba United Nations General Assembly bebikijile bikonkwanyi bya kuba’mba mu mwaka wa 2015 bakonsha kumona kuba’mba bauba byobyo bintu. Bino bikonkwanyi byabo pajinga ne bya kuba’mba bakapwisha buyanji, nzala, ne kuwamishako nfolelo ya mali mu byalo. Pano bino, nangwa kyakuba bino bikonkwanyi byabo byanema, bavula bazhinauka bingi kuba’mba kechi bikengila mu ino ntanda yaluwankana ne.

Mashinda Awama a Kuyuka Mwakwikela mu Buyanji

Pakuba luketekelo lwa kuketekela kuba’mba byalo bikapwisha buyanji byo lwakepa, nanchi kwepi muntu ko akonsha kutana bukwasho? Byonka byo kyaambiwapo patanshi, kuji nsulo imo ya maana akonsha kukwasha bantu mu ano moba. Ñanyi nsulo yo? Ke Baibolo, Byambo bya Lesa.

Kika kyapusanya Baibolo na mabuku onse akwabo? Mambo yafuma ku mwine Wakila, aye Mulenga wetu. Wabikamo maana a kine kine, mafunde awama akwasha bantu bonse, mu mapunzha onse kabiji ne pa bimye byonse. Umvwe ano mafunde aingijishiwa, akonsha kukwasha muyanji kwikala na lusekelo mu bwikalo bwanji nangwatu lonka luno. Twayai twambeko byakumwenako bimo bicheche.

Ikalai na ndangulukilo yawama ya mali. Baibolo yaamba’mba: ‘Maana ebakwasha bantu, ne mali nao ebakwasha, bino maana akila mali mambo alama mweo wa yewa uji nao.’ (Musapwishi 7:12) Bino byambo byayila mwepi? Mali kechi akwashañana mu bintu byonse ne. Kyakine, etuzhikijila mu bintu bimo. Etukwasha kupotamo bintu bimo bitufwainwa mu bwikalo, bino kechi byonse ne. Kuji bintu bimo byanema bingi byakonsha kubulwa kupotwa na mali. Kuyuka kino kishinka kwakonsha kwitukwasha kuyuka bintu bitufwainwa, ne mu jino jishinda, kitukwasha kuchinuzhuka milanguluko ijipo na bantu bakeba kwikala na mali avula. Mali kechi akonsha kupota bumi ne, bino maana akonsha kuzhikijila bumi luno ne kushinkula mashinda a kukamwenamo bumi bwa myaka ne myaka.

Kwikala na kisuse kya bintu byenu ne. Bintu bya kisangajimbwe byabula ne nkito ne byo tukeba kwikala nabyo mu bwikalo byapusana na bintu byafwainwa byo twakonsha kwikala nabyo. Patanshi twafwainwa kutesha muchima pa bintu bitufwainwa. Twakonsha kulanguluka’mba kintu kyo tubena kukeba kitufwainwa bingi, bino saka kijitu kya kisangajimbwe. Muntu wa maana patanshi inge waikala na mali ukitanchikila jimo kupotamo bintu byafwainwa, nabiji kajo, bya kuvwala, nzubo, ne bintutu bikwabo. Kepo saka akyangye kupotamo kintu kikwabo kyo abena kukeba, wafwainwa kumona mali ashalapo umvwe wakonsha kupotamo bintu bikwabo. Mu kishimpi kyanji kimo, Yesu waambilepo kuba’mba muntu wafwainwa patanshi ‘kwikala panshi, ne kubajila jimo mali akataikilamo kana uji nao.’—Luka 14:28.

Mu Philippines, nsemi umo wamukazhi wa jizhina ja Eufrosina wabula mwina kwanji, uji na baana basatu. Uno nsemi byo bamushile ku mwata wanji myaka imo yapitapo, washupikilwenga bingi mwakumwena mali ne mwa kwingijishisha bulongo mwaba wa mali oa monanga. Aku saka ashupikilwenga byonkabyo, wafunjishe baana banji kuyuka jishinda jawama ja kwingijishishamo mwaba wa mali. Kyakumwenako, baana umvwe batemwapo kintu kimo, bino aye mu kifulo kya kukanatu amba ine, wisambilenga nabo bulongo saebambila’mba: “Kyawama mwakonsha kwikipota umvwe mwikitemwa, pano bino mwafwainwa kusalapo. Tujitu na mali akukonsha kupotamo kintu kimo kwapwa. Pano mwakeba’mba tupotemo kintu kyo mwakeba nyi, inyi tupotemo nyama nangwa bishu bya kujiila pamo na mupunga wa kuja uno mulungu?” Wabwela wibepuzha’mba, “mwasalapo kyepi? Isajilai anwe bene.” Javula, baana bafikenanga kumvwa kishinka ne kukumbula’mba, “kyawama kupotamo kajo kukila bintu bikwabo.”

Sekelai na byomuji nabyo. Mafunde akwabo a mu Baibolo aamba’mba: “Pa kwikala na kajo ne bivwalo, byonkabyo tukasekela monka.” (1 Timoti 6:8) Mali kechi aleta lusekelo ne. Bantu bavula banonka kechi baji na lusekelo ne, bino bayanji bavula baji bingi na lusekelo. Bano bayanji batondwa pa kwikalatu na bintu bibafwainwa mu bwikalo. Yesu waambilepo kuba’mba kwikala na ‘jiso jijitu’ ke kuta muchima pa bintu byanema. (Mateo 6:22) Kino kikwasha bantu kusekela mu bintu byo baji nabyo. Bantu bayanji bavula basekela bingi mu byonka byo bekala nabyo mambo a kwikala na bulunda bwawama ne Lesa ne bwikalo bwa kisemi bwawama, bino ke bintu byakonsha kubulwa kupotwa na mali.

Abye, ke byakumwenakotu bicheche byawama biji mu Baibolo byakonsha kukwasha bayanji kuyuka mwakwikela, bino kuji ne byakumwenako bikwabo byavula. Kyakumwenako, chinuzhukainga miteeto yatama nabiji kupepa fwanka ne kukaya bisela bya lubekyo mambo byonauna mali; yukai bintu bimufwainwa mu bwikalo, kikatakata mingilo ya ku mupashi; umvwe mwikela ku mpunzha kubula kumweka mweka nkito, mwakonsha kufundapo mwingilo umo wakukwasha bakwenu. (Byambo bya Mana 22:29; 23:21; Filipai 1:9-11) Baibolo itukwasha kwingijisha ‘maana alumbuluka ne a kupima bintu’ mambo “akapana bumi ku muchima wobe.”—Byambo bya Mana 3:21, 22.

Nangwa kyakuba maana a mu Baibolo akonsha kupana bukwasho ku bantu babena kuyandakana, bantu baji na mepuzho pa mambo a kimye kya kulutwe. Nanchi bayanji bakatwajijila na kuyandakana kikupu byonkabye nyi? Nga lupusano luji pakachi ka banonshi ne bayanji lukapwa nyi? Twayai twambe jishinda jikapwilamo lukatazho jabula kuyukanyikwa ku bavula.

Baibolo Yaamba kyo Twafwainwa Kwikela na Luketekelo

Bantu bavula betaba kuba’mba Baibolo ke buku wawama bingi. Pano bino, kechi bashiinwa kuba’mba yaamba mu kushinkamika byambo bilumbulula lupimpu lukatampe lukobiwa katataka ne.

Lesa ukapwisha makatazho ne buyanji bubena kupitamo bantu. Pakuba makafulumende a bantu byo akankalwa nangwa byo abena kubula kukeba kwiapwisha, Lesa aye ukeapwisha. Mu ñanyi jishinda? Baibolo yaambishatu mu Danyela 2:44 amba: “Lesa wa mwiulu ukaleta bufumu bo bakabula konauna myaka ne myaka, nangwa pachechetu ne, kabiji abwa bufumu kechi bakebupana ku mutundu ungi ne. Kabiji bukalalaula buno bufumu bonse ne kwibupwishatu shata! pakuba abo bukekala myaka ne myaka.”

Panyuma yakuba wafumyapo buno “bufumu” nangwa’mba makafulumende, Mfumu wa Lesa watongolwa yeukalamanga. Awe Mfumu kechi muntutu ne, bino ke mfumu wa ngovu uji mwiulu wapasha Lesa mwine, uji na bulume bwa kufumyapo buyanji bujipo luno. Lesa watongola Mwananji kuba kino. (Byubilo 17:31) Masalamo 72:12-14 alumbulula uno Mfumu kyo akoba, amba: “Aye ukamupokolola wakajilwa pa kujila, ne aye mulanda wabulwa ne wa kumukwasha. Ukebobila lusa bayanji ne bakajilwa, ne myeo ya bakajilwa ukeipulusha. Ukebakula myeo yabo ku kunyantwa ne ku bukapondo; ne mashi abo akekala ke anema ku meso anji.” Uno mulaye byoawamapo! Bantu bakapokololwa! Mfumu watongolwa na Lesa ukapokolola bakajilwa ne bayanji.

Onkao mambo makatazho avula aleta buyanji akapwa pa kyokya kimye. Masalamo 72 Vesi 16 aamba’mba: “Kukekalanga kuvula bingi kwa kajo panopantanda peulu ya mitumba.” Kechi kukekala jibiji kipowe kya nzala na mambo akubula mali, nangwa kafulumende watama ne.

Ne makatazhotu akwabo akapwa. Kyakumwenako, ano moba bangikazhi bavula bafwao mazubo akyabo kyabo. Bino Lesa aye walaya’mba: “Bakashimika mazubo abo ne kwikalamo; kabiji bakajimba majimi abo a miñanzañanza, ne kuja bipangwa byayo, kechi bakashimika mazubo, mwaikala ungi ne; kabiji kechi bakajimba miñanzañanza, ne ungi waja bipangwa byayo ne; mambo byonka bivula myaka ya bichi byo bikavula ne myaka ya bantu bami, kabiji bantu bami basalululwa bakamwenamo lusekelo myaka ne myaka mu mingilo ya maboko abo.” (Isaya 65:21, 22) Muntu yense ukekala na nzubo yanji ne kwingila ukengilanga na lusekelo. Onkao mambo, Lesa walaishatu kine kuba’mba ukafumyapo buyanji kikupu. Kechi kukekala’mba awe munonshi awe muyanji ne, bantu bonse bakekalangatu bulongo.

Muntu inge waumvwa ino milaye ya mu Baibolo kimye kitanshi, umvwatu nobe kiloto. Pano bino, umvwe twauba’mba tutange mu Baibolo, tutana kuba’mba milaye yonse Lesa yoalaile kala yafikizhiwa. (Isaya 55:11) Onkao mambo kine kintu kechi kya kubatu’mba umvwe kikamwekana ne. Jipuzho jine ke ja kuba’mba, Mwafwainwa kuba ka luno lonka pa kuba’mba mukamwenemo umvwe milaye yafikizhiwa?

Mukekalamo Nyi?

Kafulumende byo aji wa Lesa, twafwainwa kwikala bantu Lesa boaketabizha kwikala bangikazhi ba mu bobwa bukalama. Kechi witulekatu kwakubula kwitubula byotwakonsha kuba ne. Mikambizho yonse yanembwa mu Baibolo.

Mfumu watongolwa, aye Mwana Lesa, waoloka. (Isaya 11:3-5) Onkao mambo, aba bakekala mu iwe kafulumende nabo bafwainwa kwikala baoloka. Byambo bya Mana 2:21, 22 byaamba’mba: “Baoloka bakekala mu ntanda, kabiji ne balumbuluka bakakelwa monka. Bino babi bakebafumyamo mu ntanda, ne ba bongozhi nabo bakebangatamo.”

Abya kujipo jishinda ja kufunjilamo bino bikebewa nyi? Ee, ko jiji. Inge saka mufunda Baibolo ne kwingijisha mikambizho yayo, mukeyowa kimye kya kulutwe kyawama. (Yoano 17:3) Bakamonyi bakwa Yehoba bakasekela bingi kwimukwasha kufunda. Tubena kwimubulako kushukilwa jino jishuko ja kwivwanga pa bantu bakabula kuyandapo ne kwikala na nshiji jibiji ne.

[Kipikichala pa peja 5]

Eufrosina: “Kutanchika bulongo mwaba wa mali kukwasha kisemi kyami kwikala na bintu bibafwainwa”

[Bipikichala pa peja 6]

Bulunda bwawama ne Lesa ne bwikalo bwa kisemi kyalusekelo kechi byakonsha kupotwa na mali ne