Misambo ya ku Mupashi Ikomesha Bantu

“Kechi muleke byambo byatama bifume mu kanwa kenu ne, nangwa kimo ne, kana byonka byawama bibakomesha bantu, bibafwainwa mu kyonkakyo kimye, amba bibaletele bibusa abo bebyumvwa.”—EFISESA 4:29.

1, 2. (a) Jiwi ja muntu janema byepi? (b) Bakamonyi bakwa Yehoba bakeba kwingijisha byepi jiwi jabo?

NEMBI wa mabuku a dikishonale aye Ludwig Koehler wanembele’mba: “Jiwi ja muntu ke kintu kyashinka bingi bantu bulaka kwikiyuka bulongo; kine kya bupetu kufuma kwi Lesa, kabiji kya kukumya.” Apo kampe tumona kino kya bupe kitupa Lesa nobe kya kukaishatu. (Yakoba 1:17) Pano mino, vulukai jiwi byo bejikabila bantu inge kya kuba mutemwe wabo keakankalwe kwamba na mambo a kikola kya stroke (kikola kibazhimukilatu muntu, ponkapo muchima munda ndwa, waikala na kalepu, ne kukankalwa kwamba nobe kamaama). Joan uji na mwatawanji wakolelwe stroke katatakatu, washimikizha amba: “Twisambanga bingi bulongo misambo itulengelanga kwikala balunda bakine kine na ba mwatawami saka bakyangye kukolwa kikye kikola kibalula ke kamaama. Byontongapo kuno kwisamba kotwisambanga!”

² Misambo yakonsha kukosesha bulunda bwa bantu, kupwisha mitotololo, kukosesha ba michima yalajika, kukosesha lwitabilo, ne kuwamisha bwikalo bwa bantu, inge ne kwisamba ne, abye byonse kuba byaubiwa ne. Mfumu wa maana Solomone waambile’mba: ‘Kuji umo, byambo byanji bya kupulumuka byasañana nobe mpoko; pakuba byambo bya ba maana bipozha muchima.’ (Byambo bya Mana 12:18) Atweba bakalume ba kwa Yehoba, tukeba misambo yetu kukomesha bantu, kechi kukozha bantu ku muchima nangwa kwibalefula ne. Kabiji tukebesha kwingijisha jiwi jetu kutotelamo Yehoba mu mwingilo wetu ku bantu ne mu misambo yetutu atweba bene. Nyimbi wa masalamo waimbile’mba: “Mwi Lesa mo twitotela juba jonse. Kabiji tukejisanchila jizhina jenu myaka ne myaka.”—Masalamo 44:8.

3, 4. (a) Ñanyi lukatazho atweba bonse lo twikala nalo pa mambo a byambo byetu byotwamba? (b) Mambo ka o kyanemena kuyuka byambo byo twafwainwa kwamba?

³ Mwana wa bwanga Yakoba wapaine lujimuno lwa kuba’mba: “Lujimi kafwako nangwa umo wakonsha kumunekenya ne.” Wituvululako’mba “Atweba bonse twituntula mu bintu byavula. Umvwe muntu wabula kwituntula mu byambo, awa muntu walumbuluka, wakonsha kulama ne mubiji yensetu pamo.” (Yakoba 3:2, 8) Atweba bonse twi bambulwakoloka. Nangwatu inge kyakuba tubena kukeba kwingijisha lujimi wetu bulongo, kechi jonse joakomesha bakwetu nangwa kutota Mulenga wetu ne. Onkao mambo, twafwainwa kufunda kuyuka byambo byo tubena kukeba kwamba. Mambo ne Yesu waambile’mba: “Byambo byonse byatu byo baamba bantu, bakebitotolola mu juba ja kije. Mambo bakakubingisha ku byambo byobe, kabiji ku byonkabyo byambo byobe bakakufwisha nao.” (Mateo 12:36, 37) Kine tuketotolwela pa byambo byo twamba kwi Lesa wakine.

⁴ Jishinda jimo jawamisha ja kuchinuzhukilamo kwamba byambo byatama, ke kwipizha kwikala na muteeto wa kwisamba misambo ya bya ku mupashi. Mu uno mutwe tusakufunda byo twakonsha kuba kino, misambo yo twakonsha kwisambangapo, kabiji ne pa mfweto yo twakonsha kutanamo mu kwamba misambo ikomesha bakwetu.

Yukai Biji mu Muchima

5. Muchima wingila byepi mwingilo wanema mu kwisamba misambo ikomesha bantu?

⁵ Pa kuba’mba twipizhe kwikala na muteeto wa kwisamba misambo ya kukomesha bakwetu, patanshi twafwainwa kuyuka kuba’mba byambo byotwamba byo bisolola biji mu muchima wetu. Yesu waambile’mba: “Monka mo byayujila mu muchima ne kanwa kamba monka.” (Mateo 12:34) Ko kuba’mba twatemwa kwamba pa bintu bimweka kunema kwi atweba. Onkao mambo, twafwainwa kwishikisha atweba bene amba: ‘Misambo yami isolola byepi biji mu muchima wami? Kimye kyongikala na ba mu kisemi kyami nangwa bakwetu ba mu lwitabilo, nanchi misambo yami ikala ya kwamba pa bintu bya ku mupashi nyi, inyi javula ndolobwelatu pa bya makayo a kapela kamukonkola, pa bya kuvwala, pa bya mafilimu, pa kajo, pa bintu bya katataka byonapota, nangwa pa bintutu byabula munda ne munyuma nyi?’ Kampe kwa kubula kuyuka atweba bene ne, bwikalo bwetu ne milanguluko yetu yakonsha kutatu muchima ku bintu byabula kunemesha. Kupimpula michima yetu kukawamisha misambo yetu ne bumi bwetu pamo.—Filipai 1:10.

6. Kulanguluka languluka pa byambo byawama kwakonsha kwitukwasha byepi mu misambo yetu?

⁶ Jishinda jikwabo jakonsha kwitukwasha kwamba byambo byawama ke kwibilanguluka langulukapo. Inge satwibikako kwisamba bintu bya ku mupashi, tukamona kuba’mba misambo ya bintu bya ku mupashi iketulukangatu. Mfumu Davida wayukile kino. Waimbile’mba: “Byambo bya pa kanwa kami ne milanguluko ya mu muchima wami bikale byaitabilwa ku meso enu, anweba Yehoba.” (Masalamo 19:14) Nyimbi wa masalamo mukwabo aye Asafwa naye waambile’mba: “Nkalanguluka-langulukanga mingilo yenu [ya Lesa] yonse ne kupitululukamo mu byubilo byenu byonse.” (Masalamo 77:12) Muchima ne milangwe yata muchima pa bukine bwa Byambo bya Lesa bikapomonangatu ñambilo ya lutotelo. Yelemiya kechi walekele kwamba bintu byamufunjishe Yehoba ne. (Yelemiya 20:9) Netuwa tukoba byonkabyo, inge kimye kyonse satulanguluka languluka pa bintu bya ku mupashi.—1 Timoti 4:15.

7, 8. Bintu ka byawama kwisambapo bikomeshañana?

⁷ Mu kwipizha kwikala na muteeto wawama wa kuba bintu bya ku mupashi momo twakonsha kufunjila bintu byavula bya kwisamba na bakwetu byakonsha kwibakomesha. (Filipai 3:16) Twakonsha kwisamba na bakwetu bintu byo twafunda pa kupwila kwa kijiiji, kwa nkambi, kwa kipwilo, byo twatanga mu mabuku alupulwa katataka, mu kinembelo kya juba, ne byambo byakyo. (Mateo 13:52) Kwisamba pa byo tupitamo mu mwingilo wetu wa bwina Kilishitu nako kukomesha bingi ku mupashi.

⁸ Mfumu Solomone wakomokele bingi bichi bya musango ne musango, banyama, tuñonyi, ne masabi oamwenenga mu Isalela. (1 Bamfumu 4:33) Watainenga lusekelo mu kwisamba pa bintu byalenga Lesa. Ne atweba twakonsha kuba byonkabye. Bakalume ba kwa Yehoba batemwa bingi kwisamba pa bintu byapusana pusana, mino kwisamba pa bintu bya ku mupashi kyo kintu kimo kya lusekelo bingi mu misambo ya bantu bata muchima ku bya bumupashi.—1 Kolinda 2:13.

‘Langulukainga Bino Bintu’

9. Mukambizho ka Paulo yeapaine ku bena Filipai?

⁹ Bintu byonse byo twakonsha kwisamba byakonsha kukomeshatu bakwetu umvwe misambo yetu yalamachila ku mukambizho wanembele mutumwa Paulo ku kipwilo kya bena Filipai kuba’mba: ‘Langulukainga byonse bya kine, ne byonse byashiñama, ne byonse byaoloka ne byonse byawamisha, ne byonse bya buya, ne byonse bya lusa; kabiji umvwe ko buji buwame, kabiji umvwe ko luji lutotelo, langulukainga bino bintu.’ (Filipai 4:8) Bintu byatongwele Paulo byanema bingi mambo waambisha bingi kuba’mba ‘langulukainga bino bintu.’ Twafwainwa kuyuzha mu milangwe ne mu michima yetu na bino bintu. Pano twayai twibipoye bino bishinka byonse bitanu na bisatu byaambile Paulo byo byakonsha kwitukwasha mu misambo yetu.

10. Mu misambo yetu mwakonsha kwikala byepi bintu bya kine?

¹⁰ Bintu bya kine kechi bilumbululatu amba akyo kintu ikyo, kechi kya bubela ne. Kintu kya kine ke kintu kyaoloka kabiji kyaketekelwa byonka biji bukine bwa Byambo bya Lesa. Onkao mambo, inge twisamba na bakwetu byambo bya bukine bwa mu Baibolo byo twaumvwine bulongo, twisamba byo twaumvwine mu jashi bitusangajikile, nangwa lujimuno lwa mu Binembelo lwitukwashishe, ko kuba’mba tubena kulanguluka bintu bya kine. Mu jino jishinda tumwesha kuba’mba tukana maana ‘o batela mu bubela’mba maana’ amwekana nobe a kine nanchi a bubela. (1 Timoti 6:20) Kabiji umvwe twaumvwineko byambo bya miyebe, tuchinuzhuka kwibilolobwela ku bakwetu, nangwa kushimikizha bintu bya bubela amba byo byamwekele mu mwingilo.

11. Ñanyi bintu byashiñama byo twakonsha kwisamba mu misambo yetu?

¹¹ Bintu byashiñama ke bintu bya mushingi kabiji byanema, kechi bya kukaisha kaishatu ne. Ke bintu byavwangamo mwingilo wetu wa bwina Kilishitu, bimye byakatazha byotujimo, ne kitufwainwa atweba bonse kwikala bantu babula kaneneno. Kimye kyo twisamba bintu byashiñama, twikosesha kwibikako kwikala balaba ku mupashi, kusunga bulumbuluke bwetu, ne kutwajijila kusapwila mambo awama. Ee kine, bintu byawama byo tupitamo mu mwingilo wetu ne bintu bimweka mu ntanda bituvululako kuba’mba tuji mu moba apelako, bitupa bishinka bya kwisambapo mu misambo ya kwikomesha.—Byubilo 14:27; 2 Timoti 3:1-5.

12. Mu mulanguluko waambilamo Paulo pa bintu byaoloka ne byawamisha, ñanyi bintu byo twakonsha kushikwa?

¹² Kyambo kya kuba’mba byaoloka kilumbulula kwikala waoloka ku meso a Lesa, kulondela mafunde anji. Byawamisha ke kwikala watoka too mu milanguluko ne mu byubilo. Kubabañana, kusengula kwabula kufwainwa, ne ñambilo incha ileta bulalelale kechi byafwainwa nangwa kutelwa mukachi ketu ne. (Efisesa 5:3; Kolose 3:8) Bena Kilishitu mu bujimuku bafumapo inge bakwabo mobengijila nkito nangwa mobafunjila sukulu batendeka kwamba bino bintu.

13. Ambai byakumwenako bya misambo ya bintu bya buya ne bya lusa?

¹³ Bintu byaambile Paulo amba bya buya, ke bintu bitokesha ku muchima, byaitabilwa kabiji bileta butemwe, kechi bileta lupato, kwizhingijila, ne lutobo ne. Bintu bya lusa ke masawakya awama ashimikizhiwa. Ano masawakya afwainwa kwikala aamba pa balongo ne banyenga bakishinka, anembwa kimye kyonse mu magazini a Kyamba kya Usopa ne Loleni! Nga mambo ka ne kwisambapo na bakwenu bintu bya lusekelo byo mwatana mu ano mashimikila akosesha lwitabilo? Kabiji byo kikoseshapo pa kumvwa mingilo ya ku mupashi ibena kwingila bakwetu bulongo! Kwisamba misambo ya uno mutundu kukakomesha butemwe ne kukwatankana mu kipwilo.

14. (a) Kumwesha buwame kukebewa atweba kuba byepi? (b) Mu misambo yetu mwafwainwa kwikala byepi bintu bya lutotelo?

¹⁴ Paulo waamba ne kuba’mba “umvwe ko buji buwame.” Buwame ke kuba byawama ne kwikala na byubilo byawama. Twafwainwa kujimuka ne kumona kuba’mba byambo byetu bibena kutangijilwa na mafunde a mu Binembelo, ne kumona kuba’mba kechi tubena kusensukila ku byambo byabula koloka, byabula kuwamisha ne byabulamo buwame ne. Lutotelo lulumbulula “lutakaiko.” Umvwe mwateleka ku jashi jawama nangwa mwamonamo muntu uji na byubilo byawama kumwenako mu kipwilo, mwafwainwa kumutakaika pa kino ne kumuvulukapo mu misambo yenu na bakwenu. Pa kimye ne pa kimye mutumwa Paulo watakaikilenga byubilo byawama bya bakwabo bapopweshi. (Loma 16:12; Filipai 2:19-22; Filemonyi 4-7) Kabiji bintu byalenga Mulenga wetu nabyo ke bintu bya lutotelo. Bintu byoalenga byavula bingi byo twakonsha kwisamba mu misambo yakonsha kukomesha bakwetu.—Byambo bya Mana 6:6-8; 20:12; 26:2.

Monaingapo Kimye kya Kwisamba Misambo ya Kwikomesha

15. Ñanyi mukambizho wa mu Binembelo ukeba bansemi kumonangapo kimye kya kwisamba misambo yawama na baana babo?

¹⁵ Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6, 7 yaamba’mba: ‘Bino byambo byo mbenakukukambizha jino juba ja lelo bikekale mu muchima wobe; ne obewa ukebafunjishebyo na mukoyo baana bobe, kabiji ukebiteletelenga byo ukekalanga mu nzubo yobe, nangwa byo ukendanga mu jishinda, nangwa mu kimye kyo ukalaalanga ne mu kimye kyo ukabukanga.’ Kwambatu kine, awe mukambizho ukeba bansemi amba bamonengapo kimye kya kwisamba misambo ya ku mupashi na baana babo.

16, 17. Bansemi bena Kilishitu bakonsha kufundako ka kwi Yehoba ne Abalahama?

¹⁶ Aki fwanyikizhai mwisambo wa kwa Yesu ne Shanji byoabailepo kimye kyo balangulukilenga pa mwingilo waishilenga Yesu na kwingila panopantanda. Yesu wabujile baana banji ba bwanga amba: “Batata bantumine, bobankambizhizhe’mba, Byo byo ukamba ne byo byo ukalumbulula.” (Yoano 12:49; Mpitulukilo ya mu mizhilo 18:18) Mushakulu Abalahama naye kampe wisambile kimye kyabaya bingi na mwananji Izaka na kwisamba pa mapesho Yehoba oebapesheshe pamo na bashakulu babo. Kine kine, aye misambo yakwashishe Yesu ne Izaka kukokela kyaswa muchima wa Lesa na kwipelula.—Ntendekelo 22:7-9; Mateo 26:39.

¹⁷ Baana betu nabo bakeba kwisamba nabo misambo ya kwibakomesha. Bansemi nangwa bakashijilwa javula na bintu bikwabo, bafwainwa kumonapo kimye kya kwisamba na baana babo. Umvwe kyakonsheka, nga mambo ka ne kunengezha kuba’mba mujilenga kajo pamo na kisemi kyenu kampe nangwa jimo pa juba pa juba? Kimye kyo mubena kuja kano kajo ne kimye kya kupwisha, pekalako kimye kyo mwakonsha kwisambilamo misambo ya kwikomesha yakonsha kukwasha kisemi kyenu kukosa ku mupashi.

18. Shimikizhaipo kyakumwenako kimo kibena kumwesha mfweto ifuma mu misambo bansemi yobesamba na baana babo.

¹⁸ Painiya wa myaka ya kusemwa nobe 20, aye Alejandro uvuluka bintu bimo byoazhinaukanga kimye kyoajinga na myaka ya kusemwa 14. Washimikizha’mba: “Na mambo a byambulanga bakwetu ku sukulu ne bitufunjishanga bafunjishi, najinga bingi na luzhinauko namba kana Lesa koaji nyi, inyi ne, kabiji nazhinaukilenga ne aye mwine mwina Baibolo. Bansemi yami baikelenga ne amiwa kimye kyabaya bingi na kwisamba ne amiwa pa bino bintu. Aye misambo kechi yankwashishetu kushiinwa pa bintu byonazhinaukilenga mu bino bimye byakatazha konkatu ne, bino yankwashishe ne kuyuka bya kufuukula bintu bulongo mu bwikalo bwami.” Nga luno uji byepi? Alejandro watwajijila kwamba’mba: “Ne luno ngikala pa nzubo. Pano mingilo yetu itukasa bingi kechi ngikalapo na kimye kya kwisamba na batata ne. Onkao mambo, nguba juba jimo mu mulungu naya na kuja kajo pamo ne batata ku nkito kwabo. Kine nanemeka bingi ino misambo.”

19. Mambo ka atweba bonse o tukebela kwisamba misambo ya ku mupashi?

¹⁹ Nanchi ne atweba kuba twanemeka bimye bya kwisambilamo misambo ya ku mupashi na bakwetu ba mu lwitabilo nenyi? Twikala na bino bimye kimye kya kupwila, kimye kyotuji mu mwingilo wa mu bujimi, ne kimye kyo twapwila pamo na kwisamba, nangwa kimye kyo tubena kwenda. Paulo watongelenga bingi kwisamba na bakwabo bena Kilishitu mu Loma. Wibanembejile’mba: “Nasakishatu kwimumona, namba . . . twikwashe atwe bene na bene, bonse na lwitabilo lwa mukwabo, ne lwa kwami ne lwa kwenu pamo.” (Loma 1:11, 12) Johannes mwina Kilishitu mukulumpe mu kipwilo waambile’mba: “Kwisamba bya ku mupashi na bakwenu ba mu lwitabilo kwingila mwingilo wanema bingi. Mambo kusangajika muchima ne kulengela bijikila bya juba ne juba kumweka kukepanako. Javula ngipuzha bakikulumpe kumbula mwapita bwikalo bwabo ne kwibashikisha kibakwashishe kutwajijila kwikala bakishinka. Bavula bingi bonesamba nabo pa myaka yavula kabiji umo umo wampapo maana nangwa kumbulako bintu bimo byankwasha mu bwikalo bwami.”

20. Twakonsha kuba byepi inge tubena kukeba kwisamba na muntu uji na bumvu?

²⁰ Ibyepi inge kyakuba muntu ye mubena kukeba kwisamba nanji mwisambo wa ku mupashi wafumyako tompwe? Kechi mwakonsha kulefulwa ne. Kampe mwakonsha kumonapo kimye kyafwainwa kubilamo kino palutwe. Solomone wamwene’mba: “Kyambo kyafwainwa kyo baamba [pa kimye kyafwainwa, NW] kyauba nobe bipangwa bya maepo byapasha ngolode byo babika pa masanyi a siliva.” (Byambo bya Mana 25:11) Yukai bantu baji na bumvu ne kuyuka byo mwakonsha kwisamba nabo. “Bifukula muntu mu muchima wanji byauba nobe mema aji mwazhika, bino muntu wa milangwe ukebifumyamo.”a (Byambo bya Mana 20:5) Ne kyakilamo, kechi mwakonsha kuleka bakwenu babula kukeba bemulengele kuleka kwisamba bintu byo mwashiinwa mu muchima wenu ne.

Mu Kwisamba Misambo ya ku Mupashi Mufuma Mfweto

21, 22. Ñanyi mfweto yotumona mu kwisamba misambo ya ku mupashi?

²¹ Paulo wapaine lujimuno amba: “Kechi muleke byambo byatama bifume mu kanwa kenu ne, nangwa kimo ne, kana byonka byawama bibakomesha bantu, bibafwainwa mu kyonkakyo kimye, amba bibaletele bibusa abo bebyumvwa.” (Efisesa 4:29; Loma 10:10) Kampe kyakonsha kukebewa bingi kwibikako pa kuba’mba twambenga pa bintu bikomesha bakwetu, pano bino mfweto ifumamo yavula bingi. Mu misambo ya ku mupashi momo tushilañena lwitabilo lwetu na bakwetu ne kwikomesha mu bulongo bwetu.

²² Onkao mambo, twayai twingijishe kya bupe kyetu kya kwamba tukomesheshengamo bakwetu ne kutotelamo Lesa. Misambo ya uno mutundu iketusangajikanga atweba bene ne kukosesha bakwetu. Kabiji kyakilamo kuwama ke kya kuba’mba, ikasangajikanga muchima wa Yehoba mambo aye uteleka misambo yetu, kabiji usangalala bingi umvwe twaingijisha lujimi wetu mu jishinda jafwainwa. (Masalamo 139:4; Byambo bya Mana 27:11) Umvwe misambo yetu yaikala ya bintu bya ku mupashi, twafwainwa kushiinwa’mba Yehoba kechi uketuvulama ne. Ku boba babena kwingijila Yehoba mu moba etu, Baibolo yaamba’mba: “Ponkapo aba baakaminwenga Yehoba baambañenenga bene na bene, kabiji Yehoba watelekelenga, ne kwibomvwa wibomvwine, ne buku wa kwibavulukilako aba bamwakaminwe Yehoba ne kulanguluka jizhina janji wanembelwe ku meso anji.” (Malakai 3:16; 4:5) Kwisamba misambo ya ku mupashi kine kwanema bingi.

[Tubyambo twa mushi]

Musakukumbula’mba Ka?

• Misambo yetu isolola byepi byotuji atweba bene?

• Ñanyi bintu bikomeshañana byo twakonsha kwisamba mu mwisambo?

• Mwingilo ka wanema misambo yeengila mu kisemi ne mu kipwilo kya bwina Kilishitu?

• Ñanyi mfweto ileta misambo ikomesha bantu?

[Bipikichala pa peja 12]

Misambo ikomesha bantu ikala ya kwisamba pa . . .

“byonse bya kine”

“byonse byashiñama”

“lutotelo”

“byonse bya lusa”

[Byambo bya Muntu Ungi]

Nkupiko ya vidyo, Stalin: U.S. Kipikichala kya bashilikale; nkupiko ya buku wa Creator, Eagle Nebula: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Kipikichala pa peja 13]

Kimye kya kuja kajo ke kimye kyawama bingi kwisambilamo bintu bya ku mupashi