Mwakonsha Kuketekela’mba Ntanda Ikekala Paladisa
MWAPITA bwikalo bonse bwa bantu, bavula baketekela amba kulutwe na lwendo bakafumapo panopantanda bakaya mwiulu. Bamo balanguluka’mba Mulenga wetu kechi wakebele’mba ino ntanda ikale mpunzha yetu ya kwikalapo kikupu ne. Aba bezhijika ku bya kisangajimbwe na mambo a bupopweshi bwabo bafika palepa bingi mu ndangulukilo yabo. Bavula mwi abo balanguluka’mba, ino ntanda ne bintu byonse biji na bubi, kabiji ke mikiika ibashinkila ku mingilo ya ku mupashi ne kukankalwa kufwenya kwipi ne Lesa.
Aba batendekele kwikala na ndangulukilo yaambiwapo peulu po kechi bayukapotu nangwa kimo pa byaambile Lesa pa mambo a ntanda ya paladisa ne, nangwa bebilengululatu. Lelo jino, bavula kechi bajipotu nangwa na kizaku kya kubalaulabalaula byambo Lesa byo atangijile banabalume na mupashi kunemba pa mambo a uno mutwe mu Byambo byanji Baibolo ne. (2 Timoti 3:16, 17) Nanchi kechi kyawama kuketekela mu Byambo bya Lesa kukila kuketekelatu mu milanguluko ya bantu ne nyi? (Loma 3:4) Kyanema bingi kuba byobyo, mambo Baibolo itujimunako kuba’mba kilengwa kibi kya bulume kibula kumweka kyapofula bantu ku mupashi kabiji luno kibena ‘kujimbaika ba panopantanda ponse.’—Lumwekesho 12:9; 2 Kolinda 4:4.
Kika kyalengela Luvulañano?
Milanguluko yapusana pusana pa mambo a mweo yavulañanya bingi bantu kubula kuyuka nkebelo ya Lesa ku ino ntanda. Bavula baitabila’mba tuji na mweo ubula kufwa—kintu kiikela na mubiji wa muntu kifumamo umvwe wafwa. Bakwabo nabo baitabila’mba mweo wajinga konka mubiji wa muntu saka akyangye ne kulengwatu ne. Kwesakana na mwaambila buku umo, Mungiliki umo mutemwamaana aye Plato walangulukanga’mba mweo “bamukashila mu mubiji pa kuba’mba bamuyanjishe na mambo a bundengamambo boalengele mwiulu.’’ Mu myaka kitota kya busatu, muntu wafunda bya bupopweshi aye Origen naye waambile’mba “mweo walengele mambo [mwiulu] saka akyangye kukwatankana na mubiji” kabiji “wabikilwe [mu mubiji panopantanda] kuba’mba amanyikwe na mambo a bundengamambo bwanji.” Bavula nabo baitabila’mba ntanda ke mpunzhatu ya kwesekelapo muntu pa lwendo lwanji lwa kuya mwiulu.
Kuji milanguluko yapusana pusana pa mambo a kyubiwa ku mweo umvwe muntu wafwa. Kwesakana na buku wa History of Western Philosophy, bena Ijipita bajinga na mulanguluko wa kuba’mba “mweo wa mufu wikijila munshi ya ntanda.” Palutwe kacheche batemwamaana bapachikile amba mweo wa mufu kechi wikijila munshi ya ntanda mwauba mfishi ne, ukanjila mwiulu mwine mwa mupashi. Mungiliki mutemwamaana aye Socrates waitabijile’mba umvwe muntu wafwa mweo wanji “ulupukamo ne kuya ku mpunzha ibula kumweka . . . ne kukekala konkako na balesa kimye kyonse kyashala kya bumi bwanji.”
Nga Baibolo Yaambapo’mba Ka?
Kafwapo Baibolo, Byambo bya Lesa byanembelwe na mupashi po yamba’mba bantu baji na mweo ubula kufwa ne. Mwane itangilai anwe bene jishimikila mu Ntendekelo 2:7. Panembwa’mba, “Kepo Yehoba Lesa abumbile muntu na lukungu lwa panshi, kabiji wapuyile ne muya wa bumi mu myona yanji, byonkabyo ne muntu waalukile ke [mweo, NW] mumi.” Bino byambo byaumvwanyikatu bulongo kabiji kechi byakobankana ne. Lesa byo abumbile muntu mutanshi aye Adama, kechi Wabikilemo bintu bimo byabula mu mubiji mwi aye ne. Mambo Baibolo yaamba’mba “muntu waalukile ke [mweo] mumi.” Muntu kechi wajinga na mweo ne. Aye mwine wajinga mweo.
Byoalengelenga ntanda ne bantu, Yehoba kechi walangulukilepo amba bantu bakafwanga ne. Nkebelo ya Lesa yajinga ya kuba’mba bantu bakekale myaka ne myaka mu Paladisa panopantanda. Adama wafwile mambo walengulwile muzhilo wa Lesa. (Ntendekelo 2:8, 15-17; 3:1-6; Isaya 45:18) Kimye muntu mutanshi kyo afwile, nanchi wayile ku mpunzha ya mupashi nyi? Ine! Aye, mweo Adama, wabwelele ku lukungu lwabula bumi ko bamubumbile.—Ntendekelo 3:17-19.
Atweba bonse twaswana bundengamambo ne lufu kufuma kwi mushakulu wetu Adama. (Loma 5:12) Luno lufu lo twaswana lolulekesha kwikala mumi, byonka byo kyajinga ne kwi Adama. (Masalamo 146:3, 4) Mu mabuku ayo onse 66, Baibolo kechi yakwatankanyapo byambo bya kuba’mba “bumbulwakufwa” nangwa bumi bwa “myaka ne myaka” na kyambo kya “mweo” ne. Binembelo byaambatu patoka’mba mweo—aye mwine muntu ufwa.—Musapwishi 9:5, 10; Ezikyo 18:4.
Nanchi Bintu Byonse Biji na Bubi Nyi?
Ibyepi pa mulanguluko wa kuba’mba ntanda ne bintu byonse bijipo biji na bubi? Mulanguluko wa uno mutundu wajinga na bantu ba mu bupopweshi bwa Manichaeism bwatendekele mu Pelisha mu myaka kitota kya busatu C.E. na muntu wa jizhina ja Mani. Buku wa The New Encyclopædia Britannica waamba’mba: “Bupopweshi bwa Manichaeism bwalengelwe na mambo a lumanamo mu milanguluko ya bantu.” Mani waitabijile’mba kwikala muntu kyajinga “kyenyi, kumanama, kabiji bubi bwine.” Kabiji waambile’mba, jishinda ja kupulukilamo ku luno “lumanamo” kanatu mweo walupukamo mu mubiji, wafumapo panopantanda ne kukekala bwikalo bwa mupashi ku mpunzha ya mupashi.
Kino kyapusanako na byaamba Baibolo, mambo itubula’mba, Lesa wamwene “byonsetu byo alengele” pa kulenga ntanda ne bantu amba “byawamishatu.” (Ntendekelo 1:31) Pa kyo kya kimye kechi kwajingapo mikiika pakachi ka bantu ne Lesa ne. Ba Adama ne Evwa bajinga balunda ba pa muchima ne Lesa, byonka Yesu Kilishitu muntu walumbuluka naye byo ajinga na bulunda ne Shanji wa Mwiulu.—Mateo 3:17.
Umvwe bansemi yetu batanshi, ba Adama ne Evwa kechi balengele mambo ne, inge batwajijile kwikala balunda ba pa muchima ne Yehoba Lesa myaka yonsetu mu paladisa panopantanda. Batendekele kwikala mu paladisa mambo Binembelo bitubula’mba: “Yehoba Lesa wajimine bujimi bwa bichi ku musela, mu Edena, momo amubikile muntu ye abumbile.” (Ntendekelo 2:8) Evwa naye wabumbijilwe mu bonka buno bujimi bwa paladisa. Umvwe ba Adama ne Evwa kechi balengele mambo ne, abo pamo ne baana babo baoloka inge baingijilenga pamo na lusekelo poso ntanda yonse yaikala ke paladisa. (Ntendekelo 2:21; 3:23, 24) Ntanda ya Paladisa inge yaikele ke muzhi wa bantu myaka ne myaka.
Mambo ka Bantu Bamo o Bayila Mwiulu?
Mwakonsha kwamba’mba, ‘Baibolo yaambapo pa mambo a bantu kuya mwiulu, ke ibyo ne nyi?’ Ee ibyo. Panyuma yakuba Adama walenga mambo, Yehoba wafuukwile kwimika Bufumu bwa mwiulu mo bakekala baana ba kwa Adama bamo ke ‘bamfumu bakulama panopantanda’ pamo ne Yesu Kilishitu. (Lumwekesho 5:10; Loma 8:17) Basangulwa kukekala ke bambulwakufwa mwiulu. Bonse pamo baji 144,000, kabiji batanshi mu bano bajinga baana ba bwanga ba kwa Yesu bakishinka ba mu myaka kitota kitanshi.—Luka 12:32; 1 Kolinda 15:42-44; Lumwekesho 14:1-5.
Bino nangwa byonkabyo, kechi yo yajinga nkebelo ine ya Lesa amba bantu baoloka bakafume panopantanda ne kuya mwiulu ne. Byo akijinga panopantanda, Yesu waambile’mba: “Ka paji muntu wakanjijilemo mwiulu ne, poso yenka waikijile mwiulu, ye Mwana muntu.” (Yoano 3:13) Kupichila mu “Mwana muntu” aye Yesu Kilishitu, Lesa wapaine kya kukuula kilengela aba baitabila mu kitapisho kya kwa Yesu kukekala na bumi bwa myaka ne myaka. (Loma 5:8) Pano nga bantu bavula ba iwe mutundu bakekalanga kwepi myaka ne myaka?
Nkebelo ya Lesa ine Itanshi Ikafikizhiwa
Nangwa kya kuba Lesa wafuukwile kusendapo bantu bamo kuya mwiulu na kwikala bakulama pamo ne Yesu Kilishitu mu Bufumu bwa mwiulu, kino kechi kilumbulula’mba bantu bonse bawama baya mwiulu ne. Yehoba Lesa walengele ntanda kwikala muzhi wa paladisa mwa kwikala bantu. Bukumotu Lesa akafikizhe nkebelo yanji ine itanshi.—Mateo 6:9, 10.
Mu bukalama bwa mwiulu bwa kwa Yesu Kilishitu ne bakalama bakwabo, panopantanda ponse pakakumbana mutende ne lusekelo. (Masalamo 37:9-11) Aba bonse Lesa bo akavuluka bakasangulwa ne kwikala na bumi bwawama. (Byubilo 24:15) Na mambo a bukishinka bwabo kwi Lesa, bantu balukokelo bakapewa kintu kyataile bansemi yetu batanshi—bumi bwa myaka ne myaka bwa kwikala bantu balumbuluka mu paladisa panopantanda.—Lumwekesho 21:3, 4.
Yehoba Lesa kechi ukankalwa nangwa pacheche kufikizha nkebelo yanji yo akeba kuba ne. Kupichila mwi ngauzhi wanji Isaya, waambile’mba: “Mvula ne mvula wa sino byonka byo binokela panshi kufuma mwiulu ne kubwelamo ne, kana kutekesha mushiji, ne kumenesha kajo kauba ne mituntu ne kupana nkunwa ya kubyala, ne kajo ka kuja; byo bikekala ne byambo byami bilupuka mu kanwa kami; kechi bikabwelatu byatu kwi amiwa ne, poso kuba kyonkakya kyo nafu[u]kula, ne kulumbulukila mu kyonkakya kintu kyo nebitumijile.”—Isaya 55:10, 11.
Mu Buku wa Isaya mu Baibolo tumwena jimo bwikalo byo bukekala mu ntanda ya Paladisa. Kafwako ngikazhi wa mu Paladisa ukamba’mba, “Nakolwa, ne”. (Isaya 33:24) Banyama kechi bakachinyanga bantu ne. (Isaya 11:6-9) Bantu bakashimika mazubo anengela ne kwikalamo kabiji bakabyala kajo ne kuja ne kwikuta. (Isaya 65:21-25) Kabiji Lesa “ukamina lufu kya kuba’mba kechi lukekalapo jibiji ne, kabiji ukashimuna mipolo ku meso a bantu.”—Isaya 25:8.
Bukumotu bantu balukokelo bakekale mu buno bwikalo bwawamisha bwa uno mutundu. ‘Bakapokololwa ku buzha bwa bubole, ne kwikala na bwana bwa bene bwa lukumo bwa baana ba Lesa.’ (Loma 8:21) Byo kikawamapo kwikala myaka ne myaka mu ntanda yalaiwa ya Paladisa! (Luka 23:43) Nenuwa mwakonsha kukekala monka umvwe lonka luno ke mube byaamba maana alumbuluka a mu Binembelo ne kwikala na lwitabilo mwi Yehoba Lesa ne mwi Yesu Kilishitu. Kabiji mwakonsha kuketekela’mba ke kintu kya maana kwitabila’mba ntanda ikekala paladisa.
[Credit Line on page 3]
U.S. Fish & Wild Service, Washington, D.C./NASA
[Caption on page 5]
Ba Adama ne Evwa babumbilwe kwikala myaka ne myaka mu ntanda ya paladisa
[Caption on page 6]
Mu ntanda ya Paladisa . . .
bakashimika mazubo
bakajimba majimi a miñanzañanza
Yehoba ukebapesha