Bantu Bonse Bambe Mambo a Lukumo lwa Yehoba
“Panai kwi Yehoba lukumo ne bulume. Panai kwi Yehoba lukumo lwafwainwa jizhina janji.”—MASALAMO 96:7, 8.
1, 2. Kutotwa kupanwa kwi Yehoba kufuma ku ñanyi bintu, kabiji bañanyi batundaikwa kumutota?
DAVIDA mwana Yese sa ajitu kalombwana kafunga, wakomejilenga mu Betelema. Kimye kya bufuku umvwe ubena kusopa jitanga ja bashanji, wafwainwa watalanga bingi mwiulu inge mwa kenguluka ne kumona minyanya ya tubanganga! Kwa kubula nangwa kuzhinauka, abye bintu bya kitambo wibivulukile kimye kyo atangijilwe na mupashi wazhila wa Lesa kunemba byambo byawama bya mu Masalamo kyapitala 19 byaamba’mba: “Bya mwiulu byamba mambo a lukumo lwa Lesa; ne jiulu najo jimwesha mingilo ya maboko anji. Kipimo kyabyo kyakumbana ntanda yonse, ne byambo byabyo byafika kwapela ntanda.”—Masalamo. 19:1, 4.
2 Kwa kubula byambo, kwa kubula jiwi, bya mwiulu bya kukumya byalenga Yehoba byamba lukumo lwanji, pa juba pa juba bufuku ne mute. Bilengwa kechi bileka kwamba lukumo lwa Lesa ne, kabiji kulanguluka bino bintu byamba kishinshi byakumbana konse “kwapela ntanda” kuba’mba bantu bonse bebimone, ke kintu kyafwainwa kulengela muntu kuyuka byo akepeshatu. Pano bino, kwamba kishinshi kuba bilengwa kechi ko konka kukebewatu ne. Bantu ba kishinka nabo bakambizhiwa kushimuna na bya tunwa byabo. Nyimbi wa masalamo wabula kutelwa jizhina waambile pa bapopweshi ba kishinka na byambo byanembeshiwe na mupashi wazhila amba: “Panai kwi Yehoba lukumo ne bulume. Panai kwi Yehoba lukumo lwafwainwa jizhina janji.” (Masalamo 96:7, 8) Bonse balunda ba pa muchima ne Yehoba basekela bingi pa byo bino byambo. Nanchi bika biji mu kupana lukumo kwi Lesa?
3. Mambo ka bantu o bapaina lukumo kwi Lesa?
3 Kupana lukumo kwi Lesa kukebewa byavula, kechi kwambatu pa kanwa ne. Bena Isalela ba mu moba a kwa Isaya bapelenga Lesa lukumo na tunwa twabo, mino bavula kechi baubilenga kino na bukishinka ne. Kupichila mwi Isaya Yehoba waambile’mba: “Bano bantu byo byafwenya kwipi ne amiwa na tunwa twabo tonka ne na byambo byabo byonkatu, michima yabo sa iji kwalepa ne amiwa.” (Isaya 29:13) Lutotelo lonse lwisasabikilengako bano bantu kuba lwajingatu lwatu. Pa kuba’mba lutotelo lwikale lwalumbuluka, lwafwainwa kufuma mu muchima wayula butemwe bwa kutemwa Yehoba, kabiji wayuka kya kine kuba’mba wafwainwa kumupa lukumo lwamufwainwa. Yehoba bunketu ye Mulenga. Ye mwine wa Bulume bonse, Wakila pa bilengwa byonse, wayula butemwe. Ye nsulo ya lupulukilo lwetu kabiji ye mfumu waoloka wafwainwa kukokela bilengwa byonse bya mwiulu ne bya panopantanda. (Lumwekesho 4:11; 19:1) Umvwe kya kine twaitabila bino bintu, twayai tumupenga lukumo na michima yetu yonsetu.
4. Ñanyi mikambizho Yesu yo etupele pa byo twafwainwa kunemeka Lesa, kabiji twakonsha kwiifikizha byepi?
4 Yesu Kilishitu witubujile byo twafwainwa kupa Lesa lukumo. Waambile’mba: ‘Monka mu kino mo batumbijikilwa Batata, pa kupanga bipangwa byavula anweba, ne kwikala kamuji baana bami ba bwanga.’ (Yoano 15:8) Tupanga byepi bipangwa byavula? Kitanshi, ke kupichila mu kwingila na muchima yense mu kusapwila “mambo awama a bufumu,” ko kuba’mba ‘kwambila’ pamo “byanji bibula kumweka” na bilengwa byonse. (Mateo 24:14; Loma 1:20) Onkao mambo, mu jino jishinda atweba bonse twivwangamo mu kulenga baana ba bwanga bakatataka beya na kwimba na kimenge kya kumutota Yehoba Lesa. Kya bubiji, tupanga bipangwa kupichila mu kwikala na mupashi wazhila ne kwibikako kulonda byubilo bya kwa Yehoba Lesa. (Ngalatiya 5:22, 23: Efisesa 5:1; Kolose 3:10) Kifumamo, mingilo yetu ya pa juba pa juba imuletela Lesa lukumo.
“Panopantada Ponse”
5. Lumbululai Paulo byoaambishe pa mutembo wa bena Kilishitu wa kupa Lesa lukumo kupichila mu kushilañana lwitabilo lwabo na bakwabo.
5 Paulo mu nkalata yanji ku bena Loma waambishe bingi pa mutembo uji na bena Kilishitu wa kupa Lesa lukumo kupichila mu kushilañana lwitabilo lwabo na bakwabo. Byambo bikatampe biji mu buku wa Loma bitubula’mba kanatu boba baji na lwitabilo mwi Yesu Kilishitu bo bonka bakonsha kupuluka. Mu kyapitala 10 kya mu nkalata yanji, Paulo walumbulula kuba’mba bena Isalela ba ku mubiji ba mu moba anji bakijinga bantu baesekelenga kwikala bantu baoloka kupichila mu kulondela Mizhilo ya Mosesa, pa kuba “Kilishitu [ye wajinga] mpelo ya Mizhilo.” Paulo kyo kyo ambijile kuba’mba: ‘Umvwe waitaba pa kanwa kobe amba, Kilishitu ye Nkambo, ne kwitabila mu muchima wobe amba, Lesa wamusangwile mu bafu, ukapuluka.’ Kufumatu kyo kya kimye ‘Bayudea ne Bangiliki kechi bapusana ne: mambo Nkambo umo ye Nkambo wa bonse, kabiji wibobila lusa bonse bamutamina. Mambo bonse baketa pa jizhina ja Nkambo [Yehoba, NW] bakapuluka.’—Loma 10:4, 9-13.
6. Paulo walumbulwile byepi Masalamo 19:4?
6 Kabiji Paulo washikisha amba: “Lelo bakamwita byepi ye babula kwitabila? Kabiji bakamwitabila byepi ye babula kumvwa? Kabiji bakomvwa byepi kwa kubula musapwishi?” (Loma 10:14) Pa mambo abena Isalela Paulo wambile amba: “Bino bonse kechi bakokele oa mambo awama ne.” Mambo ka bena Isalela o babujile kukokela? Kubula kukokela kwabo kwajingako na mambo a kuba kechi bajinga na lwitabilo ne, kechi kuba’mba babujile jishuko ja kwikelamo na lwitabilo ne. Paulo walumbulula kino byo aambile byambo bya mu Masalamo 19:4 ne kwibilumbulula kwamba pa mwingilo wa bwina Kilishitu wa kusapwila kechi ku lushimuno lwamba bilengwa bibula kulupula byambo ne. Waambile’mba: “Ee, kine jiwi jabo jakumbana panopantanda ponse, ne byambo byabo nabyo byaya ne kwapela ntanda.” (Loma 10:16, 18) Ee, byonkatu bilengwa bibula kupema byo bipa Yehoba lukumo, bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi basapwijile mambo awama a lupulukilo konse konse, ko kuba’mba batotelenga Lesa “panopantanda ponse.” Mu nkalata yanji ku bena Kolose, namo Paulo walumbulula mambo awama byo akumbene monse. Waambile amba mambo awama asapwijilwe “mu bilengwa byonse bya muno munshi.”—Kolose 1:23.
Bakamonyi ba Mukoyo
7. Kwesekena byaambile Yesu, ñanyi mwingilo bena Kilishitu ye baji nanji?
7 Kimweka nobe Paulo wanembele nkalata yanji ku bena Kolose sa papita myaka 27 kufuma kimye kyafwile Yesu Kilishitu. Pano mwingilo wa kusapwila wakonsheshe byepi kukumbana kukafika ne ku Kolose ntanda bula mu kyo kino kimyetu kicheche? Uno mwingilo waendele bingi na mambo a kuba bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi bajinga bingi na mukoyo, kabiji Yehoba wapesheshe kubambakana kwabo. Yesu waambijile jimo kuba’mba baana baji ba bwanga bakekala basapwishi babambakana kimye kyoambile’mba: “Kabiji kyafwainwa ne mambo awama akasapwilwe patanshi ku mikoka yonse ya bantu.” (Mako 13:10) Mu bo bwa bungauzhi, Yesu wanungileko ne mukambizho wanembwa mu mavesi apelako mu mambo awama a kwa Mateo kuba’mba: ‘Onkao mambo yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke baana ba bwanga, ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja mupashi wazhila, ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe.’ (Mateo 28:19, 20) Palutwetu kacheche aku Yesu uyatu mwiulu baana banji ba bwanga batendekele kuba bino bintu.
8, 9. Kwesakana na byaamba Byubilo bya Batumwa, bena Kilishitu baingijile byepi mwayila mikambizho ya kwa Yesu?
8 Panyuma ya kwitululwa kwa mupashi wazhila pa Pentekosta 33 C.E., kintu kitanshi baana ba bwanga bakishika ba kwa Yesu kyo baubile ke kuya na kusapwila saka babena kubula mabumba a bantu mu Yelusalema “mambo a mingilo ikatampe ya Lesa.” Mwingilo wabo wakwashishenga bingi bantu, mambo “bantu biumbi bisatu” ba batizwe. Baana ba bwanga batwajijile na kutota Lesa ku bantu bavula na kubambakana, kabiji mwafuminenga byawama.—Byubilo 2:4, 11, 41, 46, 47.
9 Kechi papichile ne kimye ne, mingilo ya boba bena Kilishitu yaishile kuyukanyikwa ne ku batangi ba bupopweshi. Byo bebashinkile bulaka ku byambo bya kwa Petelo ne Yoana, bebakambizhe bano batumwa babiji kwikileka kusapwila. Batumwa ba kumbwile amba: “Mambo atweba kechi twakonsha kuleka kwamba bintu byo twamwene ne byo twaumvwine ne.” Panyuma ya kwibachinya ne kwibalekako, Petelo ne Yoano babwelele ku balongo babo, kabiji bonse batoñamijile mu lulombelo kwi Yehoba. Baipwizhe Yehoba kwa kubula moyo amba: “Mwibape bakalume benu bambetu mambo enu na kuchinchika.”— Byubilo 4:13, 20, 29.
10. Ñanyi lumanamo lwatendekele kumweka, kabiji bena Kilishitu bakine baubilepo byepi?
10 Alwa lulombelo lo balombele lwajinga lwa mwayila kyaswa muchima wa Yehoba, mambo palutwe kacheche kyamwekele byonka byo balombele. Batumwa bebakwachile kabiji malaika wibapokolwele mu jishinda ja kukumya. Malaika wibambijile amba: ‘Yainga, mukemane mu nzubo ya Lesa mukebambile bantu byambo byonse bya buno bumi.’ (Byubilo 5:18-20) Mambo a kuba batumwa bakokejile, Yehoba watwajijile na kwibapesha. Onkao mambo, “moba onsetu mu nzubo ya Lesa ne kwabo, kechi balekele kufunjisha ne kusapwila mambo awama a Yesu Kilishitu ne.” (Byubilo 5:42) Kyamwekatu patoka kuba’mba kwibamanyika kwa kukeba kwibalekesha kechi lwalengejile baana ba bwanga ba kwa Yesu kuleka kuletela Lesa lukumo ne.
11. Ñanyi muchima bena Kilishitu batanshi ye bajinga naji pa mambo a mwingilo wa kusapwila?
11 Palutwe kacheche Setepena bamukwachile ne kumwasa mabwe poso wafwa. Lufu lwanji lwaletele lumanamo lukatampe bingi mu Yelusalema, kabiji baana ba bwanga bonse kufumyakotu batumwa bapalañenejilemo konse konse. Nanchi balefwilwe na mambo a lumanamo nyi? Ine, nangwa pachechetu ne. Tutanga kuba’mba: “Ponkapo abo bapalañene bayilenga na kusapwila mambo awama.” (Byubilo 8:1,4) Awa mukoyo wa kupana lukumo kwi Lesa wamwekanyikilenga kimye kyonse. Mu Byubilo bya Batumwa kyapitala 9 tutangamo kuba’mba Mufaliseo Saulo mwina Talasusa, kimye kyoailenga ku Damasakasa mu kuba amba a kakwate baana ba bwanga ba kwa Yesu bajinga ko kwa ne kwibamanyika, wamwene kimwesho kya kwa Yesu kabiji meso anji apuchilwe. Mu Damasakasa, Ananyasa walabishe meso a kwa Saulo mu jishinda ja kukumya. Ñanyi kintu kitanshi Saulo waalukile palutwe ke mutumwa Paulo kyoaubile? Jishimikila jaamba’mba: ‘Ponkapotu mu mashinagoga wasapwijilenga mambo a Yesu, amba, ye Mwana Lesa.’— Byubilo 9:20.
Bonse Basapwijilenga
12, 13. (a) Kwesekana na bashayuka ba mpito, kika kyayukanyikilwe pa mambo a kipwilo kitanshi kya bena Kilishitu? (b) Buku wa Byubilo bya Batumwa walumbulula byepi mu kwitabizha byambo bya bashayuka ba mpito?
12 Kyayukanyikwatu patoka kuba’mba yense mu kipwilo kya bwina Kilishitu kitanshi wasapwilanga. Pa mambo a bena Kilishitu ba mu oa moba, Philip Schaff wanembele amba: “Bipwilo byonse byajinga na mukwekele wa kusapwila, kabiji ne yense mwina Kilishiti waitabila wajinga musapwishi.” (History of the Christian Church) W. S Williams waamba’mba: “Kishinka kyayuka bantu bonse ke kya kuba’mba bena Kilishitu bonse mu kipwilo kitanshi, kikatakata boba bajinga na kya bupe kya ngovu [kya bupe kya mupashi], basapwijilenga mambo awama.” (The Glorious Ministry of the Laity) Kabiji waambishetu kuba’mba: “Yesu Kilishitu kechi waambilepo amba bantu bamo bo bonkatu bafwainwa kwingila mwingilo ne.” Nangwatu Celsus mulwanyi wa kala wa bena Kiliishitu wanembele amba: “Basendwe basona bivwalo, basona makwabilo, bangubula biseba, kabiji ne bantutu babujile kufunda, bajinga basapwishi ba mukoyo ba mambo awama.”
13 Buku wa Byubilo bya Batumwa walumbulula bino byambo byo biji bya kine. Pa Pentecosta 33 C.E., panyuma ya kwitululwa kwa mupashi wazhila, baana ba bwanga bonse, banabalume ne banabakazhi, baambilenga bintu bya kukumya bya Lesa ku bantu. Panyuma ya lumanamo lwaishile pa lufu lwa kwa Sepetena, bonse bena Kilishitu bapalañejilemo monse ntanda bula ne mu bwipi bayilenga na kusapwila mambo awama. Byo kyaubile nobe papita myaka 28, Paulo wanembejile byambo bena Kilishitu bonse Bahebelu, kechi ku ka kilumbiji ka bantangi ba bupopweshi ne. Waambile kuba’mba “Monka mwi aye tuletenga kitapisho kya kutota Lesa moba onse, ko kuba’mba, bipangwa bya pa bya tunwa byetu bitota jizhina janji.” (Bahebelu. 13:15) Kulumbulula munema wanji wa mwingilo wa kusapwila, Paulo waambile amba: “Mambo nangwa nsapwila mambo awama, kechi nji na kya kwitotelamo ne, mambo naswikwa na uno mwingilo, kabiji malwa o ami umvwe amiwa ne kusapwila mambo awama ne.” (1 Kolinda 9:16) Bena Kilishitu bonse ba mu myaka kitota kitanshi nabo byo byo baumvwinenga.
14. Lwitabilo ne busapwishi byendela byepi pamo?
14 Ee kine, mwina Kilishitu wa kine wafwainwa kwingila mwingilo wa kusapwila mambo wendela pamo na lwitabilo. Paulo waambile’mba: “Mambo na muchima muntu witabila ne kumona bololoke, kabiji na kanwa nako witabila ne kumona lupulukilo.” (Loma 10:10) Nanchi jibumbatu jicheche mu kipwilo nabiji ka jibumba ka bantangi ba bupopweshi, jo jonkatu jafwainwa kwikala na lwitabilo ne kwingila mwingilo wa kusapwila nyi?a Ine mwane ne! Bena Kilishitu bonse ba kine bekala na lwitabilo lwakosa mwi Nkambo Yesu Kilishitu kabiji batundaikwa kumwesha bipangwa bya luno lwitabilo ku bantu. Umvwe ne, lwitabilo lwabo lwafwa. (Yakoba 2:26) Mambo bena Kilishitu bakinshika ba mu myaka kitota kitanshi bonse bamwesheshe lwitabilo lwabo mu jino jishinda, jiwi jasansuka ja kutota jizhina ja Yehoba jaumvwanyikile.
15, 16. Ambai bya kumwenako bibena kumwesha kuba’mba mwingilo wa kusapwila wayilenga palutwe nangwa kya kuba kwajinga makatazho.
15 Mu myaka kitota kitanshi, Yehoba wapesheshe bantu banji ne kuvula bayilenga na kuvula nangwa kya kuba kwajinga makatazho mukachi ne pangye ya kipwilo. Kya kumwenako, Byubilo bya Batumwa kyapitala 6 byatongolapo lupata lwajinga pakachi ka Bahebelu ne Bangiliki balulukile. Batumwa bo bapwishishe lo lwa lukatazho. Tutanga kuba’mba: ‘Pankapo mambo a Lesa ananukilenga; ne baana ba bwanga bayilenga na kuvujisha bingi mu Yelusalema; kabiji ne jibumba jikatampe ja bañanga jilukokejile lwitabilo.’—Byubilo 6:7.
16 Palutwe kacheche, kwabukile lukatazho lwa bya bumulwilantanda pakachi ka mfumu wa Yudea aye Heloda Angilipa, na bantu ba mu Tila ne Sidona. Bangikazhi ba mu yoya mizhi babepekezhe kuba lusashijilo lwa mutende kyalengejile Helonda kwamba byambo ku bantu. Jibumba jashonkenejile jatendekele kubijika amba: “Jo jiwi ja lesa, kechi ja muntutu ne.” Ponkapotu malaika wa Yehoba wamupumine Heloda Angilipa, kabiji wafwile “mambo kechi wapaine lukumo kwi Lesa ne.” (Byubilo 12:20-23) Byo kibashinkilepo bulaka aba bajinga na luketekelo mu bantangi ba bumuntu! (Masalamo 146:3, 4) Pano, bena Kilishitu ba kine abo batwajijile na kupana lukumo kwi Yehoba. Onkao mambo, “mambo a Lesa akomenenga ne kunanuka ke ananuke” nangwa kya kuba kwajinga milukuchi ya bumulwila ntanda.—Byubilo 12:24.
Kimye kya Kunyuma ne Ano Moba
17. Mu myaka kitota kitanshi, aba bavula baishilenga batendekele kuba ka?
17 Ee kine, mu kipwilo kya bena Kilishitu kyajinga konse mu myaka kitota kitanshi, mwajinga bantu batotanga Yehoba Lesa na mukoyo kabiji babambakana. Bena Kilishitu bakishinka bonse basapwijilenga mambo awama. Bamo batainenga bantu bajinga na michima ya kumvwa, kabiji byonka byambile Yesu bebafunjishe kulama byonse byoakambizhe. (Mateo 28:19, 20) Kyafuminemo ke kya kuba’mba kipwilo kyakomene, kabiji bantu bavula bamutotelenga Yehoba byonka byajinga Mfumu Davida. Bonse baubilenga monka mwaambila byambo byanembeshiwa na mupashi wazhila amba: “Nkemutota, anweba Nkambo [Yehoba, NW] Lesa wami, na muchima wami yense; kabiji nkatumbijikanga jizhina jenu myaka ne myaka. Mambo lusa lwenu kwi amiwa lo lukatampe.”—Masalamo 86:12, 13.
18. (a) Ñanyi lupusano lwamweka pakachi ka bena Kilishitu ba mu kipwilo kya mu myaka kitota kitanshi ne Kilishitendomu ano moba? (b) Kika kikafunjiwa mu mutwe wa kufunda walondelapo?
18 Pa kyo kino, byambo bya kwa pulofesa wa bya bupopweshi aye Allison A. Trites byayilamo bingi. Byoaesakenyenga Kilishitendomu wa ano moba na bwina Kilishitu bwa mu myaka kitota kitanshi, waambile’mba: “Machechi ano moba javula abena kukomatu na kusemwa kwa baana (inge baana baji mu yo yo chechi bepana kwikala na lwitabilo), nangwa na luvilu (umvwe membala umo wavilukila mu chechi ikwabo). Pano, Byubilo bya Batumwa byalumbulula kuba’mba bantu baalulukilenga bavujile mu kipwilo, mambo kyo kimye kyatendekelengatu mwingilo wakyo.” Nanchi kino kibena kulumbulula amba bwina Kilishitu bwa kine kechi bukikoma mu jishinda Yesu mo aambijile kuba’mba mo kyafwainwa kukomenanga nenyi? Ine kechi i byo ne. Bena Kilishitu ba kine ba mu ano moba baji bingi na mukoyo wa kutota Lesa ku bantu byonka byajinga bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi. Tukafunda kino mu mutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Byambo bya Kizungu bya kuba’mba “clergy” ne “cleric” bituntulula amba “jibumba ja batangi ba bupopweshi” ne “membala wa mu jibumba ja bantangi ba bupopweshi” byafuma ku kyambo kya Kingiliki kya kleʹros, kilumbulula “bubale” nangwa “buswanyi.” Kyambo kya kleʹros mu 1 Petelo 5:2, 3, kyaingijishiwa ku “jitanga ja Lesa” kuba’mba kya buswanyi bwanji.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Mu ñanyi mashinda mo tupela Lesa lukumo?
• Byambo bya mu Masalamo 19:4 Paulo wibilumbulwijile ku ka?
• Lwitabilo ne busapwishi byendela byepi pamo?
• Kika kyayukanyikilwe pa mambo a kipwilo kya bwina Kilishitu kya mu myaka kitota kitnshi?
[Kipikichala pa peja 20, 21]
Bya mwiulu kimye kyonsetu bishimuna lukumo kwi Yehoba
[Byambo bya Muntu Ungi]
Courtesy of Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin
[Bipikichala pa peja 23]
Mwingilo wa kusapwila ne lulombelo byendela pamo