“Mambo a [Jehoba] Akomenenga”
“Ye utuma mukambizho wanji pano pa ntanda; Jiwi janji jinyema bingi lubilo.”—MASALAMO 147:15.
1, 2. Ñanyi mwingilo Yesu ye apele baana banji ba bwanga, kabiji wavwangilemo kuba ka?
MU BUNGAUZHI bwa kukumya buji mu Baibolo muji ne bobwa buji mu Byubilo bya Batumwa 1:8. Byo kwashajile kakimye kacheche kuba’mba aye mwiulu, Yesu wabujile baana banji ba bwanga bakishinka amba: “Anweba mukatambula bulume, byo akemwikijila Mupashi Wazhila: kepo mukekala batumonyi bami ba kunshimuna . . . monse mwapela ntanda.” Uno byo ajingapo mwingilo mukatampe!
2 Kechi kyapelele kushimuna mambo a Yehoba mwaya ntanda yonse ku bano baana ba bwanga bajingatu bacheche beatambwile ne. Monai byo bafwainwe kuba. Bafwainwe kukwasha bantu kumvwisha mambo awama a Bufumu bwa Lesa. (Mateo 24:14) Byo bashimwinenga bukamonyi bwa kwa Yesu ku bakwabo, bafwainwe kwibafunjisha mafunjisho anji anema ne kwibalumbulwila mwingilo wanji mu nkebelo ya Yehoba. Kabiji uno mwingilo wavwangilemo ne kwalula bantu ke baana ba bwanga ne kwibabatiza. Kino kyakebewenga kubiwa mwaya ntanda yonse!—Mateo 28:19, 20.
3. Kika Yesu kyo alaile baana banji ba bwanga, kabiji baingijile byepi mwingilo ye ebapele?
3 Nangwa kyajinga byonkabyo, Yesu walaile baana banji ba bwanga amba, bakekala na mupashi wazhila pa kwingila uno mwingilo ye ebapele. Onkao mambo, batumwa ba kwa Yesu baubile byonka byo ebabujile kechi na mambo a kubaya kwa uno mwingilo ne kumanyikwa ku bantu bakebanga kwibalekesha ne. Kino ke kishinka kya mu mpito kikabula kulubiwako.
4. Butemwe bwa Lesa bwamweshewe byepi mu mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha bantu?
4 Mukwekele wa kufunjisha ne kusapwila mwaya ntanda yonse wajinga kimwesho kya butemwe bwa Lesa ku babujile kumuyuka. Wibalengejile kwikala na jishuko ja kufwenya kwipi ne Yehoba ne kutambula lulekelo lwa mambo abo. (Byubilo 26:18) Mwingilo wa kufunjisha ne kusapwila wamwesheshe butemwe bwa Lesa ku boba bashimwinenga ano mambo, mambo jajinga jishinda jimo jobamwesheshengamo kwipana kwabo kwi Yehoba ne kumwesha byo batemwa bakwabo. (Mateo 22:37-39) Mutumwa Paulo wanemekele bingi uno mwingilo wa bwina Kilishitu ne kumutela’mba “kya buneme.”—2 Kolinda 4:7.
5. (a) Mwepi motutana mpito yaketekelwa bingi ya bena Kilishitu batanshi, kabiji kukoma kwa ñanyi mutundu kwalumbululwamo. (b) Mambo ka buku wa Byubilo bya Batumwa kyoaikela na bwaluluzhi ku bakalume ba Lesa lelo jino?
5 Mpito yaketekelwa bingi ya mwingilo wa busapwishi bwa bena Kilishitu batanshi, iji mu buku wa Byubilo bya Batumwa wanembelwe na mwana wa bwanga Luka. Ke buku mwanembwa kukoma lubilo kwa kukumya. Kuno kukoma kwa kuyuka Mambo a Yehoba kwituvululako byambo bya pa Masalamo 147:15 amba: ‘[Yehoba] utuma mukambizho wanji pano pa ntanda; Jiwi janji jinyema bingi lubilo.’ Jishimikila ja bena Kilishitu batanshi batambwile mupashi wazhila jisangajika bingi kabiji jiji na bwaluluzhi kwi atweba lelo jino. Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kwingila yenka uno mwingilo wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga pa kipimo kikatampe. Tutanwa mu makatazho onka apichilengamo ne bena Kilishitu ba mu kitota-myaka kitanshi. Luketekelo lwetu mu bukwasho bwanji lukoselako byo tulanguluka Yehoba byo akoseshe bena Kilishitu batanshi.
Baana ba Bwanga Bayilengatu na Kuvula
6. Ñanyi byambo bibena kwamba pa kukoma bitanyiwatu jisatu mu buku wa Byubilo bya Batumwa, kabiji bilumbulula ka?
6 Jishinda jimo ja kubalawilamo kufikizhiwa kwa Byubilo bya Batumwa 1:8 ke ja kumona bino byambo, “mambo a [Yehoba, NW] akomenenga,” byanembwa mu byaalauka-alaukako pacheche bitanyiwatu jisatu mu buku wa Byubilo bya Batumwa mu Baibolo. (Byubilo 6:7; 12:24; 19:20) “Mambo a Yehoba” nangwa’mba “mambo a Lesa,” mu ino mikuku ya byambo abena kulumbulula mambo awama. Ano o mambo a bukine bwa Lesa, omi, engila kya kine kine, apimpwile bwikalo bwa bantu beatambwile.—Bahebelu 4:12.
7. Kukoma kwa mambo a Yehoba kuji mu Byubilo bya Batumwa 6:7 kwajinga kwa byepi, kabiji kika kyamwekele pa juba ja Pentekosta mu 33 C.E.?
7 Byambo bitanshi bya kukoma kwa mambo a Yehoba biji mu Byubilo 6:7, mo tutanga amba: ‘Ponkapo mambo a [Yehoba] ananukilenga; ne baana ba bwanga bayilenga na kuvujisha bingi mu Yelusalema; kabiji ne jibumba jikatampe ja bañanga jilukokejile lwitabilo.’ Kuno kukoma kwajinga kuvula kwa baana ba bwanga. Pa juba ja Pentekosta mu 33 C.E., baana ba bwanga 120 bapwijile mu nzubo ya peulu batambwile mupashi wazhila. Kepo, mutumwa Petelo aambile jashi jalengejile bavula kwitabila, ne pa boba batelekeleko, bantu 3,000 baitabijile jonkaja juba. Byo kyajingapo kya lusekelo pa kumona bavula byo bailenga kubizhiba mu Yelusalema ne mapunzha akwabo amuzhokolokele na kubatizwa mu jizhina ja Yesu yenka ye bamanyikile nobe kapondo, moba 50 ku nyuma!—Byubilo 2: 41.
8. Baana ba bwanga bavujile byepi mu myaka yalondejilepo pa nyuma ya Pentekosta mu 33 C.E.?
8 Ino yajingatu ntendekelo. Bantangi ba bupopweshi bwa Bayudea bakebelenga kulekesha uno mwingilo wa kusapwila bakankelwe. Pa kuba’mba kibobe bumvu bano bantangi, “Yehoba watwajijile na kunungapo [baana ba bwanga] aba bapulukilenga pa juba pa juba.” (Byubilo 2: 47, NW) Mu kimyetu kicheche, “pa kwibabala banabalume bafikile kampe ke biumbi bitanu.” Pa nyuma ya kino, “baitabila banungilwenungilwengako kwi Nkambo, ke mabumba a banabalume ne a banabakazhi.” (Byubilo 4:4; 5:14) Mu kupita kwa kimye, tutanga kuba’mba: “Byonkabyo kipwilo kya monse mu Yudea ne mu Ngalilea ne Samaliya kyamwene mutende, ne kukoma kyakomene; kabiji kyaendelenga na kwakamwa Nkambo, ne mu bukwasho bwa Mupashi Wazhila, saka kiya na kuvula.” (Byubilo 9:31) Myaka yalondejilepo, nobe mu 58 C.E., kwajinga “biumbi ne biumbi . . . bya baitabila.” (Byubilo 21:20) Pa kino kimye, kwajinga ne Bagentila bavula baitabijile.
9. Mwakonsha kwibalumbulula byepi bena Kilishitu batanshi?
9 Baana ba bwanga bailenga na kuvujilako mambo a bantu bavula baitabijile banungilwengako. Buno bupopweshi bwajingatu bwa katataka, pano bino bwakomenenga bingi lubilo. Baana ba bwanga bepaine bingi kwi Yehoba ne ku Byambo byanji, kampe mambo a kufunda bukine ku boba bapichile mu lumanamo lwa malwa. (Byubilo 16:23, 26-33) Aba baitabijile mu bwina Kilishitu, befuukwijile abo bene. (Loma 12:1) Bafunjishiwe mashinda a Lesa, kabiji bukine bwajinga mu milangwe ne michima yabo. (Bahebelu 8:10, 11) Bepaine kufwila lwitabilo lwabo.—Byubilo 7:51-60.
10. Ñanyi mwingilo bena Kilishitu batanshi yebajinga nanji, kabiji waesakana byepi na wetu lelo jino?
10 Aba baitabijile lufunjisho lwa bwina Kilishitu bayukile’mba nabo bafwainwe kubulako bakwabo bukine. Kino kyo kyalengejile’mba baana ba bwanga bayengatu na kuvula. Shayuka umo wa Baibolo waambile amba: “Kusapwila mambo awama kechi kwaubiwengatu na bantu babambakana nangwa na basapwishi basalululwa ne. Mwingilo wa busapwishi wajinga wa bamembala bonse ba mu kipwilo. . . . Kufumatu kuntendekelo bena Kilishitu babambakene bingi mu uno mwingilo.” Kabiji wanembele’mba: “Mwingilo wa busapwishi ye wajinga mwingilo mukatampe wa bena Kilishitu batanshi.” Byo biji ne bena Kilishitu ba kine lelo jino.
Manyaunda Ayilenga na Kuvula
11. Kukoma kwa mutundu ka kwalumbululwa mu Byubilo 12:24, kabiji kwaubiwe byepi?
11 Byambo bya bubiji bya kukoma kwa mambo a Yehoba biji mu Byubilo 12:24: “Mambo a [Yehoba, NW] akomenenga ne kunanuka ke ananuke.” Bino byambo bibena kutongola kuvula kwa manyaunda. Nangwa kya kuba bandamabyalo bakainyenga baana ba bwanga kusapwila, mwingilo wayilengatu palutwe. Patanshi mupashi wazhila waikijile mu Yelusalema, kabiji kufumatu pa kyo kya kimye mambo awama ananukilenga bingi lubilo. Lumanamo lwajingako mu Yelusalema lwalengejile baana ba bwanga kupalañena mu mapunzha onse a Yudea ne Samaliya. Kika kyafuminemo? “Bapalañene bayilenga na kusapwila mambo awama.” (Byubilo 8:1, 4) Filipa wasapwijilepo ne muntu umo waubile pa nyuma ya kubatizwa, watwala mambo awama ku Etiopya. (Byubilo 8:26-28, 38, 39) Bukiji-bukiji bukine bwafikile mu Lida, Salona ne mu Yopa. (Byubilo 9:35, 42) Mutumwa Paulo naye waendelenga misinso yalepa bingi pa mema ne pa ntanda na kupanga bipwilo mu byalo byonse bya ku kalunga ka Meditelanya. Mutumwa Petelo aye wayile ku Babilona. (1 Petelo 5:13) Byo papichile myaka 30 kufuma kimye kyo batambwijile mupashi wazhila pa Pentekosta, Paulo wanembele’mba mambo awama “asapwijilwe mu bilengwa byonse bya muno munshi,” kutongola byalo byayukanyikilwe pa kyo kya kimye.—Kolose 1:23.
12. Balwanyi bakayinyenga bupopweshi bwa bwina Kilishitu bayukile byepi kuba’mba manyaunda mwajinga mambo a Yehoba ailenga na kuvula?
12 Balwanyi bakainyenga bupopweshi bwa bwina Kilishitu nabo bayukile kuba’mba mambo a Yehoba afikile mu Manyaunda onse a Loma. Kya kumwenako, Byubilo 17:6 bishimuna’mba mu Tesalonika, mu ntanda ya Bangiliki ya ku kabeta ka buyeke, bano balwanyi babijikishe’mba: “Bano bakuvumika ntanda baiya ne kuno.” Kikwabo, kuntendekelo ya myaka-kitota kya bubiji, Pliny the Younger wanembejile nkalata Mfumu wa Loma aye Trajan kufuma mu Bitinya. Mu ino nkalata wijizhañenye bingi pa mambo a bwina Kilishitu amba: “Ano mambo awama kechi ajitu mu mizhi itakampe monka ne, akumbana ne mu mapunzha a ku mizhi ne mu byalo bituzhokoloka.”
13. Mu ñanyi jishinda kuvula kwa manyaunda mo kwamwesheshe butemwe bwa Lesa ku bantu?
13 Kuno kuvula kwa manyaunda ke jishinda jimo Yehoba joamwesheshemo butemwe bukatampe ku bantu bakuulwa. Kimye Petelo kyo amwene byubilo bya mupashi wazhila mwi Koneleusa Mugentila, waambile amba: “Kine pano nayuka namba aye Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne: pakuba ne mu mikoka yonse ya bantu, aye wamwakamwa ne kuba byaoloka, ye waitabilwa kwi aye.” (Byubilo 10:34, 35) Ee kine mambo a Yehoba ajingako, kabiji ke buluwe bwa bantu bonse. Kabiji kuvula kwa manyaunda mwafikile mambo a Yehoba kwapele bavula jishuko ja kumona butemwe bwa Lesa. Mu kino kitota-myaka kya bu 21, mambo a Yehoba akumbana monse monse mwaya ntanda.
Mambo a Yehoba Akomenenga ne Kushinda Ashinjilenga
14. Kukoma kwa ñanyi mutundu kwalumbululwa mu Byubilo bya Batumwa 19:20, kabiji mambo a Yehoba ashinjile ka?
14 Byambo bya busatu bya kukoma kwa mambo a Yehoba biji mu Byubilo bya Batumwa 19:20: “Mambo a [Yehoba, NW] ayilenga na kukoma na bulume ne kushinda ashinjilenga.” Kine kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa amba ‘kushinda’ kilumbulula “kukosakana na bulume.” Mavesi a ku nyuma a kino kyapitala aamba kuba’mba bavula mu Efisesa baitabijile, ne boba baubilenga bya buñanga basokele mabuku abo pa meso a bantu bonse. Onkao mambo, mambo a Yehoba ashinjile lwitabilo lwa bupopweshi bwa bubela. Kabiji mambo awama ashinjile ne mikika ikwabo, nabiji lumanamo. Kafwako nangwa kimo kyakonsheshe kwialekesha ne. Mu kino namo twatanamo biji mu bwina Kilishitu bwa kine mu moba etu a lelo.
15. (a) Munembeshi umo wa mpito ya Baibolo waambilepo’mba ka pa bena Kilishitu batanshi? (b) Lukumo lwailenga kwi ñanyi pa mingilo yaingijilenga baana ba bwanga?
15 Batumwa ne bena Kilishitutu bakwabo batanshi, bashimwinenga mambo a Yehoba saka babambakana. Munembeshi umo wa mpito ya Baibolo waambile’mba: “Abe bantu inge ke basapwile bya Nkambo yabo, kechi bakatazhiwa mwa kwibyambila ne. Kinetu mwingilo wa bano banabalume ne banabakazhi witukumisha bingi kukilatu ne mobamubila.” Nangwa kyajinga byonkabyo, bano bena Kilishitu batanshi bayukile kuba’mba kechi bakonsheshe kwingila uno mwingilo na ngovu yabo abo bene ne. Lesa ye wibatumanga ne kwibakwasha kwingila uno mwingilo. Kukoma ku mupashi kufuma kwi Lesa. Mutumwa Paulo waitabile kino mu nkalata yanji yo anembejile kipwilo kya mu Kolinda. Wanembele amba: “Amiwa nabyajile, Apolosa watekezhepo; pakuba Lesa ye wiikomeshenga. Mambo atweba twi ba mu mwingilo umo ne Lesa.”—1 Kolinda 3:6, 9.
Mupashi Wazhila Waingijilenga
16. Kika kimwesha kuba’mba mupashi wazhila wakoseshe baana ba bwanga kwamba na kuchinchika?
16 Vulukai, Yesu walaile baana banji ba bwanga amba mupashi wazhila ukebakwashanga mu kukomesha mambo a Yehoba. Mupashi wazhila wakoseshenga baana ba bwanga mu mingilo yabo ya busapwishi. (Byubilo 1:8) Wibakoseshenga byepi? Aku batambwilatu mupashi wazhila pa Pentekosta, Petelo ne Yoano baichilwe ku kije kikatampe kya Bayudea kya Saniedilini, mwajinga mitonyi yachibile mambo a kwipaya Yesu Kilishitu. Abya batumwa babukuminenga na moyo pa kutalañana na kino kije kikatampe kyabula lusa nyi? Ine! Mupashi wazhila wibakoseshe ba Petelo ne Yoano kwamba na kuchinchika akyo kyakumishe ne boba balwanyi babo. “Ponkapo bafikile kwibayuka’mba, bajinga ne Yesu.” (Byubilo 4:8, 13) Kabiji mupashi wazhila wakwashishe ne Setepena kuchinchika pa kwishimwina ku kije kya Saniedilini. (Byubilo 6:12; 7:55, 56) Ku nyuma kacheche mupashi wazhila walengejile baana ba bwanga kusapwila na kuchinchika. Luka ushimuna amba: “Byo balombele, ne momwa mo bapwijile mwasunkene; ne bonse bayujile ne Mupashi Wazhila, ke bambetu mambo a [Yehoba, NW] na kuchinchika.”—Byubilo 4:31.
17. Mu ñanyi mashinda akwabo mupashi wazhila moakwashishe baana ba bwanga mu mwingilo wabo?
17 Kupichila mu mupashi wanji wazhila, Yehoba pamo ne Yesu batangijilenga mwingilo wa kusapwila. (Yoano 14:28; 15:26) Mupashi wazhila byo aitulwijilwe pe Koneleusa, balongo banji ne pa batemwe banji, mutumwa Petelo wayukile kuba’mba Bagentila babujile kisela kya mukanda nabo bakonsheshe kubatizwa mu jizhina ja Yesu Kilishitu. (Byubilo 10:24, 44-48) Pa nyuma ya bino, mupashi wazhila watongwele Banabasa ne Saulo (mutumwa Paulo) kwingila mwingilo wa bumishonale ne kwibabula kobafwainwe kuya ne kobafwainwe kubula kuya. (Byubilo 13:2, 4; 16:6, 7) Wakwashishenga batumwa ne bakulumpe mu Yelusalema mu mfuukwilo ya bintu. (Byubilo 15:23, 28, 29) Kabiji mupashi wazhila wakwashishenga ne mu kutongolwa kwa bakulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu.—Byubilo 20:28.
18. Bena Kilishitu batanshi bamwesheshe byepi butemwe?
18 Kunungapo, mupashi wazhila wajinga mu bena Kilishitu, wibalengejilenga kumwesha bipangwa bya mupashi, nabiji butemwe. (Ngalatiya 5:22, 23) Butemwe bwatundaikilenga baana ba bwanga kushilañana bintu. Kya kumwenako, pa nyuma ya Pentekosta wa mu 33 C.E., banengezhepo lunengezho lumo mwa kumwena mali a kukwasha byakajilwenga baana ba bwanga mu Yelusalema. Jishimikila ja mu Baibolo jamba’mba: “Mwi abo ka mwajinga nangwa umo wakajilwe ne: mambo bonse bajinga na mishiji nangwa na mazubo bapotesheshengabyo, ponkapo baletelenga mali o bapotejilemo, ne kwiatula beatujilenga ku maulu a batumwa: ke beabanye ku bonse bakajilwe, monka mo bakajilwebyo.” (Byubilo 4:34, 35) Buno butemwe kechi bwamweshiwengatu ku bakwabo baitabila ne, bebumwesheshenga ne ku bangi kupichila mu kwibasapwila mambo awama ne mu mashindatu akwabo a byubilo bya lusa. (Byubilo 28:8, 9) Yesu waambile’mba butemwe bwa kwitemwa na muchima yense, kyo kiyukilo kyakwibayukilako baana banji ba bwanga. (Yoano 13:34, 35) Kya kine butemwe bwafwenyeshe bantu kwipi ne Lesa, kyo kyubilo kimo nakyo kyalengejile bantu kuvula mu myaka kitota kitanshi byonka byo kiji ne lelo jino.—Mateo 5:14, 16.
19. (a) Mu ñanyi mashinda asatu mwakomejile mambo a Yehoba mu myaka-kitota kitanshi? (b) Kika kyo tukabalaulabalaula mu mutwe walondelapo?
19 Kino kyambo kya “Mupashi Wazhila” kitanwa bimye 41 mu buku wa Byubilo bya Batumwa. Kyamwekatu patoka kuba’mba kyalengejile kukoma kwa bwina Kilishitu mu myaka kitota kitanshi ke bulume ne kutangijilwa na mupashi wazhila. Kibelengelo kya batumwa kya baijileko, mambo a Yehoba nao akumbene ku mapunzha avula, kabiji ashinjile bupopweshi ne butemwamaana bwa mu oa moba. Kuno kukoma kwajingako mu myaka kitota-kitanshi kokujipo ne mu mwingilo wa Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino. Mu mutwe ukalondelapo, tukabalaulabalaula kukoma kwa yenka uno mutundu kwa mambo a Yehoba mu moba etu a lelo.
Mukivuluka Nyi?
• Bena Kilishitu batanshi bavujile byepi?
• Mambo a Yehoba akumbene byepi mu manyaunda avula?
• Mambo a Yehoba ashinjile byepi mu myaka kitota-kitanshi?
• Mupashi wazhila wakwashishe byepi mu kukoma kwa mambo a Yehoba?
[Picture credit line on page 20]
Peulu ku kilujo: Nzubo ya Lesa ya Kibiji mu Muzhi wa Yelusalema, yashimikilwe pa mpunzha paikela Hotela ya Holyland mu Yelusalema
[Kipikichala pa peja 22]
Filipa wasapwijile mwina Etiopya, awo watwajile mambo awama ku manyaunda akwabo
[Kipikichala pa peja 23]
Mupashi wazhila wakwashishenga batumwa ne bakulumpe mu Yelusalema