“Monse Mwapela Ntanda”

1. Ñanyi kwipasha kuji pakachi ka bena Kilishitu batanshi ne Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino?

BENA KILISHITU batanshi basapwijilenga na mukoyo. Kabiji batangijilwenga na mupashi wazhila. Lumanamo kechi lwibalekeshe kusapwila ne. Kabiji Lesa wibapesheshe bingi. Byonkatu byo kyajinga ku bena Kilishitu batanshi, byo byo kiji ne ku Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino.

2, 3. Ñanyi bintu byawama biji mu buku wa Byubilo?

² Kwambatu kine, mashimikila aji mu buku wa Byubilo bya Batumwa emutundaika bingi. Uno buku wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila waamba pa byatatwile bwina Kilishitu.

³ Buku wa Byubilo watongola bantu 95 pa mazhina, byalo 32, mizhi 54 ne makuji 9. Mu uno buku muji jishimikila jawama bingi jaamba pa bantu babujile kufunda, bantu belundumikile ba mu bupopweshi bwa bubela, bamulwilantanda betota ne bantu bamanyikanga bakwabo. Kabiji uno buku waamba ne pa balongo ne banyenga yetu bena Kilishitu batanshi bapichilenga mu bya malwa byavula kabiji batwajijile kusapwila mambo awama na mukoyo.

4. Mambo ka o twingijila mwingilo waingijilepo mutumwa Paulo, Tabita ne bakamonyi bakwabo bakishinka bajingako kala?

⁴ Papita myaka 2,000 kufuma paingijile batumwa ba mukoyo, Petelo ne Paulo, Luka mutemwe wetu kabiji shayuka wa michi, Banabasa mpanyi, Setepena wachinchikile, Tabita wajinga na kifyele, Lidiya watambwilanga benyi ne bakamonyi bakwabo bajinga bakishinka. Nangwa kya kuba tukyangye kwibamonapo, tufunjilako bintu byavula bingi kwi abo. Mambo ka? Mambo ne atweba tubena kwingila mwingilo umo wakukwasha bantu kwikala baana ba bwanga. (Mat. 28:19, 20) Byo kyawamapo kwingilako uno mwingilo.

5. Baana ba bwanga batanshi ba kwa Yesu batendekejile kwepi mwingilo wabo wa kusapwila?

⁵ Langulukai pa mwingilo Yesu ye apele baana banji ba bwanga. Wibambiji­le’mba: “Mukatambula bulume kimye mupashi wazhila kyo akemwikijila, kabiji mukekala bakamonyi bami mu Yelusalema, monse mu Yudea ne mu Samaliya, ne monse mwapela ntanda.” (Byu. 1:8) Patanshi mupashi wazhila wakwashishe baana ba bwanga kusapwila “mu Yelusalema.” (Byu. 1:1–8:3) Kya bubiji kupichila mu lutangijilo lwa mupashi wazhila basapwijile “mu Yudea ne mu Samaliya monse.” (Byu. 8:4–13:3) Kepo batendekele kusapwila mambo awama “monse mwapela ntanda.”​—Byu. 13:4–28:31.

6, 7. Ñanyi bukwasho bo tutambula pa kwingila mwingilo wetu kupusanako na bakwetu bena Kilishitu batanshi?

⁶ Balongo ne banyenga yetu bena Kilishitu batanshi kechi bajinga na Baibolo yense wa kwingijisha mu mwingilo wabo wa kusapwila ne. Mambo Awama anembele Mateo pa kyokya kimye kechi ajingako ne, aikeleko nobe mu 41 C.E. Paulo wanembele makalata amo, buku wa Byubilo saka akyangye kupwa yense kumunemba mu 61 C.E. Onkao mambo, bena Kilishitu batanshi kechi bajinga na Binembelo Byazhila byonse nangwa mabuku apusana pusana a kushila bantu bo basapwilangako ne. Bena Kilishitu Bayudea saka bakyangye kwikala baana ba bwanga ba kwa Yesu, baumvwinepo kala Binembelo bya Kihebelu byo batanganga mu nshinagoga. (2 Ko. 3:14-16) Nangwa kya kuba bano bena Kilishitu baumvwinepo Binembelo bya Kihebelu mu nshinagoga, bafwainwe kuteshako bingi muchima ne kulabijila binembelo.

⁷ Lelo jino, atweba bavula tuji na Baibolo wa kyetu kyetu ne mabuku avula alumbulula Baibolo. Tubena kukwasha bantu kwikala baana ba bwanga kupichila mu kusapwila mambo awama mu byalo 240 mu milaka yavula.

Bebatangijile na Mupashi Wazhila

8, 9. (a) Mupashi wazhila wakwashishe baana ba bwanga ba kwa Yesu kuba ka? (b) Kabiji Kalume wakishinka ubena kunengezha ñanyi bintu na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa?

⁸ Yesu byo akambizhe baana banji ba bwanga kwikala bakamonyi, wibambijile’mba: “Mukatambula bulume kimye mupashi wazhila kyo akemwikijila.”Na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa nangwa’mba bulume bwanji, baana ba bwanga ba kwa Yesu baikele bakamonyi pano pa ntanda ponse. Na mambo a lutangijilo lwa mupashi wazhila, Petelo ne Paulo babukilenga bakolwa, bapangilenga bandemona ne kusangula bafwa. Pano bino, bulume bo batambwijile kupichila mu mupashi wazhila bwibakwashishe bingi. Uno mupashi wazhila wakwashishe batumwa ne baana ba bwanga bakwabo kufunjisha bukine bulengela kukekala na bumi bwa myaka.​—Yoa. 17:3.

⁹ Pa juba ja Pentekosita mu 33 C.E., baana ba bwanga ba kwa Yesu baambilenga “mu milaka yapusana pusana, monka mupashi mo ebaswishishe kwamba.” Onkao mambo, basapwijilenga pa “mingilo ikatampe ya Lesa.” (Byu. 2:1-4, 11) Atweba lelo jino, kechi twamba mu njimi yapusana pusana ne. Nangwa byonkabyo, kupichila mu bukwasho bwa mupashi wa Lesa, kalume wakishinka ubena kunengezha mabuku alumbulula Baibolo mu milaka yapusana pusana. Kyamba kya Usopa ne Labainga! bibena kupulintwa pa ñondo pa ñondo, kabiji pa keyala wetu wa jw.org patanwa ma buku alumbulula Baibolo ne ma vidyo mu milaka kukila pa 1,000. Bino byonse bingijisho bitukwasha kusapwila pa “mingilo ikatampe ya Lesa” ku ba mu bisaka byonse, mikoka yonse ne njimi yonse.​—Lum. 7:9.

10. Kufumatu mu 1989, ñanyi mwingilo kalume wakishinka ye atapo muchima?

¹⁰ Kufumatu mu 1989 kalume wakishinka wateshako bingi muchima kuba’mba Baibolo wa Binembelo Bya Ntanda Ipya atuntululwe mu milaka yavula. Uno Baibolo watuntululwa ne kupulintwa mu milaka kukila pa 200. Lesa ye walengela bino byonse ku­ba’mba bimweke kupichila mu mupashi wanji.

11. Mabuku a Bakamonyi abena kutuntululwa byepi?

¹¹ Uno mwingilo wa kutuntulula babena kumwingila ku bena Kilishitu bepana bafika ku 2,800 mu byalo kukila pa150. Kino kechi kyafwainwa kwitukumisha ne, mambo kafwako jibumba jikwabo pano pa ntanda jibena kutangijilwa na mupashi wazhila “kushimuna bulongo” mwaya ntanda pe Yehoba Lesa, Mfumu wanji Mesiasa ne Bufumu bwanji bwaikajikwa mwiulu ne.​—Byu. 28:23.

12. Paulo ne bena Kilishitu bakwabo baingijile byepi mwingilo wa kusapwila?

¹² Paulo byo asapwijilenga ku Bayudea ne ba mu bisaka bikwabo mu Antioka wa mu Pisidya, “bajinga na michima ya bukishinka ya kukeba bumi bwa myaka, baitabijile.” (Byu. 13:48) Luka wapezhako kwamba byambo biji mu buku wa Byubilo amba Paulo ‘wasapwijilenga pa bufumu bwa Lesa . . . na kuchinchika kukatampe kwa kubula lukatazho.’ (Byu. 28:31) Uno mutumwa wasapwijilenga kwepi? Wasapwijilenga mu Loma, muzhi mwalamijilenga bufumu bukatampe. Pa kwamba majashi ku bantu nangwa kwingilatu mingilo ikwabo, baana ba bwanga batanshi ba kwa Yesu baingijilenga uno mwingilo wa kusapwila na lutangijilo lwa mupashi wazhila.

Bachinchikile Nangwa Bebamanyikilenga

13. Mambo ka o twafwainwa kulombelanga inge kebetumanyike?

¹³ Baana ba bwanga ba kwa Yesu batanshi byo bapichilenga mu lumanamo basashijile Yehoba kuba’mba ebakwashe kwamba na kuchinchika. Ñanyi kintu kyafuminemo? Batambwijile mupashi wazhila ne kwibakwasha kwamba mambo a Lesa na kuchinchika. (Byu. 4:18-31) Ne atweba lelo jino tulomba maana ne bulume bwa kutwajijila kusapwila nangwa kya kuba betumanyika. (Yako. 1:2-8) Na mambo a kuba Lesa witukwasha na mupashi wanji, tutwajijila kwingila mwingilo wa Bufumu. Makatazho nangwa kumanyikwa kechi byakonsha kulekesha mwingilo wa kusapwila ne. Umvwe bantu kebetumanyike, twafwainwa kulomba mupashi wazhila, maana ne bulume bwa kuchinchika pa kuba’mba tusapwile mambo awama.​—Luka 11:13.

14, 15. (a) Ñanyi kintu kyamwekele na mambo a “lumanamo lwabukile pe Setepena”? (b) Mu ano moba etu, bantu bavula bafunjile byepi bukine mu Siberia?

¹⁴ Setepena washimwine bukine na kuchinchika saka bakyangye kumwipaya ku balwanyi banji. (Byu. 6:5; 7:54-60) Pabukile “lupato lukatampe” lwa kushikwa baana ba bwanga kufumyakotu batumwa bapalañenejile monse mu Yudea ne mu Samaliya. Nangwa bebashikilwe, kechi balekele kusapwila ne. Filipa wayile mu muzhi wa Samaliya na “kwibasapwila pe Kilishitu” kabiji mwafumine bintu byawama bingi. (Byu. 8:1-8, 14, 15, 25) Betubula kuba’mba: “Aba bapalañenejilemo na mambo a lumanamo lwabuukile pe Setepena, bayile ne kukafika ku Fenesha, Kipilusa ne Antioka, bino basapwijilenga mambo a Lesa ku Bayudea bonkatu. Nangwa byonkabyo, banabalume bamo baishile ku Antioka kufuma ku Kipilusa ne Kilene batendekele kwamba ku bantu baambanga Kingiliki, saka basapwila mambo awama a Nkambo Yesu.” (Byu. 11:19, 20) Pa kyokya kimye, kwibamanyika kwalengejile mambo a Bufumu kufika kwalepa.

¹⁵ Kino kyamwekele ne mu kyalo kyatelwanga’mba Soviet Union. Mu ma 1950, Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula bakebakashijile mu Siberia. Na mambo a kuba bapalañenejilemo mu mapunzha apusana pusana, kino kyalengejile mambo awama kukafika mu mapunzha mwalepa. Kyakatezhe bingi Bakamonyi bavula kumona mali a kuyila na kusapwila mambo awama ku mapunzha pajinga makilomita nobe 10,000. Kafulumende ye wibatwajile kuya ku byalo bingi. Mulongo umo waambile’mba: “Kintu kyaubile kafulumende kyalengejile bantu bavula ba michima yawama mu Siberia kufunda bukine.”

Yehoba Wibapesheshe Bingi

16, 17. Buku wa Byubilo umwesha byepi kuba’mba Yehoba wapesheshe mwingilo wa kushimuna bukine?

¹⁶ Yehoba kine wapesheshe bena Kilishitu batanshi. Paulo ne balunda nanji babyajilenga ne kutekezha, “bino Lesa ye wiikomeshenga.” (1 Ko. 3:5, 6) Masawakya a mu buku wa Byubilo amwesha’mba kuno kukoma kwaubiwe na mambo a kuba Yehoba wapesheshe mwingilo wa kushimuna bukine. Baibolo wamba’mba: “Mambo a Lesa akomenenga, ne baana ba bwanga bavujijilengako bingi mu Yelusalema.” (Byu. 6:7) Busapwishi byo bwafikile mu mapunzha avula, “kipwilo kyonse mu Yudea ne mu Ngalilea ne mu Samaliya kyaikele mu mutende saka kikoma; kabiji byo kyaendelenga mu moyo wa kwakamwa Yehoba ne mu lutekenesho lwa mupashi wazhila.”​—Byu. 9:31.

¹⁷ Bayudea ne Bangiliki ba mu Silya Antioka batambwijile bukine ku bakamonyi baambilenga na kuchinchika. Jishimikila jaamba’mba: “Kuboko kwa Yehoba kwajinga pe abo, ne bantu bavula baitabijile ne kwalulukila kwi Nkambo.” (Byu. 11:21) Tutanga pa mambo a kuvujilako kwa bantu amba: “Mambo a Yehoba ayilenga na kukoma ne bantu bavula baitabijilenga.” (Byu. 12:24) Kabiji na mambo a kushimuna bulongo bukine Paulo ne balunda nanji, “na bulume byambo bya Yehoba byayilenga na kukumbana ne kushinda byashinjilenga.”​—Byu. 19:20.

18, 19. (a) Twayuka byepi kuba’mba “kuboko kwa Yehoba” kuji pe atweba? (b) Ambai kyamwekele kimwesha’mba Yehoba ukwasha bantu banji.

¹⁸ Ne mu ano moba “kuboko kwa Yehoba” kuji pe atweba. Kino kyo kibena kulengela bantu bavula kwitabila ne kumwesha kwipana kwabo kwi Lesa kupichila mu lubatizhilo. Kabiji bukwasho ne mapesho a Lesa byo bitulengela kuchinchika makatazho, kimye kimo ne lumanamo pa kuba’mba tutwajijile kusapwila byonka byasapwijilenga Paulo ne bena Kilishitu bakwabo. (Byu. 14:19-21) Yehoba Lesa witukwasha kimye kyonse. “Maboko anji a myaka” etukwasha mu kimye kya bya malwa. (Mpitu. 33:27) Kabiji twayai tuvulukenga ne kuba’mba na mambo a jizhina janji jikatampe, Yehoba kechi ukavulama bantu banji ne.​—1 Sam. 12:22; Sala. 94:14.

¹⁹ Na mambo a kuba Mulongo Harald Abt washimwinenga bukine, ba mu kipanyi kya Nazi bamutumine ku kampu wa lumanamo (watelwanga’mba Sachsenhausen) mu kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Mu May 1942, Bakapokola bayile ku nzubo na kukwata mukazhanji Elsa, ne mwananji kashimbi. Elsa wikapichilemo mu ma kampu. Nyenga Abt waambile’mba: “Myaka yo najinga mu makampu a lumanamo nafunjile kintu kimo kyanema. Nafunjile kuba’mba mupashi wa Yehoba ukwasha muntu kimye kyo abena kupita mu meseko. Saka bakyangye kunkasa, natangile nkalata yanembele nyenga umo yaambile’mba muntu inge ubena kupita mu meseko mupashi wa Yehoba umukwasha kutekanya. Namwenenga nobe biselatu. Pano byo napichile mu makatazho, navulukile namba byaambile nyenga byajinga bya kine. Kine mupashi wa Yehoba witukwasha bingi. Kyakatazha bingi kwitaba kino inge ukyangye kupitamo mu makatazho. Kwambatu kine, mupashi wa Yehoba wankwashishe bingi.”

Twajijilai na Kushimuna Bulongo

20. Ñanyi kintu kyaubile Paulo byo bamukashile, kabiji kino kyakonsha kutundaika byepi balongo ne banyenga yetu bamo lelo jino?

²⁰ Buku wa Byubilo wapezhako na byambo bya kuba’mba Paulo ‘wasapwijilenga Bufumu bwa Lesa’ na mukoyo. (Byu. 28:31) Byo bamukashile, kechi wasapwilanga ku nzubo ku nzubo mu Loma ne. Bino wasapwijilenga ku bantu baishilenga na kumupempula. Ne lelo jino balongo ne banyenga yetu bamo bebabika mu myanya mu kipatela nangwa mu mazubo mo balamina bakote, bakolwa nangwa balemana. Nangwa byonkabyo, bano batwajijila kutemwa Lesa ne kushimuna bukine. Twibalombelako kuba’mba Shetu wa mwiulu ebakoseshe ne kwibakwasha kutana bantu bakeba kufunda pe aye ne pa bintu byo akeba.

21. Mambo ka o twafwainwa kuteshako muchima kushimuna bukine?

²¹ Atweba bavula twakonsha kwingilako mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo ne mu mbajitu ikwabo ya mwingilo wakukwasha bantu kwikala baana ba bwanga. Onkao mambo, twayai twibikengako atweba bonse kwingila papelela bulume bwetu byo tuji basapwishi ba Bufumu ne kusapwila “monse mwapela ntanda.” Kino kyo kimye kyo twafwainwa kwingila uno mwingilo wa kusapwila, mambo “kiyukilo” kya kwikalapo kwa kwa Kilishitu kyamweka. (Mat. 24:3-14) Onkao mambo, kechi twafwainwa konaunanga kimye ne, mambo tuji “na bya kuba byavula mu mwingilo wa Nkambo.”​—1 Ko. 15:58.

22. Ñanyi mwingilo ye twafwainwa kwingilanga byo tubena kupembelela juba ja Yehoba?

²² Byo tubena kupembelela ‘juba ja Yehoba, jonkaja jikatampe jilengesha moyo mukatampe,’ twayai tutwajijile kushimuna bukine na kuchinchika ne na bukishinka. (Yoe. 2:31) Tukatana bantu bavula bingi baji nobe bena Beliya “batambwijile mambo a Lesa na muchima yense.” (Byu. 17:10, 11) Twayai twiyeke na kushimuna bukine kufikilatu ne kimye kyo baketwambila’mba: “Wauba bulongo, obewa kalume wawama kabiji wa kishinka!” (Mat. 25:23) Umvwe kya kuba lelo jino ketwingile mwingilo na mukoyo wakukwasha bantu kwikala baana ba bwanga ne kutwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba, tukekalanga balusekelo myaka ne myaka byo tukavulukanga’mba twaingijileko uno mwingilo wa “kushimuna bulongo” mambo a Bufumu bwa Lesa.