Bena Kilishitu Bakine Bonse Basapwila
“Imbai kwi Yehoba, takaikai jizhina janji; Sapwilai mambo a lupulukilo lwanji pa juba, pa juba.”—MASALAMO 96:2.
1. Ñanyi mambo awama bantu obakeba kumvwa, kabiji Bakamonyi bakwa Yehoba bamwesha byepi kino mukusampanya ano mambo?
KILETA bingi lutekenesho byotuyuka’mba malwa amweka muino ntanda pajuba pajuba nabiji makondo, bukapondo, bipowe byanzala, nelumanamo bukumotu akapwe. (Masalamo 46:9; 72:3, 7, 8, 12, 16) Nanchi ano kechi omambo awama bonse obakeba kumvwanenyi? Bakamonyi bakwa Yehoba baitaba’mba kiine. Bayukanyikwa kumapunzha onse kuba’mba bobasapwila “mambo awama a lusekelo.” (Isaya 52:7) Kyakine Bakamonyi bavula bebamanyika bingi namambo amukoyo wabo wakusapwila mambo awama. Bino kechi balekane, mambo batemwa bakwabo. Kabiji bakamonyi bayukanyikwa bingi namambo akuchinchika kwabo.
2. Ñanyi kishinka kimo kilengela Bakamonyi bakwa Yehoba kwikala nakizaku?
2 Kizaku kya Bakamonyi bakwa Yehoba kiji pamo nakyokya kyajinga na bena Kilishitu bamukitota-myaka kitanshi. Pepala wabyambo wa L’Osservatore Romano wa Loma Katolika waambile pamambo aabo’mba: “Bena Kilishitu batanshi batatwilenga kwingila mwingilo wabo wakusampanya Mambo awama aku babatizwatu. Bano bakalume basapwilanga Mambo awama nabyatunwa byabo.” Mamboka Bakamonyi bakwa Yehoba kyobaikela nakizaku nobe boba bena Kilishitu batanshi. Kitanshi kenamambo akuba mambo awama obasapwila afuma kumwine Yehoba Lesa. Kino kyo kishinka kibalengela kwikala bakizaku. Kusapwila kwabo kumwesha byobaumvwina byambo byanyimbi wamasalamo’mba: “Imbai kwi Yehoba, takaikai jizhina janji; Sapwilai mambo a lupulukilo lwanji pa juba, pa juba.”—Masalamo 96:2.
3. (a) Ñanyi kishinka kyabubiji kilengela Bakamonyi bakwa Yehoba kwikala nakizaku? (b) Kika kyavwangwamo mu “lupulukilo [lwa Lesa]”?
3 Byambo byanyimbi wamasalamo bituvululako nekishinka kikwabo kilengela Bakamonyi bakwa Yehoba kwikala nakizaku. Mambo abo keoa alupulukilo. Bantu bamo bengila mingilo nabiji budokotala, kukwasha bantu, kuleta bukomo, nangwa mingilotu ikwabo yakuwamisha bwikalo bwabantu bakwabo, basanchilwa bingi. Pano bino bintu muntu byoakonsha kubila bantu bakwabo, kuba byaesakana na “lupulukilo [lwa Lesa ne].” Kupichila mwi Yesu Kilishitu, Yehoba ukapulusha babimote kubundengamambo, misongo, nelufu. Onkao mambo, aba bonse bakapuluka bakekala myaka nemyaka! (Yoano 3:16, 36; Lumwekesho 21:3, 4) Lelo jino, lupulukilo kelubaji lumo lwa “mingilo yanji ya kukumya” ivuluka bena Kilishitu byobomvwina bino byambo: “Ambishai mu mikoka ya bantu mambo a lukumo lwanji, ne mu mitundu yonse mambo a mingilo yanji ya kukumya. Mambo Yehoba ye mukatampe, ye wa kutotwa bingi: Ye wafwainwa kubilwa moyo kukila balesa bonse.”—Masalamo 96:3, 4.
Balonda Nkambo Yabo
4-6. (a) Kishinkaka kyabusatu kilengela Bakamonyi bakwa Yehoba kwikala nakizaku? (b) Yesu wamwesheshe byepi kizaku mumwingilo wakusapwila mambo awama?
4 Kuji nekishinka kikwabo kilengela Bakamonyi bakwa Yehoba kwikala nakizaku. Balonda byaubilenga Yesu Kilishitu? (1 Petelo 2:21) Awe mwanamulume walumbuluka waswile kwingila mwingilo wa ‘kusapwila mambo awama kubapelulwa.’ (Isaya 61:1; Luka 4:17-21) Mujino jishinda, waikele kemusapwishi wakusapwila mambo awama. Wapitañenenga monse mu Ngalilea nemu Yudea “saka asapwila mambo awama a bufumu.” (Mateo 4:23) Kabiji byoayukile kuba’mba bantu bavula bakomvwa mambo awama, wabujile baana banji babwanga’mba: “Bujimi bwa kunowa bwabayisha kine, pakuba ba kunowabo bakepa. Byonkabyo lombai ku Mwina bujimi atume bantu ba kunowa mu bujimi bwanji.”—Mateo 9:37, 38.
5 Monka moalombejile, Yesu wafunjishe bakwabo kwikala basapwishi. Panyuma yakino, popoatumine batumwa kwiila abo bene nekwibabula wibabula’mba: “Kasa musapwila’mba, Bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.” Nanchi bafwainwe kulenga bipamo byakukwasha bantu mumakatazho abonyi? Nangwa nanchi bafwainwe kwitumpa mubyabumulwila ntanda amba bapwishe bujimbijimbi bwajingako pakyokya kimye? Ine. mukifulo kyakuba byobyo Yesu wabulañene mukambizho yebafwainwa kulondela basapwishi bonse babwina Kilishitu byoabujile baana banji babwanga’mba: “Pa kuya, kasa musapwila.”—Mateo 10:5-7.
6 Panyuma kacheche, Yesu watumine kipanyi kikwabo kyabaana banji babwanga nakubijika’mba: “Bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.” Byobabwelele nakumubula byaingijiwe mulwendo lwamwingilo wabusapwishi, Yesu wasekejile bingi. Walombele’mba: ‘Tata, Mwine wamwiulu nepanshi, nemupopwela byomwafile bino kubajimuka nebamaana, kabiji mwibisolola kutwana twalukeke.’ (Luka 10:1, 8, 9, 21) Baana babwanga bakwa Yesu kala bajingatu bakwata masabi, banjimi, nemingilotu ikwabo, bajinga balukeke umvwe baesakanyiwa nabantangi babupopweshi muyewa mukoka bafunjile bingi. Bino baana babwanga bafunjishiwe kwela mbila yanemesha pabyonse yamambo awama.
7. Kimye Yesu kyoaile mwiulu, kubañanyi patanshi kwasapwijile batumwa banji mambo awama?
7 Yesu byoaile mwiulu, batumwa bantu batwajijile nakusampanya mambo awama alupulukilo. (Byubilo 2:21, 38-40) Nanchi kubañanyi kobasapwijile patanshi? Abya bayile kumikoka yabujile kuyuka kala Lesa? Ine, bujimi bwabo butanshi bwajinga bwa Isalela, bantu bayukile Yehoba pamyaka yavula kukila 1,500. Bajinga nalūsa lwakusapwila muntanda muji bantu bapopwela Yehoba? Ee, mambo Yesu wibabujile’mba: “Mukekala batumonyi bami ba kunshimuna ne mu Yelusalema, ne monse mu Yudea, ne mu Samaliya, ne monse mwapela ntanda.” (Byubilo 1:8) Bena Isalela bakebelenga kumvwa mambo awama byonkatu mikoka ikwabo byoyakebelenga.
8. Lelo jino Bakamonyi bakwa Yehoba balonda byepi batumwa bakwa Yesu bamukitota-myaka kitanshi?
8 Byonkabyo, ne Bakamonyi bakwa Yehoba nabo basapwila monse mwapela ntanda. Bengijila pamo namalaika wamwene Yoano wajinga “na mambo awama a myaka ne myaka a kusapwila ku bekala panopantanda, ne ku mikoka yonse ne ku bisaka byonse ne ku njimi yonse ne ku mitundu yonse ya bantu.” (Lumwekesho 14:6) Mumwaka wa 2001, baingijile mubyalo 235 nemanyaunda, kuvwangakotu nebyalo bitelwa’mba byabwina Kilishitu. Pano nanchi kyatama Bakamonyi bakwa Yehoba kusapwila mubyalo mobashimika kala bantu bamu Kilishitendomu machechi abonyi? Bamo bamba’mba ee, kabiji bamona neuno mwingilo wabusapwishi nobe wa “kwiba mikooko yabo.” Pano bino, Bakamonyi bakwa Yehoba bavuluka lusa lwakwa Yesu loaumvwijile Bayudea bakokele michima bamumoba anji. Nangwa kyakuba bajinga nabañanga ba Lesa, Yesu kechi wakankazhamine kwibabula mambo awamane. ‘Wibobile lusa, mambo basubakene ne kupelelwa, pamo no mikooko yakubula kafunga.’ (Mateo 9:36) Umvwe kyakuba Bakamonyi bakwa Yehoba batana bantu bakoka michima babula kuyuka Yehoba ne Bufumu bwanji, nanchi bafwainwa kuchina kwibasapwila namambo akuba’mba baji nabupopweshi kobayanyi? Kwesakana na Yesu mwine byoaingijile, twakana’mba, ine. Mambo awama afwainwa kusapwilwa “ku mikoka yonse ya bantu” kwakubula kusalululane.—Mako 13:10.
Bena Kilishitu Batanshi Bonse Basapwilanga
9. Bañanyi mukitota-myaka kitanshi, mukipwilo kyabwina Kilishitu baingijilenga mwingilo wakusapwila?
9 Mukitota-myaka kitanshi bañanyi basapwijilenga? Bishinka bimwesha kuba’mba bena Kilishitu bonse bajinga basapwishi. Neembi W. S. Williams waambile’mba: “Lushimuno lwayukanyikwa kelwa kuba’mba bena Kilishitu bonse Mukipwilo kitanshi . . . basapwilanga mambo awama.” Pamambo abintu byamwekele pa Pentekosta wa 33 C.E., Baibolo yamba’mba: “Abo bonse [banabakazhi ne banabalume] bayujile na Mupashi Wazhila, ne kutatula batatwile kwamba mu njimi ingi, monka mo bebapejile byambo ku Mupashi.” Banabalume nebanabakazhi, banyike nebakulumpe, bazha nebaana babene bonse baikele kebasapwishi. (Byubilo 1:14; 2:1, 4, 17, 18; Yoela 2:28, 29; Ngalatiya 3:28) Lumanamo byolwatatwile mu Yelusalema, bena Kilishitu bavula “bapalañene bayilenga na kusapwila mambo awama.” (Byubilo 8:4) Aba bonse “bapalañene” basapwijilenga kechi bonkatu bacheche bashingwane.
10. Ñanyi mingilo ibiji yaingijiwe bwikalo bwa Bayudea saka bukyangye konaunwa?
10 Kino byobyo kyajinga muyoya myaka itanshi. Yesu waawile’mba: “Ano mambo awama a bufumu akasapwilwa panopantanda ponse mwa kwibashimwina ba mu mikoka yonse ya bantu; bino ke kumpelo.” (Mateo 24:14) Mukufikizhiwa kwabino byambo mukitota-myaka kitanshi, mambo awama asapwijilwe konse konse nzhita yabena Loma kasa ikyangye konauna buntangi bwabupopweshi nebwa bumulwila ntanda bwa Bayudea. (Kolose 1:23) Kikwabo, baana babwanga bakwa Yesu bonse bakokejile mukambizho wanji wakuba’mba: “Yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke bana ba bwanga, ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja Mupashi Wazhila: ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe.” (Mateo 28:19, 20) Bena Kilishitu batanshi kechi basashijilengatu bantu bakoka michima kwitabila mwi Yesu nekwibaleka kabengijile Lesa monka mobakebela kwakubula lutangijilo byonka byuba basapwishi bamo lelo jinone. Bebafunjishe kwikala baana babwanga bakwa Yesu, kwibapwizha pamo mubipwilo, nekwibafunjisha kuba’mba nabo bekale basapwishi bakusapwila mambo awama nekulenga baana babwanga. (Byubilo 14:21-23) Ne Bakamonyi bakwa Yehoba lelo jino nabo boba byonkabyo.
11. Lelo jino bañanyi babena kwela mbila yamambo awamisha kubantu?
11 Bakamonyi bakwa Yehoba bavula balonda bamukitota-myaka kitanshi nabiji Paulo, Banabasa nebakwabo, baya mubyalo bingi mumwingilo wabumishonale. Mwingilo wabo ufweta bingi bantu mambo kechi bevwanga mumilukuchi yabumulwila ntanda, nangwa mumashinda akwabo nekuleka mwingilo wakusapwila mambo awamane. Abo bakokelatu mukambizho wakwa Yesu wakuba’mba: “Pa kuya, kasa musapwila.” Pano bino, kechi Bakamonyi bakwa Yehoba bonse baji mumwingilo wabumishonale mubyalo bingine. Bamo bengilako nemingilo yakumubiji kuba’mba bekwashishemo, kabiji bakwabo nabo bakifunda sukulu. Bamo baji nabaana bobabena kukomesha. Nangwa kiji byonkabyo, Bakamonyi bonse basapwilako bantu mambo awama obafunda. Bonse banyike nebakulumpe, banabalume nebanabakazhi, nalusekelo balondela mukambizho uji mu Baibolo wakuba’mba: “Sapwila mambo; kasa utengelela jimo pafwainwa ne pabula kufwainwa.” (2 Timoti 4:2) Byonka byaingijilenga bakwabo bamukitota-myaka kitanshi, ‘kechi baleka kufunjisha ne kusapwila mambo awama a Yesu Kilishitu, ne.’ (Byubilo 5:42) Babena kwela mbila yamambo awamisha kubantu.
Balula Bantu nyi, Basapwilatu?
12. Kwalula muntu kokuka kabiji kumonwa byepi?
12 Ano moba, bantu bamo bamba kuba’mba kechi kyawama kwalula bantune. Buku wanembwa naba World Council of Churches waamba nekwamba’mba ‘kwalula bantu kemambo.’ Mamboka? Mambo Catholic World Report yaamba’mba: “Kwesakana nakwijizhanya kwabantu bamu Chechi ya Orthodox, ‘bantu bebalula’ kupichila mukwibakanjikizha.”
13. Byakumwenakoka bimo byatama byakwalula bantu?
13 Kwalula bantu nanchi kwatamanyi? Ee bino kechi kwawamane. Yesu waambile kuba’mba kwalula bantu kwaubanga banembeshi ne Bafaliseo kwatamine kuboba bobaalwilenga. (Mateo 23:15) Kyakine, ‘kukanjikizha bantu amba baluke’ kwatama. Shayuka wampito Josephus waambile’mba, kimye mwina Maccabean aye John Hyrcanus kyoashinjile bena Idumaea, “wibaswishishe kwikala mukyalo kyabo amba kikulutu babena kupita mukisela kyamukanda nekukokela Mizhilo ya Bayudea.” Onkao mambo, pakuba’mba bena Idumaea bekale muntanda ya Bayudea, bafwainwe kwikala mubupopweshi bwa Bayudea. Kabiji bashayuka bampito betubula kuba’mba, mukitota-myaka kyabutanu nabusatu C.E., Charlemagne washinjile bena Saxon bajinga kubuyeke bwa Europe nekwibakanjikizha’mba baluke baleke bupopweshi
bwabo.a Nanchi kwaluka kwabena Saxon nebena Idumea kwajinga kwakinenyi? Kyakumwenako, nanchi mfumu wabena Idumaea aye Heloda kyakine waalukile byoakebelenga kwipaya Yesu kimye ajinga lukeke? Mukino, abya wakokejile mukambizho wa Lesa mu Mizhilo ya Mosesa nyi?—Mateo 2:1-18.
14. Bamishonale bamo bamu Kilishitendomu boba byepi pakuba’mba balulule bantu?
14 Nga muano moba etu alelo, kukanjikizha bantu’mba baluke kukyubiwanyi? Ee kukyubiwa mambo boba byobyo boba. Javula kyambiwa kuba’mba bamishonale bamo ba Kilishitendomu balipilila bantu bobalulula mali avula akwibatumina kumasukulu akwalepa. Kimo kimye bapwizha pamo babipuluka nekwibabula’mba bomvwe kubyobabena kwamba binopa bebape kajo. Kwesakana nabyambo byaambiwe pakupwila kwaba ma Bishopu bamu Orthodox mu 1992, baambile’mba, “kwalulula bantu kimo kimye kubiwa kupichila mukwibongola nabintu byakumubiji nangwa kupichila mumalwañano.”
15. Abya Bakamonyi bakwa Yehoba bakanjikizha bantu’mba balukenyi? Lumbululai.
15 Kukanjikizha bantu amba bafume mubupopweshi bwabo kwatama. Bakamonyi bakwa Yehoba kechi byobyo bobane.b Kechi bakanjikizha bantu amba balukene. Mukifulo kyakuba byobyo, basapwila mambo awama kubantu bonse, byonka byaubanga bena Kilishitu bamu kitota-myaka kitanshi. Aba bonse betemenwa abo bene, bebafunjisha bintu byavula byamu Baibolo. Bantu bauno mutundu bafunda kwikala nalwitabilo lwakosatu nga, mwi Lesa nenkebelo yanji, panyuma yakufunda maana alumbuluka aji mu Baibolo. Kepo batatula kwita pajizhina ja Yehoba Lesa, walupulukilo. (Loma 10:13, 14, 17) Kikale bomvwine mambo awama nangwane, akyo kiji kwiabo bene. Kechi kwikalapo kwibakanjikizhane. Umvwe kyakuba kwaikalanga kwibakanjikizha, kwaluluka kwabo inge kwikala kwatu. Pakuba’mba muntu ekale waitabilwa kwi Lesa, mpopwelo yanji yafwainwa kufuma mukachi kamuchima wanji mwine.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:4, 5; 10:12.
Busapwishi Mumoba Etu Alelo
16. Mwingilo wabusapwishi wa Bakamonyi bakwa Yehoba ubena kuya byepi palutwe muano moba etu alelo?
16 Mumoba etu alelotu onse, Bakamonyi bakwa Yehoba basapwila bingi mambo awama a Bufumu mukufikizhiwa kukatampe kwa Mateo 24:14. Kintu kyanema kyobengijisha mumwingilo wabo wabusapwishi kemagazini a Kyamba kya Usopa.c Magazini a Kyamba kya Usopa byoalupwilwe atanshi mu 1879, ajingatu 6,000 mumulaka umo. Pano byopabapite myaka 122 kufika mu 2001, abafike pano ke 23,042,000 mumilaka 141. Mukwendela pamo nakuno kuvula, mwingilo wa Bakamonyi bakwa Yehoba naye ubena kuya palutwe. Esakanyai biumbi bicheche byamaawala aingijiwenga pamwaka pamwaka mumwingilo wabusapwishi mukitota-myaka kyabu 19 namaawala 1,169,082,225 aingijiwe mumwingilo wabusapwishi mumwaka wa 2001. Akitalai bantu 4,921,702 bobafunjishe mafunjisho a Baibolo atutu pamazubo abo pañondo pañondo. Mwingilo mukatampe byoaingijiwepo! Waingijiwe nabasapwishi ba Bufumu babambakana 6,117,666.
17. (a) Ñanyi mutundu wabalesa babubela bapopwelwa lelo jino? (b) Muntu yense wafwainwa kuyukaka, kikale wamba mulaka ungi, wikala mukyalo kingi nangwa kifulo kyoajipo?
17 Nyimbi wamasalamo waamba’mba: “Balesa bonse ba mitundu ya bantu bo batu: pakuba Yehoba ye walengele mwiulu.” (Masalamo 96:5) Muino ntanda lelo jino, bantu bavula baalula bumulwila ntanda, biyukilo byakyalo, bantu baya nkuwa, bintu byakumubiji, kubikapotu nebunonshi, ke bupopweshi. (Mateo 6:24; Efisesa 5:5; Kolose 3:5) K. Gandhi kimye kimo waambilepo’mba: “Nayukishatu namba . . . ano moba mu Europe mujitu bwina Kilishitu bwabyonkabya. Bantu bavula babena kupopwela bunonshi.” Pano kishinka kekyakuba’mba bantu bonse bafwainwa kumvwa mambo awama konse kobaji. Muntutu yense, kikale wamba mulaka ungi, wikala mukyalo kingi, nangwatu kifulo kyoajipo, wafwainwa kuyuka Yehoba nenkebelo yanji. Twaketekela namba bonse bakoba byambo byanyimbi wamasalamo: “Panai kwi Yehoba, anweba bisaka bya bantu, panai kwi Yehoba lukumo ne bulume. Panai kwi Yehoba lukumo lwafwainwa jizhina janji.”! (Masalamo 96:7, 8) Bakamonyi bakwa Yehoba bakwasha bantu amba bayuke Yehoba pakuba’mba bapane bulongo kwi Yehoba lukumo. Kabiji aba beomvwa bamwenamo mfweto ikatampe bingi. Mfwetoka yobamwenamo? Ino mfweto ikambiwapo mumutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Buku wa The Catholic Encyclopedia, waamba kuba’mba kimye kya Bukalama bwanji, uno muntu wakanjikizhenga bantu kwikala mubupopweshi bwanji, nekuleta muteto watongwelwenga mu Kilatini nabino byambo’mba: “Yense ndamakyalo wafwainwa kufuukula bupopweshi bwafwainwa kwikala mukyalo kyoabena kulama.”
b Muntu umo pakipwilo kyajingako pa November 16, 2000 mu United States kya International Religious Freedom Commission waambile pamwingilo wa Bakamonyi bakwa Yehoba byoapusana naboba bakanjikizha bantu’mba baluke. Waambile kuba’mba kimye Bakamonyi bakwa Yehoba kyobasapwila kubantu, kechi bakanjikizhane, bambatu monka mokyafwainwa kyakuba umvwe muntu mwine wakana, wiambilatu aye mwine’mba “kechi mbena kukebane” washinkako nekizhilo.
c Mutwe wa ino magazini utelwa’mba, Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba.
Mwakonsha Kulumbululanyi?
• Mamboka Bakamonyi bakwa Yehoba kyobaikela basapwishi bakizaku?
• Mamboka Bakamonyi bakwa Yehoba kyobasapwila nemumapunzha mwashimika kala bantu bamu Kilishitendomu machechi abo?
• Mamboka Bakamonyi bakwa Yehoba kyobabujila kwikala bantu bakanjikizha bantu kwaluka?
• Mwingilo wa Bakamonyi bakwa Yehoba wakusapwila waya byepi palutwe muano moba etu alelo?
[Kipikichala pa peja 19]
Yesu wajinga musapwishi wabambakene bingi, kabiji wafunjishe bakwabo kwingila mwingilo umo
[Kipikichala pa peja 20]
Bonse bamu kipwilo kyamukitota-myaka kitanshi baingijilenga mwingilo wakusapwila
[Kipikichala pa peja 21]
Kukanjikizha bantu’mba balule bupopweshi bwabo kwatama