BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w04 4/1 pp. 8-11
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Kulupuka

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Kulupuka
  • Kyamba kya Usopa—2004
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “LESA WAUMVWINE KUBINZA KWABO”
  • (Kulupuka 1:1–4:31)
  • BYA KUKUMYA BIKANKAMIKA BIPOKOLOLAÑANA
  • YEHOBA WIKONKENYA MUKOKA AYE MWINE
  • Byo Kilumbulula kwi Atweba
  • Fundai Mashinda A Yehoba
    Kyamba kya Usopa—2005
  • Nanchi Mumona “Awa Ubula Kumweka” Nyi?
    Kyamba kya Usopa—2014
  • Ba Mosesa ne Alona Bamonañene ne Felo
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
Kyamba kya Usopa—2004
w04 4/1 pp. 8-11

Mambo a Lesa o Omi

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Kulupuka

BUKU wa Kulupuka washimikizha jishimikila ja kine ja kupokololwa kwa boba bo ‘baingijishe na kushinta.’ (Kulupuka 1:13) Kabiji ke jishimikila ja lusekelo bingi jaamba pa kusemwa kwa mukoka. Muji bintu bisangajika nabiji bimwesho bya kukumya, bintu byawama, ne kushimikwa kwa tente wazhila. Bino byo bintu byanema biji mu buku wa mu Baibolo wa Kulupuka.

Uno buku wa Kulupuka wanembelwe na Muhebelu wa jizhina ja Mosesa, walondolola byapichilemo bena Isalela pa myaka 145 kufuma pafwijile Yosefwa mu 1657 B.C.E. kufikatu ne kimye kyapwile kushimika tente wazhila mu 1512 B.C.E. Pano bino, jino jishimikila kechi jaambatu pa bintu bya kala ne. Ke lubaji lwa mambo a Lesa, nangwa’mba muluwe ku bantu. Ne mu jino jishinda aikala “omi, ne kwingila engila.” (Bahebelu 4:12) Onkao mambo, mu Kulupuka muji lufunjisho lwawama bingi kwi atweba.

“LESA WAUMVWINE KUBINZA KWABO”

(Kulupuka 1:1–4:31)

Bantu ba mu kikota kya kwa Yakoba baikalanga mu Ijipita bavujile bingi bukiji kya kuba batendekele kwibayanjisha nobe bazha na mambo a mukambizho wafumine kwi mfumu. Felo wakambizhe ne kuba’mba bepaye baana babalume ba lukeke bonse ba bena Isalela. Mwana umo wa bañondo basatu aye Mosesa wapulukile ne kumutambula ku mwana wa mukazhi wa kwa Felo. Nangwa kya kuba wakomejile mu nzubo ya mfumu, byo afikizhe myaka ya kusemwa 40, Mosesa wasajilepo kwikala pamo na bantu banji ne kwipaya waipailepo mwina Ijipita. (Byubilo 7:23, 24) Byo bamupangilenga, wanyemejile ku Mijanyi. Akwa koaile wakasongwele ne kwikala kafunga. Ku kipupu kyatemenenga mujilo mu jishinda ja kukumya, Yehoba watumine Mosesa kubwela ku Ijipita na kutangijila bena Isalela kwibafumya mu buzha. Mulongo wanji, aye Alona, watongwelwe kwikala wa kumwambilako.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

3:1—Yefelo wajinga ñanga wa mutundu ka? Mu bimye bya bashakulu mutwe wa kisemi ye waikalanga ñanga wa kisemi kyanji. Yefelo wajinga mushakulu wa mu kisaka kya bena Mijanyi. Bena Mijanyi byo bajinga baana ba kwa Abalahama kwi Ketula, kampe bafwainwa bayukile pa mambo a kupopwela Yehoba.—Ntendekelo 25:1, 2.

4:11—Mu ñanyi jishinda Yehoba mo ‘apaina ku muntu kanwa, kumulengela kwikala kamama, ne mpofu’? Nangwa kya kuba Yehoba kimye kimo walengelanga bantu kwikala bampofu ne ba kibuulu, kechi yeuleta bulema buji bonse ne. (Ntendekelo 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Buno bulema bwiya na mambo a bundengamambo botwaswana. (Yoba 14:4; Loma 5:12) Pano bino, Lesa byoaswisha bino byubilo kutwajijila, wamba kuba’mba ‘wapa’ muntu kanwa, kumulengela kwikala kamama, ne mpofu.

4:16—Mosesa ‘waikele byepi nobe Lesa’ kwi Alona? Mosesa waambilangako Lesa. Onkao mambo, Mosesa waikele “nobe Lesa” kwi Alona wamwimenangako Mosesa.

Lufunjisho Kotuji:

1:7, 14. Yehoba wakwashishe bantu banji kimye kyo bebayanjishenga mu Ijipita. Ne ano moba ukwasha Bakamonyi banji, nangwatu bebamanyike kya mutundu ka.

1:17-21. Yehoba witulangulukila ‘ku byawama.’—Nehemiya 13:31.

3:7-10. Yehoba umvwa kujila kwa bantu banji.

3:14. Yehoba kechi ukankalwa kwingila mingilo yanji ne. Onkao mambo, twafwainwa kuketekela kuba’mba ukafikizha luketekelo lwetu lwa mu Baibolo.

4:10, 13. Mosesa wamwesheshe kubula kwiketekela na mambo a kubula kwamba bulongo kya kuba’mba nangwa Lesa wamulaile amba ukamukwasha, wamubujile Lesa amba kyawama atongolepo muntu ungi wa kuya na kwamba kwi Felo. Bino Yehoba wamwingijishe yenka Mosesa ne kumupa maana ne bulume bwa kwingila mwingilo wanji. Mu kifulo kya kuba’mba tuketekele mu maana etu atwe bene, twayai tuketekele mwi Yehoba ne kwingila mu bukishinka mwingilo wetu wa kusapwila ne kufunjisha.—Mateo 24:14; 28:19, 20.

BYA KUKUMYA BIKANKAMIKA BIPOKOLOLAÑANA

(Kulupuka 5:1–15:21)

Mosesa ne Alona bayile ku meso a Felo na kumubuula amba aleke bena Isalela baye na kusekelela kijiilo kwi Yehoba mu kiselebwa. Awe mfumu mwina Ijipita wakainetu nsalansala. Yehoba waingijishe Mosesa mu kuleta myalo. Mwalo wa bujikumi yewalengejile Felo kwibaleka bena Isalela amba baye. Pano bino, panyumatu ya kwibalekako, aye ne bashilikale banji bazhingijile kyatama ne kutendeka kwibapupila. Bino Yehoba waimikile mema a Kalunga Kachila ne kwabusha bantu banji. Bena Ijipita bebapupijilenga, batomejile tupanda twa mema a kalunga byo ebakumpankenye bonse.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

6:3—Mu ñanyi jishinda jizhina ja Lesa mo jabujile kuyukanyikwa kwi Abalahama, Izaka, ne Yakoba? Abano bashakulu baingijishanga jizhina ja Lesa ne kutambula milaye kufuma kwi aye. Bino, kechi bayukile nangwa kumona amba Yehoba yewafikizhenga ino milaye ne.—Ntendekelo 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.

7:1—Mosesa waalwilwe byepi kwikala “Lesa kwi Felo”? Mosesa bamupele ngovu ne lūsa pe Felo. Onkao mambo, kechi wafwainwe kuchina yewa mfumu ne.

7:22—Bañanga ba bena Ijipita bataine kwepi mema abujile kwaluka mashi? Kampe baingijishe mema o batapwijile jimo mu Mukola wa Nile mwalo saka akyangye kubiwa ne. Kabiji kampe bakonsheshe ne kutapula mema awama mu mishima yo bapoyele kunsa kunsa ya Mukola wa Nile.—Kulupuka 7:24.

8:26, 27—Mambo ka Mosesa o aambijile’mba bitapisho bya bena Isalela bikekala “bya bunya ku meso a bena Ijipita”? Mu Ijipita mwajinga kisela kya kupopwela banyama bavula bapusana pusana. Onkao mambo, kwamba pa kitapisho kwakoseshenga ne kumwesha mukoyo wajinga na Mosesa kuba’mba bena Isalela bebalekeko baye na kupana bitapisho kwi Yehoba.

12:29—Bañanyi baambiwengapo amba babeji? Bano babeji bajingatu banabalume bonka bonka. (Kubala 3:40-51) Felo aye mwine wajinga mubeji, bino kechi waipaiwe ne. Wajinga na kisemi kyanji mwine. Mutwe wa kisemi kechi ye wafwile ne, mubeji wa mu kisemi yewafwile ku mwalo wa bujikumi.

12:40—Bena Isalela Baikajile Myaka Inga mu Ntanda ya Ijipita? Ino myaka 430 yatongolwa pano yavwangamo ne kimye bena Isalela kyo baikajile “mu ntanda ya Ijipita ne mu ntanda ya Kenana.” (Reference Bible, tubyambo twa panshi.) Abalahama byo ayilenga ku Kenana saka aji na myaka ya kusemwa 75, waabukile Mukola wa Ufelata mu 1943 B.C.E. (Ntendekelo 12:4) Kufumatu kyokya kimye kufika ne kimye Yakoba wajinga na myaka ya kusemwa 130 kyo ayile na kwikala mu Ijipita, Abalahama wajinga na myaka 215. (Ntendekelo 21:5; 25:26; 47:9) Kino kimwesha’mba bena Isalela nabo baikele myaka 215 mu Ijipita.

15:8—Nanchi mema a mu Kalunga Kachila ‘Achimbile’ Nyi? Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba ‘kuchimba’ kyalumbulula kwikwata pamo nangwa kukosa. Mu Yoba 10:10, kino kyambo kyaingijishiwa ku mukaka wachimba. Onkao mambo, mema achimba kechi alumbulula kumina pamo nangwa kwikala jibulukusu ja mema ne. Umvwe “mwela wakosa wa ku musela” watongolwa mu Kulupuka 14:21 wataleshe kya kuba wachimbisha mema, kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, inge kuji panembwa amba kwataleshe kya kine kine. Byo kiji kuba’mba kafwako nangwa kimo kyakwachile mema ne, amwekelenga nobe achimba, nangwa kujita.

Lufunjisho Kotuji:

7:14–12:30. Aya Myalo Jikumi kechi yaishilekotu ayo ine ne. Yaambijilwe jimo kabiji ne kubiwa yaubiwetu monka mo yatongwejilwe kubiwa. Ino myalo yonse jikumi imwesha bulume buji na Mulenga bwa kwingijisha mema, mute, bilongolo, banyama, ne bantu! Kabiji ino myalo imwesha ne kuba’mba Lesa wakonsha kuleta malwa pa balwanyi banji ne kuzhikijila bapopweshi banji.

11:2; 12:36. Yehoba wapesheshe bantu banji. Kimweka nobe wakebele kuba’mba bena Isalela bebobilepo bimo pa mingilo yabo yo baingijile mu Ijipita. Bayile mu Ijipita na kwikala mutende, kechi na kwikala bazha ba nkondo na kwibamanyika ne.

14:30. Twafwainwa kuketekela’mba Yehoba ukapokolola bapopweshi banji mu “malwa akatampe” abena kwiya.—Mateo 24:20-22; Lumwekesho 7:9, 14.

YEHOBA WIKONKENYA MUKOKA AYE MWINE

(Kulupuka 15:22–40:38)

Mu ñondo wa busatu panyuma ya kuba bapokololwa kala ku bena Ijipita, bena Isalela batebelejile ne kupopa matente abo kwatalañana na Mutumba wa Sinai. Kuno koko batambwijile Mikambizho Jikumi ne mizhilo ikwabotu, kutwela mu lulayañano na Yehoba, ne kwikala mukoka wanji. Mosesa waikele moba makumi ana ku mutumba na kutambula mikambizho ya mpopwelo ya kine ne bya kutunga tente wazhila wa Yehoba, wapela kusenda. Pano bena Isalela ko bashajile balengele mwana ñombe ne kutendeka kumupopwela. Mosesa byo aikijile kufuma ku mutumba, wataine kino kabiji wazhingijile bingi kya kuba walalawile ne oa mabwe abiji o bamupele kwi Lesa. Aba bangubabibi byo bebakambwile, wayile jibiji ku mutumba koakatambwile mabwe akwabo. Aku Mosesa ubwelatu, batendekele kutunga tente wazhila. Mwaka mutanshi yebaikele mutende byo apwile, uno tente wawama ne byonse biñambañamba bebipwishishe ne kwibibika bulongo, kepo Yehoba ayuzhizhe mu ino tente na lukumo lwanji.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

20:5—Kiji byepi kuba’mba Yehoba ‘utwika mambo a bashabo’ ku ba mu kisemi kya kulutwe? Umvwe muntu wafika pa kimino kya bukulumpe, muntu umo umo uzhachishiwa kwesakana na byubilo ne bwikalo bwanji mwine. Bino kimye mukoka wa bena Isalela kyo atendekele kupopwela bankishi, kisemi kyabo kya kulutwe kyo kyamanamijilemo. Nangwatu bena Isalela bakishinka nabo bamanamijilemotu kyatu mambo akuba mukoka wabo wakankelwe kusunga bulumbuluke.

23:19; 34:26—Mukambizho wa kuba’mba kuteka mwana mbuzhi mu mabele a inanji ne, walumbulwilenga ka? Kyashimwinwe’mba kuteka (mwana mbuzhi nangwa nyama mukwabo) mu mabele a inanji, kyajinga kisho kya bantu bapopwelanga bankishi kyo balangulukanga’mba kya kuletelamo mvula. Kabiji, byo kiji kuba’mba mabele a inanji aikelako kwamwisha mwana, kwiatekela kumo na mwana ke kyubilo kya bulwanyi. Uno muzhilo wamwesheshenga bantu ba Lesa kuba’mba bafwanyijilwe kwiubila lusa.

23:20-23—Malaika watongolwa pano wajinga ñanyi, kabiji kyajinga byepi kuba’mba jizhina ja Yehoba jajinga ‘mwi aye’? Kimweka nobe uno malaika wajinga Yesu saka akyangye kwiya panopantanda. Ye waingijishiwe kutangijila bena Isalela mu jishinda jabo ja kuya ku Ntanda ya Mulaye. (1 Kolinda 10:1-4) Jizhina ja Yehoba jiji ‘mwi aye’ mu jishinda ja kuba’mba Yesu ye mwine utumbijika ne kuzhijika jizhina ja Shanji.

32:1-8, 25-35—Mambo ka Alona kyo babujijile kumukabisha byo alengele mwana ñombe? Kechi kyafumine panshi ya muchima wa kwa Alona amba apopwele nkishi ne. Palutwe kacheche, waishile kwikala pamo na Bena Levi mu kwimenako Lesa ne kulwisha boba bamulwishishenga Mosesa. Panyuma ya kuba aba bonse balengele mambo baipaiwa, Mosesa wavulwilemo bantu amba balenga mambo akatampe, kumwesha kuba’mba bakwabo nabo baubilwe lusa kwi Yehoba kechi Alona bunketu ne.

33:11, 20—Yehoba wisambilenga byepi na Mosesa sa betala “kilungi ne kilungi”? Bino byambo bilumbulula muntu wisamba na mulunda nanji. Mosesa waambanga na waimenangako Lesa ne kutambula mikambizho kufuma kwi Yehoba kupichila mu yenkao. Bino Mosesa kechi wamumwene Yehoba ne, mambo ‘kafwako muntu wakonsha kumumona Lesa ne kwikala na bumi ne.’ Yehoba aye mwine kechi waambilepo na Mosesa ne. Ngalatiya 3:19 waamba’mba: Mizhilo ‘yatongwelwe na bamalaika ne kuletwa mu maboko a kwa ñambi.’

Lufunjisho Kotuji:

15:25; 16:12. Yehoba upana byawama ku bantu banji.

18:21. Banabalume basalululwa kwingila mingilo ya bukulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu bafwainwa kwikala bantu ba munkonsha, bakamwa Lesa, bakishinka, kabiji bashikwa mazhikakanwa.

20:1–23:33. Yehoba ye mwine Upana Mizhilo. Bena Isalela byo balondejilenga mizhilo yanji, ibalengejile kumupopwela mu jishinda ja mushingi ne na lusekelo. Yehoba uji na jibumba janji ja teokalasi ano moba. Umvwe ke twingijile pamo najo, twikala balusekelo ne kuzhikijilwa.

Byo Kilumbulula kwi Atweba

Nga buku wa Kulupuka usolola ka pe Yehoba? Waamba pe aye amba ye Mpanyi wa butemwe, Mupokolweshi wabula kwesakanapotu nangwa na muntu umo ne, kabiji Ufikizha nkebelo yanji. Ye Lesa uji na jibumba janji ja teokalasi.

Byo mutanganga Baibolo mulungu ne mulungu mu kunengezha Sukulu ya Mwingilo wa Teokasi, kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, mukatundaikwa bingi pa byo mukafundanga mu Kulupuka. Kimye kyo mukalangulukanga pa lubaji lwanembwa’mba “Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa,” mukayuka byavula mu Binembelo bimo. Byambo biji pa “Lufunjisho Kotuji” bikemumwesha byo mwakonsha kumwenamo mfweto mu kutanga Baibolo kwa yewo mulungu.

[Kipikichala pa peja 8]

Yehoba watumine Mosesa wajinga kimote kutangijila bena Isalela kwibafumya mu buzha

[Kipikichala pa peja 9]

Myalo jikumi yamwesheshenga Bulume buji na Mulenga bwa kwingijisha mema, mute, bilongolo, banyama, ne bantu

[Kipikichala pa peja 10]

Kupichila mwi Mosesa, Yehoba winengezhejile mwine mukoka wa bena Isalela

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu