Kumwesha Lusa Mu Ntanda Ya Bulwanyi
“Akya kintu kilengela bantu kumutemwa muntu lo lusa lwanji.”—Byambo Bya Mana 19:22.
1. Mambo ka o kyakonsha kushupila kumwesha lusa?
NANCHI mwilanguluka amba mwi muntu wa lusa nyi? Umvwe ibyo, kwikala mu ino ntanda kwakonsha kwimushupa. Kya kine, lusa lwatongolwa pa ‘bipangwa bya mupashi’ mu Baibolo, pano mambo ka o kyashupila bantu kumwesha lusa nangwatu mu byalo byo betela’mba bya bwina Kilishitu? (Ngalatiya 5:22) Byonka byo twamwene mu mutwe wafumako, mukumbu wakonsha kutanyiwa mu byambo byaambile mutumwa Yoano amba, byonse bya pano pa ntanda biji mu bulume bwa muntu wa bumupashi wabula lusa, Satana Diabola. (1 Yoano 5:19) Yesu Kilishitu wayukanyikishe Satana amba ye “mfumu wa panopantanda.” (Yoano 14:30) Onkao mambo, ino ntanda yuba bintu bya kulondela mfumu wayo nsatuki, uba bintu na muchima washinta.—Efisesa 2:2.
2. Bintu ka byakatazha byakonsha kwitulengela ketwinyantenyante kumwesha lusa?
2 Bwikalo bwetu butama bingi umvwe bakwetu betuba bintu mu jishinda ja kubula lusa. Byubilo bya kubula lusa byakonsha kufuma ku bantu betushikwa botwikala nabo kinkalankulo, bantutu bakwabo batama michima botutana, nangwatu balunda netu ne balongo ba mu kisemi kimye kimo bakonsha kuba bintu mu jishinda jabula kufwainwa. Kwikala na bantu betota, kabiji betobosha javula kulefulañana bingi. Kubula lusa kwa uno mutundu kwa bantu kwakonsha kwitulengela kukanama muchima, kabiji kampepo twakonsha kutendeka kulanguluka bya kushinkanya. Kwinyengaika na mambo a bino bintu kwakonsha kwitulengela kukolwa ku mupashi nangwa ku mubiji.—Loma 12:17.
3. Makatazho ka akatampe bantu o batana ebalengela kushupikwa kwikala bantu ba lusa?
3 Bwikalo bwatama bwa ino ntanda nabo bwakonsha kwitulengela kukankalwa kumwesha lusa. Kya kumwenako, bantu bavula bekala na kijikila kya kuchina byubilo bya bumbanzhi, kubikapotu ne kwakamwa mabomba a mwela a bulembe nangwa a nsaase umvwe kya kuba byalo byapusana pusana biengijisha. Kunungapotu, bantu bavula bayanda bingi, bashupikwa na kajo, mwa kulaala, bya kuvwala, ne butuntulu bwa mubiji. Kumwesha lusa kushupa bingi umvwe bintu byo twaketekela amba byakonsha kuwamishako bintu byaikala ke byatutu.—Musapwishi 7:7.
4. Ñanyi kintu kyatama bamo kyo bakonsha kulanguluka pa kumwesha lusa ku bakwabo?
4 Muntu wakonsha kulanguluka amba kumwesha lusa kechi kintu kyanema ne, kabiji amba kampe bukoketu. Wakonsha kumvwa ku muchima kutama kikatakata umvwe bakwabo bamuba bintu byatama kwa kubula kulangulukapo kumumwesha lusa ne. (Masalamo 73:2-9) Nangwa byonkabyo, Baibolo itupa jishinda jo twafwainwa kulondela kwesekana na byo yamba’mba: “Kukumbula na jiwi jakoka kufwomona bukaji; pakuba kyambo kyakosa kibuvulumuna.” (Byambo bya Mana 15:1) Kukoka muchima ne lusa ke mbaji ibiji ya bipangwa bya mupashi byendela pamo bikwashañana kimye muntu kyo abena kutalañana na makatazho.
5. Mu ñanyi mbaji imo ya bwikalo bwetu mo twakonsha kumweshesha lusa?
5 Byo kiji kuba’mba kyanema kwi atweba bena Kilishitu kumwesha bipangwa bya mupashi wazhila wa Lesa, twafwainwa kumona motwakonsha kumweshesha kyubilo kya lusa kiji mu byo bino bipangwa. Nanchi kyakonsheka kumwesha lusa mu ntanda ya bulwanyi nyi? Umvwe kyakonsheka, ñanyi mbaji yo twakonsha kumwesheshamo amba kechi twaswisha byubilo bitundaika Satana kwitulengela kubula kumwesha lusa ne, kikatakata mu bimye bya makatazho? Twayai tumone byo twakonsha kukebesha kumwesha lusa mu kisemi, pa nkito, pa sukulu, ku bakwetu botwikala nabo kinkalankulo, mu busapwishi, ne ku bakwetu ba mu lwitabilo.
Lusa Mukachi ka Kisemi
6. Mambo ka lusa mukachi ka kisemi kyo lwanemena, kabiji lwakonsha kumweshiwa byepi?
6 Pa kuba’mba Yehoba etupeshe ne kwitukwasha mwakubila na bintu, kyanema bingi kwikala na bipangwa bya mupashi ne kutwajijila na kwibikako kwibikomesha. (Efisesa 4:32) Twayai twisambe pa kintu kimo kikebewa ku ba mu kisemi kwiubila lusa. Mu bwikalo bwabo bwa pa juba pa juba, ba mulume ne mukazhi bafwainwa kwimwesha mupashi wa lusa ne kwilama bulongo abo bene ne baana babo. (Efisesa 5:28-33; 6:1, 2) Luno lusa lwafwainwa kumwekana mu jishinda jo bambañenamo bene na bene, baana saka babena kunemeka bansemi yabo, ne bansemi sababena kulama baana babo mu jishinda jafwainwa. Kikebewa kwikala muntu upelawizha kutakaika, ubanda kuzhachisha.
7, 8. (a) Byubilo bya musango ka byo twafwainwa kuchinuzhuka umvwe tukeba kumwesha lusa lwafwainwa mu kisemi? (b) Kwambañana kwawama kukwasha byepi kukwatankanya kisemi? (c) Mwakonsha kumwesha byepi lusa mu kisemi?
7 Kwikala ba lusa ku ba mu kisemi kyetu kwavwangamo ne kulondela mukambizho waambile mutumwa Paulo amba: “Bitayai ne bino byonse: ne kubuka bukaji, ne bukaji, ne nshiji, ne kayebe, ne matuka mu kanwa kenu.” Pa juba pa juba, bisemi bya bwina Kilishitu byafwainwa kwambañana na mushingi. Mambo ka o kyanemena kuba kino? Kyanema mambo kwambañana kwawama kyo kintu kikosesha ne kukwatankanya bisemi. Umvwe mu kisemi mwabula kumvwañana pa kintu kimo, esekai kupwisha lo lo lukatazho kechi kwikyombesha amba tumone walubankanya ne. Bantu ba mu bisemi ba lusekelo bebikako mu kwiubila lusa ne kwilangulukapo mulwabo.—Kolose 3:8, 12-14.
8 Lusa ke kyubilo kyawama bingi kabiji kitulengela kukeba kwibobila bakwetu bintu byawama. Onkao mambo, tukeba kwitwingijisha, kwilangulukapo ne kwikwasha mu jishinda jawama na bakwetu ba mu kisemi. Kikebewa yense wa mu kisemi kwibikako kumwesha lusa lwakonsha kumonwa amba akyo kisemi kyawama bingi. Ne kikafumamo, kechi bakekalatu na mapesho a Lesa onkatu ne, bino bakanemeka Lesa wa lusa aye Yehoba mu kipwilo ne mu nyaunda yo bekalamo.—1 Petelo 2:12.
Kumwesha Lusa ku Bakwetu pa Nkito
9, 10. Lumbululai makatazho amo akonsha kwiya pa nkito, ne kwambapo byo akonsha kupwishiwa na lusa.
9 Ku mwina Kilishitu, nkito yanji yoengila pa juba pa juba yakonsha kumulengela kushupako kuba lusa ku bakwabo mo bengijila. Kichima pakachi ka bengila nkito kyakonsha kulengela muntu umo kulengululwa na mambo a kumulobela byambo bya bubela mu bujimuku bya kumutamishisha jizhina ku bakulumpe ba nkito. (Musapwishi 4:4) Kechi kyapela kumwesha lusa pa bimye bya uno mutundu ne. Pano bino, kuvuluka kimye kyonse kuba’mba kumwesha lusa kyo kintu kyawama kuba, kalume wa Yehoba wafwainwa kwibikishako papela ngovu yanji kwitabisha boba bashupa kumvwañana nabo. Kumwesha muchima wa kuta muchima bakwenu kwakonsha kukwasha mu kino. Mwakonsha kweseka kumumwesha amba mwamuta muchima, umvwe wakolwa nangwa kampe ba mu kisemi kyanji bakolwa. Nangwatu kwipuzha ne kukeba kuyuka byoabukako kwakonsha kumwalula muchima. Ee kine, bena Kilishitu bafwainwa kukebesha kumvwañana ne kuleta mutende monka mwayila bulume bwabo. Kimye kimo kyambotu kyaambiwa mu jishinda ja kumwesha kuba’mba mwamuta muchima kyakonsha kumwalula muchima.
10 Pa bimye bimo, mukulumpe wa nkito wakonsha kukanjikizha ba nkito banji kukeba’mba yense obeko bintu bimo byubiwa mu kyalo nangwa kwivwangamo mu kusekelela kumo kwabula kwa mu binembelo. Umvwe jiwi ja mu muchima ja mwina Kilishitu jakana kumuswisha kubako byo byo bintu, akino kyakonsha kumuletela lukatazho ku bakulumpe banji ba nkito. Pa kyo kino kimye kechi kyafwainwa kulondolola bintu byavula bya kulumbulula ene mambo o kyatamina kuba kyo kyo kyakeba mukulumpe wa nkito ne. Mambo ku boba babula kwitabila mu bintu byaitabilamo mwina Kilishitu, bintu bya uno mutundu bebimonatu amba bintu byawama byo bafwainwa kuba. (1 Petelo 2:21-23) Kampepo mwakonsha kulondololatu byenu anweba bene bimulengela kubula kubako byo byo bintu. Kechi mwafwainwa kushinkanya nabo umvwe baamba mwenga ne. Kyawama bingi mwina Kilishitu kulondela lufunjisho lwawama luji mu Loma 12:18, lwaamba’mba: “Umvwe kyakonsheka kubiwa, monka mwayila bulume bwenu, mwikale mu mutende na bantu bonse.”
Kumwesha Lusa ku Bakwetu pa Sukulu
11. Makatazho ka bakyanyike o batana mu kumwesha lusa ku bakwabo baana ba sukulu?
11 Kyakonsha kwikala kintu kyakatazha bingi ku bakyanyike kumwesha lusa bakwabo baana ba sukulu. Bakyanyike javula bakeba kuyukanyikwa ku bakwabo mo bafunjila. Banyike babalume bamo bamwesha byubilo bya kwitota ne kupuma bakwabo pa sukulu pa kuba’mba bebamone amba bakaimbi. (Mateo 20:25) Bakyanyike bakwabo batemwa kwimwesha ku bakwabo amba bo bayukisha kukaya bisela, nangwa bintutu bikwabo. Mu kukeba kwimwesha’mba bo bankanga mufwainwa kabwe, boba bintu bya kubula kumwesha lusa ku bakwabo mo bafunjila ne ku baana ba sukulu bakwabotu, sababena kwibepa amba akye kimwesha amba bakila bakwabo. Wakyanyike mwina Kilishitu ekale wamulume nangwa wamukazhi wafwainwa kujimuka kuchina kulondela bantu ba uno musango. (Mateo 20:26, 27) Mutumwa Paulo waambile’mba, “butemwe butekanyatu kasa buba lusa” kabiji amba butemwe ‘kechi bwitota ne; kechi bwilundumika ne.’ Onkao mambo, mwina Kilishitu kechi wafwainwa kulondela byubilo byatama bya bantu babula lusa ne, bino wafwainwa kulamachila ku lufunjisho lwa mu Binembelo kimye kyo ekala na bakwabo baana ba sukulu.—1 Kolinda 13:4.
12. (a) Mambo ka o kyakonshesha kushupa bakyanyike kumwesha lusa ku bafunjishi babo? (b) Ñanyi bakyanyike ye bafwainwa kutalako kwibakwasha umvwe batanyiwa mu bintu byashupa kumwesheshamo lusa?
12 Bakyanyike bafwainwa ne kumwesha lusa ku bafunjishi babo. Baana ba sukulu bavula bomvwatu bulongo kuzhingijisha bafunjishi babo. Balanguluka’mba bajimuka umvwe balengulula bafunjishi babo ne kuba bintu bilala mizhilo ya sukulu. Kupichila mu kuchinya bakwabo, bakonsha kulengela bakwabo kwibalondela. Umvwe wakyanyike wakana kwibalondela, ekale mwanamulume nangwa mwanamukazhi bakonsha kumwendeleka nangwa kumupuma. Kupita mu makatazho a yenka uno mutundu mu myaka ya kufunda sukulu, kweseka kusakisha kwa mwina Kilishitu kwa kukeba kuba lusa. Pano bino, kechi mwafwainwa kulubako buneme bwa kwikala kalume wa kishinka wa Yehoba ne. Ketekelai kuba’mba ukemukwasha kupichila mu mupashi wanji mu bino bimye byakatazha bya mu bwikalo.—Masalamo 37:28.
Kumwesha Lusa ku Bakwetu ba Kinkalankulo
13-15. Ki ka kyakonsha kwitulengela kushupikwa kumwesha lusa ku bakwetu bo twikala nabo kinkalankulo, kabiji twakonsha kupwisha byepi luno lukatazho?
13 Kana mwikala mu nzubo, mu kibamba kya nzubo ya peulu, inyi kana mu nzubo ya kalavwanyi, mwakonsha kulangulukapo mashinda mwakumweshesha lusa ne kumwesha amba mwibata muchima bakwenu bo mwikala nabo kinkalankulo. Akye nakyo mino kechi kyapela ne.
14 Pano ibyepi umvwe kya kuba bantu bo mwatentakana nabo kinkalankulo bemushikwa na mambo a mutundu wenu, mwi ba mu kyalo kingi, nangwa na mambo a kuba muji mu bupopweshi bungi? Kabiji ibyepi umvwe kya kuba bano bantu betukumika nangwa bemulengulula? Anweba byo muji kalume wa Yehoba, kumwesha lusa bano bantu papela ngovu yenu kukakwasha bingi. Mukekala bakumwenako bawama bakwashañana, kabiji mukaletela Yehoba aye mwine wa lusa lutotelo. Kuba mwayuka ne, kimye kimo kampe awo muntu ye mwatentakana naye mu kinkalankulo wakonsha kupimpula byubilo byanji pa kumona lusa lwenu. Wakonshatu ne kwikala ke wa kutota Yehoba.—1 Petelo 2:12.
15 Twakonsha kumwesha byepi lusa ku bantu bo twikala nabo kinkalankulo? Jishinda jimo, ke kupichila mu kwikala na byubilo byawama mukachi ka kisemi bonse saka bamwesha bipangwa bya mupashi. Bakinkalankulo bakonsha kumona kino. Kimye kimo mwakonsha kumubilapo mukwenu ye mwatentakana nanji kintu kimo kyawama. Vulukai kuba’mba lusa kilumbulula kuta muchima bantu bakwenu.—1 Petelo 3:8-12.
Kumwesha Lusa mu Mwingilo Wetu
16, 17. (a) Mambo ka lusa kyo lwanemena mu mwingilo wetu? (b) Lusa lwakonsha kumweshiwa byepi mu mashinda apusana pusana a mwingilo wa mu bujimi?
16 Lusa lwafwainwa kumweshiwa mu mwingilo wetu wa bwina Kilishitu kimye kyotufwakashisha bantu pa mazubo abo, pa makito abo ne pa mapunzha pakinsankena bantu bavula. Twafwainwa kuvulukanga amba twimenako Yehoba aye wa lusa kimye kyonse.—Kulupuka 34:6.
17 Ki ka kyavwangiwamo mu kwibikishako kwenu kwa kumwesha lusa mu mwingilo wenu? Kya kumwenako, kimye kyo muji mu busapwishi bwa mu mukwakwa, mwakonsha kumwesha lusa kupichila mu kwambatu byambo bicheche kwa kubula kubanzha bantu. Kunsa ya mikwakwa javula kuyula bingi bantu benda, onkao mambo, mwafwainwa kujimuka’mba kechi mwashinkila bantu babena kupita ne. Kabiji umvwe kya kuba mubena kusapwila mu mapunzha a busulu, mweshai lusa kupichila mu kwisamba nabo kimye kicheche, saka muvuluka amba bapoteshi mu shitolo baji pa mwingilo wa kwisamba na bantu beya na kupota bintu.
18. Kupima bintu ne kuyuka byo kiji kukwasha byepi mu kumwesha lusa mu mwingilo wetu?
18 Mu busapwishi bwa ku nzubo ne nzubo, pimai bintu ne kuyuka byo kiji. Kechi mwafwainwa kwikala pa nzubo imo kimye kyabaya ne, kikatakata umvwe a jo juba kechi kwakya bulongo ne. Abya mwakonsha kuyuka umvwe muntu katendeke kukasa kilungi na mambo anweba nyi? Kampe ku mpunzha ko mwikela, Bakamonyi ba kwa Yehoba bafwakashisha bantu javula. Umvwe byo byo kiji, mwakonsha kwisamba nabo abo bantu ne kwibashilako kimye, samwibamwesha lusa kimye kyonse ne lusekelo. (Byambo bya Mana 17:14) Esekai kukeba kuyuka kyalengela jo jo juba mwina nzubo kukana kuteleka. Vulukai amba mulongo wenu umo nangwa nyenga yenu wa bwina Kilishitu naye kampe ukafikapo pa yo yo nzubo. Umvwe kya kuba mwatana muntu witukumika, mwafwainwa kweseka na ngovu kumumwesha lusa. Kechi mwafwainwa kusansula jiwi jenu peulu nangwa kuvuzha mikanyi pa kilungi ne, bino mwafwainwa kwamba mu butekanye. Mwina Kilishitu wa lusa kechi ukeba kuzhingijisha mwina nzubo ne kutendeka kwitobosha ne. (Mateo 10:11-14) Mambo kimye kikwabo kampepo awo muntu ukatelekako ku mambo awama.
Kumwesha Lusa ku Botupwila Nabo
19, 20. Mambo ka lusa kyo lukebewa mu kipwilo, kabiji lwakonsha kumweshiwa byepi?
19 Kabiji kyanema bingi kumwesha lusa ku bakwetu ba mu lwitabilo. (Bahebelu 13:1) Byo tuji bantu ba mu bwanabwankazhi bwa ntanda yonse, lusa lukebewa bingi mu bintu byo twiubila atweba bene na bene.
20 Umvwe kya kuba kipwilo kibena kwingijisha Nzubo ya Bufumu imo na kipwilo kikwabo, bibiji, nangwa na bipwilo byavula, kyanema bingi kumwesha lusa ku boba ba mu bipwilo bikwabo, kwibapa mushingi mu byo muba kwi abo. Kwitala ku tunwa kechi kuleta lumvwañano umvwe ke kimye kya kwisamba pa bimye bikonkenangamo bipwilo ne mingilo ikebewa nabiji ya kuwamisha Nzubo ya Bufumu nangwa kuwamisha paonaika ne. Mweshai lusa ne kumvwa bibena kwamba bakwenu nangwa kya kuba kwakonsha kwikala kupusenamo kwa milangwe. Mu jino jishinda, mukemwesha bingi lusa kabiji Yehoba kine ukemupesha pa butemwe bo mumwesha ku bakwenu.
Twajijilai Kumwesha Lusa
21, 22. Kwesakana na byambo biji mu Kolose 3:12, bintu ka byo twafwainwa kulondelanga?
21 Lusa ke kyubilo kimo kyanema bingi mambo kitukwasha bingi mu bwikalo bwetu bonse. Onkao mambo, twafwainwa kwilunemeka bingi mu buntu bwetu bwa bwina Kilishitu. Kumwesha lusa ku bakwetu kwafwainwa kwikala kintu kya kuba kimye kyonse.
22 Twayai atweba bonse tumweshenga lusa ku bakwetu pa juba pa juba kabiji ne kumona’mba pa muntu pa muntu tubena kulondela bintu byaambile mutumwa Paulo amba: “Byo muji basalululwa ba Lesa, bazhila, batemwe, vwalai bumuchima wanekena, ne lusa, ne kwipelula, ne bukimote, ne kukokamuchima.”—Kolose 3:12.
Mukivuluka Nyi?
• Ki ka kyakonsha kulengela mwina Kilishitu kushupikwa kumwesha lusa?
• Mambo ka o kyanemena kumwesha lusa mukachi ka kisemi?
• Bika byakonsha kulengela bamo kukankalwa kumwesha lusa pa sukulu, pa nkito, ne ku ba kinkalankulo?
• Londololai bena Kilishitu byo bakonsha kumwesha lusa mu mwingilo wabo.
[Kipikichala pa peja 13]
Kumwesha lusa kwa bonse mu kisemi kutundaika kwikala buumo ne lumvwañano
[Kipikichala pa peja 14]
Mwakonsha kumwesha lusa umvwe mukwenu wa pa nkito nangwa bamo ba mu kisemi kyanji bakolwa
[Kipikichala pa peja 15]
Yehoba ukosesha boba bamwesha lusa mu bukishinka nangwa kya kuba beboba mwenga
[Kipikichala pa peja 16]
Kukwasha muntu wakajilwa ye twikala naye kinkalankulo ke kintu kimo kimwesha lusa