Makayo Awama Asangajika Muchima
“Nangwa muja, nangwa mutoma, nangwa muba kya byepi nangwa kya byepi, byonse kasa mwibyubila lukumo lwa Lesa.”—1 KOLINDA 10:31.
1, 2. Mambo ka bya lusangajiko kyo byaikela “kya bupetu kyo apana Lesa,” pano bino Baibolo witujimunako’mba ka?
ATWEBA bonse tukeba kuba bintu bituletela lusekelo. Lesa wetu wa bibusa, aye Yehoba, ukeba atweba kusangalala mu bwikalo bwetu, kabiji witupa bintu byavula byakonsha kwituletela lusekelo. (1 Timoti 1:11; 6:17) Mfumu wa maana Solomone wanembele’mba: “Nayuka namba kafwako kibawamina bantu kukila . . . kusekela . . . kabiji namba kyo kya bupetu kyo apana Lesa ku bantu, kya kuba’mba muntu yense aje ne kutoma ne kusekela mu mingilo yanji yonse.”—Musapwishi 3:12, 13.
2 Umvwe muntu waingila mwingilo wawama, kileta bingi lusekelo kikatakata inge ubena kusangalela pamo na ba mu kisemi ne balunda nanji. Kuno kusekela kyo kya “bupetu kyo apana Lesa.” Bino nangwa kya kuba Mulenga wetu witupa kino kya bupe, kechi kilumbulula’mba pano twitumpenga mu makayo atama ne. Baibolo wakanya kupendwapendwa, kutunama, ne byubilo byatama, kabiji witujimunako’mba aba bonse bebyuba “kechi bakaswana bufumu bwa Lesa ne.”—1 Kolinda 6:9, 10; Byambo bya Mana 23:20, 21; 1 Petelo 4:1-4.
3. Ki ka kyafwainwa kwitukwasha kwikala balaba ku mupashi ne kuvulukanga juba jikatampe ja Yehoba?
3 Mu ano moba apelako kabiji akatazha, kyashupa bingi bena Kilishitu kwikala na byubilo byawama mu ino ntanda yaluwankana. (Yoano 17:15, 16) Byonka byo kyaambijilwe jimo, ano moba bantu baaluka ke “ba kutemwa bya lusangajiko, ne kutemwa Lesa ne,” kabiji ‘kechi bayuka’ kuba’mba “malwa akatampe” aji pepi ne. (2 Timoti 3:4, 5; Mateo 24:21, 37-39) Yesu wajimwine baana banji ba bwanga amba: “Iketai anwe bene, kuchina’mba, michima yenu yakanemenwa na bya kujajaja, ne kupendwa, ne na bya kutabataba bya buno bumi, ne aja juba jikemufikila ja kubula kuketekela nobe mfimbo.” (Luka 21:34, 35) Atweba bakalume ba Lesa twakebesha bingi kumvwina lujimuno lwa kwa Yesu. Kupusanako na bantu ba ino ntanda, atweba tubena kweseka na ngovu kwikala balaba ku mupashi ne kuvulukanga juba jikatampe ja Yehoba.—Zefwaniya 3:8; Luka 21:36.
4. (a) Mambo ka o kyashupila kutana bya lusangajiko byawama? (b) Ñanyi lujimuno luji pa Efisesa 5:15, 16 lo twafwainwa kulondela?
4 Kyashupa bingi kuchinuzhuka byubilo byaluwankana bya ino ntanda, mambo Diabola wibilengela kumweka bulongo kabiji kyapela bingi kwibyuba, kikatakata bya lusangajiko. Bintu byavula biji mu ino ntanda ke bya “lwiso lwa buntunshi.” (1 Petelo 2:11) Makayo atama obiwa mu mapunzha mutanwa bantu, bino akonsha ne kutanyiwa mu nzubo kupichila mu kutanga mabuku amo, pa televizhonyi, pa Intaneti ne mu mafilimu. Onkao mambo, Byambo bya Lesa byajimuna bena Kilishitu amba: ‘Tajijishai Bulongo byo mwenda, kechi pamo na babula maana ne, kana pamo na ba maana; kasa mupulusha bimye, mambo ano moba atama.’ (Efisesa 5:15, 16) Umvwe twaumvwina luno lujimuno kechi twakonsha kongolwa na bya lusangajiko byatama ne, kabiji bulunda bwetu na Yehoba kuba bwaonaika kabiji mwafuma ne lufu ne!—Yakoba 1:14, 15.
5. Bi ka bituletela lusekelo?
5 Nangwa kyakuba bena Kilishitu bapayankana bingi mu bwikalo bwabo, kimye kimo bakeba kusangalalapo. Musapwishi 3:4 waamba’mba kuji “kimye kya kusekelamo” ne “kimye kya kuzhilamo.” Onkao mambo, Baibolo kechi wamba’mba makayo ke kutayatu kimye ne. Bino makayo afwainwa saka etusangajika kechi konauna bumupashi bwetu nangwa mingilo ya ku mupashi ne. Bena Kilishitu bakoma ku mupashi bayuka’mba lusekelo lwiya na mambo a kupana. Batangizhako kyaswa muchima wa Yehoba mu bwikalo bwabo kabiji bamona ‘kukokoloka kwa michima yabo’ byo batambula kikonkoji kya kwa Yesu.—Mateo 11:29, 30; Byubilo 20:35.
Kusala Makayo Awama
6, 7. Ki ka kyakonsha kwimukwasha kusala makayo awama ne kuchinuzhuka makayo atama?
6 Twakonsha kuyuka byepi makayo awama ku mwina Kilishitu? Bansemi bakwashako baana babo, kabiji ne bakulumpe mu kipwilo nabo bakwashañana. Nangwa byonkabyo, bakwetu kechi bo bafwainwa kwitubula kuba’mba awe buku, filimu, kisela, mazha, nangwa lwimbo kechi wawama ne. Paulo waambile’mba: ‘Bakoma . . . baji na maana alumbuluka a kupima ne kuyuka byawama ne byatama mambo a kupijila nabyo.’ (Bahebelu 5:14; 1 Kolinda 14:20) Mu Baibolo mo muji mafunde awama kulondela. Jiwi ja mu muchima wenu jafunjishiwa na Byambo bya Lesa jikemukwasha umvwe mwaumvwa byo jibena kwamba.—1 Timoti 1:19.
7 Yesu waambile’mba ‘kichi kiyukanyikilwa ku bipangwa byakyo.’ (Mateo 12:33) Kechi twafwainwa kukaya makayo mufuma kwipumpula, byubilo byatama, nangwa kupopwela mipashi ne. Kabiji kechi twafwainwa kukaya makayo akonsha kwitonauna, kwitonawina mali, nangwa kutuntwisha bakwetu ne. Mutumwa Paulo witujimwine amba umvwe ke twase ku michima ya balongo betu, tubena kulenga mambo. Wanembele’mba: “Byo mwibalenga mambo balongo benu ne kwibasa ku michima yabo yanekena, mwalenga mambo kwi Kilishitu. Onkao mambo, umvwe kajo kamutuntwisha mulongo wami, kechi nkaja nyama myaka yonsetu ne, kuchina’mba nakamutuntwisha mulongo wami.”—1 Kolinda 8:12, 13.
8. Bubi ka buji mu makayo a pa kompyuta ne mafilimu a pa vidyo?
8 Makayo a pa kompyuta ne mafilimu a pa vidyo byaamba ne kyambo. Amo akonsha kusangajikañana, pano bino muji bintu byakanyiwa mu Baibolo. Makayo a uno mutundu kechi awama ne, inge kya kuba bankaizhi babena kwiesekezha kwiipaya nangwa kumwesha byubilo bya bunya. Yehoba washikwa bantu ‘batemwa bukapondo.’ (Masalamo 11:5; Byambo bya Mana 3:31; Kolose 3:5, 6) Kabiji umvwe makayo o mukaya emulengela kwikala na lwiso nangwa kwimuzhingijisha nangwa kwimutaila kimye, mwafwainwa kwialeka bukiji bukiji kuchina akemonauna ku mupashi.—Mateo 18:8, 9.
Makayo Awama Aleta Lusekelo o Twafwainwa Kuba
9, 10. Ñanyi bintu bimo byalengela bantu bamo kwikala na lusekelo?
9 Kimye kimo, bena Kilishitu bashikisha’mba: “Nanchi makayo awama o epi? Makayo avula aji mu ntanda kechi aitabizhiwa na mizhilo ya mu Baibolo ne.” Yukai kuba’mba makayo awama ko aji, pano bino kikebewa kwibikako. Kikatakata bansemi bafwainwa kulangulukishapo bulongo ne kumonapo makayo awama. Bavula bekala na lusekelo mu makayo akayiwa mu kisemi ne na bakwetu bo tupwila nabo. Twakonshatu kwikala na lusekelo ne kwikosesha atwe bene na bene umvwe kimye kyo tubena kujiila pamo kajo ke twishimikizhepo bintu bimo byawama byamweka jojo juba nangwa kwamba pa jashi ja mu Baibolo. Twakonsha kunengezhako makayo awama, twa kujajaja ne twa kutomatoma. Makayo a uno mutundu akonsha kwituletela lusekelo.
10 Mukulumpe mu kipwilo ne mukazhanji baji na baana basatu bashimuna’mba: “Baana betu saka bakijitu banyike twibaswishanga kusala ko twafwainwa kuya na kukokolokela. Pa bimye bimo, twibaswishanga kwitako balunda nabo baji na byubilo byawama, kino kyaletanga bingi lusekelo. Kyalengejile baana betu kuyuka bintu bimo byawama mu bwikalo bwabo. Bimye bimo twaitangako bisemi ne balunda netu ba mu kipwilo kwiya ku nzubo yetu. Twanengezhangapo tukajo kabiji ne kukaya makayo. Kimye kimo twayanga na kufwakasha ku mitumba, kino kitulengelanga kuyuka bilengwa bya Yehoba.”
11, 12. (a) Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba musangalele pamo na bakwenu? (b) Ñanyi kukayila pamo kwawama kulengela bavula kwikala na lusekelo?
11 Nanchi anweba ne kisemi kyenu mwakonsha kunengezha kusangalela pamo na bakwenu nyi? Mwakonsha kwitako bamo kuba’mba mwibatundaikeko nabiji boba bafwilwa, muntu ujitu bunke, ne kisemi mujitu nsemi umo. (Luka 14:12-14) Kabiji mwafwainwa kwitako ne bakatataka, pano bino mwafwainwa kumona’mba kechi kuji byubilo byatama ne. (2 Timoti 2:20, 21) Umvwe bamo na mambo a misongo bakankalwa kwenda, kyakonsha kuwama kunengezhapo twa kuja twakuba mwakajiila nabo pamo ku mazubo abo.—Bahebelu 13:1, 2.
12 Kukayila pamo saka mubena kujapo ne tukajo na bo mwaita, kabiji ne kuteleka ku bibena kushimikizhapo bamo byo baikele bena Kilishitu ne kuyuka kibakwasha kutwajijila bakishinka kwi Lesa kulengela bavula kwikala na lusekelo. Mwakonsha kuletapo misambo ya mu Baibolo ne banyike saka bambapo. Misambo ya uno mutundu yakonsha kwitukwasha bingi mambo kechi ilengesha bantu bumvu ne.
13. Yesu ne Paulo betushijile byepi mwakulondela mwawama kimye kyo basangalelanga pamo na bantu?
13 Yesu witushijile mwakulondela mwawama kimye kyo asangalelanga pamo na bantu. Bimye bya uno mutundu byo byo atemenwe kubujilamo bantu bintu bya ku mupashi. (Luka 5:27-39; 10:42; 19:1-10; 24:28-32) Baana banji ba bwanga balondejile kya kumwenako kyanji. (Byubilo 2:46, 47) Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Nasakishatu kwimumona, namba nemupe kya bupe kya bumupashi; mukose ne ku kosa; ko kuba’mba twikwashe atwe bene na bene, bonse na lwitabilo lwa mukwabo, ne lwa kwami ne lwa kwenu pamo.” (Loma 1:11, 12) Byonkabyo, netuwa inge twakonkena pamo na bakwetu, twafwainwa kwikoseshanga atwe bene na bene.—Loma 12:13; 15:1, 2.
Bintu Bimo Byafwainwa Kwituvululamo ne Kwitujimunako
14. Mambo ka o kyatamina kwita jibumba jabaya?
14 Kechi kyawama kwita jibumba jabaya ne, mambo kikatazha bingi kwijitangijila bulongo. Pa kimye kibula kwikelamo mingilo ya ku mupashi, bisemi bimo byakonsha kukayila pamo makayo a kubula kwikyombesha. Umvwe po mwapwila paji bakulumpe mu kipwilo, bankwasho, ne bantu bakwabo bakoma ku mupashi kilengela bingi lusekelo mambo pekala mutende.
15. Mambo ka awa waita bakwabo na kusangalela pamo kyo afwainwa kumona kuba’mba bintu byonse bibena kwendatu bulongo?
15 Pa kimye kyo mubena kusangalala, kyawama paikala bamo babena kumona kuba’mba byonse bibena kwendatu bulongo. Nangwa kya kuba mutemwa kutambwila benyi, abya mwakonsha kutemwa umvwe mwatana kuba’mba bamo bo mwaichileko be batuntwishishe na mambo a kubula kutako muchima ku byaubiwenga ku nzubo yenu? Monai lufunjisho luji mu Mpitulukilo ya mu mizhilo 22:8. Mwina Isalela inge washimika nzubo ya katataka wafwainwe kuzhokoloshako kalupango kwapela musemi, mambo javula po po basangalelanga na bakwabo bo baitanga. Mambo ka? “Kuchina’mba muntu wakapona panshi, ne kuleta luzhachisho lwa mashi pa nzubo yenu.” Byonkabyo, nenuwa mwafwainwa kuzhikijila bulongo bakwenu bo mwaita ku mubiji ne ku mupashi.
16. Twakonsha kuba byepi umvwe po twapwila paji malwa?
16 Umvwe po mwapwila paji ne malwa, kikebewa kujimuka. Bena Kilishitu bavula inge babena kusangalela pamo na bakwabo bapanatu malwa inge abo bene bo basa kusopanga byafwainwa kutoma benyi babo. Kechi kyawama kupana malwa inge kya kuba akonsha kutuntwisha bamo nangwa kwibalengela kukizhamo kutoma ne. (Efisesa 5:18, 19) Bamo bo baita kechi bakeba kutomapo malwa ne. Mu byalo bimo, muntu pa kuba’mba atendeke kutoma malwa kana wafikizha myaka ikebewa, onkao mambo bena Kilishitu bafwainwa kukokela mizhilo ya kwa Kesala nangwa kya kuba yakatazha.—Loma 13:5.
17. (a) Umvwe po mukakonkena na kukaya pakekala nyimbo, mambo ka o kyanemena mwine waitañana kusala nyimbo yawama? (b) Nzhilo yafwainwa kwikala byepi?
17 Bena nzubo paikela ko ko kusangalala bafwainwa kumona kuba’mba nyimbo ibena kwimbiwa yawama kwesakana na mafunde a bwina Kilishitu. Bantu bonse kechi batemwa kuteleka ku mutundutu umo wa nyimbo ne, kabiji kuji nyimbo yavula bingi. Bino nyimbo yavula ya ano moba itundaika bingi bunsatuki, byubilo byatama, ne bukapondo. Onkao mambo, kyawama kusala nyimbo yawama bulongo. Nyimbo yawama kechi amba kanatu yoya ikizha kyefu ne, kabiji kechi yafwainwa kwikala ya mwenga ne kujizha kya kuba keibangaule ne mutwe ne. Monai kuba’mba kechi mwalekela muntu waluba pa kupezha kuvumya nyimbo amba asalenga nyimbo ya kwingijisha ne. Bena Kilishitu kechi bafwainwa kuzhanga nzhilo ya kwivwandawila ibindankanya mubiji ne.—1 Timoti 2:8-10.
18. Bansemi bakonsha kuzhikijila byepi baana babo baitwa ku makayo?
18 Bansemi ba bwina Kilishitu bafwainwa kuyukila jimo bikekala koko kukatanwa baana babo, kabiji kyanema bingi kuyila nabo pamo. Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bansemi bamo baleka baana babo kutanwa ku makayo alengela bavula kutendeka kuba byubilo byatama na mambo a kubula muntu wa kwibasopa. (Efisesa 6:1-4) Nangwa kya kuba banyike bakomako kabiji baketekelwa kuba’mba bakonsha kwilamatu bulongo, napotu kyawama kwibakwasha ‘kunyema bya lwiso lwa bwanyike.’—2 Timoti 2:22.
19. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kutesha muchima ku bintu byo twafwainwa ‘kusambila kukebesha’?
19 Bya lusangajiko ne makayo awama byakonsha kuleta lusekelo mu bwikalo. Yehoba kechi ukeba’mba tubulenga kusangalala ne, pano bino twayukishatu bulongo kuba’mba bino bya lusangajiko kechi bitukwasha kwibikila nsabo ya ku mupashi mwiulu ne. (Mateo 6:19-21) Yesu wakwashishe baana banji ba bwanga kuyuka kuba’mba ‘kusambila kukebesha bufumu ne bololoke [bwa Lesa]’ kyo kintu kyanema mu bwikalo, kechi kukeba bintu byo twakonsha kuja, kutoma, ne kuvwala ne, mambo bino bintu byo “bisaka bagentila.”—Mateo 6:31-34.
20. Bakalume ba Yehoba bakishinka babena kutengela ñanyi bintu byawama kufuma kwi Aye?
20 Ee, kikale tubena ‘kuja, nangwa kutoma, nangwa tubena kuba kya byepi nangwa bya byepi,’ twafwainwa ‘kasa twibyubila lukumo lwa Lesa’ ne kumusanchila Mpanyi Mwine wakila witupa bintu byawama bituletela lusekelo. (1 Kolinda 10:31) Mu Paladisa ye tubena kutengela, tukeyowangatu kikupu bintu byawama biketupa Yehoba, kabiji tukakwatankena pamo na bantu bawama bakalondelanga mizhilo yanji yaoloka.—Masalamo 145:16; Isaya 25:6; 2 Kolinda 7:1.
Nanchi Mukivuluka Nyi?
• Mambo ka o kyashupila Bena Kilishitu kutana makayo awama lelo jino?
• Ñanyi makayo amo alengela bisemi bya bwina Kilishitu kwikala bya lusekelo?
• Kimye kyo tubena kukaya makayo awama, ñanyi bintu byafwainwa kwituvululamo ne kwitujimunako?
[Kipikichala pa peja 24]
Kasa musala makayo awama
[Bipikichala pa peja 25]
Ñanyi makayo bena Kilishitu o bafwainwa kubula kwitumpamo?