Maboko Enu Akose

“Maboko enu akose, anweba mubaumvwenga byambo bibaambenga bangauzhi mu ano moba.”—ZEKALIYA 8:9.

1, 2. Mambo ka o twafwainwa kuta muchima ku buku wa Hagai ne wa Zekaliya?

BUNGAUZHI bwa kwa Hagai ne Zekaliya bwanembelwe kala myaka nobe 2,500 yapitapo, pano bino mafunjisho ajimo anema bingi kwi anweba. Byambo biji mu ano mabuku abiji kechi mashimikilatu ne. Ano nao ke mabuku ‘anembelwe kala . . . ku kufunda kwetu.’ (Loma 15:4) Byambo byavula byo tutanga mu ano mabuku bitulengela kulanguluka pa bintu bya kine bibena kubiwa kufumatu kimye kyaikajikilwe Bufumu mwiulu mu 1914.

² Mutumwa Paulo waambile pa bintu ne pa bwikalo bwaikejilemo bantu ba Lesa kala amba: “Kabiji bino bintu bibamwekejile’mba, bikale ke kya kumwenako bakwabo; kabiji byanembejilwe kufundwa kwetu, atweba, bo yafikila mpelo ya myaka.” (1 Kolinda 10:11) Mwakonsha kwipuzha’mba: ‘Ñanyi mafunjisho anema o twakonsha kufunda mu buku wa Hagai ne Zekaliya lelo jino?’

3. Ba Hagai ne Zekaliya baambilenga pa ka?

³ Byonka byaambilepo mutwe wafumako, bungauzhi bwa kwa Hagai ne Zekaliya bwaambile pa kimye kyafumine Bayudea mu buzha ku Babilona ne kubwela mu ntanda yabo ibapele Lesa. Bano bangauzhi babiji baambilenga pa bya kushimukulula nzubo ya Lesa. Bayudea baajile kitendekesho kya nzubo ya Lesa mu 536 B.C.E. Nangwa kya kuba Bayudea bakikulumpe bavulukilenga bya kunyuma, pa kyokya kimye kwajinga ‘kubijika na lusekelo.’ Kyakilapo kunema ke kya kuba’mba mu ano moba etu mwaubiwapo kintu kikatampe bingi. Mu ñanyi jishinda?—Ezela 3:3-13.

4. Ki ka kyaubiwe panyumatu ya Nkondo itanshi ya Ntanda yonse?

⁴ Panyumatu ya Nkondo itanshi ya Ntanda yonse, bashingwa ba Yehoba bebafumishe mu buzha mu Babilona Mukatampe. Kino kyamwesheshe’mba Yehoba ye wibakwashishe. Patanshi kyamwekelenga nobe bantangi ba bupopweshi ne balunda nabo ba bumulwila ntanda balekeshe Bafunda Baibolo mwingilo wabo wa kusapwila ne kufunjisha. (Ezela 4:8, 13, 21-24) Pano bino, Yehoba Lesa wafumishepo mikiika yalengejilenga mwingilo wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga kubula kwingijiwa bulongo. Pa myaka yavula yapitapo kufuma mu 1919, mwingilo wa Bufumu watwajijila kabiji kafwako nangwa kimo kyamulekesha ne.

5, 6. Zekaliya 4:7 waamba pa ñanyi kintu kikatampe kikobiwa?

⁵ Twaketekela kuba’mba Yehoba usakutwajijila na kukwasha mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha ubena kwingila bakalume banji ba lukokelo ano moba. Pa Zekaliya 4:7, patangiwa’mba: “Ukalupula jibwe jikapela peulu ya nzubo, bantu kasa basansula mawi ne kwamba’mba: Lesa eipeshe! Lesa eipeshe!” Kino kyatala mwepi ku mwingilo mukatampe wa mu ano moba etu?

⁶ Zekaliya 4:7 watongwelenga kimye kya kulutwe byo kukekala kupopwela Nkambo mu jishinda jalumbuluka mu lubanza lwa nzubo yanji ya ku mupashi panopantanda. Ino nzubo ya ku mupashi ke lunengezho lwa Yehoba lwa kumupopwelamo kupichila mu kitapisho kya kwa Yesu Kilishitu. Kya kine kuba’mba, nzubo ya Lesa ikatampe ya ku mupashi koiji kufumatu mu myaka kitota kitanshi C.E. Pano bino, mpopwelo ya kine panopantanda ikalumbulukatu kulutwe na lwendo. Lelo jino bapopweshi bavula bengila panopantanda mu nzubo ya Lesa ya ku mupashi. Bano bapopweshi kubikapotu ne boba bavula bakasangulwa bakekala balumbuluka mu Bukalama bwa Myaka Kiumbi Kimo bwa kwa Yesu Kilishitu. Pa kupwa myaka kiumbi kimo, bapopweshi ba kine ba Lesa bo bonkatu bakashala panopantanda pakawamishiwa.

7. Yesu uji na ñanyi mwingilo mu kulengela mpopwelo ya kine kwikala yalumbuluka ano moba etu, kabiji mambo ka kino o kitutundaikila?

⁷ Ndamakyalo Zelubabele ne Ñanga Mukatampe aye Yoshua bajingapo kufikatu ne kimye kyapwile nzubo ya Lesa mu 515 B.C.E. Zekaliya 6:12, 13 waambijile jimo pa mwingilo mukatampe ukengila Yesu mu kulengela mpopwelo ya kine kwikala yalumbuluka. Waambile’mba: “Yehoba wa mabumba waamba bino amba: Umvwa, muntu, jizhina janji Musampi, ukasapuka kuntu kwanji, ne kutunga nzubo ya Yehoba; kabiji . . . ukekala na buneme bwa bufumu, kasa aikala pa jitanda janji ne kwibulama bufumu, kabiji ukekala ñanga kasa aikala pa jitanda janji.” Na mambo a kuba Yesu uji mwiulu ye walengejile bamfumu ba mu kikota kya Davida kwikala pa bufumu kabiji ye ubena kutangijila mwingilo wa Bufumu ubena kwingijiwa mu nzubo ya Lesa ya ku mupashi, nanchi mwalanguluka’mba kujipo muntu wakonsha kulekesha uno mwingilo nyi? Ine! Nanchi kino kechi kyafwainwa kwitutundaika kutwajijila kwingila mwingilo kwakubula kulabikwa na bintu byatutu bya buno bwikalo nenyi?

Bintu Byakilamo Kunema

8. Mambo ka o twafwainwa kutelapo muchima pa kwingila mwingilo wa ku nzubo ya Lesa ya ku mupashi?

⁸ Pa kuba’mba Yehoba etukwashenga ne kwitupesha, twafwainwa kutesha michima yetu mu kwingila mwingilo wa ku nzubo yanji ya ku mupashi. Kupusanako na Bayudea baambile’mba, ‘kimye kikyangye kufika,’ atweba twafwainwa kuvuluka’mba tubena kwikala mu ‘moba apelako.’ (Hagai 1:2; 2 Timoti 3:1) Yesu waambijile jimo’mba baana banji ba bwanga bakishinka bakasapwila mambo awama a Bufumu ne kulenga baana ba bwanga. Twafwainwa kujimuka ne kumona’mba kechi twaleka kwingila uno mwingilo ne. Mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha ye balekeshe kimye kicheche ku balwanyi ba ino ntanda watatwile jibiji kwingijiwa mu 1919, kabiji wakitwajijila ne luno. Pano bino yukai’mba ukapwa.

9, 10. Muntu wafwainwa kuba byepi pa kuba’mba apeshiwe kwi Yehoba, kabiji kino kitulengela kubapo ka?

⁹ Umvwe twatwajijila kwingila uno mwingilo na mukoyo, tukapeshiwa. Akyumvwai byaamba mulaye wa Yehoba wakonsha kwitukosesha. Kufumatu kimye Bayudea kyo batendekele jibiji kumupopwela Yehoba na muchima umo ne kwala kitendekesho kya nzubo yanji, wibalayile’mba: “Kufuma ku jino juba ja lelo nkemubilanga bibusa.” (Hagai 2:19) Bafwainwe kumwenamo mu bibusa byanji. Pano akimonai mapesho alaya Lesa. Waamba’mba: “Nkabyala mutende, kabiji miñanzañanza ikapanga bipangwa byayo, ne mushiji ukalupula kajo, ne jiulu jikapananga kime; kabiji nkalengela bano bantu bashalapo kwikala na bino bintu byonsetu.”—Zekaliya 8:9-13.

¹⁰ Byonkatu Yehoba byo apesheshe Bayudea ku mupashi ne ku mubiji, ne atweba uketupesha umvwe twatwajijila kwingila na ngovu mwingilo ye etupa. Ano mapesho ke kwikala mutende atwe bene, bukikizhi, kumona byawama, kabiji ne kukoma ku mupashi. Bino mwafwainwa kuyuka kuba’mba Yehoba wakonshatu kwitupesha umvwe saka twingila mwingilo wa ku nzubo yanji ya ku mupashi mu jishinda jo akeba.

11. Twakonsha kuyuka byepi bintu byo twatangizhako mu bwikalo bwetu?

¹¹ Kino kyo kimye kyo twafwainwa ‘kulanguluka pa bintu bitumwekela.’ (Hagai 1:5, 7) Twafwainwa kulangulukanga pa bintu byo twatangizhako mu bwikalo bwetu. Lelo jino Yehoba wakonshatu kwitupesha umvwe ke tutumbijike jizhina janji ne kutwajijila na kwingila mwingilo ku nzubo yanji ya ku mupashi. Mwakonsha kwishikisha anwe bene amba: ‘Natendeka kutemwako bintu bikwabo nyi? Kizaku kyami kya kwingijila Yehoba, bukine bwanji, ne mwingilo wanji kiji pamo na byo najinga kimye kyo nabatizwe nyi? Nanchi kukeba kwikala bwikalo bwawama kubena kundengela kubula kutesha muchima kwi Yehoba ne ku Bufumu bwanji nyi? Abya moyo wa kuchina bantu ubena kundengela kubula kutumbijika jizhina ja Yehoba ne kubula kwingila mwingilo wa ku nzubo yanji ya ku mupashi nyi?’—Lumwekesho 2:2-4.

12. Ki ka kyamwekejile Bayudea kyaambiwapo pa Hagai 1:6, 9?

¹² Kechi tukeba Lesa kubula kwitupa mapesho anji na mambo a kubula kutako muchima ku mwingilo wa kutumbijika jizhina janji ne. Vulukai kuba’mba, panyuma ya kutendeka mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa, aba Bayudea bafumine mu buzha ‘batesheshetu michima yabo ku mazubo abo bene au ku yanji, au ku yanji,’ byonka byaamba Hagai 1:9. Batesheshe michima ku bintu byabo bene bya pa juba pa juba. O ene mambo o kwajingatu ‘kubungizha bicheche,’ kechi kwajinga kajo, bya kutoma byavula ne bivwalo bileta kyuya ne. (Hagai 1:6) Yehoba wafumishepo mapesho anji. Ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku kino?

13, 14. Twakonsha kwingijisha byepi lufunjisho luji pa Hagai 1:6, 9, kabiji mambo ka kino o kyanemena?

¹³ Pa kuba’mba tutwajijile kwikala na mapesho a Yehoba, kechi twafwainwa kwikebelanga bintu kya kuba twaleka ne kupopwela Yehoba ne. Kechi twafwainwa kwivwanga mu bintu nabiji kukeba kwikala na bunonshi, kukeba mashinda a kunonkelamo bukiji, kukeba kufunda kufika palepa kuba’mba tukatwele nkito yawama mu buno bwikalo, ne mingilotu ikwabo ya kumwenamo bintu bya kwitokesha pa muchima ne.

¹⁴ Bino bintu kechi byatama ne. Pano bino, kwesakana na bumi bwa myaka, bino bintu ke “mingilo ifu.” (Bahebelu 9:14) Mu ñanyi jishinda? Mambo bino bintu ku mupashi, ke byatutu, kabiji kafwamo mfweto ne. Umvwe muntu wibikosela, byakonsha kumonawina bulunda bwanji na Lesa. Byo byo kyamwekejile ne bena Kilishitu bamo bashingwa mu moba a batumwa. (Filipai 3:17-19) Kyamwekelapo ne kala bamo mu kino kimye kyetu. Kampe mwayukapo ne bamo balekele kwingila mingilo ya bwina Kilishitu ne kufuma mu kipwilo, pano bakankalwa kumwesha muchima wa kubwela mu mwingilo wa Yehoba. Twaketekela kuba’mba bano bantu bakabwela kwi Yehoba. Bino kishinka ke kya kuba’mba mu kukeba “mingilo ifu” mufumatu kubula kutambula bibusa ne mapesho a Yehoba. Mwamona bintu byatama byakonsha kufumamo. Muntu wakonsha kubula kwikala na lusekelo ne mutende byo twikala nabyo na mambo a mupashi wa Lesa. Kabiji akilangulukai ne pa yewo muntu byo akonsha kubula kukwatankena pamo na balongo betu ba bwina Kilishitu!—Ngalatiya 1:6; 5:7, 13, 22-24.

15. Hagai 2:14 wamwesha byepi buneme bwa mpopwelo yetu?

¹⁵ Kino ke kintu kyanema bingi. Akyumvwai mu Hagai 2:14 Yehoba byo amwene Bayudea basujile nzubo yanji ya kumupopwelamo na mambotu a kukeba kuwamisha mazubo abo, kikale mazubotu onkae nangwa a bukifwanyikizho. ‘Yehoba waamba’mba: Byo biji ne bano bantu ne uno mukoka ku meso ami; kabiji byo byo biji ne mingilo yabo yonse; ne byobya byo balambula nabyo byo bya muzhilo nangwa’mba bya biko.’ Bitapisho biji byonse Bayudea byo batapishanga pa kyakusokelapo kya pa kakimye kacheche mu Yelusalema kechi byaitabizhiwanga umvwe baleka mpopwelo ya kine ne.—Ezela 3:3.

Lesa Walaya Kukwasha Bapopweshi Banji Bakishinka

16. Kwesakana na bimwesho byamwene Zekaliya, Bayudea bafwainwe kuketekela ka?

¹⁶ Mu bimwesho byonse byalondankene bitanu na bisatu byo amwene Zekaliya, Bayudea balukokelo baingijilenga mwingilo wa kushimukulula nzubo ya Lesa balailwe kuba’mba Lesa ukebakwasha. Kimwesho kitanshi kyaambile pa bya kupwisha nzubo ya Lesa ne kuba’mba mu Yelusalema ne mu Yuda mukekala bingi bunonshi kikulutu aba Bayudea batwajijila kwingila mwingilo ye bebapele mu bukishinka. (Zekaliya 1:8-17) Kimwesho kya bubiji kyaambile pa kupwa kwa makafulumende onse alwishishenga mpopwelo ya kine. (Zekaliya 1:18-21) Bimwesho bikwabo byajinga bya kuba’mba Lesa ukebazhikijila mu mwingilo wa kutunga nzubo yanji, bantu ba mu mikoka yavula bakeya ku nzubo ya Yehoba ya kumupopwelamo, kukekala mutende wa kine ne bukikizhi, kukekala kupwisha makatazho amwekelenga kubaya alengejilenga mwingilo wibapele Lesa kubula kwingijiwa bulongo, kufumyapo bubi, ne kuba’mba bamalaika bakebatangijilanga ne kwibazhikijila. (Zekaliya 2:5, 11; 3:10; 4:7; 5:6-11; 6:1-8) Na mambo a buno bukwasho bwa Lesa, aba bantu bakishinka bapimpwile bwikalo bwabo ne kutesha michima yabo pa kwingila mwingilo Lesa ye ebafumishishe mu buzha.

17. Na mambo a mfweto yo twapewa, twafwainwa kwishikisha’mba ka?

¹⁷ Mu jishinda jintutu jimo, ne atweba mulaye ye tuji nanji wa kuba’mba mpopwelo ya kine ikashinda wafwainwa kwitutundaika kwingila mwingilo ne kwitulengela kulangulukisha pa nzubo ya Yehoba ya kumupopwelamo. Ishikishai anwe bene’mba: ‘Umvwe naketekela kuba’mba kino kyo kimye kya kwingila mwingilo wa kusapwila mambo awama a Bufumu ne kulenga baana ba bwanga, nanchi bikonkwanyi byami ne bwikalo bwami byakwatankena pamo na luno luketekelo lwami nyi? Nanchi ngikalapo na kimye kyawaina bulongo kya kufunjilamo ne kuteshako muchima ku Mambo a Lesa a bungauzhi, ne kwisambapo na bena Kilishitu bakwetu kabiji ne kubulako bantu mu bujimi nyi?’

18. Kwesakana na Zekaliya kitango 14, ki ka kikamwekana kulutwe na lwendo?

¹⁸ Zekaliya waamba pa konaunwa kwa Babilona Mukatampe, apa bino pakalondele nkondo ya Amagedonyi. Tutanga’mba: “Aja juba jikapusana na onse akwabo, jayukanyikwa kwi Yehoba, kechi kukekala mute nangwa bufuku ne, pakuba mabanga a bufuku kukekala kyeya.” Ee kine, juba ja Yehoba jikafita ne kutamina balwanyi banji panopantanda! Pano bino jikekala kyeya ne bibusa ku bapopweshi bakishinka ba Yehoba. Kabiji Zekaliya waambile ne pa bintu byonse mu ntanda ipya byo bikatumbijika buzhile bwa Yehoba. Mpopwelo ya kine pa nzubo ikatampe ya Lesa ya ku mupashi yo yonka ikakumbana panopantanda. (Zekaliya 14:7, 16-19) Uno ke mulaye wawama bingi! Kyo kimye kikafikizhiwa byambo byaambijilwe jimo kabiji tukamona bumfumu bwa Yehoba byo bukatumbijikwa. Aja juba ja Yehoba jikapusanako bingi!

Mfweto ya Myaka

19, 20. Mambo ka byambo biji pa Zekaliya 14:8, 9 o bimutundaikila?

¹⁹ Panyuma ya joja juba ja Yehoba ja kukumya, Satana Diabola ne bademona banji bakebabika mu kalengwa kabula kupela mo bakekalatu kwa kubula kubapo nangwa kintu ne. (Lumwekesho 20:1-3, 7) Kepo bantu bakekala ba lusekelo mu bukalama bwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi Kimo. Zekaliya 14:8, 9 waamba’mba: “Pa joja juba mema a bumi akalupukanga mu Yelusalema; amo akayanga ku kalunga ka ku musela, ne akwabo akayanga ku kalunga ka ku muzhika, akapitanga byonkabyo mayoo ne kisalo. Kepo Yehoba akekala ke mfumu wa pano pa ntanda ponsetu; pa joja juba kukekala Lesa umotu, yenkaye Yehoba, kafwako jizhina jikwabo jikekalako ne.”

²⁰ “Mema a bumi,” nangwa’mba “mukola wa mema a bumi,” abena kwimenako bya bupe Yehoba byo akapa bantu, bikatwajijila kwikalako kufuma ku Bufumu bwa Bumesiasa. (Lumwekesho 22:1, 2) Jibumba jikatampe ja bapopweshi ba Yehoba byo jikapuluka Amagedonyi, jikamwenamo na mambo a kwijifumya mu luzhachisho lwa lufu lwaletele Adama. Ne bafu nabo bakamwenamo mambo bakasangulwa. Ino ikekala ntendekelo ipya ya bukalama bwa Yehoba panopantanda ponse. Bantu panopantanda bakamuyuka Yehoba amba ye Nkambo wa bilengwa byonse kabiji Aye bunketu ye wafwainwa kupopwelwa.

21. Twakebesha kuba ka?

²¹ Byonse byaambile ba Hagai ne Zekaliya kabiji ne byonse byafikizhiwa, byakonsha kwitulengela kutwajijila na kwingila mwingilo ye etupa Lesa ku nzubo yanji ya ku mupashi panopantanda. Byo tukipembelela kyokya kimye mpopwelo ya kine poikekala yalumbuluka, twayai atweba bonse tusambilenga kukebesha Bufumu mu bwikalo bwetu. Zekaliya 8:9 witukambizha’mba: “Maboko enu akose, anweba mu baumvwenga byambo bibaambenga bangauzhi mu ano moba.”

Mubena Kukivuluka Nyi?

• Ñanyi bintu byaubiwenga kala byalengela buku wa kwa Hagai ne buku wa kwa Zekaliya kwingila ano moba?

• Bi ka byo twafunda kwi Hagai ne Zekaliya pa mambo a bintu byo twafwainwa kutangizhangako?

• Byo twafunda byambo biji mu buku wa Hagai ne Zekaliya, mambo ka o twafwainwa kwikela na luketekelo na bikobiwa kulutwe?

[Kipikichala pa peja 15]

Ba Hagai ne Zekaliya batundaikile Bayudea kwingila na muchima yense kuba’mba bakapeshiwe

[Bipikichala pa peja 16]

Nanchi anweba ‘mwateshatu michima yenu ku mazubo enu nyi’?

[Kipikichala pa peja 17]

Yehoba witupesha monka mo alayijile