Mweshai Lwitabilo Lwenu Kupichila Mu Bwikalo Bwenu
“Lwitabilo, umvwe lwabula mingilo, lwafwa, byo luji bunke.”—YAKOBA 2:17.
1. Mambo ka bena Kilishitu batanshi kyo batelejile muchima ku lwitabilo ne ku mingilo?
BENA Kilishitu bonse batanshi bamweshanga lwitabilo lwabo kupichila mu bwikalo bwabo. Mwana wa bwanga aye Yakoba wakambizhe bena Kilishitu bonse amba: “Mwikale ba kwioba mambo, kechi ba kwiomvwatu ne.” Kabiji wanungilepo amba: “Byonka byo afwa mubiji pa kubula mupashi, ne lwitabilo nalo pamo, pa kubula mingilo, lwafwa.” (Yakoba 1:22; 2:26) Byo papichile myaka 35 kufuma po anembejile bino byambo, bena Kilishitu bavula bamwesheshenga lwitabilo kupichila mu mingilo. Bino kya bulandatu ke kya kuba’mba bamo kechi byo byo baubilenga ne. Yesu watakaikile bingi kipwilo kya mu Simulina; pano bino waambijile kipwilo kya mu Saladisa amba: “Nayuka mingilo yobe, ne byo uji na jizhina nobe wi mumi, nanchi wi mufu.”—Lumwekesho 2:8-11; 3:1.
2. Bena Kilishitu bafwainwa kwishikisha amba ka pa mambo a lwitabilo lwabo?
2 Yesu watundaikile boba bajinga mu Saladisa kabiji ne bonsetu batanga bino byambo byanji kuba’mba bafwainwa kutwajijilatu na kutemwa bukine ne kwikala babena kulaba ku mupashi. (Lumwekesho 3:2, 3) Twafwainwa kwishikisha’mba: ‘Nga amiwa mingilo yami iji byepi? Nanchi byubilo byami bimwesha’mba mbena kwingila papela bulume bwami mu kumwesha lwitabilo lwami mu byonse byo nguba, kabiji ne mu mingilo yabula ya busapwishi ne kupwila nyi?’ (Luka 16:10) Twakonsha kwisamba pa mbaji yavula bingi mo twafwainwa kumwesha lwitabilo lwetu, pano bino akitwayai twisambetu pa bijiilo nabiji byo bya bikalako pa masongola a bena Kilishitu.
Bijiilo Byaesakana
3. Nga Baibolo waambapo’mba ka pa mambo a kupwila pamo na kusangalala?
3 Atweba bonse tumvwa bingi bulongo umvwe betwitako ku kijiilo kyanengezhiwa na bena Kilishitu bakwetu. Yehoba ke ‘Lesa wa lusekelo,’ ukeba ne bakalume banji nabo kwikala ba lusekelo. (1 Timoti 1:11) Walengejile Solomone kunemba bino byambo mu Baibolo amba: “Natakaikako kusangalala, mambo kafwako kyo aji nakyo muntu pano panshi ne, kana kuja ne kutoma ne kwisangajika, mambo bino bintu ukayanga nabyo monka mu mingilo yanji mu moba a mweo wanji.” (Musapwishi 3:1, 4, 13; 8:15) Kuno kusangalala kwakonsha kubiwa kimye kisemi kyo kibena kujiila pamo kya kuja nangwa kimye bapopweshi ba kine kyo bapwila pamo.—Yoba 1:4, 5, 18; Luka 10:38-42; 14:12-14.
4. Muntu ubena kunengezha kijiilo wafwainwa kuta muchima pa ka?
4 Umvwe yenu mubena kunengezha kijiilo, mwafwainwa kumona biji lunengezho lwenu, nangwa kya kuba mwaitatu bena Kilishitu bakwenu bacheche ku kya kuja ne kwisamba misambo yawama. (Loma 12:13) Kyanema bingi kumona amba ‘bintu byonse byaubiwa na mushingi,’ kupichila mu lutangijilo lwa ‘maana afuma mwiulu.’ (1 Kolinda 14:40; Yakoba 3:17) Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Nangwa muja, nangwa mutoma, nangwa muba kya byepi nangwa kya byepi, byonse kasa mwibyubila lukumo lwa Lesa. Kabiji kechi mwikale ke ba kwituntulako” ne. (1 Kolinda 10:31, 32) Bintu ka byo twafwainwa kutapo muchima? Kuyukila jimo bino bintu kwakonsha kwimukwasha kumona kuba’mba byonse byo mukobanga anweba ne benyi bo mwaita bibena kumwesha amba muji na lwitabilo.—Loma 12:2.
Kijiilo Kyafwainwa Kwikala Byepi?
5. Mambo ka o kyanemena awa wanengezha kijiilo kulangulukapo umvwe kyakonsheka kupana malwa ne kujizha kijimba?
5 Bantu bavula banengezha bijiilo balangulukapo bingi amba kana kyakonsheka kunengezhapo ne malwa. Malwa kechi o alengela’mba kijiilo kiwame ne. Vulukai kuba’mba Yesu wanengezhezhe kajo ka kuja jibumba jaesakana jaishile koaji. Wavuzhizhe bashinkwa ne masabi. Jishimikila kechi jaambapo amba wanengezhezhe ne malwa ne, nangwa kya kuba wajinga na bulume bwa kuba bino. (Mateo 14:14-21) Umvwe mwanengezha amba pekale ne malwa pa kijiilo, mwafwainwa kwesakanyatu, kabiji mwafwainwa kumona amba paji ne bintonto bya kutoma boba babula kutoma malwa. (1 Timoti 3:2, 3, 8; 5:23; 1 Petelo 4:3) Kechi mwafwainwa kukanjikizha uji yense amba atome bintu “bisumana nobe mulolo” ne. (Byambo bya Mana 23:29-32) Nga ibyepi nyimbo nangwa kwimba? Umvwe po mwapwila paji ne nyimbo, mwafwainwa kusalulula nyimbo yawama bulongo. (Kolose 3:8; Yakoba 1:21) Bena Kilishitu bavula batana kuba’mba kujizha ma Kingdom Melodies nangwa kwimbila pamo ino nyimbo kyuba bingi kilemente. (Efisesa 5:19, 20) Kabiji mwafwainwa kumona amba mawi nao kechi akanza kya kuba ke alengele ne misambo kubula kumvwanyika nangwa kupanga kyongo boba bo mwikala nabo kipikipi ne.—Mateo 7:12.
6. Awa wanengezha kijiilo wakonsha kumwesha byepi amba uji na lwitabilo kimye kya misambo nangwa bintutu bikwabo?
6 Pa kijiilo, bena Kilishitu bakonsha kwisamba pa bintu byapusana pusana, kutanga, nangwa kushimikizhapo byamwekele. Umvwe mwisambo ubena kwisambiwapo kechi wa bwina Kilishitu ne, awa wanengezha kijiilo wafwainwa kumona amba awo mwisambo bamuleka. Kabiji wafwainwa kumona amba muntu umo kechi ye ubena kulolobwelatu ne. Umvwe wamona amba muntutu umo ye ubena kwamba, aye yenka wafwainwa kuyuka mwakwambila kuba’mba bonse ne banyike kumo batendeke kwambapo. Kino kijiilo kikalengela banyike ne bakulumpe bonse kusangalala. Anweba mwaitañana umvwe mwanengezha bintu bulongo, ‘kukokamuchima kwenu kukayukanyikwa’ ku bonse batanwako. (Filipai 4:5) Bakamona amba kine muji na lwitabilo lwakosa, lwitabilo lumweshiwa mu bintu byonse mu bwikalo.
Masongola ne Bijiilo
7. Mambo ka o kikebewa kutapo muchima pa kunengezha masongola ne bijiilo?
7 Kimye kya masongola a bwina Kilishitu ke kimye kya lusekelo bingi. Bakalume ba Lesa bakala, kubikapotu ne Yesu ne baana banji ba bwanga, nabo bayanga umvwe kwaikala bino bimye bya lusekelo ne bijiilo. (Ntendekelo 29:21, 22; Yoano 2:1, 2) Pano bino ano moba, kibena kumwekanyikatu patoka amba pa kunengezha bijiilo nabiji kya masongola kikebewa kutapo bingi muchima pa kubatu amba kikamweshe kukokamuchima. Nangwa byonkabyo, bino bijiilo bya masongola byubiwa mu bwikalo bwa bantu ke bimye bimo bena Kilishitu byo bamwesheshamo lwitabilo lwabo.
8, 9. Byubiwa pa masongola avula bimwesha byepi byambo byo tutanga pa 1 Yoano 2:16, 17?
8 Bantu bavula babula kuyuka Lesa bamonatu kimye kya masongola amba kyo kimye kya kuba bintu bibula kubiwapo ne. Mu magazini umo wa ku Europe, mwanamukazhi umo wasongwelwenga waambile bino byambo kutazha ku masongola anji amba: ‘Twaendelenga mu kalaki ye bakokelenga ku bambili bana, kubikapo ne makalaki akwabo a bambili jikumi na babiji ne kalaki umo wasendele banyimbi. Kabiji kwajinga kajo kanengela bulongo ne nyimbo yakimenge; ine mwane kyawamine bingi. Kwesakana na byonakebelenga, pa jino juba naikele ina mfumu.’
9 Nangwa kya kuba bisho byaenda kupusana pusana monka mwayila byalo, bino byambo bimweshatu patoka byanembele mutumwa Yoano amba: “Byonse biji panopantanda, lwiso lwa mubiji, ne lwiso lwa meso, ne kwitota kwatu kwa buno bumi, kechi byo bya Tata ne, nanchi byo bya panopantanda.” Nanchi kyayilamo bena Kilishitu bakoma ku mupashi kukizhamo kuba bintu pa juba jabo ja masongola kuba’mba bebatentemeshenga nyi? Lunengezho lwabo lwa masongola lwafwainwa kumwesha amba baumvwina lujimuno lwa kuba’mba “aye uba kyaswa muchima wa Lesa ukekala myaka ne myaka.”—1 Yoano 2:16, 17.
10. (a) Pa kuba’mba masongola ekale aesakana, mambo ka o kyanemena kunengezhezha jimo? (b) Bamulume ne mukazhi bafwainwa kufuukulapo byepi pa bo bafwainwa kwitako?
10 Bamulume ne mukazhi bena Kilishitu bafwainwa kumwesha kukokamuchima, kabiji Baibolo wakonsha kwibakwasha kuba bino. Nangwa kya kuba juba ja masongola janema bingi, bena Kilishitu bayuka kuba’mba masongola ke ntendekelotu ya bamulume ne mukazhi babena kutengela bumi bwa myaka ne myaka. Kechi bafundumana na kunengezha amba kijiilo kya masongola kikekale kya nzhinde ya bantu ne. Umvwe bafuukulapo kunengezha kijiilo, babala bitaiwapo ne byo kikekala. (Luka 14:28) Mu bwikalo bwabo bonse bwa bwina Kilishitu, mwanamulume ye mutwe mambo ne binembelo byo byaamba. (1 Kolinda 11:3; Efisesa 5:22, 23) Onkao mambo, musongoshi ye uji na mutembo wa kunengezha kijiilo kya masongola. Bino wafwainwa kwisambila pamo na wamukazhi ye abena kukeba kusongola kuba’mba bayuke kana bantu banga bo baketa ku kijiilo kya masongola. Kechi kyakonsheka kwita balunda nabo bonse ne balongo ne; onkao mambo kikebewa kulangulukapo bingi bulongo. Bano bamulume ne mukazhi bafwainwa kuyuka amba aba bena Kilishitu bamo bo babula kwitako kechi kikebapya ku muchima ne.—Musapwishi 7:9.
‘Mukulumpe wa Kijiilo’
11. ‘Mukulumpe wa kijiilo’ wakonsha kwingila ñanyi mwingilo pa masongola?
11 Umvwe bamulume ne mukazhi bafuukula amba bekale na kijiilo kya masongola, bafwainwa kuba byepi pa kuba’mba kikale kya mushingi? Pa myaka yavula yapitapo, Bakamonyi ba kwa Yehoba bamona kuba’mba kyawama bingi kutongolapo muntu umo byonka byo kyajinga ku kijiilo kyajinga mu Kena kwayile Yesu. Pa oa masongola pajinga ‘mukulumpe wa kijiilo,’ wafwainwa naye wajinga mupopweshi wa Lesa. (Yoano 2:9, 10) Mu jishinda jimotu, musongoshi wafwainwa kutongolapo mulongo mu kipwilo wakoma ku mupashi ne kumupa uno mutembo. Panyuma ya kupituluka mu mutanchi wa musongoshi, mukulumpe wa kijiilo wafwainwa kulondela uno mutanchi kijiilo saka kikyangye kubiwa kabiji ne kimye kya kijiilo.
12. Musongoshi wafwainwa kulangulukapo amba ka pa mambo a kunengezha malwa?
12 Byonka byo kyaambiwapo mu palagalafu 5, bamulume ne mukazhi bamo kechi banengezha malwa pa kijiilo kya masongola ne, mambo bachina kupendwa kyalengela ne kijiilo kine kuwama ne. (Loma 13:13; 1 Kolinda 5:11) Pano bino umvwe banengezhapo ne malwa, musongoshi wafwainwa kumona’mba aesakana. Pa masongola ajinga mu Kena kwaile Yesu pajinga ne binyu, kabiji Yesu naye walengele binyu byawama bingi. Mukulumpe wa kijiilo kya masongola waambile’mba: “Bantu bonse basambila kusolola binyu byawamisha; kabiji kana bantu baubatu tomee, bino kepo basolola byawamatu kacheche: pakuba anweba mwaji kutula byawamisha, pano po po mwibileta.” (Yoano 2:10) Yesu kechi watundaikangapo kupendwa ne, mambo washikilwe kino. (Luka 12:45, 46) Mukulumpe wa kijiilo wakuminye bingi na mambo a mutundu wa binyu byalengele Yesu, mambo ku bijiilo bya masongola amo wamonanga bantu saka bapendwa. (Byubilo 2:15; 1 Tesalonika 5:7) Onkao mambo, musongoshi ne mwina Kilishitu ye atongola amba ye mukulumpe wa kijiilo kya masongola bafwainwa kumona amba aba bonse baiya balondela luno lujimuno lwa kuba’mba: “Kechi mupendwe binyu ne, mo muji bono.”—Efisesa 5:18; Byambo bya Mana 20:1; Hoseya 4:11.
13. Bi ka byo bafwainwa kulangulukapo bamulume ne mukazhi umvwe banengezha amba pa kijiilo pakekale nyimbo, kabiji mambo ka?
13 Byonkatu byo kikala ku bijiilo bikwabo, umvwe mukajizhanga kijimba kechi kyafwainwa kuvumisha kya kuba bantu ke bakankalwe ne kwisamba ne. Mukulumpe mu kipwilo umo waambile amba: “Umvwe ke paye na kufita kimye kya kuba misambo yashina nangwa batendeka kuzha, kimye kimo nyimbo po po ivumisha bingi. Nyimbo yaji kuvumangatu pacheche, itendeka kuvumisha kya kuba ne misambo kwiyumvwa ne. Kimye kya kijiilo kya masongola ke kimye kyawama bingi kya kwisamba. Kileta bingi bulanda umvwe nyimbo yo yonkatu ibena kuvuma!” Mu luno lubaji namo, musongoshi ne mukulumpe wa kijiilo kya masongola baji na mutembo wa kumona amba aba baji ku bijimba kikale mwibateula kya kwibateula nangwa ne, kechi bafwainwa kuvumya nyimbo kya kuba ne matwi keashinke ne. Paulo wanembele amba: “Byonse byo muba, nangwa ki ka, nangwa ki ka, mu byambo nangwa mu byubilo, ubai byonse mu jizhina ja Nkambo Yesu.” (Kolose 3:17) Panyuma ya kijiilo kya masongola, aba bomwaichile umvwe babwela ku mazubo, abya bakavuluka amba nyimbo yavuminenga ya mwesheshenga amba mubena kubila byonse mu jizhina ja Yesu nyi? Byo byo kyafwainwa kwikala.
14. Bena Kilishitu bafwainwa kuvulukanga ka pa byubiwa pa masongola?
14 Kwambatu kine, kijiilo kya masongola kyanengezhiwa bulongo kivulukwa bingi. Kufuma pesongwejile ba Adam ne Edyta papita ne myaka 30, kabiji baambilepo pa masongola amo amba: “Kyaumvwanyikile ne kumvwanyika amba kine masongola a bwina Kilishitu. Kwaimbiwenga nyimbo ya kutota Yehoba ne bintutu bikwabo bya kisangajimbwe. Kechi kwajinga nangwa kutako muchima ku mazha nangwa nyimbo ikwabotu ne. Kyawamine bingi, mambo byonse byaubiwenga kwesakana na mafunde a mu Baibolo.” Ee, bamulume ne mukazhi bafwainwa kuba bintu bimwesha lwitabilo ne mingilo yabo.
Kupana bya Bupe pa Masongola
15. Ñanyi lujimuno lwa mu Baibolo lo twakonsha kwingijisha kimye kya kupana bya bupe pa masongola?
15 Mu byalo byavula balunda ne balongo batemwa kupana bingi bya bupe pa masongola. Umvwe mwanengezha amba mupaneko bupe, bi ka byo mwafwainwa kuvulukanga? Vulukai byambo bya mutumwa Yoano byaamba pa mambo a “kwitota kwatu kwa buno bumi.” Wafwanyikizhe kuno kwitota ku bya ‘panopantanda bibena kupichijila,’ kechi ku bena Kilishitu bamwesha lwitabilo lwabo mu byubilo ne. (1 Yoano 2:16, 17) Kwesakana na byaambile Yoano, nanchi aba babena kwisongola bafwainwa kutongola mazhina a bapana bya bupe nyi? Bena Kilishitu ba mu Makedonya ne Akaya bapaine bya bupe ku balongo babo bajinga mu Yelusalema, pano bino aba bapaine bya bupe kechi bebatongawilenga pa mazhina ne. (Loma 15:26) Bena Kilishitu bapana bya bupe pa masongola bafwainwa kumona amba kechi babena kwitwa pa mazhina ne. Akimonai lujimuno lwa kwa Yesu lwaamba pa kino, luji pa Mateo 6:1-4.
16. Kimye kya kupana bya bupe pa masongola, bamulume ne mukazhi bafwainwa kuchinuzhuka byepi kulengesha bakwabo bumvu?
16 Kutongola mazhina a bapana bya bupe kwakonsha kulengela boba bebipana kutendeka “kwitota” amba bamone bupe bwawama nangwa bufwa mutengo wabaya. Onkao mambo, bena Kilishitu besongola kechi bafwainwa kutongaula mazhina a bapana bya bupe ne, mambo kino kyakonsha kulengesha bumvu boba babula kupana. (Ngalatiya 5:26; 6:10) Pano bino kechi kyatama bamulume ne mukazhi kuyuka wapana bupe ne. Bakonsha kuyuka wapana bo bo bupe kupichila mu kikachi kyaishila pamo na kya bupe, pano bino kechi kutangila mazhina pa bantu ne. Kimye kyo tubena kupota, kupana, ne kutambwila bya bupe pa masongola, atweba bonse twafwainwa kumwesha amba lwitabilo lwetu lubena kwitulengela kuba bintu byawama.
17. Bena Kilishitu bafwainwa kwibikila ñanyi kikonkwanyi pa mambo a lwitabilo ne mingilo yabo?
17 Pa kuba’mba tumweshe lwitabilo lwetu mwavwangwa bintu byavula bingi, kechi kwikalatu bwikalo bwawama, kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu, ne kuya mu mwingilo wa busapwishi ne. Mwane kine atweba bonse twayai tumweshenga lwitabilo mu byonse byo tuba. Ee, twakonsha kumwesha lwitabilo lwetu mu mingilo ‘yalumbuluka,’ kubikako ne byo tuba mu bwikalo bwaambiwapo peulu po.—Lumwekesho 3:2.
18. Byambo biji pa Yoano 13:17 byakonsha kwingijishiwa byepi kimye kya masongola ne bijiilo?
18 Panyuma ya kuba Yesu wamwesha batumwa banji bakishinka kya kumwenako kya kwikepesha byo aovwele maulu abo, waambile’mba: “Inge anweba mwibiyuka bino, mwatokwa inge mwibyuba.” (Yoano 13:4-17) Ano moba mu mapunzha mo twikala kechi kyakonsheka kovwa maulu a muntu, nabiji mwenyi waiya pa nzubo ne. Pano bino byonka byo twafunda mu uno mutwe, kuji bintu bimo byubiwa mu bwikalo mo twakonsha kumwesha lwitabilo ne byubilo byawama, kubikako ne byubiwa pa bijiilo nabiji bya masongola a bwina Kilishitu. Twakonsha kumwesha lwitabilo lwetu kupichila mu kuba byubilo byawama, kikale yetu tubena kusongola nangwa betwitakotu ku masongola, nangwa kampe twatanwa ku kijiilo, twafwainwa kumwesha lwitabilo ne byubilo byawama.
Musakukumbula’mba Ka?
Mwakonsha kumwesha byepi lwitabilo lwenu:
• kimye kyo mubena kunengezha kijiilo?
• kimye kyo mubena kunengezha masongola nangwa kijiilo kya masongola?
• pa kupana nangwa kutambwila bya bupe pa masongola?
[Kipikichala pa peja 18]
Nangwa mwaitatu bantu bacheche, tangijilwainga na ‘maana afuma mwiulu’