Lekai Kipwilo Kitotenga Yehoba
“Nkasolola jizhina jenu ku balongo bami, Mu kipwilo nkemwimbila ya kwimutota.”—BAHEBELU 2:12.
1, 2. Buwame ka buji mu kipwilo, kabiji kyaikelako ka?
MWAPITA bwikalo bwa bantu, mu kisemi mo monkatu bantu mo bakwatankana ne kwikala mutende. Nangwa byonkabyo Baibolo waambapo ne pa kisemi kikwabo kya bantu bavula mwaya ntanda lelo jino bakwatankana ne kwikala mutende. Kino kisemi ke kipwilo kya bwina Kilishitu. Kikale muji mu kino kisemi nangwa ne, mwakonsha kusanta kabiji mubena kusanta bingi pa lunengezho lo apana Lesa kupichila mu kipwilo. Umvwe mupwila pamo na Bakamonyi ba kwa Yehoba, mwakonsha kwitaba’mba kine mupwanañena pamo nabo mu mutende.
2 Kipwilo kechi ke jibumbatu ne. Kabiji kechi ke kimasamasa nangwa kabungwe ka bantu baji na kisho kimo nangwa batemwa bya kukayakaya bapwila pamo ne. Kipwilo kyaikelako kutota Yehoba Lesa. Ino yo ine nkebelo kufumatu ne kukala mambo ne buku wa Masalamo byo aamba. Mu Salamo 35:18 tutangamo’mba: “Amiwa nkemusanchila mu kipwilo kikatampe: Nkemutota mu bantu bavujisha.” Kabiji Salamo 107:31, 32 witutundaika’mba: “Kine, bantu bamutote Yehoba na mambo a lusa lwanji, ne na mambo a mingilo yanji ya kukumya yo ebengijila bantu! Ne mu kipwilo kya bantu namo bamutumbijike.”
3. Kwesakana na byaambile Paulo, kipwilo kingila ñanyi mwingilo?
3 Mwina Kilishitu aye mutumwa Paulo waambilepo pa mwingilo mukwabo wingila kipwilo byo atelele’mba, “nzubo ya Lesa, kyo kipwilo kya Lesa mumi, jo jipanda ne jikinko ja bukine.” (1 Timoti 3:15) Kipwilo ka Paulo kyo aambilengapo papo? Ñanyi mashinda Baibolo mo aingijisha kyambo kya “kipwilo”? Kabiji kipwilo kitukwasha byepi mu bwikalo bwetu ne mu kimye kya kulutwe? Pa kuba’mba tutane mukumbu twayai patanshi tuyuke mashinda Mambo a Lesa mo aingijisha kino kyambo kya “kipwilo.”
4. Nanchi kyambo kya “kipwilo” javula kyaingijishiwa byepi mu Binembelo bya Kihebelu?
4 Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba “kipwilo” kyafuma ku kyambo kilumbulula’mba “konkanai” nangwa “pwilai.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:10; 9:10) Nyimbi wa masalamo waingijishe kyambo kya “kipwilo” kutazha ku bamalaika mwiulu, kabiji kyakonsha ne kwingijishiwa ku jibumba ja bangubabibi. (Salamo 26:5; 89:5-7) Bino javula Binembelo bya Kihebelu bingijisha kyambo kya kipwilo ku bena Isalela. Lesa waambile kuba’mba Yakoba ukekala ‘[kipwilo, NW] kya mikoka ya bantu,’ kabiji ne kino kyamwekele. (Ntendekelo 28:3; 35:11; 48:4) Bena Isalela bebatelele, nangwa’mba bebasalulwile kwikala “kipwilo kya Yehoba,” “kipwilo kya bena Lesa.”—Kubala 20:4; Nehemiya 13:1; Yoshua 8:35; 1 Samwela 17:47; Mika 2:5.
5. Kyambo ka kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “kipwilo,” kabiji kyakonsha kwingijishiwa byepi?
5 Kyambo kipashako kya Kingiliki ke ek·kle·siʹa, kyafuma ku byambo bya Kingiliki bilumbulula’mba “kwiya” ne “kwita.” Kino kyambo kyakonsha kwingijishiwa ku jibumba jabula ja bena Lesa, nabiji “jibumba” jatundaikilwe na Demeteliusa mu kulukuka Paulo mu Efisesa. (Byubilo 19:32, 39, 41) Bino Baibolo wikingijisha kutazha ku kipwilo kya bwina Kilishitu. Mabuku amo atuntulula kino kyambo amba “chechi,” bino buku wa The Imperial Bible-Dictionary washimuna’mba kino kyambo “kechi . . . kilumbulula kishimikwa mwakonkenanga bena Kilishitu na kupopwela ne. Pano bino mu Binembelo bya Kingiliki bya bwina Kilishitu, kyambo kya “kipwilo” kyaingijishiwa mu mbaji ina.
Kipwilo kya Lesa kya Bashingwa
6. Davida ne Yesu baubile ka mu kipwilo?
6 Mutumwa Paulo waingijishe byambo bya kwa Davida biji mu Salamo 22:22 kutazha kwi Yesu ne kunemba’mba: “Nkasolola jizhina jenu ku balongo bami, Mu kipwilo nkemwimbila ya kwimutota. Byonkabyo kyamufwainwe [Yesu] apashañane ne balongo banji mu byonse, akekale ke ñanga mukatampe wa lusa ne wa kishinka mu bintu bya kwa Lesa.” (Bahebelu 2:12, 17) Davida wasapwijile jizhina ja Lesa monka mukachi ka kipwilo kya bena Isalela bakala. (Salamo 40:9) Nangwa byonkabyo, Paulo watazhizhe mwepi byo aambile’mba Yesu wasapwijile jizhina ja Lesa ‘mukachi ka kipwilo’? Kipwilo ka kyo aambilengapo?
7. Mu ñanyi jishinda jitanshi Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki mo byaingijisha kyambo kya “kipwilo”?
7 Byambo byo tutanga pa Bahebelu 2:12, 17 byanema bingi. Bino byambo bimwesha’mba Kilishitu naye wajinga lubaji lwa kipwilo mo asapwijilenga jizhina ja Lesa ku balongo banji. Nanchi bano balongo bajinga bañanyi? Bano bajinga ba “nkunwa ya Abalahama,” ko kuba’mba balongo bashingwa na mupashi ba kwa Kilishitu, “ba kutambulako pamo ku lwito lwa mwiulu.” (Bahebelu 2:16–3:1; Mateo 25:40) Ee, mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, kino kyambo kya “kipwilo” patanshi kyaingijishiwa ku jibumba ja baana ba bwanga ba Kilishitu bashingwa na mupashi. Bano ba 144,000 bashingwa balenga “kipwilo kya babeji banembwa mwiulu.”—Bahebelu 12:23.
8. Yesu waambijile jimo byepi pa mambo a kulengwa kwa kipwilo kya bwina Kilishitu?
8 Yesu waambile’mba kino “kipwilo” kya bwina Kilishitu kikalengwa. Byo kwashajile nobe mwaka umo kuba’mba afwe, wabujile mutumwa Petelo amba: “Anweba mwi ba Petelo, kabiji pa jonka jino jibwe po nkatunga kipwilo kyami, ne binzhilo bya Kalunga kechi bikekishinda ne.” (Mateo 16:18) Ba Petelo ne Paulo baumvwishishetu kuba’mba Yesu jo jajinga jibwe jaambijilwe jimo. Petelo wanembele kuba’mba aba bo bashimika nobe “mabwe omi” a nzubo ya ku mupashi pa “jibwe,” ko kuba’mba pe Kilishitu, bajinga ‘bantu ba kunonkwa kwi Lesa mwine, amba, balondolole byanji byawamisha,’ bya aye yenka wibechile.—1 Petelo 2:4-9; Salamo 118:22; Isaya 8:14; 1 Kolinda 10:1-4.
9. Nanchi kimye ka kipwilo kya Lesa po kyatendekele?
9 Nga bano “bantu ba kunonkwa kwi Lesa” batendekele kimye ka kwikala kipwilo kya bwina Kilishitu? Pajinga pa Pentekosita mu 33 C.E. kimye Lesa kyo aitulwile mupashi wazhila pa baana ba bwanga bapwijile mu Yelusalema. Jonkaja juba Petelo waambile jashi jawama bingi ku jibumba ja Bayudea ne boba baitabijile. Byambo byaambilenga pa lufu lwa Yesu byafikile bavula pa muchima; kino kibalengejile kulapila ne kubatizwa. Baibolo washimuna’mba bantu biumbi bisatu balapijile ne kubatizwa, kabiji baikele lubaji lwa kipwilo kya Lesa kyakomenenga. (Byubilo 2:1-4, 14, 37-47) Kipwilo kyakomenenga mambo Bayudea bavula ne boba baitabijile bayukile kishinka kya kuba’mba bena Isalela ba ku mubiji kechi batwajijile kwikala kipwilo kya Lesa ne. Bena Kilishitu bashingwa bajinga “bena Isalela ba Lesa” ba ku mupashi bo baishile kwikala kipwilo kya Lesa kya kine.—Ngalatiya 6:16; Byubilo 20:28.
10. Bulunda ka buji pakachi ka kwa Yesu ne kipwilo kya Lesa?
10 Baibolo javula wamba pa lupusano luji pakachi ka Yesu ne bashingwa nabiji mu byambo bya kuba’mba na ‘mambo a Kilishitu ne a kipwilo.’ Yesu ye Mutwe wa kino kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa na mupashi. Paulo wanembele’mba Lesa ‘wamupaine [Yesu] amba ekale mutwe wa byonse ku kipwilo, ye mubiji wanji.’ (Efisesa 1:22, 23; 5:23, 32; Kolose 1:18, 24) Lelo jino panopantanda pashalatu bashingwa bacheche ba mu kino kipwilo. Nangwa byonkabyo, twakonsha kuyuka’mba aye Mutwe wabo Yesu Kilishitu wibatemwa. Butemwe bo ebatemwa bwaambiwapo mu Efisesa 5:25 amba: ‘Kilishitu watemenwe kipwilo, ne kwipana mwine na mambo a akyo.’ Wibatemwa mambo baleta kwi Lesa ‘kitapisho kya kutota, ko kuba’mba, bipangwa bya pa bya tunwa byabo bitota jizhina janji’ byonka byaubile Yesu kimye kyo ajinga panopantanda.—Bahebelu 13:15.
Mashinda Akwabo Engijishiwa ku Kyambo kya “Kipwilo”
11. Ñanyi jishinda ja bubiji Binembelo bya Kingiliki bya bwina Kilishitu mo byaingijisha kyambo kya “kipwilo”?
11 Bimye bimo Baibolo wingijisha kyambo kya “kipwilo” kutazha ku kajibumba kacheche, kechi ku jibumba jonse ja ba 144,000 bashingwa balenga “kipwilo kya Lesa” ne. Kya kumwenako, Paulo wanembejile jibumba jimo ja bena Kilishitu amba: “Kechi mwikale ke ba kwituntulako Bayudea, nangwa Bangiliki, nangwa kipwilo kya Lesa ne.” (1 Kolinda 10:32) Ee, kimye kya kala mu Kolinda umvwe mwina Kilishitu wauba byabula kufwainwa, kino kyakonsheshe kutuntwisha bamo. Nanchi kino kyakonsheshe kutuntwisha Bangiliki, Bayudea, nangwa bashingwa kufuma kyokya kimye kufika ne lelo jino nyi? Ine. Onkao mambo kyamwekeshatu’mba mu kino kyepelo “kipwilo kya Lesa” kilumbulula bena Kilishitu bekalako pa kimye kimo. Kimo kimye muntu wakonsha kwamba’mba Lesa ubena kutangijila, kuzhikijila, nangwa kupesha kipwilo, kulumbulula bena Kilishitu bajiko pa kyokyo kimye konse konse ko baji. Nangwa twakonsha kwamba pa lusekelo ne mutende uji mu kipwilo kya Lesa lelo jino, ko kuba’mba bena Kilishitu mwaya ntanda yonse.
12. Ñanyi jishinda ja busatu Baibolo mo aingijisha kyambo kya “kipwilo”?
12 Baibolo waingijisha kyambo kya “kipwilo” mu jishinda ja busatu kutazha ku bena Kilishitu bonse baji mu mpunzha imo. Tutanga’mba: “Kipwilo kya monse mu Yudea ne mu Ngalilea ne mu Samaliya kyamwene mutende.” (Byubilo 9:31) Mu yoya mpunzha mwajinga mabumba a bena Kilishitu avula, pano bino bano bena Kilishitu bonse bajinga mu Yudea, mu Ngalilea ne mu Samaliya batelelwe’mba “kipwilo.” Umvwe twamona pa kibelengelo kya bantu babatizwe pa Pentekosita mu 33 C.E. ne baishile kubatizwa panyuma, kyamweka nobe kwajinga mabumba avula akonkananga kimye kyonse mu Yelusalema. (Byubilo 2:41, 46, 47; 4:4; 6:1, 7) Heloda Agilipa mutanshi walaminenga mu Yudea kufikila ne kimye kyo afwile mu 44 C.E., kabiji kyamwekeshatu patoka mu 1 Tesalonika 2:14 kuba’mba byo kyaubilenga’mba kifikenga mu 50 C.E., mu Yudea mwajinga bipwilo byavula bingi. Onkao mambo umvwe twatanga’mba Heloda “wakolomokele kwibamanyika bamo bamo ba mu kipwilo” kino kyakonsha kulumbulula mabumba avula akonkananga mu Yelusalema.—Byubilo 12:1.
13. Ñanyi jishinda ja buna Baibolo mo aingijisha kyambo kya “kipwilo”?
13 Jishinda ja buna jayukanyikwa ku bavula mwaingijishiwa kino kyambo kya “kipwilo” jitazha ku bena Kilishitu balenga jibumba jimo. Paulo watongwele “bipwilo bya mu Ngalatiya.” Mu kyokya kibunji kikatampe kya bena Loma mwajinga bipwilo byavula. Paulo waingijishe bimye bibiji kyambo kya “bipwilo” kutazha ku bipwilo byajinga mu Ngalatiya, kuvwangakotu ne byobya byajinga mu Antioka, Delebe, Lisitila ne mu Ikonyuma. Bakulumpe mu kipwilo nangwa’mba bakalama bafikizhe bikebewa mu Baibolo batongwelwenga mu bino bipwilo. (1 Kolinda 16:1; Ngalatiya 1:2; Byubilo 14:19-23) Kwesakana na Binembelo, bino byonse byajinga “bipwilo bya Lesa.”—1 Kolinda 11:16; 2 Tesalonika 1:4.
14. Mu byambotu bicheche, twakonsha kwambapo’mba ka pa mambo a byaingijishiwa kyambo kya “kipwilo”?
14 Bimye bimo, mabumba aiyanga ku kupwila kwa bwina Kilishitu akepele kyakuba akonsheshetu kukwana mu nzubo ya mulongo. Nangwa byonkabyo, ano mabumba acheche atelwanga amba “bipwilo.” Bipwilo bimo byo twayuka byapwilanga mu mazubo a ba Akwila ne Pilisila, Nyimfwasa, ne Filemonyi. (Loma 16:3-5; Kolose 4:15; Filemonyi 2) Kino kyafwainwa kwikala ke kya kutundaika bipwilo bicheche bya ano moba kampe bipwilatu kimye kyonse mu nzubo ya mulongo. Yehoba wibiyukile bino bipwilo byajinga bicheche mu kitota kya myaka kitanshi, ne lelo jino napotu wibiyuka, kabiji wibitangijila ne kwibikwasha na mupashi wanji.
Bipwilo Bimutota Yehoba
15. Mu kitota kya myaka kitanshi mupashi wazhila waingijilenga byepi mu bipwilo bimo?
15 Byonka byo kyaambiwapo kala pa mambo a kufikizhiwa kwa Salamo 22:22, Yesu watotelenga Lesa mukachi ka kipwilo. (Bahebelu 2:12) Baana banji ba bwanga ba kishinka nabo bafwainwe kumutotanga Lesa. Mu kitota kya myaka kitanshi, bena Kilishitu ba kine byo bashingilwe na mupashi wazhila baishile kwikala ke baana ba Lesa ne balongo ba kwa Kilishitu, kabiji mupashi wazhila wakwashishenga bamo kwingilako ne mingilo ikwabo. Batambwijile bya bupe bya ku mupashi. Bya bupe bimo bya uno mupashi byajinga bya kwamba na milangwe nangwa’mba na maana, kwikala na bulume bwa kubuka nangwa’mba kwaula, ne kwambila mu njimi yo babujile kuyuka abo bene ne.—1 Kolinda 12:4-11.
16. Bino bya bupe bya mupashi byaingijile mwingilo ka umo?
16 Pa mambo a kwambila mu njimi, Paulo waambile’mba: ‘Nkemba na mupashi, kabiji nkemba na maana pamo.’ (1 Kolinda 14:15) Wayukile kuba’mba kyanema bingi bakwabo nabo kumvwa byambo byo aambilenga pa kuba’mba bafunde. Paulo wakebeshe bingi kutotanga Yehoba mukachi ka kipwilo. Watundaikile bakwabo bajinga na bya bupe bya mupashi amba: “Sakishai mukijishemo mu kukomesha kipwilo,” ko kuba’mba bipwilo mwamweshiwenga bino bya bupe. (1 Kolinda 14:4, 5, 12, 23) Ee kya kine, Paulo watemenwe bingi bipwilo, mambo wayukile’mba bena Kilishitu ba mu kipwilo kimo kimo bafwainwe kwikala na mashuko a kutota Lesa.
17. Twafwainwa kuyuka ka pa mambo a bipwilo lelo jino?
17 Yehoba wakitwajijila kwingijisha bipwilo kabiji ne kwibikwasha. Ubena kupesha jibumba ja bena Kilishitu bashingwa lelo jino. Kino kibena kumwekela mu kajo ka ku mupashi kavula kabena kwiyowa bantu ba Lesa. (Luka 12:42) Ubena kupesha bulongo bwetu bwa ntanda yonse. Kabiji ubena kupesha ne bipwilo mo tutota Mulenga wetu kupichila mu byubilo ne byambo byawama bikosesha lwitabilo lwa bakwetu. Mu bino bipwilo, mo mo tufunda kutota Lesa nangwatu pa bimye bikwabo byo tubena kubula kupwila.
18, 19. Bena Kilishitu bakishinka baji mu bipwilo byonse bakebesha kuba ka?
18 Vulukai kuba’mba mutumwa Paulo watundaikile bena Kilishitu mu bipwilo bya mu Filipai, ne mu Makedonya amba: ‘Nalomba ne kino namba, kasa mwayula na bipangwa bya bololoke, bishila mwi Yesu Kilishitu, mu kumuletela Lesa lukumo ne lutotelo.’ Kino kyavwangilemo kusapwila pa lwitabilo lwabo mwi Yesu ne pa luketekelo lwabo lwawama ku bantu babujile kwikala bena Kilishitu. (Filipai 1:9-11; 3:8-11) Byonkabyo Paulo watundaikile ne bena Kilishitu bakwabo amba: “Monka mwi [Yesu] tuletenga kitapisho kya kutota Lesa moba onse, ko kuba’mba, bipangwa bya pa bya tunwa byetu bitota jizhina janji.”—Bahebelu 13:15.
19 Abya ne anweba mwikala ba lusekelo mu kutota Lesa “mu kipwilo,” byonka byaubile Yesu, ne kwingijisha bya tunwa byenu mu kutota Yehoba ku bantu bakyangye kuyuka ne kutendeka kumutota nyi? (Bahebelu 2:12; Loma 15:9-11) Mukumbu wetu waimena pa byo tulanguluka pa mwingilo wingila kipwilo kwesakana na mwayila nkebelo ya Lesa. Mu mutwe walondelapo, tukesamba pe Yehoba byo abena kutangijila ne kwingijisha kipwilo kyetu kabiji ne kumona mwingilo wingila kipwilo mu bwikalo bwetu lelo jino.
Mukivuluka Nyi?
• Nanchi “kipwilo kya Lesa” kyalengwa na bena Kilishitu bashingwa kyatendekele byepi?
• Ñanyi mashinda asatu akwabo Baibolo mo aingijisha kyambo kya “kipwilo”?
• Ba Davida, Yesu, ne bena Kilishitu ba mu kitota kya myaka kitanshi baubilepo ka mu kipwilo, kabiji kino kyafwainwa kwitulengela kuba ka?
[Kipikichala pa peja 9]
Yesu waajile kitendekesho kya ñanyi kipwilo?
[Kipikichala pa peja 10]
Mabumba a bena Kilishitu apwilanga pamo, byo byajinga “bipwilo bya Lesa”
[Kipikichala pa peja 12]
Byonka biji bena Kilishitu mu Benin, ne atweba twakonsha kutota Yehoba mukachi ka bipwilo