Bakapanganga Bipangwa Bya Ku Mupashi Mu Bukote Bwabo
“Bajimbwa mu nzubo ya Yehoba . . . Bakapanganga bipangwa mu bukote bwabo.”—SALAMO 92:13, 14.
1, 2. (a) Bukote bulumbulula ka? (b) Binembelo byalaya’mba ka pa mambo a bintu byatama byubiwa na mambo a bundengamambo bwa kwa Adama?
UMVWE mwalanguluka pa kyambo kya bukote, ki ka kiya mu milanguluko yenu? Abya mulanguluka pa kikoba kyauba mikafi nyi? Kubula kumvwisha nyi? Inyi mubiji wakokelela? Nangwa abya mulanguluka pa “moba atama” aambiwapo mu Musapwishi 12:1-7 nyi? Umvwe byo byo mulanguluka, kyanema bingi kuyuka’mba byambo byanembwa mu Musapwishi kitango 12 byaamba pa bukote kuba’mba kechi yo yajinga nkebelo ya Mulenga wetu Yehoba Lesa ne, bino amba bundengamambo bwa kwa Adama bo bwalengela bino kwikalako.—Loma 5:12.
2 Kwikala mukote kechi jifingo ne, mambo monka muya myaka ne muntu naye mo mo ayila na kukoma. Kukoma mu kimino ne mu maana ke bintu byawama bingi ku bilengwa byonse byumi. Bintu byonse byatama byo tumona mu ntanda lelo jino byaubiwa na mambo a bundengamambo ne bumbulwakoloka pa myaka biumbi bitanu na kimo yapitapo katatakatu bikafumishiwepo, ne bantu bonse ba lukokelo bakeyowa bumi bwakubula misongo ya mu bukote ne lufu. (Ntendekelo 1:28; Lumwekesho 21:4, 5) Pa kyokya kimye, ‘kafwako nangwa umo ukekala mu yewa muzhi ukamba’mba: Nakolwa, ne.’ (Isaya 33:24) Bakote bakekala na “bulume bwa bunsongwalume” ne mibiji yabo ‘ikaluka pamo nobe ya banyike.’ (Yoba 33:25) Nangwa byonkabyo ano moba bonse bafwainwa kutwajijila na kukoyoka na bundengamambo bo twaswana kwi Adama. Pano bino bakalume ba Yehoba bapeshiwa mu mashinda amo nangwa kya kuba bakota.
3. Mu ñanyi mashinda bena Kilishitu mo bakonshesha ‘kupanganga bipangwa mu bukote bwabo’?
3 Mambo a Lesa etulaya’mba: “Bajimbwa mu nzubo ya Yehoba . . . bakapanganga bipangwa mu bukote bwabo.” (Salamo 92:13, 14) Mu ñambilo ya kifwanyikizho, nyimbi wa masalamo waamba bukine bwanema bingi bwa kuba’mba, bakalume bakishinka ba Lesa bakonsha kutwajijila kukoma ku mupashi nangwa kya kuba bakota. Bya kumwenako bya mu Baibolo ne bya ano moba bimwesha’mba kine.
“Wabujilenga Kulupuka”
4. Ngauzhi wa Lesa wamukazhi aye Ana wipaine byepi kwi Lesa mu bukote bwanji, kabiji wapeshiwe byepi?
4 Akimonai kya kumwenako kya ngauzhi wa Lesa wamukazhi Ana wajingako mu kitota kya myaka kitanshi. Byo afikizhe myaka ya kusemwa 84, “wabujilenga kulupuka mu nzubo ya Lesa, kasa engijila Lesa na kuzhikilwa na nzala ne kulomba bufuku ne mute.” Ana kechi kyamupelejile kwikala mu nzubo ya Lesa ne, mambo shanji wajinga wa “mu mukoka wa Ashela” kabiji kechi wajinga mwina Levi ne. Akifwanyikizhai byo ebikileko kuba’mba atanwenga pa nzubo ya Lesa pa juba pa juba lukelo ne mabanga na kimye kya muntuwa muntuwa. Ana wapeshiwe na mambo a kwipana kwanji. Wimwenejile mwine na meso anji kimye ba Yosefwa ne Maliya kyo baletele Yesu sa akiji lukeke ku nzubo ya Lesa na kumupana kwi Yehoba kwesakana na mwaambijile Mizhilo. Ana byo amwenetu Yesu bebelwa “kapopwele Lesa, ne kwibambila mambo awama bonse baketekelenga bukuzhi bwa Yelusalema.”—Luka 2:22-24, 36-38; Kubala 18:6, 7.
5, 6. Mu ñanyi mashinda lelo jino bakote bavula mo bamweshesha muchima wajingapo na Ana?
5 Byonka byaubanga Ana, ne bakote bavula lelo jino batanwa ku kupwila kimye kyonse, balomba na mukoyo kuba’mba mpopwelo ya kine iyenga palutwe, kabiji bakeba bingi kusapwila mambo awama. Mulongo umo uji na myaka ya kusemwa 80 utanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu kimye kyonse na mwina kwanji waambile’mba: “Kutanwa ku kupwila kyaalukatu ke kisho kyetu. Kechi tukebatu nangwa kuya kukwabo ne. Tukebatu kwikala pamo na bantu ba Lesa. Po po twikala bakasuluka.” Byo kyaikalapo kya kumwenako kyawama ku bonse!—Bahebelu 10:24, 25.
6 Mwanamukazhi umo wafwilwa mwina Kilishitu wa myaka ya kusemwa ya mu ma 80 wa jizhina ja Jean waambile’mba: “Umvwe pajipo mingilo imo ya ku mupashi ibena kukebewa kwingijiwa, kabiji ne amiwa nafwainwa kwingilako yoyo mingilo, ntemwa bingi kwingilako.” Watwajijila kwamba’mba: “Bimye bimo ngikala bingi na bulanda. Pano nga mambo ka bantu bonji nabo kyo bafwainwa kwikela na bulanda umvwe amiwa naikala na bulanda?” Kino kyamulengejile kulanguluka’mba aye ku byalo bikwabo na kutundaikwa ku mupashi. Pa lwendo lo ayile katatakatu papo waambijile bo ailenga nabo amba: “Kechi mbena kukeba kutamba bya kutambatamba ne; mbena kukeba kuya mu mwingilo wa mu bujimi!” Nangwa kya kuba Jean kechi wayukile mulaka wa ku yoya mpunzha ne, walengejile bantu kwikala na mujojo wa kufunda Baibolo. Kabiji waingijile myaka yavula bingi na kipwilo kyakebewenga bukwasho nangwa kya kuba kino kyakebewenga kufunda mulaka ungi ne kwenda awala umo pa kuba’mba afike ku kipwilo.
Bambakanai ku Mupashi
7. Mu myaka ya bukote bwanji Mosesa wakebeshe byepi kutwajijila kukosesha bulunda bwanji na Lesa?
7 Muntu uya na kuyuka bintu monka muya moba. (Yoba 12:12) Pano bino kukoma ku mupashi kechi kwiyatu na mambo a kuba’mba muntu uji na myaka yavula ya kusemwa ne. Onkao mambo, mu kifulo kya kuketekelatu mu bintu byo bayukila jimo, bakalume bakishinka ba Lesa beseka na ngovu ‘kunungako ku kufunda kwabo’ monka mukuya kwa myaka. (Byambo bya Mana 9:9) Mosesa wajinga na myaka ya kusemwa 80 kimye kyo bamupele mwingilo kwi Yehoba. (Kulupuka 7:7) Mu oa moba umvwe muntu waikala na ino myaka bamumonanga’mba wakoma bingi, mambo Mosesa wanembele’mba: “Kikonkwanyi kya myaka yetu yo myaka makumi atanu na abiji, kabiji . . . na mambo a kukosa ke myaka makumi atanu na isatu.” (Salamo 90:10) Nangwa byonkabyo, Mosesa kechi wamwene’mba wakonsheshe kukankalwa kufunjilapo bintu bikwabo ne. Panyuma ya kwingijila Lesa myaka yavula mu mbaji yapusana pusana ne kwingilatu mingilo yanema, Mosesa wamusashijile Yehoba amba: “Mumbule mashinda enu namba ngyuke byo muji.” (Kulupuka 33:13) Mosesa wakebeshe bingi kutwajijila kukosesha bulunda bwanji na Yehoba.
8. Danyela waikajile byepi wabambakana ku mupashi mu myaka yanji ya mu ma 90, kabiji bi ka byafuminemo?
8 Ngauzhi Danyela naye byo afikizhe myaka ya kusemwa mu ma 90, watwajijile na kufunda binembelo byazhila. Bintu byo aishile kuyuka “mu mabuku” o afundangamo kuvwangakotu ne mabuku nabiji Bena Levi, Isaya, Yelemiya, Hoseya, ne Amosi, byamutundaikile kukeba Yehoba kupichila mu lulombelo. (Danyela 9:1, 2) Alwa lulombelo lwakumbwilwe na byambo byaambilenga pa kwiya kwa kwa Mesiasa ne pa kwikalako kwa mpopwelo ya kine.—Danyela 9:20-27.
9, 10. Bamo baubapo byepi pa kuba’mba bakose ku mupashi?
9 Byonka byajinga ba Mosesa ne Danyela, ne atweba twafwainwa kwikala babambakana kupichila mu kuta muchima ku bintu bya ku mupashi. Bantu bavula byo byo babena kuba. Mukulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu wa jizhina ja Worth uji na myaka ya kusemwa ya mu ma 80, kechi ukeba kushajilamo kuja kajo ka ku mupashi kanengezhiwa na ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ ne. (Mateo 24:45) Waamba’mba: “Natemwa bingi bukine, kabiji nasekela bingi pa kumona bukine byo bubena kuya na kusama.” (Byambo bya Mana 4:18) Ba Fred nabo baingila mu mwingilo wa kimye kyonse kukila pa myaka 60, batana kuba’mba batundaikwa bingi inge babena kwisamba na bakwabo ba mu lwitabilo misambo ya mu Baibolo. Baamba’mba: “Mvuluka bingi bintu biji mu Baibolo. Ne anweba umvwe mukeba kuvulukanga bintu biji mu Baibolo taingako muchima, kabiji umvwe bintu byo mwafunda byaikala ke ‘musango wa byambo byalumbuluka,’ ko kuba’mba mwaumvwa mwatala bishinka. Mwakonsha kumona kishinka kimo kimo byo kingila.”—2 Timoti 1:13.
10 Muntu inge wakota kechi kilumbulula’mba wakonsha kukankalwa kufunda bintu bikwabo nangwa kumvwa mwatala bintu byakosa ne. Bantu bafikizha myaka ya kusemwa ya mu ma 60, 70, ne 80 bayuka kutanga ne kunemba, ne kufundatu milaka ingi. Bakamonyi ba kwa Yehoba bamo bauba bino kuba’mba basapwilenga mambo awama ku bantu ba mitundu yapusana pusana. (Mako 13:10) Ba Harry ne bena kwabo bajinga na myaka ya kusemwa ya mu ma 60 basajilepo kukwasha ku mpunzha ko bamba mulaka wa ki Portuguese. Ba Harry baambile’mba: “Twayai twibikekotu, mambo mwingilo wa kwingila mu bukulumpe washupa bingi.” Na mambo a kwibikako kwabo, batendekele kufunjisha mafunjisho a Baibolo mu mulaka wa ki Portuguese. Pabapite ne myaka yavula, luno bamba ne majashi pa kupwila kwa nkambi mu uno yenka mulaka.
11. Mambo ka o twafwainwa kwisambilapo pa mingilo yaingila bakikulumpe bamo mu bukishinka?
11 Nangwa byonkabyo, kechi bonse baji na butuntulu bwa mubiji nangwa bwikalo bwakonsha kwibalengela kuba bino bintu byaambiwapo ne. Pano mambo ka o twafwainwa kwisambilapo pa mingilo yaingila bakikulumpe bamo? Kechi kibena kulumbulula amba bonse bafwainwa kwingila mingilo intutu imo ne. Ke kulondelatu byonka byaambile mutumwa Paulo byo anembejile bena Kilishitu ba Kihebelu pa mambo a bakulumpe mu kipwilo amba: “Langulukai ku mpelo ya bwikalo bwabo ne kulonda lwitabilo lwabo.” (Bahebelu 13:7) Umvwe saka tulanguluka pa bino bya kumwenako bya bantu baswikwa na mwingilo, twakonsha kutundaikwa bingi kulonda lwitabilo lwakosa lwalengela bano bakikulumpe kutwajijila mu mwingilo wa Lesa. Ba Harry luno baji na myaka ya kusemwa 87 balumbulula kibatundaika amba, “Nkebesha bingi kwingijisha bulongo myaka yami yashalako ne kwingila papela bulume bwami mu mwingilo wa Yehoba.” Ba Fred baambiwapo kala batana bingi lusekelo mu kwingila mwingilo wabo wa pa Betele. Baamba’mba, “Mwafwainwa kukebapo mashinda amo awama a kwingijilamo Yehoba ne kutwajijila.”
Koselaimo Nangwa Mubena Kupita mu Makatazho
12, 13. Bazilai wamwesheshe byepi munema wa kunemeka Lesa nangwa kya kuba wakomene?
12 Makatazho eya mu bukulumpe akonsha kushupa bingi. Pano bino muntu wakonsha kumwesha munema wa kunemeka Lesa nangwa kya kuba ubena kupita mu makatazho. Bazilai mwina Gileada ye wa kumwenako wawama bingi. Byo afikizhe myaka ya kusema 80, watambwijile Davida ne nzhita yanji ne kwibapa kajo ne mwakulaala kimye kyasatukile Abisalomo. Kimye Davida kyo abwelelenga ku Yelusalema, Bazilai wamushinjikinye pamo na jibumba janji ne kukamufikizha ku mukola wa Yodano. Davida wamulayile Bazilai kuya na kukekalanga nanji. Nga Bazilai wakumbwile’mba ka? Wakumbwile’mba: ‘Amiwa lelo nji na myaka makumi atanu na asatu; amiwa kalume wenu nakonsha kumvwa byatobala ne byasamuka pa kuja ne pa kutoma nyi? nakonsha kumvwa kwimba kwa banyimbi ba balume ne ba bakazhi nyi? . . . Pakuba talai kalume wenu uno Chimuhamu, mulekai abuke pamo ne anweba nkambo yami mfumu; kabiji mukamubile kyonka kyo mwatemwa anwe bene.’—2 Samwela 17:27-29; 19:31-40.
13 Nangwa kya kuba Bazilai wakomene, bino waingijile papelele bulume bwanji mu kukwasha yewa mfumu watongwelwe na Yehoba. Kechi wazhingijile ne nangwa kya kuba wayukile kuba’mba bulume bwa kutompa byatobala nangwa byasamuka ne bulume bwa kumvwa byakepele. Bazilai byo afukwile na muchima wanji yense kuba’mba mfweto ipanwe kwi Chimuhamu, wamwesheshetu patoka kuba’mba wajinga muntu wawama. Byonka byajinga Bazilai, ne bakikulumpe bavula lelo jino nabo bamwesha muchima wawama wa bumpanyi. Bengila papelela bulume bwabo mu kutundaika mpopwelo ya kine, byo bayuka kuba’mba ‘bitapisho byabo bitota Lesa.’ Byo twashukwapo kwikala na bano bantu bakishinka!—Bahebelu 13:16.
14. Myaka ya bukote bwa kwa Davida yalengela byepi byambo byanembwa mu Salamo 37:23-25 kwikala byanema?
14 Nangwa kya kuba bwikalo bwa kwa Davida bwapimpwilwe bimye byavula pa kupitapo myaka, wasuminijilwe kuba’mba Yehoba utwajijila na kulama bakalume banji bakishinka. Ku mpelo ya bwikalo bwanji, Davida wanembele lwimbo utelwa lelo jino amba Salamo 37. Akifwanyikizhai Davida byo aimbilenga na lusekelo pa jisense bino byambo bya kuba’mba: ‘Yehoba ye wikajika bulongo kwenda kwa muntu; Kabiji usangalelamo mu jishinda janji. Nangwa wapona kechi ukaponenena ne; Mambo Yehoba wamukwachijila na kuboko kwanji. Najinga mwanyike, pano kanji mukote; Byonkabyo kechi namwenepo waoloka walekelelwa ne, nangwa baana banji saka balomba kajo ne.’ (Salamo 37:23-25) Yehoba wikimwene kwikala kyalumbuluka kunemba myaka ya bukote bwa kwa Davida mu uno salamo. Bino byambo byaamba pa bukote bwanji bileta bingi lusekelo!
15. Yoano wajinga byepi wa kumwenako wawama wakishinka nangwa kya kuba bwikalo bwanji bwapimpwilwe ne kukoma?
15 Mutumwa Yoano ye wa kumwenako mukwabo wajinga wa kishinka nangwa kya kuba bwikalo bwanji bwapimpwilwe ne kukoma. Panyuma ya kwingijila Lesa myaka pepi na 70, Yoano bamukashile pa jikuji ja Patamosa “na mambo a mambo a Lesa ne a busapwishi bwa Yesu.” (Lumwekesho 1:9) Nangwa byonkabyo mwingilo wanji kechi wapwile ne. Byambo byonse biji mu Baibolo byo anembele Yoano wibinembele mu myaka yanji yapeleleko. Byo akijinga pa Patamosa, bamumwesheshe Lumwekesho lwa kukumya lo anembele bulongo. (Lumwekesho 1:1, 2) Kyayukanyikwa kuba’mba bamufumishe mu kaleya kimye kyalaminenga Nerva mu Bufumu bukatampe bwa bena Loma. Panyuma ya bino, byo kyaubile’mba kifikenga mu 98 C.E., saka afikizha myaka nobe 90 nangwa 100, Yoano wanembele Mambo awama ne makalata asatu atelwa na jizhina janji.
Bya Kumwenako Byawama bya Bantu Bachinchikile
16. Aba bakankalwa kwamba bulongo bamwesha byepi kwipana kwabo kwi Yehoba?
16 Makatazho akonsha kwishila mu mashinda apusana pusana. Kya kumwenako, bamo bantu kibakatazha bingi pa kubatu’mba bambe. Pano bino bamusanchila bingi Lesa pa butemwe ne lusa lwanji. Nangwa kya kuba bakankalwa kwamba bulongo, bino mu michima yabo bamba kwi Yehoba amba: “Kine, buku wenu wa mizhilo byo namutemwisha! I ye ye ndanguluka juba jonse.” (Salamo 119:97) Yehoba wayuka boba ‘balanguluka [pa] jizhina janji,’ kabiji wibasanchila bingi pa kumona byo bapusana na bantu bavula babula kwenda mu mashinda anji. (Malakai 3:16; Salamo 10:4) Byo kitekeneshapo kuyuka’mba milanguluko ya mu michima yetu yaitabilwa kwi Yehoba!—1 Byambo bya Moba 28:9; Salamo 19:14.
17. Ñanyi mashuko anema amwenamo bakalume ba Yehoba baingila myaka yavula?
17 Twafwainwa kulabijila kuba’mba aba baingijila Yehoba mu bukishinka pa myaka yavula bapeshiwa bingi na mashuko akonsha kubula kutanyiwa mu jishinda jiji jonse ne. Ano mashuko ke bya kumwenako byabo byawama byo bachinchika. Yesu waambile’mba: “Mu kutekanya [kuchinchika] kwenu mo mukamwena myeo yenu.” (Luka 21:19) Kuchinchika kwakonsha kulengela muntu kwikala na bumi bwa myaka. Anweba ‘mwauba kyaswa muchima wa Lesa’ kabiji mwaikala bakishinka mu bwikalo bwenu ketekelai kimye kya kulutwe kyo mukatambula “kyalayilwe.”—Bahebelu 10:36.
18. (a) Yehoba usangalela mu kumona ka pa mambo a bakikulumpe? (b) Mu mutwe walondelapo tukesambapo ka?
18 Yehoba wanemeka bingi mingilo yenu yo mwingila na muchima yense kikale yavula nangwa icheche. Nangwa kya kuba “bumuntu bwetu bwa mubiji” bubena kuya na kukoma, “bumuntu bwetu bwa mukachi” bwakonsha kuwamishiwanga pa juba pa juba. (2 Kolinda 4:16) Kafwakotu ne kuzhinauka ne kuba’mba Yehoba wimusanchila bingi pa mingilo yonse yo mwaingila pa myaka yapitapo. Kabiji kyamwekeshatu patoka amba nangwatu luno Yehoba wimusanchila bingi pa mingilo yo mubena kwingijila mu jizhina janji. (Bahebelu 6:10) Mu mutwe walondelapo, tukesambapo pa mfweto ya myaka iji mu kwikala bakishinka.
Musakukumbula’mba Ka?
• Ana waikala byepi wa kumwenako bakikulumpe ba bwina Kilishitu lelo jino?
• Mambo ka bukote kyo bwakonsha kubula kulengela muntu kwingila mingilo?
• Bakikulumpe bakonsha kutwajijila byepi kwikala na moyo wa kwakamwa Lesa?
• Yehoba umona byepi mingilo imwingijila bakikulumpe?
[Bipikichala pa peja 25]
Bakikulumpe bavula baikala bakumwenako bawama bingi mu kutanwa jonse ku kupwila, kusapwila na mukoyo, ne kukebesha kufunjilapo bikwabo