Bakikulumpe Banema Bingi mu Bulongo Bwetu bwa Bwina Kilishitu
‘Bajimbwa mu nzubo ya Yehoba bakoba bulongo. Bakapanganga bipangwa mu bukote bwabo.’—MASALAMO 92:13, 14.
1. Nga bantu bavula bamona byepi bakikulumpe?
YEHOBA watemwa bakalume banji bonse bakishinka kubikako ne bakikulumpe. Bino, kwesakana na kupesa pesa kwaubiwe mu kyalo kya United States, kyatanyiwe kuba’mba pa mwaka pa mwaka bakikulumpe bafika pepi nobe 500,000 bebakabisha bingi nangwa kwibalengulula. Masawakya a byonkabye kufuma mwaya ntanda yonse amwesha kuba’mba kukabisha bakikulumpe ke lukatazho lwakumbanatu konse konse. Kipamo kimo kyaambile’mba kine kintu kilengela luno lukatazho ke “mulanguluko ujipo na bavula. . . wa kuba’mba bakikulumpe bapwa nkito, kafwako ne kyo babena kubapotu ne, kabiji bapanatu nkito ya kwibasunga.”
2. (a) Yehoba umona byepi bakalume banji bakikulumpe bakishinka? (b) Ñanyi ndondolwelo isangajika bingi yotutana mu Masalamo 92:12-15?
2 Yehoba Lesa wanemeka bingi bakalume banji bakikulumpe bakishinka. Aye wata muchima pa “bumuntu bwetu bwa mukachi” ko kuba’mba bumupashi bwetu, kechi pa bukoke bwa mubiji wetu ne. (2 Kolinda 4:16) Mu Byambo byanji, Baibolo, tutanamo mulaye walondelapo usangajika bingi wa kuba’mba: ‘Mololoke ukoba bulongo pamo nobe kambiji: Ukakoma nobe sida wa ku Lebanoni. Bajimbwa mu nzubo ya Yehoba bakoba bulongo mu bipango bya Lesa wetu. Bakapanganga bipangwa mu bukote bwabo: Bakayula na mema saka batalalatu, mu kumwesha’mba, Yehoba ye waoloka.’ (Masalamo 92:12-15) Kwisamba ne kulangulukapo pa ano mavesi kusa kumwesha mbaji yanema anweba bakikulumpe yo mwakonsha kunungako ku bulongo bwa bwina Kilishitu.
“Bakapanganga Bipangwa mu Bukote Bwabo”
3. (a) Mambo ka baoloka kyo bebesakenya ku bichi bya kambiji? (b) Nga bakikulumpe bakonsha ‘kupanga byepi bipangwa mu bukote bwabo’?
3 Nyimbi wa masalamo waesakanya baoloka ku bichi bya kambiji ‘byajimbwa mu bipango bya Lesa wetu.’ Batwajijila ‘kupanga bipangwa mu bukote bwabo.’ Nanchi kechi mwaswa kuba’mba uno ke mulanguluko ukoseshañana ne nyi? Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bichi bya kambiji bya buuya kabiji byaoloka byo byamwekanga mu bipango bya bantu ba mu byalo bya Kumusela. Kununga pa buuya bwabyo, bichi bya kambiji byanemene bingi na mambo a kupanga bipangwa byavula kabiji bichi bimo byapanganga kukilaila ne pa myaka kitota kimo.a Ne anweba inge mwatwajijila kwikala bakosa mu bupopweshi bwa kine, mwakonsha kutwajijila na ‘kupanga bipangwa mu mingilo yonse yawama.’—Kolose 1:10.
4, 5. (a) Ñanyi bipangwa byanema bena Kilishitu byo bafwainwa kupanganga? (b) Ambai bya kumwenako bya mu Binembelo bya bakikulumpe bapangile “bipangwa bya pa bya tunwa.”
4 Yehoba ukeba bena Kilishitu kupanga “bipangwa bya pa bya tunwa” ko kuba’mba, byambo bya kumutota aye ne nkebelo yanji. (Bahebelu 13:15) Nanchi kino kingila ne kwi anweba bakikulumpe nyi? Ee.
5 Mu Baibolo muji bya kumwenako bya bakikulumpe bashimwinenga jizhina ne nkebelo ya Yehoba kwakubula moyo. Mosesa wakijile pa “myaka makumi atanu na abiji” kimye Yehoba kyoamutumine kwikala ngauzhi kabiji ne wa kumwimenako wanji. (Masalamo 90:10; Kulupuka 4:10-17) Bukote kechi bwa mulengejile ngauzhi Danyela kubula kushimuna mambo a bumfumu bwa Yehoba kwakubula moyo ne. Danyela kampe wajinga mu myaka ya mu ma 90 kimye Beleshaza kyo amwichile kwiya na kulumbulula binembelo byanembelwe pa lubumbulu byabujilwe kuyukanyikwa ne mo byatajile ne. (Danyela, kyapitala 5) Ibyepi pa mutumwa wakikote Yoano? Kumpelo ya bwikalo bwa mwingilo wanji wa kishinka, watailwe mukaleya pa jikuji ja Patamosa na mambo “a mambo a Lesa ne a busapwishi bwa Yesu.” (Lumwekesho 1:9) Ne anweba kampe mwakonsha kuvulukapo bantu bakwabo ba mu Baibolo bapangile “bipangwa bya pa bya tunwa” mu myaka ya bukulumpe bwabo.—1 Samwela 8:1, 10; 12:2; 1 Bamfumu 14:4, 5; Luka 1:7, 67-79; 2:22-32.
6. Yehoba waingijisha byepi “bakote” kwaula mu ano moba akupelako?
6 Kwamba byambo byaambilepo ngauzhi Muhebelu Yoela, mutumwa Petelo waambile’mba: “Lesa waamba’mba, “Mu moba akapelako,’ nketulwila Mupashi wami pa bantu bonse [kubikako ne “bakote”], . . . ne abo bakaulanga na mupashi.” (Byubilo 2:17, 18; Yoela 2:28) Byonkabyo, mu ano moba akupelako, Yehoba waingijisha bakikulumpe ba mu jibumba ja bashingwa ne ba mu ‘mikooko ikwabo’ kusapwila nkebelo yanji. (Yoano 10:16) Bamo mu bano batwajijila pa myaka yavula mu bukishinka na kupanga bipangwa bya Bufumu.
7. Lumbululai bakikulumpe byo batwajijila na kupanga bipangwa bya Bufumu nangwa kya kuba babelabela.
7 Akilangulukai pe Sonia, waikele musapwishi wa kimye kyonse wa Bufumu mu 1941. Nangwa kya kuba wakatazhiwanga na kikola kyabulanga kupwa, wafunjishanga mafunjisho a Baibolo kimye kyonse mu nzubo yanji. Walondolwele’mba, “kusapwila mambo awama ke lubaji lwa bwikalo bwami.” “Kwambatu kine, bo bwikalo bwami. Nkana kuleka kusapwila.” Kechi papichile ne kimye kyalepa ne, Sonia ne kolojanji wamukazhi, Olive, besambile byambo bya mu Baibolo bya luketekelo na Janet, wajinga na kikola kibula kupwa ye bataine mu kibamba mwa kupembelela kumonañana na dokotala. Bainanji Janet, bajinga ba Katolika, batemenwe bingi pa luno lusekelo lwa butemwe lwamweshiwe kumwanabo kya kuba kibalengejile ne kuswa lufunjisho lwa Baibolo lwa pa nzubo kabiji babena kununguluka bingi bulongo. Nanchi ne anweba mwakonsha kushukilwapo bimye bya byonkabye kuba’mba mupangilemo bipangwa bya Bufumu nyi?
8. Nga mukote Kaleba wamwesheshe byepi luketekelo lwanji mwi Yehoba, kabiji bena Kilishitu bakikulumpe bakonsha kulonda byepi byo aubile?
8 Kupichila mu kuyilako palutwe na kuchinchika mu mwingilo wa kusapwila Bufumu nangwa kya kuba bakepelwa ngovu na mambo a bukote, bena Kilishitu bakikulumpe babena kulondela mungayo ya kwa Kaleba mwina Isalela wa kishinka wajinga pamo ne Mosesa mu kiselebwa pa myaka makumi ana. Kaleba wajinga na myaka 79 kimye kyoaabukile Mukola wa Yodano pa kutwela mu Ntanda ya Mulaye. Panyuma ya kwikala mushilikale pa myaka itanu na umo mu nzhita ya bena Isalela yashindañananga, wafwainwe kwikalatu zhatata. Bino aye kechi waubile byobyo ne, walombele na kuchinchika mwingilo wakatezhe bingi wa kutambula ‘mizhi ikatampe ya masakwa’ yajinga mu kyalo kya mitumba kya mu Yuda, mwaikalanga bena Anaki, banabalume batamine bingi. Na bukwasho bwa Yehoba, Kaleba ‘wibapangilemo, monka mwaambijile Yehoba.’ (Yoshua 14:9-14; 15:13, 14) Byo mubena kutwajijila na kupanga bipangwa bya Bufumu mu bukote, shiinwai kuba’mba Yehoba uji nenu byonka byoajinga na Kaleba. Kabiji umvwe mwatwajijila kwikala bakishinka, ukemupa kifulo mu ntanda yanji ipya yo alaya.—Isaya 40:29-31; 2 Petelo 3:13.
“Bakayula na Mema Saka Batalalatu”
9, 10. Bena Kilishitu bakikulumpe bekala byepi balumbuluka mu lwitabilo ne kubwezhamo ngovu yabo ya ku mupashi? (Monai kabokoshi pa peja 13)
9 Kwamba pa kupanga bipangwa kwa bakalume bakikulumpe ba Yehoba, nyimbi wa masalamo waimbile’mba: ‘Mololoke ukoba bulongo pamo nobe kambiji: Ukakoma nobe sida wa ku Lebanoni. Bakapanganga bipangwa mu bukote bwabo: Bakayula na mema saka batalalatu.’—Masalamo 92:12, 14.
10 Mwakonsha kubwezhamo byepi ngovu yenu ya ku mupashi nangwa kya kuba mubena kukotelako? Kine kintu kilengela buuya bwa kichi kya kambiji kubula kupwa ke kwikala na mema avula. Byonkabyo ne anweba mwakonsha kwikala na ngovu kufuma ku mema a bukine a mu Baibolo kupichila mu kutanga kwenu kwa Byambo bya Lesa ne kupwañena pamo na jibumba janji. (Masalamo 1:1-3; Yelemiya 17:7, 8) Ngovu yenu ya ku mupashi imulengela kwikala wanema bingi ku bakwenu ba mu lwitabilo. Akimonai kino byo kyaikala kya kine pa kumona byajinga Yehoyada Ñanga Mukatampe wakikulumpe.
11, 12. (a) Ñanyi mwingilo wanemene bingi Yehoyada yeaingijile mu mpito ya Bufumu bwa bena Yuda? (b) Nga Yehoyada waingijishe byepi bulume bwanji kutumbijika bupopweshi bwa kine?
11 Yehoyada kampe wakijile pa myaka kitota kimo kimye mfumu Ataliya wakebelenga kutumbalala kyo aangachile bufumu bwa bena Yuda kupichila mu kwipaya bankana banji ne kutendeka kulama. Nga uno wakikulumpe Yehoyada waubilepo byepi? Aye ne mukazhanji pa myaka itanu na umo bafile Yoashi mu nzubo ya Lesa nswanyi wapulukilepotu bunke wa kuswana pa bufumu. Kepo mu jishinda ja kukumya, Yehoyada wabijikile ku bantu amba Yoashi wa myaka itanu na ibiji pano ye mfumu ne kukambizha’mba Ataliya bamutape.—2 Byambo bya Moba 22:10-12; 23:1-3, 15, 21.
12 Byo ajinga kalama wa mfumu, Yehoyada waingijishe bulume bwanji kutumbijika bupopweshi bwa kine. “Walengeshe bantu bonse ne mfumu kulayañana nanji amba: Atweba tukekalanga ke bantu ba Yehoba.” Na mukambizho wa kwa Yehoyada, bantu bakundwile nzubo ya lesa wa bubela Baela ne kumokaula bya kusokelapo bitapisho byanji, bipasha, ne ñanga. Kabiji lwajinga lutangijilo lwa kwa Yehoyada lwalengejile Yoashi kubwezha mingilo ya mu nzubo ya Lesa ne kwingila mingilo ya kwiiwamisha. “Kabiji Yoashi waubilenga byonka byaoloka ku meso a Yehoba mu moba anji onse o bamufunjishishengamo kwi Yehoyada ñanga.” (2 Byambo bya Moba 23:11, 16-19; 24:11-14; 2 Bamfumu 12:2) Kimye kyoafwile saaji na myaka 130, Yehoyada bamupele munema mukatampe wa kuzhikwa konka ko bazhikilenga bamfumu “mambo waubilenga byawama mu Isalela, ne kumwingijila Lesa bulongo ne ku nzubo yanji pamo.”—2 Byambo bya Moba 24:15, 16.
13. Bena Kilishitu bakikulumpe bakonsha ‘kuba byepi byawama ne kumwingijila Lesa ne nzubo yanji pamo’?
13 Kampe kubula kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama nangwa bintu bikwabo bimubwezha panyuma mu bintu byo mwakonsha kuba kutumbijikilamo bupopweshi bwa kine. Nangwa kiji byonkabyo, mwakonsha ‘kuba byawama ne kumwingijila Lesa ne nzubo yanji pamo.’ Mwakonsha kumwesha mukoyo ku nzubo ya Yehoba ya ku mupashi kupichila mu kutanwa ku kupwila kwa kipwilo ne kwikalamo na lubaji kabiji ne kuyanga mu mwingilo wa mu bujimi kimye kiji kyonse kyo mwamona’mba kyakonsheka. Kumvwina mafunde a mu Baibolo ne bukwasho bwenu bwa kishinka bwa kukwasha ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ ne kipwilo, kukakosesha bulongo bwa bwina Kilishitu. (Mateo 24:45-47) Kabiji mwakonsha kutundaika bapopweshi bakwenu “kwiubisha butemwe ne mingilo yawama.” (Bahebelu 10:24, 25; Filemonyi 8, 9) Kabiji mukaletela bakwenu mfweto inge kemube mwayila lujimuno lwa mutumwa Paulo lwa kuba’mba: “Wibambile banabalume bakulumpe bekale ba kwilama bulongo, bashiñama, ba michima yatekanya, balumbuluka mu lwitabilo, ne butemwe, ne mu butekanye: ne banabakazhi bakulumpe nabo pamo, wibambile bekale bafwainwa bazhijikwa, kechi ba kubabañana ne, nangwa kunonkwa buzha ku binyu ne, bekale bafunjishi ba kufunjisha byawama.”—Titusa 2:2-4.
14. Bena Kilishitu bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula bakonsha kutundaika byepi bupopweshi bwa kine?
14 Nanchi mwi bakulumpe mu kipwilo baingila myaka yavula nyi? Mukulumpe umo mu kipwilo waingila myaka yavula wafundañeneko’mba, “Ingijishai maana o mwatainamo pa myaka yavula mu jishinda ja kubula kwitemwa.” “Panaipo mingilo imo ku bakwenu, kabiji aba baji na muchima wa kukeba kufunda babulaiko byo mwapitamo . . . Monai bulume bwa kwingila buji mu bakwenu. Bubaishai. Nengezhezhai jimo bakekala bakulumpe mu kipwilo mu kimye kya kulutwe.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 3:27, 28) Lusekelo lwenu lwa kine mu mwingilo ubena kuyilako palutwe wa kusapwila Bufumu mukafuma mfweto yavula ku bakwenu ba mu bulongo bwetu bwa bwina Kilishitu.
‘Mweshai’mba, Yehoba Ye Waoloka’
15. Bena Kilishitu bakikulumpe ‘bamwesha byepi’ amba Yehoba ye waoloka’?
15 Bakalume bakikulumpe ba Lesa bengila bingi na lusekelo ‘kumwesha’mba Yehoba ye waoloka.’ Umvwe mwi bena Kilishitu bakikulumpe, byambo ne byubilo byenu byakonsha kumwesha bakwenu’mba ‘Yehoba jo jibwe jenu, kabiji mwi aye kechi muji bumbulwakoloka nangwa bucheche ne.’ (Masalamo 92:15) Kichi kya kambiji kishimuna kishinshi byubilo bikatampe bya Mulenga wakyo. Bino Yehoba aye wimupa jishuko jiikajila ja kwamba pe aye ku boba babena kutambwila bupopweshi bwa kine luno. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:7; Masalamo 71:17, 18; Yoela 1:2, 3) Kino kyanemena ka?
16. Kya kumwenako ka kya mu Baibolo kimwesha buneme bwa ‘kumwesha’mba Yehoba ye waoloka’?
16 Ntangi wa bena Isalela Yoshua “byo akotele ne myaka yanji byo yavujile,” “wibechile bena Isalela, ne bakulumpe babo, ne babinemanga babo, ne mitonyi yabo, ne bitumbafumu byabo,” ne kwibavululako ñiñijilo ya Lesa ya bololoke. Waambile amba: “Kafwako kintu nangwa kimotu kya mu byobya byawama byo emulayile Yehoba Lesa wenu kyabula kumweka ne; byonse byamwekele kwi anweba.” (Yoshua 23:1, 2, 14) Pa kimye kimo, bino byambo byakoseshe bantu kulayañana kuba’mba bakatwajijila bakishinka. Nangwa byonkabyo, panyuma ya lufu lwa kwa Yoshua, ‘kipanyi kikwabo kyapingakenejilepo. . .kyabujile kumuyuka Yehoba nangwa yewa mwingilo ye ebobijile bena Isalela ne. Kabiji bena Isalela baubile byatama ku meso a Yehoba, ne kwingijila baingijilenga Babaela.’—Mitonyi 2:8-11.
17. Nga Yehoba waingila byepi na bantu banji mu ano moba?
17 Bulumbuluke bwa kipwilo kya bena Kilishitu ba lelo jino kechi bwaimena pa lushimuno lwa pa kanwa lo bashimuna bakalume bakikulumpe ba Lesa ne. Nangwa byonkabyo, lwitabilo lwetu mwi Yehoba ne mu milaye yanji lukoselako inge twiumvwina atwe bene mashimikila a “mwingilo mukatampe” ye aingijila bantu banji mu ano moba akupelako. (Mitonyi 2:7; 2 Petelo 1:16-19) Umvwe kya kuba mwaikala mu jibumba ja Yehoba pa myaka yavula, mwakonsha kuvulukapo kimye kimo kyo kwajingatu basapwishi ba Bufumu bacheche mu nyaunda nangwa mu kyalo kyenu nangwa kimye kyo bamukainyenga na lupata mwingilo wa kusapwila. Mu kupita kwa kimye mwamona Yehoba byo afumyamo mikiika imo ne ‘kupelawizha kufikizha’ kibelengelo kya basapwishi ba Bufumu. (Isaya 54:17; 60:22) Mwimwena anweba bene kulumbululwa bulongo kwa bukine bwa mu Baibolo kabiji ne kwimwena na meso kuwamisha kwa lubaji lwa jibumba ja Lesa jimweka. (Byambo bya Mana 4:18; Isaya 60:17) Nanchi mukosesha bakwenu kupichila mu kwibabulako byo mwimwena byatala ku ñiñijilo ya bololoke ya Yehoba nyi? Kino byo kyakonsha kutundaika ne kukoseshapo bulongo bwa bwina Kilishitu!
18. (a) Lumbululai bintu bya bukwasho bwa myaka bufumamo mu ‘kumwesha ku bakwetu amba Yehoba ye waoloka.’ (b) Nga anweba bunke bwenu mwamona byepi bololoke bwa Yehoba?
18 Ibyepi pa bimye bimo byo mwimwena Yehoba byoemulama mu butemwe bwanji ne kwimutangijila mu bwikalo bwenu? (Masalamo 37:25; Mateo 6:33; 1 Petelo 5:7) Nyenga wakikulumpe wa jizhina ja Martha watemenwe bingi kukosesha bakwabo amba: “Nangwa kumweketu kintu kya byepi, kumusha Yehoba ne. Ukemulama.” Ano mafunde amukwashishe bingi Tolmina ye bafunjishanga lufunjisho lwa Baibolo kwi Martha awo wabatizwe kuntatwilo ya mu ma 1960. Tolmina, uvuluka’mba, “kimye bamwata wami kyo bafwile, nalefwilwe bingi, bino abya byambo byandengejile kubula kushala ku kupwila juba nangwa jimotu ne. Kabiji kine Yehoba wankoseshe kutwajijila.” Tolmina wafundako boafunjisha Baibolo bino byonka byambo pa myaka yavula. Kya kine, umvwe ke mukoseshañane ne kwamba pa ñiñijilo yaololoka ya Yehoba, mwakonsha kukosesha bingi lwitabilo lwa bakwenu ba mu lwitabilo.
Yehoba Unemeka Bingi Bakalume Bakikulumpe Bakishinka
19, 20. (a) Nga Yehoba umona byepi mingilo ya bakalume banji bakikulumpe? (b) Ki ka bikambiwapo mu mutwe walondelapo?
19 Lelo jino mu ino ntanda ya bantu babula lusanchilo, kechi bajipo na kimye kya kulangulukapo bakikulumpe ne. (2 Timoti 3:1, 2) Umvwe bebavuluka, javula ke na mambo a bintu byo baubilepo kunyuma—kechi na mambo a byo babena kuba luno ne. Kupusanako na kino, Baibolo waamba’mba: “Lesa kechi wabula koloka’mba, avulame mwingilo wenu ne butemwe bo wijimwesha jizhina janji, byo mwibengijilenga bazhijikwa banji ne, kabiji ne pano mukibengijila byonkabyo.” (Bahebelu 6:10) Ee ibyo, Yehoba Lesa uvuluka mingilo yenu ya kishinka ya kunyuma. Pano bino wimunemeka pa bintu byo mwatwajijila kuba mu mwingilo wanji. Ee, umona bakalume bakikulumpe bakishinka amba bapanga bipangwa, balumbuluka ku mupashi, kabiji bena Kilishitu bakosa—babena kushimuna bulume bwanji.—Filipai 4:13.
20 Nanchi mumona bakikulumpe mu bulongo bwetu bwa bwina Kilishitu byonka Yehoba byo ebamona nyi? Inge byobyo muba, kikemulengela kwibamwesha butemwe. (1 Yoano 3:18) Mutwe walondelapo ukamba pa mashinda a kumwesheshamo butemwe bwa uno mutundu bwa kwibakwasha mu byo bakajilwa.
[Tubyambo twa mushi]
a Kizanze kimo kya bipangwa bya kichi kya kambiji kyakonsha kwikala na tubipangwa kukilaila pa kiumbi kimo kabiji kyakonsha kunema makilogalamu 8 nangwa kukilapo. Munembeshi umo wafwanyikizhe kuba’mba “kichi kya kambiji kyapanganga bipangwa byafika ku kinemenezhi kya matani abiji nangwa asatu mu kimye kya bumi bwakyo bonse.”
Musakukumbula’mba Ka?
• Bakikulumpe ‘bapanga byepi bipangwa’?
• Mambo ka ngovu ya ku mupashi ya bena Kilishitu bakikulumpe kyo yanemena?
• Bakikulumpe bakonsha ‘kumwesha byepi’mba Yehoba ye waoloka’?
• Mambo ka Yehoba o anemekela bakalume banji baingila pa myaka yavula?
[Kitenguluzha pa peja 11]
Kyalengela Bena Kilishitu Bamo Babanda Kutwajijila Bakosa mu Lwitabilo
Ki ka kyakwasha bena Kilishitu babanda kutwajijila bakosa mu lwitabilo ne kulama ngovu yabo ya ku mupashi? Abino byo byaambapo bamo:
“Kutanga binembelo byashinkamana pa bulunda bwetu ne Yehoba kwanema bingi. Bimye byavula bufuku, nshimununa Masalamo 23 ne 91.”—Olive, wabatizwe mu 1930.
“Kimye kyonse mmona kuba’mba natanwako ku jashi ja lubatizhilo ne kutelekesha, uba nobe lubatizhilo lwami. Kulanguluka pa kwipana kwami, kwankwasha bingi kutwajijila wakishinka.”—Harry, wabatizwe mu 1946.
“Lulombelo lwa pa juba pa juba lwanema bingi—kimye kyonse kulomba bukwasho bwa Yehoba, luzhikijilo, mapesho, ne ‘kumuvulukanga mu mashinda etu onse.’” (Byambo bya Mana 3:5, 6)—Antônio, wabatizwe mu 1951.
“Kuteleka ku byapitamo boba batwajijila kwingijila Yehoba mu bukishinka pa myaka yavula kunkosesha kutwajijila kwikala wa kishinka kwi aye.”—Joan, wabatizwe mu 1954.
“Kyanema bingi kubula kukizhamo kwilangulukila obewa mwine. Bintu byonse byo tuji nabyo ke na mambo a lusa lwa Lesa. Kwikala na ndangulukilo ya uno mutundu kwitulengela kutwajijila na kutala ku jishinda jaololoka kufuma kajo ka ku mupashi kakebewa pa kuba’mba tuchinchike kufika ne ku mpelo.”—Arlene, wabatizwe mu 1954.
[Kipikichala pa peja 9]
Bakikulumpe bapanga bipangwa bya Bufumu byanema bingi
[Kipikichala pa peja 12]
Ngovu ya ku mupashi ya bakikulumpe ke kintu kyanema bingi