Ki ka Kikapwisha Misalululo ya Mishobo?

MU KYALO kya Spain, muntu umo wajizhizhenga pintu kimye kyapamiwenga mpila wachibikizhe mpila pakachi. Mambo ka? Mambo bantu bavula batambilenga mpila batukilenga muntu umo wapaminenga mpila wa mu jibumba ja bena Cameroon kya kuba ke akebe ne kufuma mu kibanza kya mpila. Mu Russia namo monka balukukila bena Africa, bena Asia, ne bena Latin America. Mu mwaka wa 2004 kufika mu 2005, kipimo kya bantu ba mishobo ingi bo balukukile ku bambanzhi mu kino kyonka kyalo kya Russia kyabaijileko na mapesenti 55, ko kuba’mba bimye 394. Mu Britain, bena Asia ne bena Africa baambilepo pa mambo a kupesa pesa kwaubiwe amba nkito yabo yapwile na mambo a misalululo ya mishobo. Bino bya kumwenako bimwesha amba ino misalululo yakumbanatu ntanda yonse.

Misalululo ya mishobo ilengelatu kwitala bibi ne kukeba kuzhiisha mushobo umo kwesakana na byakambizha muzhilo wa kyalo.a Ki ka nanchi kilengela amba kwikalenga misalululo ya mishobo? Twakonsha kuleka byepi misalululo? Nanchi kyayilamo kulanguluka’mba juba jimo bantu bonse bakekala pamo mu mutende nyi? Baibolo wakumbula ano mepuzho.

Lukabisho ne Lupato

Baibolo waamba’mba: “Milanguluko ya mu michima ya bantu yo ya bubi kufuma ku bwanyike bwabo.” (Ntendekelo 8:21) Onkao mambo, bantu bamo bomvwa bingi bulongo inge ke bakabishe bakwabo. Kabiji Baibolo watwajijila kwamba’mba: “Namwene mipolo ya boba bo bakabishishenga, ne wa kwibatekenesha ke ne. Abo bebakabishishenga bajinga na bulume.”—Musapwishi 4:1.

Kabiji Baibolo waamba ne kuba’mba lumpatompato lwa mishobo lwafuma palepa. Kya kumwenako, kukila pa myaka 3,000 nangwa 3,700 yapitapo, Felo mwina Ijipita waichile Yakoba wajinga Muhebelu pamo ne kisemi kyanji kikatampe na kwikala mu Ijipita. Nangwa byonkabyo, palutwe kacheche, Felo mukwabo wapingile pa bufumu waumvwine moyo na mambo a kubaya kwa jino jibumba jaishile mu ntanda yabo. Kyafuminemo, jishimikila jaamba’mba: “Wibambijile bantu banji amba: Talai, mukoka wa bena Isalela bavujisha ne kukosa kukila atweba. Twayai twibajimukile, kuchina’mba bakavujisha. . . . Onkao mambo bebatongwejile bakapitao ba pa bantu ba kifunga ba kwibayanjisha na mingilo yakatazha.” (Kulupuka 1:9-11) Kabiji bena Ijipita bakambizhe kwipaya baana ba balume bonse balukeke ba mu kisemi kya kwa Yakoba.—Kulupuka 1:15, 16.

Nanchi Kyafuma pa Ka?

Bupopweshi mwaya ntanda bwakankalwa kupwisha misalululo ya mishobo. Nangwa kya kuba bamo bantu baeseka na ngovu kupwisha lumanamo, bino bupopweshi javula bo bukabishañana ne kyabaya. Byo byo kyajinga mu United States, mo bamanyikilenga bantu bafita kwesakana na mizhilo ne kwibepayatu, kabiji mizhilo yakainye mushobo umo kusongola mushobo mukwabo kufikatu ne mu mwaka wa 1967. Ne mu South Africa namo byo byo kyajinga kimye kyo kwajinga misalululo ya mishobo, kimye bantu bacheche kyo balamawizhizhenga bifulo byabo bikatampe monka mwaambijile mizhilo yalekeshe kwisongola mu mishobo. Bamo bajinga mu ano mabumba a mishobo aletelenga misalululo bajinga bapopweshi.

Nangwa byonkabyo, Baibolo waamba kyalengela’mba kwikale misalululo ya mishobo. Walondolola ene mambo mishobo imo kyo imanyikila mishobo ikwabo. Waamba’mba: “Awa ubula kutemwañana ye wabula kuyuka Lesa; mambo Lesa ye butemwe. Umvwe muntu waamba’mba, Natemwa Lesa, kasa ashikwa mulongo wanji, ye wa bubela: mambo awa wabula kutemwa mulongo wanji ye amona, kechi akonshe kutemwa Lesa ye abula kumona ne.” (1 Yoano 4:8, 20) Bino byambo byamwesha kwafuma misalululo ya mishobo. Bantu boba misalululo kikale bamba’mba baji mu bupopweshi nangwa ne, mambo kechi bayuka Lesa nangwa kumutemwa ne.

Kuyuka Lesa kyo Kishina kya Kupwisha Misalululo ya Mishobo

Nanchi kuyuka Lesa ne kumutemwa kwakonsha kupwisha byepi misalululo ya mishobo? Ñanyi maana aji mu Mambo a Lesa alengela bantu kuba’mba babulenga kukozha bantu ba mishobo ingi? Baibolo waamba’mba, Yehoba ye Shabo wa bantu bonse. Waamba’mba: “Kwi atweba kuji Lesa umo yenka, Tata, ko bifuma byonse.” (1 Kolinda 8:6) Kabiji watwajijila amba: “Walengele ku umo mikoka yonse ya bantu.” (Byubilo 17:26) Onkao mambo, bantu bonse ke balongo na balongo.

Mishobo yonse yakonsha kutemwa bingi pa kutambula bumi kwi Lesa, pano bino yonse yafwainwa kwikalapo na bulanda pa mambo a mushakulu wabo. Nembi wa Baibolo Paulo waambile’mba: ‘Bundengamambo bwatwelele panopantanda ku muntu umo.’ Onkao mambo “bonse balenga mambo, kabiji bapelelelatu ne kufika ku lukumo lwa Lesa ne.” (Loma 3:23; 5:12) Yehoba ke Lesa walenga bintu byapusana pusana, ko kuba’mba kafwako bilengwa bibiji bipashatu suka ne. Pano bino, kino kechi kyafwainwa kulengela mushobo umo kwitota ne. Muteeto wakumbanamo wa kwiumvwa’mba mushobo umo wakila mukwabo kechi wanembwapo mu Binembelo ne. Kya kine, maana o twafunda kwi Lesa akwatankanya mishobo yonse pamo.

Lesa Wata Muchima Mikoka Yonse ya Bantu

Bamo bantu balanguluka’mba Lesa waubile misalululo byo asajilepotu bena Isalela ne kwibafunjisha amba bepatuleko ku mikoka ikwabo. (Kulupuka 34:12) Kimye kimo Lesa wasalulwile bena Isalela kwikala kya bunonshi mambo a lwitabilo lwakosa lwajinga na mushakulu wa bena Isalela aye Abalahama. Lesa aye mwine ye watangijilanga bena Isalela kala, kwibasajila bakalama ne kwibapa mizhilo ya kulondela. Bena Isalela byo balondelanga luno lunengezho, bantu bakwabo bamonanga buwame bwa kafulumende wa Lesa byo apuseneko na makafulumende a bantu. Kabiji Yehoba wafunjishe bena Isalela ba kala pa mambo a kupana kitapisho kuba’mba bantu bekale balunda bawama na Lesa. Onkao mambo, Yehoba byo akwashanga bena Isalela ne mikoka yonse yamwenangamo byawama. Abino byo byo aambile ne kwi Abalahama amba: “Monka mu ba mu kisemi kyobe mo mo bakashukilwa ba mu mikoka yonse ya pano pa ntanda, mambo obewa wakokela jiwi jami.”—Ntendekelo 22:18.

Kabiji Bayudea bashukilwe bingi pa kutambwila mizhilo ya Lesa ne pa kwikala mukoka mwaishile kusemenwa Mesiasa. Bino kino nakyo kyaubiwe kuba’mba mikoka yonse imwenemo byawama. Binembelo bya Kihebelu byapainwe ku Bayudea mwajinga byambo byawama byaambilenga pa kimye mishobo yonse po ikapeshiwa amba: “Bantu ba mu mikoka yavula bakeya ne kwamba’mba: Twayai, tuye ku mutumba wa Yehoba, ku nzubo ya Lesa wa Yakoba, namba aketufunjishe mwa kwendela. . . . Mukoka umo kechi ukasumbwila mpoko mukoka mukwabo ne, kabiji kechi bakafundanga bya kulwa nkondo jibiji ne. Bonse pa muntu pa muntu bakekala munshi ya miñanzañanza yabo, nangwa munshi ya mikuyu yabo, kafwako nangwa umo ukebobisha moyo ne.”—Mika 4:2-4.

Nangwa kya kuba Yesu Kilishitu wasapwijile ku Bayudea, waambile ne kuba’mba: “Ano mambo awama a bufumu akasapwilwa panopantanda ponse mwa kwibashimwina ba mu mikoka yonse ya bantu.” (Mateo 24:14) Kafwako mukoka nangwa umo ukabula kumvwa mambo awama ne. Onkao mambo, Yehoba wamwesheshe kya kumwenako kyawama bingi kya kubula kumwesha misalululo ku mishobo yonse. “Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne: pakuba ne mu mikoka yonse ya bantu, aye wamwakamwa, ne kuba byaoloka, ye waitabilwa kwi aye.”—Byubilo 10:34, 35.

Kabiji mizhilo yo apaine Lesa ku mukoka wa bena Isalela kala imwesha’mba wata muchima mikoka yonse ya bantu. Akimonai Muzhilo byo aambile pa mambo a kulama boba babujile kwikala bena Isalela amba: ‘Awa mwenyi ye mwikala nanji akekale kwi anweba pamo nobe mwina kyalo, kabiji ukamutemwa pamo byonka byo witemwa obe mwine; mambo ne anweba mwajinga benyi mu ntanda ya Ijipita.’ (Bena Levi 19:34) Mizhilo yavula ya Lesa yafunjishenga bena Isalela kubila lusa boba baikalanga mu ntanda yabo. O ene mambo Boaza mushakulu wa kwa Yesu byo amwene mwanamukazhi wakajijilwe saka apupula kajo, waubijile monka mo afunjijile kwi Lesa ne kwambila ba mingilo banowenenga kajo kuba’mba bamushilemo kajo kavula.—Luta 2:1, 10, 16.

Yesu Wafunjishe bya Kuba Lusa

Yesu walumbulwile bulongo Lesa byo aji kukila muntu uji yense. Wamwesheshe baana banji ba bwanga bya kuba lusa ku bantu bapusana pusana. Juba jimo wisambilenga na mwanamukazhi mwina Samaliya. Bena Samaliya bajinga mushobo ye basujile bingi ku Bayudea bavula, kyo kyalengejile uno mwanamukazhi kukumya bingi pa kwamba nanji. Kimye kyo besambilenga, Yesu wamulumbulwijile uno mwanamukazhi byo afwainwe kuba pa kuba’mba atambule bumi bwa myaka.—Yoano 4:7-14.

Kabiji Yesu witufunjishe ne byo twafwainwa kuba na bantu ba mishobo ingi kimye kyo apaine kya kumwenako kya yewa mwina Samaliya wawama. Uno mwanamulume wataine Muyudea ye balukukile ku batupondo ne kumukozha bingi. Uno mwina Samaliya wakonsheshe kulanguluka’mba: ‘Nga mambo ka o nafwainwa kukwashisha uno Muyudea? Bayudea basula bingi bantu bami.’ Bino Yesu waambile’mba uno mwina Samaliya watemenwe bingi bantu bangi. Nangwa kya kuba bakañenda bakwabo basensebwijilengatu kunsa ne kusha yewa muntu ye bakozhezhe, mwina Samaliya aye “wamubile lusa” ne kumukwasha bingi. Yesu wapezhezheko jino jishimikila kupichila mu kwamba’mba muntu pa kuba’mba etabilwe kwi Lesa, naye wafwainwa kuba byonkabye.—Luka 10:30-37.

Mutumwa Paulo wafunjishe boba bakeba kutokesha Lesa pa muchima amba bafwainwa kupimpula byubilo byabo ne kulonda Lesa byo akwasha bantu. Paulo wanembele’mba: ‘Vujijilai bumuntu bwa kala ne byubilo byabo, kabiji vwalai bumuntu bupya, bo bubenakusangulwa ke bupya mu kumona maana monka mwayila kipasha kya Lesa wibulengele: amo mo mwabula kukonsha kwikala nangwa Mungiliki, nangwa Muyudea, nangwa wa mu mukanda, nangwa muntutu, nangwa mwina Sikitya . . . Ne pa bino byonse vwalai butemwe, ye mukwato ulumbulula byonse.’—Kolose 3:9-14.

Nanchi Kuyuka Lesa Kulengela Bantu Kwikala Bulongo Nyi?

Nanchi kuyuka Yehoba Lesa kine kulengela bantu kwikala bulongo na bantu bakwabo ba mishobo ingi nyi? Akimonai kya kumwenako kya mwina Asia umo wikala mu kyalo kya Canada ye balengeshe bumvu na mambo a misalululo. Wasambakene Bakamonyi ba kwa Yehoba, kabiji batendekele kumufunjisha Baibolo. Palutwe kacheche, uno mwanamukazhi waishile kunemba nkalata ya kwibasanchila. Mu ino nkalata mwajinga byambo bya kuba’mba: ‘Mwi bantu bawama bingi kabiji mwi bazungu baji bingi na lusa. Byo namwene namba mwi bazungu bapusanako bingi na bakwabo bazungu, nalangulukile namba kana ki ka kyalengela. Naubiletu languluke, ne inalanguluke waiya, kabiji napwishishe mu muchima wami namba mwi Bakamonyi ba kwa Lesa. Mu Baibolo mujipo kimo. Byo natainwe ku kipwilo kyenu namwene bazungu, bantu bafita, ba nsamya, ne bakwabotu bajinga na michima ijitu pamo yawama bulongo mambo bajinga balongo ne banyenga. Pano nayuka walengela’mba bekale bino. Ke Lesa wenu.’

Mambo a Lesa aambijile jimo amba kukekala kimye kimo ‘panopantanda pakakumbana maana a kumuyuka Yehoba.’ (Isaya 11:9) Ne lunotu, mu kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa mu Baibolo, jibumba jikatampe jafika ku mamilyonyi “bafuma mu mikoka yonse ne mu bisaka byonse ne mu mitundu yonse ne njimi yonse ya bantu” babena kukwatankena pamo mu mpopwelo ya kine. (Lumwekesho 7:9) Baketekela kimye kya kulutwe po kukabula lumpatompato, kana butemwe bonka bo bukakumbana mwaya ntanda yonse ayo ikafikizhiwa na kyaswa muchima wa Yehoba byonka byo alayile Abalahama amba: “Mikoka yonse ya panopantanda ikamwenamo bibusa.”—Byubilo 3:25.

[Tubyambo twa mushi]

[Kipikichala pa peja 4]

Mizhilo ya Lesa yafunjishe bena Isalela kutemwa benyi bajinga mukachi kabo

[Kipikichala pa peja 5]

Twakonsha kufunjilako ka ku kishimpi kya mwina Samaliya wawamine muchima?

[Kipikichala pa peja 6]

Lesa kechi walengela mushobo uji yense kwitota ne