Mwakonsha Kubila Byepi Bantu Lusa?
“Twibobile bantu bonse byawama, pakuba bene bene bonka bakwetu ba mu lwitabilo.”—NGALATIYA 6:10.
1, 2. Tufunjilako ka ku kishimpi kya mwina Samaliya pa mambo a kuba lusa?
MUNTU umo wajinga mufunjishi wa mizhilo byo esambilenga ne Yesu, wamwipwizhe’mba: “Nanchi mukwetu ye ñanyi?” Pa kumukumbula, Yesu waambile kino kishimpi amba: “Umo muntu wakunkulukile kufuma ku Yelusalema kuya ku Yeliko; ne aye bamubelamine ku batupondo, bamuvujile bivwalo ne kumututaula ke baye, bamushile pepi kufwa. Kabiji umo ñanga wa Lesa waubiletu kasolomokele ponka: byo amumwene wamusansawijile kaye. Byonkabyo ne mukwabo, mwina Levi, naye byo afikile ponka ne kumumona, wamusansawijile. Pakuba umo mwina Samaliya, byo aji pa lwendo, wafikile po aji, Byo amumwene wamubile lusa. Kabiji waishile ko aji, wamupombele pa bilonda byanji, waichijilepo ne manyi ne binyu; wamubikile ne pa nyama wanji mwine, kamulete ne kumuleta ku nzubo ya bwenyi ne kumulama. Byo bwakile lukelo wasolwele ndalama ibiji, wamupele mwina nzubo amba, Mulamai; byonse bikwabo byo akemujila, amiwa, pa kubwela, nkemulubwilabyo.” Panyuma ya bino, kepo Yesu aipwizhe yewa muntu wamutelekelenga amba: “I ñanyi wa mu busatu bwabo ye mwalanguluka’mba, wimwesheshe ke wa kwanji awa ye babelamijile ku batupondo?” Awa muntu wakumbwile amba, “Yenkawa wamubile lusa.”—Luka 10:25, 29-37a.
2 Kintu kyawama kyaubile mwina Samaliya ku muntu ye bakozhezhe byo kimweshapo lusa lwa kine! Kyalengejile mwina Samaliya kupulusha uno muntu ye bapumine ke lusa nangwa’mba kifyele kyo ajinga nakyo. Kabiji uno muntu ye bamwesheshe a kusesula kechi bamuyukilepo ku mwina Samaliya ne. Lusa lwafwainwa kubiwatu ku bonse kechi na mambo a kupusenamo kwa byalo, bupopweshi, nangwa bisho ne. Panyuma ya kwamba kishimpi kya mwina Samaliya, Yesu waambijile uno muntu amba: “Nanchi yainga, mukobenga byonkabyo.” (Luka 10:37b) Ne atweba twafwainwa kufunjilako bingi ku uno mukambizho ne kwibikishako kubila bakwetu lusa. Pano twakonsha kuba byepi bino? Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kumweshesha lusa mu bwikalo bwetu bwa pa juba pa juba?
“Umvwe Mulongo Wenu . . . Uji na Bwamba”
3, 4. Mambo ka o kyanemena kikatakata kwi atweba kwiubila lusa mu kipwilo kya bwina Kilishitu?
3 Mutumwa Paulo waambile’mba: “Byo tuji ne mwa kubila, twibobile bantu bonse byawama, pakuba bene bene bonka bakwetu ba mu lwitabilo.” (Ngalatiya 6:10) Patanshi, twayai tukisambe pa byo twakonsha kukizhamo kumwesha lusa ku bakwetu ba mu lwitabilo.
4 Pa kutundaika bena Kilishitu kwikala ba kwiubila lusa, mwana wa bwanga Yakoba wanembele’mba: “Kuchiba mambo kukekala kwa kubula lusa kwi yewa wabula kwibobila lusa bakwabo.” (Yakoba 2:13) Bintu biji mu bino byambo byanembeshiwa na mupashi bitubula mashinda amo o twakonsha kumwesheshamo lusa ku bakwetu. Kya kumwenako, mu Yakoba 1:27 tutangamo amba: “Bwina Lesa bwa kine ne bwa kubula bubi ku meso a Lesa Tata wetu bo bo buno, bwa kupempula banabanshiwa ne banabakazhi bafwila mu malwa abo, ne kwilama obe mwine ku biko bya panopantanda.” Mu Yakoba 2:15, 16 mwaambiwa’mba: “Umvwe mulongo wenu nangwa nyenga yenu uji na bwamba ne kubulwa kajo ka pa juba pa juba, ne umo wa mwi anweba wibambila’mba, Yainga mu mutende mube kyuya, ne kwikuta; kabiji ne kwibapa bintu byo yakeba mibiji yabo ne bino kyo kyawama byepi?”
5, 6. Twakonsha kutwajijila byepi kumwesha byubilo bya lusa ku balongo betu ba mu kipwilo?
5 Kuta muchima bakwetu ne kukwasha boba bakajilwa ke lubaji lumo lwa bupopweshi bwa kine. Mpopwelo yetu kechi itutundaika kwambila bakwetu byambo bya kwibapesha amba bintu byonse bisakwikalatu bulongo ne. Mu kifulo kya kuba bino, tutundaikwa kwikala na muchima wa kifyele witulengela kubilapo kintu kimo boba baji mu kukajilwa kukatampe. (1 Yoano 3:17, 18) Kunengezhezha kajo muntu wabela, kukwashako wakikulumpe mingilo ya pa nzubo, kumukwashako mu bya ñendelo pa kuya ku kupwila kwa bwina Kilishitu, kabiji ne kukwasha boba bafwainwa bukwasho ke byubilo bimo byo twafwainwa kumwesheshamo lusa.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 15:7-10.
6 Kupana kwa ku mupashi kwanema bingi kukila kupana kwa ku mubiji, mambo kubaisha kipwilo kya bwina Kilishitu. Twatundaikwa amba: “Koseshai ba michima yapungila, kwashai banekena.” (1 Tesalonika 5:14) “Banabakazhi bakulumpe” nabo batundaikwa kwikala “bafunjishi ba kufunjisha byawama.” (Titusa 2:3) Ku bakulumpe ba bwina Kilishitu, Baibolo waamba’mba: “Bonse bakekala nobe kya kuleyelamo mwela, kabiji nobe kya kufyamamo pa kwiya kinkunkwila.”—Isaya 32:2.
7. Tufunjilako ka ku baana ba bwanga ba mu Silya Antioka pa mambo a kubila bantu lusa?
7 Kununga pa kuta muchima banabakazhi bafwilwa, banabanshiwa, ne boba bakebewa bukwasho ne lutundaiko, bipwilo bya bwina Kilishitu bya mu myaka kitota kitanshi pa bimye bimo byanengezhanga ne bya bupe bya kukwashako bakwabo ba mu lwitabilo mu mapunzha angi. Kya kumwenako, kimye ngauzhi Agabusa kyo aambijile jimo amba “kukeya kipowe kikatampe kikakumbana panopantanda ponse,” baana ba bwanga ba mu Silya Antioka “bapwishishe mu michima yabo amba bonse pa muntu pa muntu, monka mo twakonshesha kuba, tutume bya bupe bya kwibakwasha bakwetu bekala mu Yudea.” Bino bya bupe byatuminwe ku bakulumpe “ku maboko a Banabasa ne Saulo.” (Byubilo 11:28-30) Nga lelo jino kiji byepi? ‘Kalume wa kishinka ne wa maana’ watongola jibumba jitala pa bya bupe bya kukwasha balongo baponenwa na bya malwa nabiji mwela wa kinkunkwila, bitentanshi, nangwa miyulo. (Mateo 24:45) Kwipana atweba bene kwingijisha kimye kyetu, bulume, ne bintu byetu bya ku mubiji mu kutundaika luno lunengezho ke jishinda jawama bingi ja kumwesheshamo lusa.
“Umvwe Mwatala ku Bilungi bya Bantu”
8. Nga kutala ku bilungi bya bantu kwakonsha kwitulengela byepi kubula kumwesha lusa?
8 Pa kujimunañanako pa mambo a bintu byakonsha kulengela muntu kubula kumwesha lusa ne “muzhilo wa bufumu” wa butemwe, Yakoba wanembele’mba: “Umvwe mwatala ku bilungi bya bantu, mwalenga mambo, ne kuzhatwa mwazhachishiwa ku mizhilo ke muji bazhilulula mizhilo.” (Yakoba 2:8, 9) Kutala ku bilungi bya bantu banonka ku mubiji nangwa ku boba batumbalala kwakonsha kwitulengela kubula kumvwa “kujila kwa muyanji.” (Byambo bya Mana 21:13) Kutala ku bilungi kwakonsha kwitulengela kubula kwikala na muchima wa lusa. Tubila bakwetu lusa umvwe ke twibobile bintu kwa kubula misalululo.
9. Mambo ka o kyabujila kutama kutakaika bantu pa mwingilo ye bengila?
9 Nanchi kubula kutala ku bilungi bya bantu kulumbulula amba kechi twakonsha kutesha muchima ku muntu uji yense nenyi? Ine. Pa mambo a mukwabo wa mwingilo aye Epafolodita, mutumwa Paulo wanembejile bena Kilishitu mu Filipai amba: ‘Banemekainga ba byonkabyo.’ Mambo ka? “Mambo na mambo a mingilo ya kwa Kilishitu wajinga pepi na lufu, kechi waakaminwe bumi bwanji ne, mambo a kuba’mba, afikizhe akya kyabujilwepo pa mingilo yenu ya kwingijila amiwa.” (Filipai 2:25, 29, 30) Mwingilo wa bukishinka waingijile Epafolodita wamulengejile kunemekwa. Kabiji mu 1 Timoti 5:17, tutangamo’mba: “Abo bakulumpe balama kipwilo bulongo mwibalanguluke’mba, bo bafwainwa mushingi wakila, pakuba abo bengila kyakosa mu byambo ne mu kufunjisha bo bene bene.” Kwikala na byubilo byawama bya ku mupashi nako kulengela muntu kunemekwa. Kuta muchima ku bantu ba uno mutundu kechi kilumbulula amba muntu ubena kutala ku bilungi ne.
‘Maana Afuma Mwiulu . . . o Ayula Lusa’
10. Mambo ka o twafwainwa kulamina bulongo lujimi wetu?
10 Pa mambo a lujimi, Yakoba wanembele’mba: “Ye mubi ubula kukokoloka, wayula bulembe bwa lufu. I ye ye tupopwelako Nkambo ne Tata: kabiji i ye yenka ye tufingako bantu, balengwa mu kipasha kya Lesa: monka mu kanwa kamo mulupuka ne bya kupesha ne bya mafingo.” Kabiji Yakoba wanungilepo amba: ‘Umvwe muji na kichima kyalula ne bongozhi mu michima yenu, kechi mwitote ne, ne kwibubepela bukine ne. Ano kechi o maana afuma mwiulu ne, pakuba o a pano panshi, a buntunshi, a bundemona. Kabiji kuji kichima ne bongozhi, ko kuji ne byamfulumfulu ne byubilo byonse byabipa. Pakuba ao maana afuma mwiulu, patanshi o awamishatu, kabiji o a mutende, o akoka, o apela kusashilwa, o ayula lusa ne bipangwa byawama, o abula misalululo, o abula bujimbijimbi.’—Yakoba 3:8-10a, 14-17.
11. Twakonsha kwikala byepi ba lusa pa kwingijisha lujimi wetu?
11 Onkao mambo, jishinda jo twingijishishamo lujimi wetu pa kwamba ku bakwetu ke kayukilo ka kwituyukanyikisha kana tuji na maana “ayula lusa” nangwa ne. Twakonsha kwiyukanyikisha amba twi bantu ba mutundu ka umvwe ke twitote, kubepa ku bakwetu, nangwa kubabañana bakwetu na mambo a kwibomvwina kichima nangwa na mambo a kuba’mba twatobokele nabo? Salamo 94:4 waamba’mba: “Bonse boba bibi betumbijika bene.” Kabiji byambo byatama kechi bibanda kutamisha jizhina ja muntu wabula mambo ne! (Salamo 64:2-4) Kunungapo, akilangulukai pa kintu kyatama kyakonsha kubiwa na mambo a “kamonyi wa bujimbijimbi wamba bya bubela.” (Byambo bya Mana 14:5; 1 Bamfumu 21:7-13) Panyuma ya kwamba pa kwingijisha lujimi kutama, Yakoba wanembele’mba: “Balongo bami, bino bintu kechi byafwainwa kwikala byonkabyo ne.” (Yakoba 3:10b) Pa kumwesha lusa lwa kine, kikebewa bingi kwingijisha lujimi wetu na kumulamawizha bulongo. Yesu waambile’mba: “Kabiji nemwambila namba, byambo byonse byatu byo baamba bantu, bakebitotolola mu juba ja kije.” (Mateo 12:36) Kyanema bingi kuba’mba tubenga lusa pa kwingijisha lujimi wetu!
‘Mwibalekeleko Bantu Mambo Abo’
12, 13. (a) Tufunjilako ka pa mambo a kubila bantu lusa ku kishimpi kya kalume wakongwele muzema wa mali kwi nkambo yanji? (b) Nga kulekelako balongo betu mambo abo “poso pa makumi atanu na abiji ne jitanu na jibiji” kwatala mwepi?
12 Jishinda jikwabo ja kubilamo lusa ku bantu jamweshiwa mu kishimpi kya kwa Yesu kya kalume wakongwele mali a ndenali 60,000,000 kwi nkambo yanji aye mfumu. Byo akankelwe kumonapo mashinda a kubwezhezhamo yoya nkongole, uno kalume walombele kumubilako lusa. Nkambo ya yewa kalume “wamubile lusa” ne kumulekelako nkongole. Pano awa kalume byo ayile wataine mukwabo kalume, wakongweletu mali a ndenali 100 kwi aye kabiji ponkapo kwa kubula kumubila lusa wamutaile mu kaleya. Nkambo yanji pa kumvwa byaubiwe, waichile uno kalume ye alekejileko mambo ne kumwambila’mba: “Obewa kalume watama, obewa nakulekele byonse byo wizhikijile, byo wansashijile: lelo obewa kechi wafwainwa kumubila lusa mukwenu pamo byonka byo nakubijile lusa amiwa nenyi?” Ponkapo nkambo yanji wamupaine ku bakabisha. Pa kupwisha kwamba kishimpi Yesu waambile’mba: “Mo monka mo akemubila ne Tata wa mwiulu kana ne kwibalekela balongo benu mambo abo mu michima yenu ne.”—Mateo 18:23-35.
13 Kishimpi kyaambiwapo byo kimweshapo bulongo kuba’mba kuba lusa kwavwangamo kulekelako bakwetu mambo! Yehoba witulekelako nkongole yetu ikatampe ya bundengamambo. Nanchi ne atweba kechi twakonsha ‘kwibalekelako bantu mambo abo’ nenyi? (Mateo 6:14, 15) Yesu saka akyangye kwamba kishimpi kya kalume wabujile lusa, Petelo wamushikishe’mba: ‘Nkambo, kana mulongo wambala mambo amiwa namulekela jinga? Jitanu na jibiji nyi?’ Kumvwa Yesu amba: “Kechi nkubule jitanu na jibiji ne; poso pa makumi atanu na abiji ne jitanu na jibiji.” (Mateo 18:21, 22) Ee kine, muntu wa lusa wibalekelako bakwabo mambo abo “poso pa makumi atanu na abiji ne jitanu na jibiji,” ko kuba’mba, kafwako pa kupelela ne.
14. Kwesakana na Mateo 7:1-4, twakonsha kubila byepi bakwetu lusa pa juba pa juba?
14 Kabiji pa kumwesha jishinda jikwabo ja kubilamo lusa, mu Jashi janji ja pa Mutumba Yesu waambile’mba: “Ke kuzhachisha bakwenu ne, kuchina’mba, nenuwa mwakazhatwa. Mambo monka mo muzhachisha bakwenu, nenuwa bakemuzhachisha monka . . . Kabiji mambo ka o mutajila kakibalabala kaji mu jiso ja mulongo wobe, kabiji kechi ulanguluka mwamba uji mu jiso jobe obe mwine ne? Nangwa usakumwambila byepi mulongo wobe’mba, Leka nkufumye kakibalabala kaji mu jiso jobe; kabiji mwamba uji mu jiso jobe obe mwine?” (Mateo 7:1-4) Onkao mambo, twakonsha kubila bakwetu lusa pa juba pa juba kupichila mu kuyuka bulongo bukoke bwabo ne kubula kwibazhachisha nangwa kwibashintaukila.
“Twibobile Bantu Bonse Byawama”
15. Mambo ka byubilo bya lusa kyo byafwainwa kubula kubiwatu ku bakwetu ba mu lwitabilo?
15 Byo kiji kuba’mba buku wa Yakoba wa mu Baibolo waambishapo bingi pa kumwesha lusa ku ba mu lwitabilo, kino kechi kilumbulula amba byubilo bya lusa byafwainwatu kubiwa ku bonka ba mu kipwilo kya bwina Kilishitu ne. Salamo 145:9 waamba’mba: “Yehoba ye wawama ku bonse; Ne lusa lwanji lwakoka luji pa mingilo yanji yonse.” Twakambizhiwa ‘kwikala ba kulonda Lesa’ ne ‘kwibobila bantu bonse byawama.’ (Efisesa 5:1; Ngalatiya 6:10) Nangwa kya kuba kechi twatemwa “panopantanda nangwa bya panopantanda ne,” bino kechi twafwainwa kulubako kukwasha ba panopantanda bakajilwa ne.—1 Yoano 2:15.
16. Bintu ka byavwangiwa mu kubila bakwetu lusa?
16 Byo tuji bena Kilishitu, kimye kyonse tukeba kukwasha bantu kwesakana na bulume bwetu nabiji boba baponenwa na makatazho a “bintu bibasolomokelatu” nangwa boba baji mu bizumba bikatampe. (Musapwishi 9:11) Nangwa byonkabyo, kwesakana na bwikalo bwetu, twakonsha kuyuka mo twakonsha kwibakwashisha ne kipimo kya bukwasho. (Byambo bya Mana 3:27) Pa kukwasha bakwetu ku mubiji, twafwainwa kujimuka pa kuba’mba bukwasho bo tubena kwibapa kechi bwibalengela kwikala bankope ne. (Byambo bya Mana 20:1, 4; 2 Tesalonika 3:10-12) Onkao mambo, lusa lwa kine lwavwangamo kwikala na muchima wakifyele.
17. Ñanyi jishinda jakilamo kunema ja kubilamo lusa ku boba babula mu kipwilo kya bwina Kilishtu?
17 Jishinda jawamisha ja kubilamo lusa ku boba babula mu kipwilo kya bwina Kilishitu ke ja kwisamba nabo bukine bwa mu Baibolo. Mambo ka? Mambo bantu bavula lelo jino babena kupapala mu mfishi ya ku mupashi. Byo kiji kuba’mba bantu bavula kechi bayuka mwa kubila na makatazho o bapitamo ne, kabiji kechi baji na luketekelo lwa kulutwe ne, kibalengela ‘kusubakana ne kupelelwa, pamo no mikooko ya kubula kafunga.’ (Mateo 9:36) Byambo biji mu Mambo a Lesa byakonsha kwikala ‘lampi wa maulu abo’ ne kwibakwasha kuyuka bya kuba na makatazho a mu bwikalo. Kabiji byakonsha kwikala ‘kyeya kya mu jishinda jabo,’ mambo Baibolo waambijile jimo nkebelo ya Lesa ya kulutwe, pa kwibaajila kitendekesho kya luketekelo lwawama. (Salamo 119:105) Byo jaikalapo jishuko kutwala mambo awama a bukine ku boba ba bena kwiakajilwa! Byo ke tunangijile ku “malwa akatampe,” kino kyo kimye kya kwingilako na mukoyo mwingilo wa kusapwila Bufumu ne kulenga baana ba bwanga. (Mateo 24:3-8, 21, 22, 36-41; 28:19, 20) Jino ke jishinda jakilamo kunema ja kumwesheshamo lusa.
Mwibapepo “Byobya Biji Mukachi”
18, 19. Mambo ka o twafwainwa kubilanga bantu lusa mu bwikalo bwetu?
18 Yesu waambile’mba: “Ku byobya biji mukachi mwibapepo balanda.” (Luka 11:41) Pa kuba’mba kyubilo kyawama kimweshiwe amba kyaubiwa na lusa lwa kine, bupe bwafwainwa kufuma panshi ya muchima. (2 Kolinda 9:7) Mu ntanda muji bantu bashinta, betemwa abo bene kabiji babula kulangulukilako bakwabo babena kumanama ne kupita mu makatazho. Kumwesha lusa mu jino jishinda kwibatekenesha bingi.
19 Onkao mambo, twayai twibikishengako kubila bantu lusa mu bwikalo bwetu. Umvwe ketube lusa, ko kuba’mba tubena kupashañanya Lesa. Kino kitukwasha kwikala bwikalo bwawama kabiji busangajika.—Mateo 5:7.
Bika Byo Mwafundamo?
• Mambo ka o kyanemena kikatakata kubila lusa bakwetu ba mu lwitabilo?
• Twakonsha kwiubila byepi lusa mu kipwilo kya bwina Kilishitu?
• Twakonsha kubila byepi byawama bantu babula mu kipwilo?
[Kipikichala pa peja 9]
Mwina Samaliya waubile lusa
[Kipikichala pa peja 10]
Bena Kilishitu bakizhamo kubila bantu lusa
[Kipikichala pa peja 13]
Jishinda jawamisha kubilamo lusa ku boba babula mu kipwilo ke ja kwisamba nabo bukine bwa mu Baibolo