Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Mako
BUKU wa Mako ye wakepapo pa mabuku ana a Mambo awama. Uno buku wanembelwe na Yoano Mako panyuma ya kupitapo myaka 30 kufuma pafwijile Yesu Kilishitu ne kusangulwa, muji mashimikila avula bingi awama a byaubiwe mu myaka isatu ne kichika ya busapwishi bwa kwa Yesu.
Uno buku wa Mako wanembejilwe bantu babujile Bayudea, kikatakata bena Loma, waamba pe Yesu amba wajinga Mwana Lesa waingijile bya kukumya ne mwingilo wa kusapwila. Uno buku waamba bingi pa bintu byo aubile Yesu kukila pa byo afunjishenga. Kutesha muchima ku Mambo awama a kwa Mako kukosesha lwitabilo lwetu mwi Mesiasa ne kwitulengela kwikala na mukoyo wa kutaya mbila ya mambo a Lesa mu mwingilo wa bwina Kilishitu.—Hebe. 4:12.
MWINGILO MUKATAMPE MU NGALILEA
Panyuma ya kwamba mu byepelo 14 pa mwingilo wa kwa Yoano Mubatishi ne pe Yesu byo aikajile mungye moba 40, buku wa Mako watatula na sawakya wawama wa mwingilo wa kwa Yesu mu Ngalilea. Kyambo kyabwezhiwa bwezhiwapo kya kuba’mba “ponkapotu” kimwesha ano mashimikila byo anema.—Mako 1:10, 12.
Myaka isatu saka ikyangye kufika ne, Yesu wapwishishe mukwekele wanji wa lwendo lusatu lwa kusapwila mu Ngalilea. Mako wanemba jino jishimikila mu ndonda kwesakana na kimye kyamwekejilemo bino byonse. Mako kechi waambapo pa Jashi ja pa Mutumba ne majashitu akwabo alepa aambile Yesu ne.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:15—“Mwaka” wa kuba ka wafikile? Yesu waambilenga’mba mwaka wa kutatula mwingilo wanji wa busapwishi wafikile. Byo ajinga ponka aye watongwelwe kwikala Mfumu, kyalumbulwilenga kuba’mba Bufumu bwa Lesa bwajinga pepi na kufika. Bantu bakishinka baumvwine byo ebasapwijilenga ne kupimpula bwikalo bwabo pa kuba’mba betabilwe kwi Lesa.
1:44; 3:12; 7:36—Mambo ka Yesu o abujijile kukeba’mba bya kukumya byo aubilenga biyukanyikwe? Mu kifulo kya kuleka bantu kuba’mba bambenga byambo byabula bya kine, Yesu wakebelenga bantu kwimwena abo bene ne kusumininwa’mba ye Kilishitu. Umvwe bemwena na meso bakonsheshe kwifuukwila abo bene bya kuba. (Isa. 42:1-4; Mat. 8:4; 9:30; 12:15-21; 16:20; Luka 5:14) Kanatu yewa wajinga na bandemona waikajilenga mu kyalo kya Bangalasene. Aye bamwambijile kwi Yesu amba abwele kwabo ne kuya na kwibabula balongo banji kintu kyo amubijile. Wamwambijile bino, mambo bantu ba mu kyokya kyalo bamwambijile Yesu amba afumemo kabiji kechi pajingapo jishinda jikwabo ja kwibasapwilako aba bantu ne. Byaubile Yesu ku yewa muntu wajinga na bandemona byo byafwainwe kufumyapo milanguluko yatama yajinga na bantu pa mambo a byafwile bankumba.—Mako 5:1-20; Luka 8:26-39.
2:28—Mambo ka Yesu kyo bamutelejile’mba “Mwina ja Sabado”? Mutumwa Paulo wanembele’mba:‘Mizhilo iji na kimvule kya bintu byawama bikeya.’ (Hebe. 10:1) Kwesakana na byaambile Mizhilo, juba ja Sabado ke juba jalondelanga pa moba atanu na jimo a mwingilo, kabiji Yesu wabukilenga bantu bavula bingi pa jino jonka juba ja Sabado. Kino kyamwesheshenga kimvule kya bintu byawama ne mapesho akwabo bantu o bakekala nao mu Bukalama bwa kwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi panyuma ya kuba bukalama bwatama bwa kwa Satana bwapwa. O ene mambo Mfumu wa bobwa Bufumu o bamutelela ne kuba’mba “Mwina ja Sabado.”—Mat. 12:8; Luka 6:5.
3:5; 7:34; 8:12—Mako wayukile byepi biumvwinenga Yesu pa bimye byapusana pusana? Mako kechi wajinga umo wa mu batumwa 12 nangwa mulunda wajinga kipi na Yesu ne. Kwesakana na mwapita byambo byanembelwe kala, Petelo wajinga mulunda nanji Mako wa pa muchima ye washimikizha bintu byavula byanembwa mu buku wa kwa Mako.—1 Pe. 5:13.
6:51, 52—Nanchi “mambo a bashinkwa” akankelwe kumvwa baana ba bwanga alumbulwilenga ka? Kechi papichile kimye kyabaya ne, kufuma kimye Yesu kyo ajishishe banabalume 5,000 kwakubula kubajilako banabakazhi ne baana, bonse bajileko bashinkwa batanu ne masabi abiji. Kintu kyo bafwainwe kuyuka baana ba bwanga pa “mambo a bashinkwa” ke kya kuba’mba Yesu bamupele bulume kwi Yehoba Lesa bwa kuba bintu bya kukumya. (Mako 6:41-44) Umvwe bayukile bulume bukatampe bo bamupele Yesu, inge kechi bakuminye pa kumumona kasa enda pa mema mu jishinda ja kukumya ne.
8:22-26—Mambo ka Yesu kyo abukijile yewa mpofu mu mbaji ibiji? Yesu wafwainwa waubile kino na mambo a kukeba kumwesha lusa ku yewa muntu. Byo amulabishemo pachepache awa muntu wabulanga kumona pa myaka yavula kyamulengejile kumona bulongo kwa kubula lukatazho ne.
Lufunjisho Kotuji:
2:18; 7:11; 12:18; 13:3. Mako walondolola bulongo bisho, byambo, bintu byaitabijilemo bantu, ne mapunzha abujile kuyukanyikwa bulongo ku bantangi babujile kwikala Bayudea. Waambiletu patoka amba Bafaliseo “bazhikilwanga na nzala,” kabiji Kobana nangwa’mba mulambo ke bupe ‘bwapanwanga kwi Lesa.’ Kikwabo waambile’mba Basadusea “bamba’mba, Kafwako lusanguko lwa bafu,” ne kuba’mba nzubo ya Lesa ‘yatalañana’ na ‘Mutumba wa Olebeta.’ Byo kyajinga kuba’mba Bayudea bafwainwe kuta muchima ku ndonda ya kusemwa kwa kwa Mesiasa, kechi wiyambilepo ne. Mako ke wa kumwenako wetu. Netuwa twafwainwa kuyuka biji bantu bo tubena kwambako umvwe tuji mu mwingilo wa bwina Kilishitu nangwa inge tubena kwamba jashi mu kipwilo.
3:21. Balongo ba kwa Yesu kechi baitabijile ne. Onkao mambo, wayukile mwakubila bulongo na bantu bo balengulwilenga nangwa kwibendeleka na mambo a lwitabilo lwabo ku balongo babo babujile mu lwitabilo.
3:31-35. Yesu byo abatizwe, waalukile ke Mwana Lesa wa ku mupashi, ne “Yelusalema uji mwiulu” ye inanji. (Nga. 4:26) Kufumatu kyokya kimye, baana ba bwanga ba kwa Yesu bo bajinga pepi ne aye kabiji banemene bingi kukila balongo banji ba ku mubiji. Kino kitufunjisha kutangizhako bintu bya ku mupashi mu bwikalo bwetu.—Mat. 12:46-50; Luka 8:19-21.
8:32-34. Twafwainwa kuyuka kutundaikañana kwatama kufuma ku bakwetu ne kwikukana. Mwana wa bwanga wa kwa Kilishitu wafwainwa kwinengezha ‘kwikana mwine,’ ko kuba’mba kubula kulondela byubilo ne bintu byatama. Wafwainwa kwitemenwa ‘kushikula kichi kya lumanamo,’ ko kuba’mba kuyanda umvwe kyakonsheka, kusulwa, kulengululwa nangwatu kumwipaya na mambo a kwikala mwina Kilishitu. Kabiji wafwainwa ‘kulondelanga’ Yesu, kwikela mwaijile bwikalo bwanji. Kwikala mwana wa bwanga kukebewa kwikala na muchima wa kwipana wajingapo ne Yesu Kilishitu ne kutwajijila kwikela monka.—Mat. 16:21-25, NW; Luka 9:22, 23, NW.
9:24. Kechi twafwainwa kumvwanga bumvu kubula bantu pa mambo a lwitabilo lwetu nangwa kulomba amba lwitabilo lwetu lukose ne.—Luka 17:5.
ÑONDO WAPELELEKO
Byo kyanangijilenga ku mpelo ya mwaka wa 32 C.E., Yesu waishile “mwapela ntanda ya Yudea bushiya bwa Yodano,” ne mabumba aishile ko aji. (Mako 10:1) Byo apwishishe kusapwila ku ino mpunzha, waimene kaye ne kuya ku Yelusalema.
Mu ñondo wa Nisanyi juba ja pa 8, Yesu wajinga mu muzhi wa Betani. Wajiilenga kimye kyatwelele mwanamukazhi mu kibamba mo bajinga ne kumwitulwila manyi pa mutwe. Byamumwekejile Yesu kufuma kimye kyo atwelelenga mu muzhi wa Yelusalema kufikatu ne kimye kyo asangwilwe byalondololwa mu ndonda.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
10:17, 18—Mambo ka Yesu kyo akanyijile byamwichile yewa muntu amba “Mufunjishi wawama”? Yesu byo akaine lukumo lwabujile kuyilamo lo bamupele, wamwesheshe kuba’mba Yehoba ye wafwainwatu kupewa lukumo ne kuba’mba Lesa wa kine yo nsulo ya bintu byonse byawama. Kabiji Yesu waambile kishinka kuba’mba Mulenga walengele bintu byonse aye Yehoba Lesa ye yenkatu uji na lūsa lwa kubikako mizhilo yawama ne yatama.—Mat. 19:16, 17; Luka 18:18, 19.
14:25—Yesu watazhizhe mwepi byo aambijile batumwa banji bakishinka amba: “Amiwa kechi nkatomapo jibiji mema a bipangwa bya muñanzañanza ne, poso mu jonkaja juba jo nkatoma angi apya mu bufumu bwa Lesa”? Yesu kechi waambilenga’mba binyu mobiji mwiulu ne. Pano bino, byo kiji kuba’mba kimye kimo kusangalala kufwanyikizhiwa ku binyu, Yesu watazhizhenga ku kusangalala kwa kwikala pamo na baana banji ba bwanga bashingwa basangulwa ne kuya mu Bufumu.—Sala. 104:15; Mat. 26:29.
14:51, 52—Ñanyi nsongwalume ‘wanyemenetu na bwamba’? Mako ye yenkatu waambapo pa kino kintu, onkao mambo twakonsha kupwisha mu muchima amba witongwelenga aye mwine.
15:34—Nanchi byambo byaambile Yesu bya kuba’mba “Lesa wami, Lesa wami, wandekela ka?” bimwesha kuba’mba kechi wajinga na lwitabilo nenyi? Ine. Nangwa kya kuba kechi twayuka kine kintu Yesu kyo aambijile bino ne, pano bino byambo byanji byafwainwa byamwesheshenga’mba wayukile’mba Yehoba wafumishepo luzhikijilo kuba’mba bulumbuluke bwa Mwananji bwesekwe. Kabiji kyamweka waambile bino byambo mambo wakebelenga’mba byambo bya bungauzhi byaambiwe kwi aye mu Salamo 22:1 bifikizhiwe.—Mat. 27:46.
Lufunjisho kotuji:
10:6-9. Nkebelo ya Lesa ke ya kuba’mba aba batwela mu masongola batwajijile kwikala pamo. Onkao mambo, mu kifulo kya kunyemenatu pa kwikana, ba mulume ne mukazhi bafwainwa kweseka na ngovu kwingijisha mafunde a mu Baibolo kuba’mba bapwishe makatazho o bakonsha kwikala nao mu masongola.—Mat. 19:4-6.
12:41-44. Kya kumwenako kya yewa mwanamukazhi wafwijilwe kitufunjisha kubula kwikala na muchima wa lwiso mu kutundaika mpopwelo ya kine kupichila mu kupanako mubingu wa mali.
[Kipikichala pa peja 29]
Mambo ka Yesu kyo aambijile uno muntu kuya na kubula balongo banji byonse byamumwekejile?