Nanchi Mwamba Bulongo ‘Ñambilo Yafwainwa’ Nyi? — BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI

Nanchi Mwamba Bulongo ‘Ñambilo Yafwainwa’ Nyi?

‘Nkalula ñambilo ya mitundu ya bantu ke yafwainwa, namba bonse bakete pa jizhina jami amiwa Yehoba.’—ZEFWA. 3:9.

1. Ñanyi bupe bwawama Yehoba bo etupa?

BUPE bwa mulaka kechi bwafumine ku bantu ne, bino bwafumine kwi Mulenga wa bantu, Yehoba Lesa. (Lupu. 4:11, 12) Kechi wapeletu muntu mutanshi Adama bulume bwa kwamba kwapwa ne, bino wamupele ne bulume bwa kusomba byambo ne kubayisha mulaka. (Nte. 2:19, 20, 23) Buno ke bupe bwawama bingi! Bwalengela ne bantu kumvwañananga na Shabo wa mwiulu ne kutota jizhina janji jawama.

2. Mambo ka bantu luno kyo babujila kwambatu mulaka umo?

² Mu bitota bitanshi 17 mwapita bwikalo bwa bantu, bantu bonse baambangatu mulaka umo, ko kuba’mba “lujimi umotu.” (Nte. 11:1) Kepo bantu basatukile mu kimye kya kwa Nimalode. Kupusanako na mikambizho ya Yehoba, bantu basatukile bakonkenejile pa mpunzha imo yaishile kutelwa’mba Babela, mambo bakebeshe bingi kwikala pa mpunzha imo. Batendekele kwitungila bene kyamba kyalepesha, mu kubula kupa Yehoba lukumo, poso ‘kwilengela abo bene jizhina jatumbalala.’ Onkao mambo, Yehoba wavulañenye mulaka mutanshi wa boba bansatuki ne kwibalengela kutendeka kwamba njimi yapusana pusana. Kino kibalengejile kupalañena panopantanda ponse.—Tangai Ntendekelo 11:4-8.

3. Ki ka kyaubiwe Yehoba byo avulañenye mulaka wa bansatuki ba pa Babela?

³ Lelo jino, mwaya ntanda yonse, bamo bamba’mba mwambiwa milaka kukila pa 6,800. Ino yonse milaka umo umo ukebewa ne byambo byanji. Onkao mambo kyamweka kuba’mba Yehoba Lesa byo avulañenye ñambilo ya boba bantu basatukile, wibalengejile kulubamo mulaka ye baambanga kala. Mu ñambilo yabo kechi waletelemotu byambo bingi byonka ne, bino wapimpwile ne milanguluko ne kuletamo mulakazhilo wa katataka. O ene mambo mpunzha pashimikijilwe kyamba kyo itelelwa’mba ‘Luvulañano,’ nangwa’mba Babela! (Nte. 11:9) Baibolo ye yenkatu walumbulula bulongo kwafumine milaka yapusana pusana yambiwa lelo jino.

Ñambilo Yafwainwa Yakatataka

4. Yehoba waambijile jimo amba ki ka kikamwekana mu kino kimye kyetu?

⁴ Nangwa kya kuba jishimikila ja mu Baibolo jaamba pe Lesa byo aubile pa Babela jilengela kukumya, kuji ne kintu kikwabo kyakilamo kunema kya kukumya kyamwekana mu kino kimye kyetu. Kupichila mwi ngauzhi wanji Zefwaniya, Yehoba waambijile jimo amba: “Nkalula ñambilo ya mitundu ya bantu ke yafwainwa, namba bonse bakete pa jizhina jami amiwa Yehoba ne kuñingijila na muchima umotu.” (Zefwa. 3:9) Ino ‘ñambilo yafwainwa’ yo ika, kabiji twakonsha kufunda byepi bya kwiyamba bulongo?

5. Nanchi ñambilo yafwainwa yo ika, kabiji ki ka kyafumamo mu kwamba uno mulaka?

⁵ Ñambilo yafwainwa ke bukine bwaamba pe Yehoba Lesa ne nkebelo yanji iji mu Mambo anji, Baibolo. Ino “ñambilo” yavwangamo kumvwisha mwatala bukine bwa Bufumu bwa Lesa ne byo bukazhijika jizhina ja Yehoba, kutumbijika bumfumu bwanji, ne kuleta mfweto ya myaka ku bantu bakishinka. Ki ka kyafumamo mu kwamba uno mulaka? Betubula kuba’mba bantu ‘bonse baketa pa jizhina ja Yehoba’ ne ‘kumwingijila na muchima umotu.’ Kupusanako na bintu byaubiwe pa Babela, kwamba ino ñambilo yafwainwa kwalengela bantu kutota jizhina ja Yehoba ne kukwatankana.

Kufunda bya Kwamba Ñambilo Yafwainwa

6, 7. (a) Kufunda mulaka ungi kwavwangamo ka, kabiji kino kikwasha byepi pa kufunda ñambilo yafwainwa? (b) Tusa kwisambapo ka?

⁶ Umvwe muntu ukeba kufunda mulaka ungi, kuji bintu bikwabo byo afwainwa kuba, kechi kulabijilatu byambo bipya ne. Kufunda mulaka ungi kwavwangamo kufunda ndangulukilo ikwabo, ne mwakwambila byambo. Ñambilo ne kuwama kwa mulaka kwaenda kupusana. Ntongwelo ya byambo ikebewa kuyuka bya kwingijisha binungwa bya mubiji nabiji lujimi. Byo byo kikala inge twatendeka ne kufunda ñambilo yafwainwa ya bukine bwa mu Baibolo. Byavula bingi bikebewa, kechi kufundatu bukine bwapela bwa mu Baibolo ne. Kufunda bulongo ino ñambilo yafwainwa kwavwangamo kwalulula ndangulukilo yetu.—Tangai Loma 12:2; Efisesa 4:23.

⁷ Ki ka kyafwainwa kwitukwasha kumvwa ino ñambilo yafwainwa ne kwiyamba bulongo? Byonkatu byo kikala pa kufunda mulaka yense, kuji mashinda amo akonsha kwitukwasha kwamba bulongo mulaka wa bukine bwa mu Baibolo. Twayai twisambepo mashinda amo engijisha bantu pa kufunda mulaka ungi ne kumona ano mashinda byo akonsha kwitukwasha kufunda uno mulaka ungi wa kifwanyikizho.

Kwamba Bulongo Ñambilo Yafwainwa

8, 9. Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba tufunde ñambilo yafwainwa, kabiji mambo ka kino o kyanemena?

⁸ Telekeshai. Patanshitu, muntu kyakonsha kumushupa bingi kumvwa mulaka ungi ye akyangye kumvwapo kala ne. (Isa. 33:19) Pano umvwe muntu wafunda bya kutesha muchima pa byo abena kumvwa, wakonsha kutendeka kumvwa byambo bimo bimo ne kumona byambiwa yewo mulaka. Popamotu, twakambizhiwa’mba: “Twafwainwa kukila mu kuteshakotu muchima ku abya bintu byo twaumvwine, kuchina’mba, twakakumpuka.” (Hebe. 2:1) Yesu wajimwine baana banji ba bwanga javula bingi amba: “Wa matwi a kumvwa, omvwe.” (Mat. 11:15; 13:43; Mako 4:23; Luka 14:35) Ee, twafwainwa ‘kumvwa ne kukwatakanya’ bintu byo tumvwa pa kuba’mba tumvwishenga ñambilo yafwainwa.—Mat. 15:10; Mako 7:14.

⁹ Kumvwa kukebewa kuteshapo muchima, bino mufuma mfweto. (Luka 8:18) Kimye kyo tuji ku kupwila kwa bwina Kilishitu, abya tutesha muchima ku bibena kwambiwapo nyi, inyi tulabikwa? Kyanema bingi kuba’mba tuteshengako muchima kumvwa bibena kwambiwapo. Umvwe ke tubule kuteshako muchima, twakonsha kwikala babanda kumvwa.—Hebe. 5:11.

10, 11. (a) Kununga pa kuteshapo muchima na kuteleka, twafwainwa kuba ka? (b) Ki ka kikwabo kyavwangiwamo mu kwamba ñambilo yafwainwa?

¹⁰ Fundai ku bañambi bayuka kwamba bulongo. Aba babena kufunda mulaka ungi kechi batundaikwatu kutelekesha konka ne, bino bafwainwa ne kweseka kusombolola ntelelo ne ñambilo ya bañambi bayuka kwamba bulongo. Kino kikwasha boba babena kufunda kubula kunema lujimi, mambo kino kyakonsha kulengela bantu kubula kumvwa byo babena kwamba. Popamotu, ne atweba twafwainwa kufunda ku boba ‘bayuka kufunjisha’ ñambilo yafwainwa. (2 Timo. 4:2) Lombai bukwasho. Umvwe mwalubankanya swainga byo babena kwimubula.—Tangai Bahebelu 12:5, 6, 11.

¹¹ Kwamba ñambilo yafwainwa kechi kwavwangamotu kwitabila bukine ne kufunjisha bantu konka ne, bino kwavwangamo ne kumwesha byubilo byetu monka mwayila mizhilo ne mafunde a Lesa. Pa kuba’mba tube bino, twafwainwa kufunjila ku bakwetu. Kino kyavwangamo kulonda lwitabilo ne kizaku kyabo. Kabiji kyavwangamo ne kulonda bwikalo bonse bwa kwa Yesu. (1 Ko. 11:1; Hebe. 12:2; 13:7) Umvwe twakosako na kuba bino, kilengela bantu ba Lesa kukwatankana, ne kwibalengela kwamba ñambilo yafwainwa mu jishindatu jimo.—1 Ko. 4:16, 17.

12. Kulabijila bintu kukebewa byepi pa kufunda mulaka ungi?

¹² Labijilai. Aba bafunda mulaka ungi balabijila bintu byavula bingi. Kino kyavwangamo byambo bya katataka, ne mikuku ya byambo. Ku bena Kilishitu, kulabijila byambo kwakonsha kwibakwasha bingi pa kufunda ñambilo yafwainwa. Kya kine, twafwainwa kulabijila mazhina a mabuku a mu Baibolo monka mo alondankena. Bamo bebikila kikonkwanyi kya kulabijila binembelo byonka byo biji mu Baibolo. Bakwabo nabo batana kuba’mba kyawama kulabijila nyimbo ya Bufumu, mazhina a bisaka bya bena Isalela ne a batumwa 12, ne kulabijila byubilo byalenga bipangwa bya mupashi. Kala, bena Isalela bavula balabijile masalamo. Mu ano moba, kalombwana umo walabijile byepelo bya mu Baibolo kukila pa 80 saka atongola kyambo kimo kimo byo akijingatu na myaka ya kusemwa itanu na umo. Nanchi ne atweba kechi twafwainwa kwikala na uno muchima wa kulabijila bintu nenyi?

13. Mambo ka kubwezhabwezhapo kyo kwanemena?

¹³ Kubwezhabwezhapo kulengela muntu kuvuluka bintu, kabiji kukwasha bingi mu lufunjisho lwetu lwa bwina Kilishitu. Mutumwa Petelo waambile’mba: “Amiwa nateshakotu muchima kwimuvulula bino bintu moba onse, nangwa mwibiyuka, ne kwikala mwaikajisha mu bukine bo muji nabo.” (2 Pe. 1:12) Mambo ka o tukebewa kwituvululako? Mambo kwitukwasha kuyukilako bintu byavula, ne kuyuka bulongo mo byatala, kabiji kwitulengela ne kunekenena Yehoba. (Sala. 119:129) Kupitulukanga kimye kyonse mu mizhilo ne mafunde a Lesa kwitulengela kwipimapima bulongo atwe bene ne kubula kwikala na muteeto wa ‘kwikala ba kumvwatu ne kuvulama.’ (Yako. 1:22-25) Umvwe saka tubula kwivululangamo atwe bene pa bukine, bintu bikwabo byakonsha kuyula mu michima yetu, kabiji twakonsha kuleka kwamba bulongo ñambilo yafwainwa.

14. Ki ka kyafwainwa kwitukwasha pa kimye kyo tubena kufunda ñambilo yafwainwa?

¹⁴ Tangainga na jiwi jasansuka. (Lum. 1:3) Bantu bamo bafunda mulaka ungi beseka kumufunda kishinshi bunke bwabo. Kino kechi kibakwasha ne. Kimye kyo tubena kufunda ñambilo yafwainwa, kimye kimo twafwainwa kutanganga ‘na kulanguluka’ amba tutesheko muchima ku byo tubena kutanga. (Tangai Salamo 1:1, 2.) Kuba bino kwitulengela kutesha muchima ku byo tubena kutanga. Mu Kihebelu, byambo bya kuba’mba ‘kutanga na kulanguluka,’ popamotu ne kutoñaminamo. Byonkatu byo kikala pa kuba’mba kajo ko tuja kengilenga mwingilo wako, kafwainwa kukayiwa, ne kulanguluka langulukapo nako kukebewa bingi pa kuba’mba tumwenemo mu byo tubena kutanga. Nanchi twikalako na kimye kyabaya kya kulangulukapo pa byo tubena kufunda nyi? Panyuma ya kutanga Baibolo, twafwainwa kulangulukishapo pa byo twatanga.

15. Twakonsha kufunda byepi “mulakazhilo” wa ñambilo yafwainwa?

¹⁵ Monai mulakazhilo byo aji. Kimo kimye kyawama kufunda mulakazhilo nangwa’mba byambo byo bebibika pamo pa kuba’mba bilenge mikuku ya byambo, ne mizhilo ya kulondela ya yewo mulaka ye tubena kufunda. Kino kitulengela kumvwa mwatala mulaka, ne kwitukwasha kumwamba bulongo. Byonkatu mulaka byo aji na musango wa byambo mo bingijishiwa, ne ñambilo yafwainwa ya bukine bwa mu Binembelo nayo iji na “musango wa byambo byalumbuluka.” (2 Timo. 1:13) Twafwainwa kulondela uno “musango.”

16. Ñanyi muteeto ye twafwainwa kubula kwikala nanji, kabiji twakonsha kuba byepi kino?

¹⁶ Twajijilai na kununguluka. Muntu wakonsha kufunda byavula pa mulaka ne kutatula kwisambanga na bantu, pano ko kyakayanga waleka kufunjilako bikwabo. Ne boba babena kwamba ñambilo yafwainwa nabo bakonsha kwikala na luno lukatazho. (Tangai Bahebelu 5:11-14.) Ki ka kyakonsha kwitukwasha kubula kwikala na uno muteeto? Ikalai na kizaku kya kutwajijila na kufunda uno mulaka. “Nanchi tuleke mambo a bintu bitanshi bya Kilishitu, tuyenga kulutwe tufike ne ku bukulumpe; kechi twale jibiji kitendekesho kya lulapilo lwa ku mingilo ifu ne; nangwa kya lwitabilo lwa kwi Lesa ne; nangwa kya lufunjisho lwa mabatizhilo ne; nangwa kya kutulapo maboko ne; nangwa kya lusanguko lwa bafu ne; nangwa kya luzhachisho lwa myaka ne.”—Hebe. 6:1, 2.

17. Mambo ka kwikala na mukoyo wa kufunda kyo kwanemena? Lumbululai.

¹⁷ Nengezhezhai jimo bimye bya lufunjisho. Kufunda kimye kicheche bino saka muba jonse kwawama kukila kushikalala kimye kyabaya bino saka pabena kupita moba avula pa kuba’mba mukafunde jibiji. Ikalainga na lufunjisho kimye kyo mwamona amba mwakonsha kumvwa kabiji kafwako bya kwimulabika. Kufunda mulaka ungi kujitu pamo nobe kupabula kamulamba mwine mukasokopyo. Umvwe mwapitamo javula mu kamulamba mupabuka bulongo ne lwendo nalo luwama bingi. Umvwe mu kamulamba kechi mupita bantu kya kine ne, mwakonsha kubwela mwavimbatu ndundundu. Onkao mambo, kikebewa kwibikako ne kubanga byobyo kimye kyonse. (Da. 6:16, 20) Lombainga ne “kwilutoñamina na mukoyo mukatampe” kimye kyo mubena kwamba ñambilo yafwainwa ya bukine bwa mu Baibolo.—Efi. 6:18.

18. Mambo ka o twafwainwa kwambilanga ñambilo yafwainwa kimye kyonse?

¹⁸ Ambainga kimye kyonse! Bamo inge babena kufunda mulaka ungi bakonsha kukankazhama kumwamba, mambo a kumvwa bumvu nangwa kuchina kulubankanya. Kino kyakonsha kwibalengela kubula kumuyukisha. Popamotu, pa kuba’mba tufunde mulaka twafwainwa kumwambanga kimye kyonse. Monka mu kwamba yewo mulaka ye tubena kufunda, mo mukumuyuka bulongo. Ne atweba twafwainwa kwambanga ino ñambilo yafwainwa kimye kyonse. “Na muchima muntu witabila ne kumona bololoke; kabiji na kanwa nako witabila ne kumona lupulukilo.” (Loma 10:10) Kechi ‘twitabilatu’ kimye kyonka kya lubatizhilo lwetu ne, bino twitabila ne kimye kyo tubena kwamba pe Yehoba kimye kyonse, kubikakotu ne kimye kyo tuji mu busapwishi. (Mat. 28:19, 20; Hebe. 13:15) Kupwila kwetu kwa bwina Kilishitu kwitulengela kwamba bulongo ñambilo yafwainwa.—Tangai Bahebelu 10:23-25.

Ambainga Ñambilo Yafwainwa Saka Mwakwatankana na Kutota Yehoba

19, 20. (a) Ñanyi mwingilo wa kukumya ubena kwingila Bakamonyi ba kwa Yehoba mu ano moba etu? (b) Mwafuukulapo kuba ka?

¹⁹ Byo kyafwainwepo kuwama kutanwako mu Yelusalema pa Mulungu lukelo, mu ñondo wa Sivan pa 6, mu mwaka wa 33 C.E.! Aja juba lukelo, kimye kya 9 koloko saka kikyangye kufika, aba bapwijile pamo mu kibamba kya peulu “batatwile kwamba mu njimi ingi” mu jishinda ja kukumya. (Byu. 2:4) Lelo jino, bakalume ba Lesa kechi bambila mu njimi ne. (1 Ko. 13:8) Nangwa byonkabyo, Bakamonyi ba kwa Yehoba bamba mambo awama a Bufumu mu njimi kukila pa 430.

²⁰ Twatemwa bingi kuba’mba, nangwa twambe mu mulaka wa mutundu ka, bonse twakwatankana mu kwamba ñambilo yafwainwa ya bukine bwa mu Baibolo! Kino kyapusanako na kyaubiwe pa Babela. Bantu ba Yehoba byo bamba lujimi umo, batota jizhina janji. (1 Ko. 1:10) Twayai tutwajijile kwingijila pamo na balongo ne banyenga yetu “na muchima umotu” monse mwaya ntanda byo tubena kufunda bya kwamba bulongo uno mulaka umo, kabiji lukumo luya kwi Shetu wa mwiulu, Yehoba.—Tangai Salamo 150:1-6.

Musakukumbula’mba Ka?

• Nanchi ñambilo yafwainwa yo ika?

• Kwamba ñambilo yafwainwa kwavwangamo ka?

• Ki ka kyafwainwa kwitukwasha kwamba bulongo ñambilo yafwainwa?

[Kitenguluzha pa peja 23]

Ambainga Bulongo Ñambilo Yafwainwa Kupichila mu

◆ kutelekeshanga.

Luka 8:18; Hebe. 2:1

◆ kufunda ku bañambi bayuka kwamba bulongo.

1 Ko. 11:1; Hebe. 13:7

◆ kulabijila ne kubwezhabwezhapo.

Yako. 1:22-25; 2 Pe. 1:12.