BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w08 10/1 pp. 27-31
  • “Kechi Wafwainwa Kulubako Mwingilo Wa Ku Nzubo Ne Nzubo Ne”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Kechi Wafwainwa Kulubako Mwingilo Wa Ku Nzubo Ne Nzubo Ne”
  • Kyamba kya Usopa—2008
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Bukishinka Bwampulwishe
  • “Wafwainwa Kutelekesha ne Kwesakanya Bintu Bulongo”
  • “Ngauzhi wa Bubela” mu Paraguay
  • Kutangizhako Bufumu
  • Yehoba Wamfunjishe Kuba Kyaswa Muchima Wanji
    Kyamba kya Usopa—2012
  • Yehoba Ukyangye Kundekelelapo Ne!
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2018
Kyamba kya Usopa—2008
w08 10/1 pp. 27-31

“Kechi Wafwainwa Kulubako Mwingilo Wa Ku Nzubo Ne Nzubo Ne”

Byonka byo kyashimikizhiwa na ba Jacob Neufeld

“Nangwa kumwekanepotu kintu kya mutundu ka, kechi wafwainwa kulubako mwingilo wa ku nzubo ne nzubo ne.” Naendele ma mailoshi asatu kuya pa muzhi wajinga kwipi saka ndangulukatu pa bino byambo. Byo nafikile, nakankelwe kuya pa nzubo itanshi na mambo a moyo. Panyuma ya kulangulukishapo, nayile mu bichi ne kulomba kyabaya bingi kwi Lesa kuba’mba ampe bulume bwa kusapwila. Kepo nakosele ne kuya nayile pa nzubo itanshi na kusapwila.

KI KA kyandengejile kwiya mu uno muzhi wajinga mu kiselebwa kya Paraguay mo naesekelenga kusapwila bunke? Lekai patanshi ndondolole byo kyajinga. Nasemekelwe mu November 1923 mu muzhi wa Kronstalʹ mu Ukraine kimye kyo kwajinga bupopweshi butelwa’mba Mennonite bwafumine mu kyalo kya Germany. Mu ba ma 1700, bantu ba mu bupopweshi bwa Mennonite bavilukile kufuma mu Germany kuya mu Ukraine, kabiji bebapeleko mashuko amo, kubikapo ne bwana bwa bene bwa kupopwela (pano bino kechi kwalula bantu kwikala mu bupopweshi bwabo ne), kwiikela na kafulumende wabo kabiji ne kubula kwingilako mingilo ya bushilikale.

Kafulumende wa Komyunisiti byo atendekele kulama, wafumishepo ano mashuko onse. Mu ba ma 1920, kafulumende watambwile majimi akatampe a bantu ba mu bupopweshi bwa Mennonite. Bantu babujilenga kunekenena kafulumende bebatainenga kajo kabiji ne kwibamanyika bingi. Mu ba ma 1930, banabalume bavula bebasendelenga ku kipamo kya KGB (Soviet State Security Committee), kikatakata bufuku, kino kyalengejile mu mizhi kushalatu na banabalume bacheche. Onkao mambo, mu 1938 saka nji na myaka 14, batata bebasendele kabiji kechi nebamwenepo nangwa kwibomvwapo jikwabo ne. Panyuma ya kupitapo myaka ibiji, kolojami naye bamusendele.

Byo kyafikile mu 1941, bashilikale ba kwa Hitler batambwile kyalo kya Ukraine. Kwi atweba, kino kitukujileko ku kafulumende wa Komyunisiti. Nangwa byonkabyo, bisemi bya Bayudea bitanu na bisatu byajinga mu muzhi wetu byazhimañene. Bino bintu byonse byamwekelenga byandengejile kwikala na mepuzho avula bingi. Ki ka kyalengejilenga bino bintu kubiwa?

Bukishinka Bwampulwishe

Mu 1943, bashilikale ba mu Germany bafuminemo ne kusenda bisemi byavula bya bena Germany kubikapo ne boba bashajilepo mu kisemi kyami, kuya na kwibakwashako kulwa nkondo. Pa kino kimye, bajinga saka bankambizha kala kwikala mushilikale ne kwingijila pamo na jibumba ja German SS (Schutzstaffel, ja kwa Hitler) mu Romania. Kalwesekotu kacheche kamwekele pa kino kimye, kankwashishe kyabaya bingi mu bwikalo bwami.

Mukulumpe wa jibumba jetu ja bashilikale wakebelenga kweseka bukishinka bwami. Wañambijile’mba ntwale kivwalo kyanji kya bushilikale na kwikichapisha. Nataine mali o abikile mu fwangalito imo. Byo namubwezhejile mali, waambile’mba kechi washilemo kintu mu kivwalo kyanji ne. Nakoselepo kuba’mba aa mali neataine mu fwangalito wa kivwalo kyanji. Palutwe kacheche, wampele kifulo, kwikala wa kibiji kwi aye ne kwikala mukulumpe wa kwingijila pa mapepala, kupa bashilikale mingilo ne kutala pa mali a jibumba jetu.

Juba jimo bufuku, nzhita ya bena Russia yakwachile jibumba jonse kufumyakotu amiwa; nashajile ku ofweshi na kupwisha mingilo ya mukulumpe wetu. Naketekela, yami yenka nashajilepotu kabiji kino kyaubiwe na mambo a bukishinka bwami bwandengejile kupewa kyokya kifulo kikatampe. Kwa kubula bukishinka, inge bankwachile ne amiwa.

Onkao mambo, mu 1944, kwa kubula nangwa kuketekelatu ne, naswishiwe kuya na kukokoloka pa moba avula. Nabwelele ku nzubo na kukamona bamama. Byo nakipembelejilenga kwa kuya na kwingijila, natendekele kufunda mwingilo wa buntungi, kabiji bino byo nafunjile byaishile kunkwasha bingi mu kimye kya kulutwe. Mu April 1945 nzhita ya bashilikale bena America yazhokolokele muzhi wetu wajinga kwipi na Magdeburg. Byo papichile ñondo umo ino nkondo yapwile. Atweba bonse twashajile bomi. Twaketekejile kwikala bulongo kulutwe.

Juba jimo mu June, twaumvwine muntu umo na kutaya mbila ya kuba’mba, “Nzhita ya bashilikale bena America yaji kuya bufuku bwapita, kabiji bashilikale bena Russia basakwitula mu uno muzhi lelo na kimye kya 11:00 koloko.” Byo twaumvwine bino, michima munda kechi yaikelemo ne, mambo twayukile kafulumende wa Komyunisiti byo ajinga. Amiwa ne nkasami mwana batata babanyike twatendekele kukeba mashinda mwakunyemena. Byo kyaubile ke kisalo, twa abukile mpunzha ya kyalo kya America. Kabiji mu November, twabikile bumi bwetu mu kizumba, twatwelele jibiji mu Russia kabiji mu bufyamfya twafumishemo bisemi byetu byonse ne kwishila nabyo pamo kufuma mu Russia.

“Wafwainwa Kutelekesha ne Kwesakanya Bintu Bulongo”

Twakekejile mu mpunzha yatelwanga kala amba West Germany. Mu kuya kwa kimye, naishile kutemwa bingi Baibolo. Pa Mulungu pa Mulungu, nayanga na kutangila Baibolo mungye, bino kechi nebyumvwanga byo natanganga ne, mambo namonanga nobe byaubiwe kala keene. Kabiji natendekele ne kutanwa ku mafunjisho kuba’mba nkabatizwe ne kwikala mu bupopweshi bwa Mennonite. Nakuminye bingi byo naishile kuyuka’mba buku wa mafunjisho a buno bupopweshi waamba’mba: “Tata, ye Lesa, Mwana ye Lesa, kabiji Mupashi Wazhila ye Lesa,” kepo palondela bwipuzho bwa kuba’mba: “Nanchi kuji Balesa basatu nyi?” Mukumbu wa buno bwipuzho bwanembelwe panshi ya uno buku kuba’mba: “Ine, bano bonse bantu ke Lesa umotu.” Naipwizhe ntangi wa buno bupopweshi kana kino kya kine nyi nangwa ne. Mukumbu wanji wajinga wa kuba’mba, “Obewa nsongwalume kechi wafwainwa kulangulukishapo kyabaya bingi pa kino ne, mambo bamo bakonyenyamotu.” Byo naumvwinetu bino, nafuukwilepo ne kubula kubatizwa.

Byo papichiletu moba acheche, naumvwine muntu ye nabula kuyuka ubena kwisamba na muvyala wami wamukazhi. Nakebeshe bingi kuteleka ku uno mwisambo wabo, kabiji namwipuzhizheko ne mepuzho acheche. Uno muntu waambilenga na muvyala wami kechi namuyukile pa kyokyo kimye ne, bino jizhina jaji wajinga Erich Golatsik wapulukile mu kampu wa lumanamo wa Wewelsburg. Wangipwizhe umvwe nakebelenga kumvwisha byaamba Baibolo. Byo naswile, wambujile kuba’mba bintu byonse byo akamfunjishanga bikafumanga mu Baibolo wami.

Pa bimyetu bicheche byo amfwakashijile, Erich wangichile kuya na kutanwa ku kupwila kwa nkambi kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba, kyamweka kuno kupwila ko kwajinga kutanshi kunengezhiwa panyuma ya nkondo. Nasekejile bingi kabiji nanembele ne binembelo byonse byatangiwenga nangwatu abya byo batongwelengatu bañambi mu majashi abo. Naishile kuyuka’mba kufunda Baibolo byo afunjisha kuleta mingilo imo, onkao mambo, nafuukwilepo kuleka kufunda Baibolo. Kabiji kyankatezhe bingi kuswa kuba’mba kujitu bupopweshi bwa kine bumo. Erich byo amwene’mba mbena kukeba kubwela ku chechi ko nayanga kala, watundaikile kuba’mba: “Wafwainwa kutelekesha ne kwesakanya bintu bulongo.”

Byonafwakashijile bimye bibiji bantangi ba bupopweshi ku chechi ko nayanga, naishile kutana’mba kafwapotu ne kyo bayuka pa byo baambilenga ne, kabiji ne bukine kechi bebuyuka ne. Nanembejile bantangi ba mu bupopweshi bavula bingi ne kwibepuzha mepuzho a mu Baibolo. Umo ntangi wankumbwile’mba, “Kechi wafwainwa kufundanga Baibolo ne, mambo kechi wasemwa jibiji ne.”

Mwanamukazhi ye nakebele kusongola wankanjikizhe kufuukulapo kintu kyo nabujilenga kukeba. Uno mwanamukazhi wajinga wa mu bupopweshi bwa Mennonite, bantu baitabila mu kusemwa jibiji. Byo alondejile balongo banji, bashikilwe Bakamonyi ba kwa Yehoba, uno mwanamukazhi wañambijile’mba umvwe mbule kusankilapo buno bupopweshi bwa katataka, kechi nkamusongola ne. Pa kyo kimye nayukishetu kuba’mba kujitu kintu kimo kyo nafwainwe kusalapo, ko kuba’mba kumuleka uno mwanamukazhi.

Palutwe kacheche Erich waishile na kumfwakesha. Waambile’mba kuji lunengezho mulungu wiya lwa kubatizha kabiji wangipwizhe umvwe nakonsha kubatizwa nangwa ne. Napwishishe mu muchima wami amba Bakamonyi ba kwa Yehoba bo bonkatu bafunjisha bukine, kabiji nakebeshe bingi kwingijila Yehoba Lesa. Naswile luno lwito kabiji nabatizwe mu mvukuto ikatampe mu May 1948.

Panyumatu ya kubatizwa, kisemi kyami kyafuukwilepo kuvilukila ku Paraguay, South America, kabiji bamama batundaikile kuya. Nazhinaukilenga kuya mambo nakebelenga kukifunjilapo bintu bikwabo bya mu Baibolo. Byo nayile nakufwakasha pa ofweshi wa musampi wa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Wiesbaden, nasambakene August Peters. Wambujile kuba’mba ke mutembo wami wakumwena ba mu kisemi kyami. Kabiji wampele luno lutundaiko amba: “Nangwa kumwekanepotu kintu kya mutundu ka, kechi wafwainwa kulubako mwingilo wa ku nzubo ne nzubo ne. Mambo umvwe waleka, ukekalatu nabiji bantu ba mu bupopweshi bwa Kilishitendomu.” Kufika ne buji lelo, nayuka buneme bwa luno lutundaiko ne ene mambo a kusapwila ‘ku nzubo ne nzubo.’—Byubilo 20:20, 21.

“Ngauzhi wa Bubela” mu Paraguay

Panyumatu ya kumonañana na August Peters, napatamine bwato bwa kuya ku South America ne kisemi kyami. Twafikile ku Gran Chaco mpunzha ya kyalo kya Paraguay, mwajinga bupopweshi bwa Mennonite. Byo papichile milungu ibiji kufuma juba jo twafikile, nayile na kusapwila bunke bwami ku mizhi ya kipi kipi. Bantu bonse bebabujile’mba pa benyi baiya mu uno muzhi paji ne “ngauzhi wa bubela.”

Pa kino kimye mwingilo ye nafunjile wa buntungi popo anemene bingi. Mambo bisemi byavilukijilenga ku ino mpunzha byakebelenga mazubo, kabiji ashimikilwenga na matafwali ne misemi ya nsono. Pa bañondo batanu na umo bapichilepo, najinga na mwingilo wabaya bingi wa kutunga mazubo kabiji najinga ne na mashuko a kusapwilako busapwishi bwa kushukilwa. Bantu bantemenwe bingi, pano bino umvwe napwishatu kwibatungila mazubo abo, kechi bakebelenga kummona jikwabo ne.

Pa kyo kya kimye, mato avula aletelenga bipuluka bya mu bupopweshi bwa Mennonite kufuma ku Germany. Pa bano babipuluka pajinga ne nsongwakazhi, aye Katerina Schellenberg wakifunjileko kala pacheche na Bakamonyi kabiji wayukile ne kuba’mba bo bantu bafunjisha bukine bwa mu Baibolo. Nangwa kechi wabatizwe ne, monka mu bwato wiyukishe mwine kuba’mba Kamonyi wa Yehoba. Na mambo a kino, kechi bamuswishishe kutwajijila kwikala mu Germany ne. Bamushiletu bunke mu Asunción mu muzhi mukatampe wa Paraguay, mo atwelele nkito ya bukaboyi ne kufunda mulaka wa ki Spanish, kabiji wataine Bakamonyi ne kubatizwa wabatizwe. Mu October 1950, uno mwanamukazhi waikajile ke mwina kwami. Unkwasha bingi mu byonse byo twapitamo pa myaka yavula.

Mu kakimyetu kacheche, nasungilepo mali avula a kupotamo kalaki ne bambili babiji, bino byonse ne bingijishenga mu mwingilo wa busapwishi saka mvuluka lutundaiko lwa Mulongo Peters. Pa kyokya kimye nyenga yami waikele ke Kamonyi, wayishile ketwingijile nanji pamo. Javula twabukanga na kimye kya 4:00 koloko wa lukelo, kwenda maawala ana kabiji ne kusapwila maawala abiji nangwa asatu apa bino twabwela ku nzubo.

Natangile mu mabuku etu kuba’mba majashi a mvula bantu aikalangako, byonkabyo ne amiwa nanengezhepo jimo. Byo nabujile kupwilapo kupwila kwa kipwilo mu Germany, nalangulukilepotu pa jashi byo jafwainwa kwambiwa ne kwamba pa Bufumu bwa Lesa. Bantu batanu na basatu batainweko ku kuno kupwila, kabiji kino kyazhingijishe bingi bantangi ba Bupopweshi bwa Mennonite. Bepwizhizhe pamo kuba’mba bangate mabuku onse alumbulula Baibolo o twashijile bantu kabiji ne kwibakambizha kubula kwitwimunanga.

Kyalondejilepo bakandobejile ku kije kikatampe kya mambo kabiji bangipwizhe mepuzho avula bingi pa maawala avula na ba kije ne bantangi ba bupopweshi babiji bafumine ku Canada. Umo pa bano wañambijile’mba, “Obewa nsongwalume, wakonsha kwitabila byo ukeba, bino uchipe kuba’mba kechi ukambapo na muntu yense pa byo waitabilamo ne.” Kechi naswile kuchipa ne. Onkao mambo, bañambijile kufumamo mu yewa muzhi mambo kechi bakebelenga “ngauzhi wa bubela” kwikala mukachi ka “balongo bakishinka ne.” Byo nakaine, bafuukwilepo kunengezhezha kisemi kyonse bya ñendelo. Nakosele bingi ne kukana kufumamo.

Mu mwaka wa 1953, naile na kutanwa ku kupwila kwa nkambi mu Asunción. Byo nafikile kokwa, nesambile ne Nathan Knorr wafumine ku ofweshi mukatampe wa Bakamonyi ba kwa Yehoba uji mu Brooklyn, New York. Wañambijile kuvilukila mu muzhi mukatampe ne kwingijila pamo na kajibumba kacheche ka bamishonale, kikatakata mambo mwingilo wa kusapwila mu mpunzha mwajinga kala bupopweshi bwa Mennonite bwakepele bingi.

Kutangizhako Bufumu

Pa kyo kya kimye, mu kyalo kya Paraguay mwajingatu Bakamonyi 35 kwapwa. Nesambile na mukazhami nangwa kya kuba kechi watemenwe mulanguluko wa kuvilukila mu muzhi mukatampe ne, bino waswile. Mu 1954, amiwa ne Katerina twashimikile nzubo ya matafwali bubiji bwetu mu kimye kyo twabulanga bya kuba uba. Kechi twashajilepo nangwa jimo ku kupwila ne, kabiji kimye kyonse ku mpelo ya milungu twaambanga na bantu pa mambo a Baibolo.

Mwingilo umo ye naingilanga wajinga wa kuyila pamo na mukulumpe wa kijiiji na kukatuntululanga majashi umvwe keafwakeshe bipwilo byaamba mulaka wa kina Germany mu mpunzha ya Paraguay. Byo kiji kuba’mba nayukilekotu pacheche mulaka wa ki Spanish, kyankatezhe bingi kimye kitanshi kyo natuntulwile jashi kufuma mu ki Spanish kutwala mu ki Germany.

Na mambo a kubelabela kwa mukazhami, twavilukijile ku Canada mu 1957. Kabiji mu 1963, twavilukijile ku United States. Kechi na mambo a monse mo twapita ne, twatwajijila kutangizhako bintu bya Bufumu mu bwikalo bwetu. (Mat. 6:33) Na musanchila bingi Yehoba Lesa pa kunswisha kufunda bukine kufuma mu Mambo anji Baibolo byo nakijingatu mwanyike. Lufunjisho lwa mu Baibolo lo nafunda lwankwasha mu mashinda avula bingi mu bwikalo bwami bonse.

Ke jishuko jikatampe bingi kukwasha bantu kufunda bukine bwa mu Baibolo buntutu bumo bwandetejile lutekenesho. Kintu kikatampe kindetela lusekelo ke kya kuba’mba, baana bami ne bankana bami bonse bafunda bukine bwa mu Baibolo kufumatu ku bwanyike. Bonse babena kulondela lutundaiko lwa Mulongo Peters lo antundaikile amba: “Nangwa kumwekanepotu kintu kya mutundu ka, kechi wafwainwa kulubako mwingilo wa ku nzubo ne nzubo ne.”

[Mabulañano pa peja 29]

Amiwa ne Katerina saka kwa kishalatu moba acheche kwisongola mu 1950

[Bipikichala pa peja 29]

Na mwanetu mubeji pa nzubo mu Paraguay mu 1952

[Kipikichala pa peja 31]

Na kisemi kyami kyonse lelo jino

[Kipikichala pa peja 30]

Kintu kikatampe kindetela lusekelo ke kya kuba’mba baana bami ne bankana bami bonse bafunda bukine bwa mu Baibolo kufumatu ku bwanyike.

[Byambo bya Muntu Ungi]

Photo by Keith Trammel © 2000

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu