Kange Muvulame Yehoba Ne
BENA Isalela bamo kechi kyo kyajinga kimye kitanshi kwabuka pauma ne. Bino bavula kyo kyajinga kimye kitanshi kwabuka mukola pa mushiji wauma kwakubula kuzoba. Yehoba walengejile mema a mu Mukola wa Yodano kwijinga. Kipanyi kya bena Isalela kyaabukile mukola pa mushiji wauma ne kutwela mu Ntanda ya Mulaye. Byonkatu byo kyamwekele ku bashakulu babo baabukile Kalunga Kachila myaka 40 yapichilepo, bavula baabukilenga Yodano bafwainwa balangulukilenga mu michima yabo amba ‘kechi nkavulama kino kyauba Yehoba ja lelo ne.’—Yosh. 3:13-17.
Bino Yehoba wayukile’mba bena Isalela bamo ‘bakavulama mingilo yo auba bukiji bukiji.’ (Sala. 106:13) Onkao mambo wamukambizhe Yoshua ntangi wabo kwibambila kutola mabwe 12 mukachi ka mukola ne kukeatula ponka po batebelejile kimye kitanshi. Yoshua wibalumbulwijile’mba: “Ano mabwe akekala ku bena Isalela ke a kuvulukilako.” (Yosh. 4:1-8) Aa mabwe ajinga a kuvululako mukoka bya kukumya byaubile Yehoba kabiji a kwibalengela kuyuka ene mambo o bafwainwe kumwingijilanga mu bukishinka.
Nanchi bantu ba Lesa ba mu ano moba bakonsha kufunjilako kimo ku jino jishimikila nyi? Ee. Netuwa kechi twafwainwa kuvulama Yehoba ne. Twafwainwa kumwingijilanga mu bukishinka. Lujimuno lwapainwe ku mukoka wa bena Isalela lwingila ne ku bakalume ba Yehoba ba mu ano moba. Akilangulukai pa byambo byaambile Mosesa’mba: “Jimukai mwakeya kuvulama Yehoba Lesa wenu pa kubula kulama mikambizho yanji, ne byatongolwa byanji ne malamuna anji.” (Mpitu. 8:11) Akye kinembelo kyamweshatu patoka kuba’mba kuvulama Yehoba ko kulengela kulenga mambo kya nshiji. Ne atweba twafwainwa kuteshako muchima ku luno lujimuno. Mutumwa Paulo wajimwine bena Kilishitu kuchinuzhuka kwikala na “musango umo wa milengulwila” yajingapo na bena Isalela mu Kiselebwa.— Hebe. 4:8-11.
Twayai twisambe pa byamwekele ku bena Isalela byo bimwesha amba kechi twafwainwa kuvulama Lesa ne. Kabiji kufunda bwikalo bwa banabalume babiji bena Isalela bakishinka kusakwitukwasha kwingijila Yehoba na kuchinchika ne lusanchilo.
Bishinka Bilengela Kubula Kuvulama Yehoba
Yehoba kechi wibalubileko bena Isalela pa myaka yonse yo bajinga mu Ijipita ne. ‘Wavulukile lulayañano lo alayañene ne Abalahama ne Izaka.’ (Lupu. 2:23, 24) Kyo aubile pa kwibapokolola mu buzha kyajinga kintu kyo bafwainwe kubula kulubamo.
Yehoba wakambwile bena Ijipita na myalo itanu na ina. Bañanga ba kwa Felo bakankelwe kupwisha myalo. Nangwa byonkabyo Felo watwajijile na kwambila Yehoba mwenga ne kukana kukasulula bena Isalela. (Lupu. 7:14–10:29) Mwalo wa bujikumi wamupezhezhe maana mfumu wa bwitote ne kumulengela kukokela Lesa. (Lupu. 11:1-10; 12:12) Mosesa ye watangijile mukoka wa bena Isalela ne jibumba ja bantu ba mitundu ingi pa kulupuka mu Ijipita, bajinga nobe 3,000,000. (Lupu. 12:37, 38) Kwakubula nangwa kupitapo kimye kyabaya ne, Felo wafuukwile amba babwele. Wakambizhe nzhita yanji yajinga na bulume bingi mu oa moba ya ba pa makalaki ne ba pa bambili, amba bebabwezhemo bajinga bazha banji. Pa kyokya kimye Yehoba wa mwambijile Mosesa kutwala bena Isalela ku Pi-hahilota mpunzha iji pakachi ka mitumba ne Kalunga Kachila, bapwishishe ne mu michima yabo mba kyapwa twafwa.—Lupu. 14:1-9.
Felo wapwishishe mu muchima amba bena Isalela kyapwa nzhita yanji katatakatu ibalukuke mambo belongola ku mpunzha kwabula kwa kunyemena. Bino Yehoba wazhikijile bena Isalela na jikumbi ne mujilo byaimene mulumbulumbu pakachi, aku abo, aku bena Ijipita. Kabiji Yehoba wafungile mema a mu Kalunga Kachila, mwapabuka ne mema ejingile nobe mamita15 kufuma peulu kufika panshi ne bena Isalela batendekele kwabuka kalunga pa mushiji wauma. Papichiletu kakimye kacheche, bena Ijipita bafikile ku kitulu, namba batale bena Isalela ke bakanangijile ne ku bushiya.—Lupu. 13:21; 14:10-22.
Felo umvwe waji mfumu wa maana inge wikilekele kwibapupila. Pa kuba aye na mambo a bwitote, wakambizhizhe nzhita yanji ya ba pa makalaki ne pa bambili kukunkulukila mu kalunga ne kwibapupila bena Isalela. Saka bakyangye kwibatana bena Isalela, kupupila kwabo bekuchibikizhe. Makalaki abena Ijipita atendekele kukankalwa kwenda mambo Yehoba wafumisheko bitanga.—Lupu. 14:23-25; 15:9.
Bena Ijipita saka bakikabakana, bena Isalela bonse bapwile kwabukila ku musela, ku bushiya bwa kalunga. Kepo Mosesa atanyikile kuboko kwanji pa Kalunga Kachila. Ponkapo Yehoba wasambakenye mema, abwela ne kupitatu laa. Felo ne nzhita yanji yonse balobele. Kafwapotu nangwa umo mulwanyi wapulukile ne. Bena Isalela bakasulukile!—Lupu. 14:26-28; Sala. 136:13-15.
Nkuwa ya kino kyamwekele yalengejile mikoka ibazhokolokele kukakilwa na moyo pa myaka yavula. (Lupu. 15:14-16) Byo papichile myaka makumi ana, Lehaba wa ku Yeliko wabujile banabalume babiji bena Isalela amba “moyo wa kwimuchina witukwata, . . . mambo twaumvwa mambo a Yehoba byo aumishe mema a Kalunga Kachila palutwe yenu, byo mwafumine mu Ijipita.” (Yosh. 2:9, 10) Nangwatu mikoka yabulanga kupopwela Lesa kechi yavulamine Yehoba byo apokolwele bantu banji ne. Kyamwekeshatu patoka kuba’mba bena Isalela bajinga na bishinka byavula byafwainwe kwibalengela kumuvulukanga.
‘Wibalaminenga Nobe Kantu ka pa Jiso Janji’
Panyuma ya kwabuka Kalunga Kachila, bena Isalela batwelele mu Kiselebwa kya Sinai, kyo “kiselebwa kyabaya kilengesha moyo.” Yehoba wibalamine bonse pa lwendo lwabo lwa mu “mushiji wauma mwabula mema’ ne kajo. Mosesa wavulukile’mba: “[Yehoba] wamutaine [mukoka wa bena Isalela] mu kyalo kya kiselebwa, mo mungyetu mwatutu monka mwimbila banyama bakaji; wazhokolokele ne kumumwena byonse, wamulaminenga nobe kantu ka pa jiso.” (Mpitu. 8:15; 32:10) Nanchi Lesa wibalamine byepi?
Yehoba wibapele “kajo kufuma mwiulu” katelwanga’mba manna, kamwekele mu jishinda ja kukumya “pa mushiji wa kiselebwa.” (Lupu. 16: 4, 14, 15, 35) Kabiji Yehoba wafumishe mema “mu jibwe jakosa.” Wibapesheshe, mu myaka yonse 40 yo bajinga mu kiselebwa bivwalo byabo kechi byafwilenga ne, nangwa maulu abo kechi avimbilenga ne. (Mpitu. 8:4) Ñanyi kintu Yehoba kyo akebelenga kuba’mba bobe pa kumwesha amba kine bamusanchijile? Mosesa wibabujile bena Isalela amba: “Jimukai, mulamishetu bulongo michima yenu, kuchina’mba mwakeya kuvulama bintu byo mwamwene na meso enu; kuchina’mba abya bintu byakeya kufumamo mu michima yenu mu moba onse a bumi bwenu.” (Mpitu. 4:9) Bena Isalela umvwe bavulukile mingilo ya kwa Yehoba wa lupulukilo, inge kibapelejile ku mukokelanga ne kulama mizhilo yanji. Ki ka nanchi kyafwainwe kuba bena Isalela?
Kavulamya ko Kalengela Kubula Kusanta
Mosesa wibambijile’mba: “Kechi mwavulukile joja Jibwe jimusemene ne, kabiji mwamuvulamine Lesa.” (Mpitu. 32:18) Kyaubile Yehoba pa Kalunga Kachila, kwibajisha mu kiselebwa ne byonse byawama byo ebobijile bebivulamine. Bena Isalela bamusatukijile.
Kimye kimo bena Isalela batobokelenga nanji Mosesa mambo balangulukilenga’mba kafwako jishinda jo basakutainamo mema ne. (Bala. 20:2-5) Bejizhañenye ne pa manna ebalengejile kwikala na bumi amba: “Twibitala bibi bino bikajo byatamatu.” (Bala. 21:5) Batendekele kuzhinauka Yehoba ne kukana Mosesa kwikala ntangi wabo sa bamba’mba: “Mama, umvwe twafwijile mu ntanda ya Ijipita! Nangwa inge twafwijile kala muno mu kino kiselebwa! . . . Twisalulwile atwe bene ntangi wetu tubwele ku Ijipita.”—Bala. 14:2-4.
Nanchi Yehoba waumvwine byepi kimye bena Isalela kyo bakankelwe kumukokela? Nyimbi wa masalamo byo alangulukilenga pa kino wanembele amba: “Mama-a! byo javula jo bamulengulwile byo bajinga mungyetu, Ne kumufichisha ku muchima monka mu biselebwatu. Kabiji baalulukile jibiji ne kumweseka Lesa, Ne kumuzhingijisha yenkaye Wazhila wa Isalela. Kechi bavulukile kuboko kwanji ne, Nangwa aja juba jo ebakujile ku mulwanyi wabo ne; Byo amwesheshe biyukilo byanji mu Ijipita.” (Sala. 78:40-43) Kya kine kuvulama kwa bena Isalela kwamufichishe bingi ku muchima Yehoba.
Banabalume Babiji Babujile Kuvulama
Bena Isalela bamo kechi bamuvulamine Yehoba ne. Bano babiji ke ba Kaleba ne Yoshua. Nabo bajinga pa kyo kya kipanyi kya bamwendela ntanda bobatumine kufuma ku Kadeshi-balaneya kuya na kwendela Ntanda ya Mulaye. Byo babwelele jikumi babwezhezhe sawakya watama, bino ba Kaleba ne Yoshua babujile bantu’mba “aya ntanda mo twapichile na kwiyendela yo ntanda yawamisha kukila. Umvwe Yehoba wasekelela mwi atweba uketutwezha mu ino ntanda, ne kwitupayo ke yetu, yo ntanda yavula mukaka ne buki. Byonkabyo kechi musatukile Yehoba ne.” Bantu byo baumvwine bino byambo bazhingijile kebakebe kwibasa mabwe ba Yoshua ne Kaleba. Bino abo bachinchikile sa baketekela mwi Yehoba.—Bala. 14:6-10.
Byopapichile myaka, Kaleba waambijile Yoshua amba “Mosesa kalume wa Lesa [wantumine] kufuma ku Kadeshi-balaneya’mba: Ukakinkizhe kyalo; ne amiwa namuletejile byambo byonka byajinga mu muchima wami. Pakuba balongo bami bo nayile nabo balengeshe michima ya bantu ke zubulu, bino amiwa na mulondejilengatu Yehoba Lesa wami.” (Yosh. 14:6-8) Luketekelo lwakosa mwi Lesa lwibalengejile ba Kaleba ne Yoshua kuchinchika makatazho apusana pusana. Basajilepo kutwajijila na kuvuluka Yehoba mu bwikalo bwabo bonse.
Kabiji Kaleba ne Yoshua bamwesheshe lusanchilo pa kufika kwa mulaye wa Yehoba wa kupa bantu banji ntanda yajinga na mushiji wafuka. Kine bena Isalela bonse bafwainwe kumusanchila pa byo ebalaminenga. Yoshua wanembele’mba “Yehoba wapaine ku bena Isalela ntanda yonse yo ebalayile bashakulu babo na luchipo. . . . Kafwako mulaye nangwa umo wa mu milaye yonse yawama yo alayile Yehoba ku bena Isalela wabujile kumweka ne; yonsetu yafikile.” (Yosh. 21:43, 45) Lelo jino twakonsha kumwesha byepi lusanchilo byonka byaubile ba Kaleba ne Yoshua?
Ikalai na Muchima wa Kusanta
Mwanamulume waakamwanga Lesa waipwizhe amba: “Lelo i kika kyo nkamupa Yehoba Na mambo a byanji byonse byawama byo angubila?” (Sala. 116:12) Kikoloto kyo tuji nakyo kwi Lesa kyabaya bingi mambo witupa bintu bya ku mubiji, lutangijilo lwa ku mupashi, ne lupulukilo kulutwe na lwendo, kya kuba’mba nangwa kya kuba tukamwingijile myaka ne myaka kechi tukakonsha kubwezha ne. Kwambatu kine kechi twakonsha kubwezha ne. Nangwa byonkabyo atweba bonse twakonsha kumusanchila.
Nanchi lujimuno lwa Yehoba lwimukwasha kuchinuzhuka makatazho nyi? Lesa byo aswa kwimulekela mambo, nanchi kimulengela kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka nyi? Kumwenamo byawama mu mingilo ya Lesa kechi kwa pa kakimye kacheche ne. Nenuwa mwafwainwa kumusanchilanga kikupu. Sandra, kashimbi wa myaka ya kusemwa 14 wapichile mu makatazho avula bingi bino na bukwasho bwa Yehoba apwile. Waambile’mba: “Nalombelenga kwi Yehoba namba ankwashe, kabiji natemenwe bingi jishinda jo ankwashishemo. Pano nayuka kine kintu batata kyo bambulanga javula byambo biji mu Byambo bya Mana 3:5, 6 bya kuba’mba: ‘Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, ne kuta muchima ku milangwe yobe obe mwine ne, ne aye ukakolwela mashinda obe.’ Nasumininwa kuba’mba Yehoba usakutwajijila na kunkwasha kechi ukandekelela ne.”
Chinchikainga ne Kuvuluka Yehoba
Baibolo watongola kyubilo kyendela pamo na kubula kuvulama Yehoba amba: “Butekanye [nangwa’mba kuchinchika] mwibuleke bwingile mwingilo wabo walumbuluka, mwikale balumbuluka, batuntulu, ne kubulwa nangwa kimotu ne.” (Yako. 1:4) Mu kwikala “balumbuluka, batuntulu” mwavwangwa ka? Mwavwangwa kwikala na byubilo byakonsha kwitukwasha kuchinchika mu kimye kya makatazho sa twaketekela mwi Yehoba ne kwibikako kubula kubwela munyuma. Kuchinchika kwa uno mutundu kuleta bingi lusekelo panyuma ya kupita mu lweseko lwa lwitabilo. Kabiji kafwako lweseko lutwajijilatu ne.—1 Ko. 10:13.
Mulongo waingijila Yehoba pa myaka yavula sa amanama na bikola waamba pa kimulengela kuchinchika’mba: “Ndanguluka pa bibena kuba Yehoba kechi pa byo nsaka kuba ne. Bukishinka bulumbulula kutatu muchima ku nkebelo ya Lesa kechi ku bisaka muchima wami ne.” Umvwe mbena kumanama kechi nejizhañanya ne. Amba: ‘Anweba Yehoba mambo ka omanamina bino?’ Amiwa ntwajijilatu na kumwingijila ne kumuketekela nangwatu mu makatazho apulumukatu.
Lelo jino kipwilo bya bena Kilishitu kibena kumupopwela Yehoba “na Mupashi ne na bukine.” (Yoa. 4:23, 24) Mu bu jibumba, bena Kilishitu bakine kechi bakamuvulama Yehoba byonka byaubile bena Isalela ne. Bino kwikala mu kipwilo kechi kulumbulula kuba’mba muntu kyapwa ke wa kishinka ne. Byonka byajinga ba Kaleba ne Yoshua, atweba bonse twafwainwa kumweshanga lusanchilo ne kuchinchika mu mwingilo wa Yehoba. Tuji na bishinka bya kubila kino, mambo Yehoba ubena kwitutangijila ne kwituta muchima pa muntu pa muntu mu ano moba akatazha a ku mpelo.
Byonkatu byajinga mabwe a kuvulukilako mu moba a kwa Yoshua, mashimikila aamba pe Lesa byo apulusha bantu etulengela kusumininwa amba aye kechi ukalekelela bantu banji ne. Nenuwa mwakonsha kumvwa byonka biumvwine nyimbi wa masalamo wanembele amba: “Amiwa nkatelanga byubilo bya Yehoba; Mambo nkavulukanga byakukumya byenu bya kala. Kabiji nkalanguluka-langulukanga mingilo yenu yonse ne kupitululukamo mu byubilo byenu byonse.”—Sala. 77:11, 12.
[Kipikichala pa peja 7]
Mukoka wa bena Isalela waendele mu ntanda ya “mushiji wauma”
[Byambo bya Muntu Ungi]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Kipikichala pa peja 8]
Kimye kyatebelejile bena Isalela pa Kadeshi-balaneya, bamwendela ntanda bebatumine kuya na kwendela Ntanda ya Mulaye
[Byambo bya Muntu Ungi]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Kipikichala pa peja 9]
Panyuma ya myaka yo baikele mu kiselebwa, bena Isalela bafwainwe kusanta pa kufika mu Ntanda yawama ya Mulaye
[Byambo bya Muntu Ungi]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Kipikichala pa peja 10]
Kuta muchima pa nkebelo ya kwa Yehoba kwitukwasha kuchinchika makatazho o tupitamo