“Imanaitu Nzo! Mumone Lupulukilo Lwa Yehoba”
“Yehoba uji ne amiwa; kechi nkoba moyo ne: Muntu akangube ka?” —SALAMO 118:6.
1. Ki ka kikamwekela bantu kulutwe na lwendo?
KATATAKATU bantu bakamone malwa akatampe abula kubiwapo kala ne. Pa mambo a kino, Yesu wajimwineko baana banji ba bwanga amba: “Malwa akatampe akamweka ponkapo, a kuba kala kechi kwajingapo akwabo a byonkabyo ne, nangwa kufuma ku ntendekelo ya panopantanda kufika ne pano, kabiji kine ne myaka yonsetu kechi akekalako a byonkabyo ne. Kabiji aa moba umvwe ne kwiachibako ne, inge ka paji ukapuluka nangwa umo ne: pakuba na mambo a basalululwa bakeachibako ao moba.”—Mateo 24:21, 22.
2. Ki ka kibena kukanya malwa akatampe kumweka?
2 Nangwa kya kuba bamalaika kechi bamweka ku meso a bantu ne, pa kino kimye bo babena kukanya ano malwa akatampe kumweka. Mu lumwekesho lwamupele Yesu, mutumwa Yoano wajinga na jishuko ja kumona ene mambo bano bamalaika o babena kukainya ano malwa kumweka. Uno mutumwa mukote walumbulwile kino amba: “Namwene bamalaika bana kasa baimana ku makonka ana a panopantanda, kasa bakwata luvula luna lwa panopantanda, . . . Kabiji namwene ne malaika mukwabo kasa akanjila kufuma ko jiselela juba, kasa aji ne kayukilo ka aye Lesa mumi: ponkapo aye wabijikile na jiwi jikatampe kwi aba bamalaika bana . . . amba, ‘Kwiyuba bibi ntanda nangwa kalunga, nangwa bichi ne, poso tukapwishe kubika kayukilo pa bilungi bya bakalume ba Lesa wetu.’”—Lumwekesho 7:1-3.
3. Kintu ka kitanshi kikobiwa malwa akatampe saka akyangye kumweka?
3 Mwingilo wa kubika tuyukilo pa “bakalume ba Lesa wetu” bashingwa ubena kuya na kupwa. Bamalaika bana benengezha kulekako luno luvula lwa lonaiko. Kintu ka kitanshi kikobiwa umvwe bakalekeko luno luvula? Malaika wakumbula buno bwipuzho amba: “Bino byo bikatayiwa panshi Babilona, awa muzhi mukatampe, na kinya kikatampe, kabiji kechi ukamweka jibiji ne.” (Lumwekesho 18:21) Mwiulu byo mukekalapo kusangalala umvwe kino kyaubiwa kabiji ne bufumu bwa ntanda yonse bwa bupopweshi bwa bubela bwaonaunwa!—Lumwekesho 19:1, 2.
4. Nga malwa akatampe akapwa byepi?
4 Mikoka yonse ya panopantanda ikakwatankena pamo mu kwimena bantu ba Yehoba kuntundwa. Nanchi bino byalo bikashinda ne kufumyapo bano bena Kilishitu bakishinka nyi? Ku meso a bantu kyakonsha kumwekanyika nobe bakakonsha kushinda. Pano bino nzhita ya mwiulu ikatangijilwanga na Kilishitu Yesu ikamona’mba ano mazhita a bantu aonaunwa. (Lumwekesho 19:19-21) Panyuma ya bino, Diabola ne bamalaika banji bakataiwa mu kalengwa ka bukifwanyikizho. Kechi bakajimbaikanga bantu jibiji ne, mambo bakakaswa pa myaka kiumbi kimo. Kashika kino byo kikasangajikapo ba mu jibumba jikatampe bakapuluka!—Lumwekesho 7:9, 10, 14; 20:1-3.
5. Lusekelo ka lukamona boba batwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba?
5 Katatakatu tukamone bino bintu byawama kabiji byakukumya. Bino byonse bikobiwa na mambo a kukeba kuzhijika bukalama bwa Yehoba. Kabiji akilangulukai pa kino: Umvwe twatwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba kabiji ne kukosela ku bumfumu bwanji, tukekalako na jishuko ja kuzhijika jizhina ja Yehoba ne ja kufikizha nkebelo yanji. Kino byo kiketuletelapo lusekelo!
6. Pa mambo a bintu bibena kwiya, bintu ka byo twafwainwa kulangulukangapo?
6 Abya twinengezha kumona bino bintu byawama nyi? Nanchi twaketekela mu bulume bwa Yehoba bwa kwitupulusha nyi? Abya twaketekela kuba’mba uketutangijila pa kimye kyawama kabiji ne mu jishinda jawama nyi? Pa kukumbula ano mepuzho o twafwainwa kwiipuzha pa muntu pa muntu, twafwainwa kuvulukanga byambo mutumwa Paulo byo anembejile bena Kilishitu bakwabo ba mu Loma amba: “Byonse byanembelwe kala byanembejilwe kufunda kwetu, amba, monka mu butekanye ne mu bukwasho bwa binembelo twikale na luketekelo.” (Loma 15:4) Pa byonse byanembejilwe kufunda kwetu, kintu kitupa lutekenesho ne luketekelo ke kyokya kyanembelwe pa byaubile Yehoba pa kupokolola bena Isalela kufuma mu buzha bwa bena Ijipita bakanamine. Inge twalangulukishatu pa bintu byawama byaubile Yehoba pa kupulusha bena Isalela, tutundaikwa bingi byo tubena kunangijila ku malwa akatampe abena kwiya.
Yehoba Upokolola Bantu Banji
7. Mu 1513 B.C.E., ki ka kyamwekele mu Ijipita?
7 Mwajinga mu mwaka wa 1513 B.C.E. Yehoba saka aletela kala bena Ijipita myalo itanu na ina. Panyuma ya mwalo wapeleleko, Felo waambijile Mosesa amba: “Fumai ko nji; sa mujimuka; kechi mukammone kilungi jibiji ne; mambo mu juba jo mukamona kilungi kyami mukafwa.” Mosesa wakumbwile’mba: “I mo mo mwaamba, kechi nkamona kilungi kyenu jibiji ne.”—Kulupuka 10:28, 29.
8. Ñanyi mikambizho ya lupulukilo yapainwe ku bena Isalela, kabiji ki ka kyafuminemo?
8 Kepo Yehoba abujile Mosesa kuba’mba ukaleta kipumo kimo kyapelako kwi Felo ne bena Ijipita bonse. Pa juba ja 14 mu ñondo wa Abibi (Nisanyi) babeji ba bena Ijipita pamo ne babeji ba banyama babo bonse bakafwa. Pano bino bisemi bya bena Isalela bikazhikijilwa umvwe byalondela mikambizho ya Lesa yapainwe kwi Mosesa. Bakashikulepo mashi amo a mwana mukooko mulume ne kwiashinga pa mashiki ne pa jipulanga ja peulu ya kibelo kya nzubo mo bakekala. Ki ka kyamwekele bobwa bufuku? Mosesa mwine washimwine amba: “Pakachi ka bufuku Yehoba wapumine babeji bonsetu mu kyalo kya Ijipita.” Felo waichile ba Mosesa ne Alona bukiji bukiji ne kwibambila’mba: “Imanai, mufume mukachi ka bantu bami, . . . yainga mukengijile Yehoba, byo mwaambile.” Kabiji ponkapotu bena Isalela kukilaila 3 milyonyi pamo na ‘jibumba ja bantu ba mitundu yapusana pusana’ babujile bena Isalela baimene lwendo.—Kulupuka 12:1-7, 29, 31, 37, 38.
9. Mu ñanyi jishinda Lesa mo apishishe bena Isalela kufuma mu Ijipita, kabiji mambo ka?
9 Jishinda jipi jafwainwe kuyamo bena Isalela ke ja musezho wa Kalunga ka Meditelanya ne kupita mu ntanda ya Filishitiya. Bino ino ke nyaunda mwajinga balwanyi. Onkao mambo, Yehoba pa kuba’mba azhikijile bantu banji kubula kulwa nkondo, wibatangijile mu kiselebwa kya Kalunga Kachila. Nangwa kya kuba bano bantu bavujile bingi, bakwatankene bingi. Baibolo washimuna’mba: “Bena Isalela batuntukile kufuma mu kyalo kya Ijipita sa basenda byela bya nkondo.”—Kulupuka 13:17, 18.
‘Monai Lupulukilo lwa Yehoba’
10. Mambo ka Lesa kyo abujile bena Isalela kutebelela kwatalañana na Pi-hahilota?
10 Bintu byapimpwilwe. Yehoba waambijile Mosesa amba: “Ambila bena Isalela amba bafutuluke bakatebelele kwatalañana na Pi-hahilota, aku Migidolo, aku kalunga ka mema kwatalañana na Baela-zefona.” Jino jibumba byo jalondejile ino mikambizho, jashinkijilwe pakachi aku mitumba, aku nako Kalunga Kachila. Kyamwekele nobe kechi kwajinga mwakuya ne. Bino Yehoba wayukile kyo aubilenga. Wabujile Mosesa amba: “Nkakosesha muchima wa Felo kya kuba’mba ukebapupila, kabiji nkatumbijikilwa mwi Felo ne mu nzhita yanji yonse. Kepo bena Ijipita bakayuka’mba yami Yehoba.”—Kulupuka 14:1-4.
11. (a) Nanchi Felo waubile byepi, kabiji bena Isalela baambile’mba ka? (b) Nga Mosesa waambilepo’mba ka pa kujilakana kwa bena Isalela?
11 Felo byo alangulukile’mba walubankenye kuswisha bena Isalela kufuma mu kyalo kya Ijipita, wibapupijile na makalaki anji a nkondo o asalulwile 600. Bena Isalela byo bamwene nzhita ya bena Ijipita saka iya mukanka baubile moyo ne kwambila Mosesa amba: “Nanchi mambo a kubula bilende mu Ijipita ko kuleta ko mwituleta mu kufwa mu kiselebwa nyi?” Na mambo a kuketekela mu lupulukilo lwa Yehoba, Mosesa wakumbwile’mba: “Kuchina ne; imanaitu nzo! mumone lupulukilo lwa Yehoba lo asakwimumwena ja lelo; . . . Yehoba usakwimulwila, anweba sa mwazhindamatu.”—Kulupuka 14:5-14.
12. Yehoba wapokolwele byepi bantu banji?
12 Byambo byaambile Mosesa bya kine amba Yehoba ukengijisha bamalaika kulwilako bena Isalela. Malaika wa Yehoba mu jishinda ja kukumya watangijilenga kulutwe yabo mu jikumbi jaimene mulumbulumbu. Aja jikumbi jalengejile bena Ijipita kwikala mu mfishi, bino japainenga kyeya ku bena Isalela. (Kulupuka 13:21, 22; 14:19, 20) Mosesa wakokejile mukambizho wa Lesa ne kutanyika kuboko kwanji. Jishimikila jatwajijila kuba’mba: “Yehoba wafungile mema na mwela wakosa wa ku musela bufuku bonse . . . Ponkapo bena Isalela batwelele mukachi ka kalunga ka mema sa benda pauma, ne mema sa ejinga ku kilujo kyabo ne ku kipiko kyabo.” Bena Ijipita batendekele kupupila, bino Yehoba wajinga ku lubaji lwa bantu banji. Wavulañenye maana a nzhita ya bena Ijipita, kabiji waambijile Mosesa amba: “Utanyike kuboko kobe pa kalunga ka mema, mema abwelele pa bena Ijipita, pa makalaki abo ne pa benda pa bambili.” Nzhita yonse ya kwa Felo yaonawinwe kya kuba’mba, kafwakotu nangwa mushilikale umo washajile mumi ne!—Kulupuka 14:21-28; Salamo 136:15.
Fundai ku Byapulukile Bena Isalela
13. Bena Isalela baubile byepi panyumatu ya kupokololwa?
13 Akwa kupokololwa kwa kukumya kwalengejile bantu bapokolwelwe kuba byepi? Ponkapotu Mosesa ne bena Isalela baimbile lwimbo wa kutota Yehoba! Baimbile’mba: “Nsakumwimbila Yehoba, mambo watumbalala ne kutumbalala. . . . Yehoba ukekalanga na bufumu myaka ne myaka.” (Kulupuka 15:1, 18) Kya kine, kintu kitanshi kyo baubile ke kutota Lesa. Kino kyamwesheshe bumfumu bwa Yehoba.
14. (a) Twakonsha kufunjilako ka pe Yehoba na byapichilemo bena Isalela? (b) Ñanyi kinembelo kya mwaka wa 2008?
14 Ñanyi lufunjisho, lutekenesho ne luketekelo byo tufunda ku bino bintu byamwekele? Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yehoba ukwasha bantu mu lweseko lonse lwakonsha kwibafikila. Wakonsha kupwisha lukatazho lonse lwakonsha kwibafikila. Yehoba wanengezhezhe mwa kupita pa Kalunga Kachila byo afungile mema na mwela wakosa wa ku musela. Kabiji waingijishe konkaka Kalunga Kachila konawinamo mazhita a kwa Felo. Kulanguluka languluka pa kino kwakonsha kwitulengela kwamba byambo byaambilepo nyimbi wa masalamo amba: “Yehoba uji ne amiwa; kechi nkoba moyo ne: Muntu akangube ka?” (Salamo 118:6) Kabiji twakonsha ne kutana lutekenesho mu byambo byaambile Paulo byanembwa mu Loma 8:31 bya kuba’mba: “Umvwe Lesa tuji nanji, ñanyi uketwimena?” Bino byambo byanembeshiwa na mupashi bitulengela kwikala na luketekelo bingi! Bitulengela kubula kwikala na moyo ne luzhinauko kabiji bikosesha luketekelo lwetu. Kinembelo kyetu kya mwaka wa 2008 kyafwainwa bingi kya kuba’mba: “Imanaitu nzo! mumone lupulukilo lwa Yehoba.”—Kulupuka 14:13.
15. Lukokelo lwanemene byepi mu kupokololwa kwa bena Isalela kufuma mu Ijipita, kabiji lwanema byepi lelo jino?
15 Kintu ka kikwabo kyo twakonsha kufunjilako ku lwendo lwa bena Isalela lwa Kulupuka mu kyalo kya Ijipita? Ke kumukokela Yehoba mu byonse byo etubula kuba. Bena Isalela bakokejile byo balondejile byonse byo bebabujile kuba pa kunengezha kijiilo kya Lupitailo. Baikajile mu mazubo abo mu bobwa bufuku bwa pa Nisanyi 14. Byo batuntukile kufuma mu kyalo kya Ijipita baendelenga “sa basenda byela bya nkondo.” (Kulupuka 13:18) Lelo jino kyanema bingi kulondela mikambizho yo betupa kupichila mwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana.’ (Mateo 24:45) Twafwainwa kumvwisha bulongo bibena kwamba jiwi ja Lesa kunyuma yetu amba: “Byo mukasendukila mu jaya ku kilujo nangwa mu jaya ku kipiko mukomvwa jiwi kunyuma yenu amba; Jishinda jino jo mwafwainwa kuyamo.” (Isaya 30:21) Byo tubena kunangijila malwa akatampe, twakonsha kutambwila mikambizho. Tukazhikijilwatu umvwe saka twendela pamo na bakalume bakishinka ba Yehoba mu luno lwendo lwetu lwakatazha lwa mu ano moba.
16. Twakonsha kufunjilako ka ku jishinda Lesa jo aubijilemo bintu pa kupokolola bena Isalela?
16 Vulukai ne kuba’mba Yehoba wapishishe bena Isalela mu jishinda mo bamwene nobe bashinkilwa, aku mitumba aku Kalunga Kachila. Jino jamwekele nobe kechi jishinda jawama kuyamo ne. Bino Yehoba wayukile mwakubila, kabiji byonse byaubiwetu bulongo kuba’mba atotwe ne kupana lupulukilo ku bantu banji. Lelo jino kampe kuba twayuka kine kintu kyalengela bintu kubiwa mu jishinda jo byaubiwamo ne, bino twakonsha kuketekela lutangijilo lwa Yehoba kupichila mu jishinda ja kishinka jo engijisha. Kimye kimo balwanyi betu bakonsha kuba ke bamwekane nobe baikala bulongo. Kwesakana na ndangulukilo yetu, kechi twakonsha kuyuka byonse byavwangiwamo ne. Bino Yehoba uji na bulume bwa kuba bintu mu jishinda jaoloka, byonkatu byo aubile ku bena Isalela kala.—Byambo bya Mana 3:5.
Ketekelai mwi Yehoba
17. Mambo ka o twakonshesha kwikela na luketekelo mu lutangijilo lwa Lesa?
17 Abya mwakonsha kufwanyikizha luketekelo lwajinga na bena Isalela byo batangijilwenga mute na jikumbi jaimene mulumbulumbu kabiji ne bufuku mujilo byo aimenenga mulumbulumbu nyi? Kyamwekeshetu patoka kuba’mba “malaika wa Lesa” wibatangijilenga mu lwendo lwabo. (Kulupuka 13:21, 22; 14:19) Lelo jino twakonsha kwikala na luketekelo kuba’mba Yehoba uji pamo na bantu banji na kwibatangijila, kwibazhikijila ne kwibapokolola. Twakonsha kulabijila mulaye wa kuba’mba: ‘[Yehoba kechi] wibalekelela bazhijikwa banji ne; Abo balamwa myaka ne myaka.’ (Salamo 37:28) Kange tuvulame kuba’mba bamalaika ba bulume babena kukwasha bakalume ba Lesa ano moba ne. Na bukwasho bwabo twafwainwa ‘kwimanatu nzo! tukamone lupulukilo lwa Yehoba.’—Kulupuka 14:13.
18. Mambo ka o twafwainwa ‘kuvwajila byonse bya nkondo bya Lesa’?
18 Ki ka kyakonsha kwitulengela atweba bonse ‘kwimana sa twakosa’ mu bukine? Kuvwala byonse bya nkondo ya ku mupashi byalondololwa na Paulo mu nkalata yo anembejile bena Efisesa. Monai kuba’mba mutumwa witufunda amba: “Vwalai byonse bya nkondo bya Lesa.” Abya tubena kuvwala byonse bya nkondo bya ku mupashi nyi? Mu mwaka ubena kwiya, kikawama bingi atweba bonse pa muntu pa muntu kwipesapesa ne kumona’mba twavwala bulongo byonse bya nkondo. Mulwanyi wetu Satana Diabola wayuka bukoke bwetu, kabiji weseka kwasa pabula kuzhikijilwa nangwa’mba panekena. “Kulwa” kwetu ke kwa kulwa na bapashi babipa. Nangwa byonkabyo, mu bulume bwa Yehoba twakonsha kulama bulumbuluke bwetu!—Efisesa 6:11-18; Byambo bya Mana 27:11.
19. Umvwe twachinchika, ñanyi jishuko jo tukekala najo?
19 Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: “Mu kutekanya [nangwa’mba mu kuchinchika] kwenu mo mukamwena myeo yenu.” (Luka 21:19) Twayai twinunge ku boba bachinchika makatazho aji onse ne kumwenamo mu lusa lwa Lesa ne ‘kwimanatu nzo! tukamone lupulukilo lwa Yehoba.’
Musakukumbula’mba Ka?
• Bi ka bikamweka palutwe kacheche?
• Yehoba wamwesheshe byepi bulume bwanji bwa kupulushañana mu 1513 B.C.E.?
• Ki ka kyo mukoba kulutwe na lwendo?
[Mabulañano pa peja 22]
Kinembelo kya mwaka wa 2008 kyaamba’mba: “Imanaitu nzo! mumone lupulukilo lwa Yehoba.” —Kulupuka 14:13.
[Kipikichala pa peja 19]
“Byonse byanembelwe kala byanembejilwe kufunda kwetu”
[Kipikichala pa peja 20]
Kukosa muchima kwa kwa Felo kwaletele malwa pa bena Ijipita
[Kipikichala pa peja 21]
Bena Isalela bapokolwelwe byo bakokejile byonse bibakambizhe Yehoba