Ikalai Na Lupata Lwa Ku Nzubo Ya Yehoba!

“Lupata lwa ku nzubo yenu lukanja ku muchima.”—YOA. 2:17.

1, 2. Byo ajinga ku nzubo ya Lesa mu 30 C.E., Yesu waubilepo ka, kabiji mambo ka?

AKIFWANYIKIZHAI byo kyajinga. Ke kimye kya Pentekosita, mu 30 C.E. Byo kwashajile bañondo batanu na umo kuba’mba kino kimye kifike, Yesu watendekele mwingilo wanji panopantanda. Kepo elutendekeleko lwa kuya ku Yelusalema. Byo afikile mu nzubo ya Lesa mu Kipango kya Bangetila, Yesu ‘wibataine bapoteshenga bañombe ne mikooko ne bankunda, ne bapimpula mali sa baikala monka.’ Walengele bwembya bwa mizhinge, ne kwibapangamo banyama bonse, ne bene bapoteshenga bano banyama balondejile. Kabiji Yesu waichijile ne mali a bapimpulangao ne kwalumuna matebulu abo. Wakambizhe bapoteshenga bankunda kufumyamo bintu byabo ne kuya.—Yoa. 2:13-16.

² Byubilo byo amwesheshe Yesu byamwesheshe’mba watesheshe muchima ku nzubo ya Lesa. Wibakambizhe’mba: “Kange mwalulule nzubo ya Batata ke ya kupotelamo ne.” Baana ba bwanga ba kwa Yesu byo bamwene bino bintu, bavulukile byambo bya nyimbi wa masalamo byo anembele saka papita ne myaka yavula, amba: “Lupata lwa ku nzubo yenu lukanja ku muchima.”—Yoa. 2:16, 17; Sala. 69:9.

3. (a) Lupata lo lu ka? (b) Bwipuzho ka bo twakonsha kwiipuzha pa muntu pa muntu?

³ Yesu wateleko bingi muchima, kabiji lupata lwanji lwa ku nzubo ya Lesa lo lwamulengejile kwibapangamo. Lupata ke “kukebesha nangwa’mba mukoyo wa kukebesha kuba kintu.” Mu kino kitota kya bu 21, bena Kilishitu kukila pa mamilyonyi atanu ne abiji bamwesha luno lupata lwa ku nzubo ya Lesa. Twakonsha kwiipuzha pa muntu pa muntu amba, ‘Nakonsha kubaishako byepi lupata lwami lwa ku nzubo ya Yehoba?’ Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho, twayai patanshi tuyuke nzubo ya Lesa kana yo yepi lelo jino. Kepo tusakwisamba ne pa bya kumwenako bya mu Baibolo bya banabalume bakishinka bajinga na luno lupata. Bya kumwenako byabo byanembejilwe “kufunda kwetu” kabiji byakonsha ne kwitulengela kwikesha na lupata.—Loma 15:4.

Nzubo ya Lesa, ya Kala ne ya ano Moba

4. Nzubo ya Lesa yo bashimikile kwi Solomone yaingijile mwingilo ka?

⁴ Kala mu bena Isalela, nzubo ya Lesa yajinga mu Yelusalema. Pano bino kechi mo mwaikalanga Yehoba ne. Yehoba waambile’mba: “Jiulu jo jitanda jami ne ntanda kyo kipona kya kutulapo maulu ami; ñanyi nzubo yo mukanshimikila, ne pantu pami pa kukokolokela po pa ka?” (Isa. 66:1) Nangwa byonkabyo, nzubo ya Lesa yo batungile kimye kyalaminenga Solomone yo yajinga mpunzha po bapopwelanga Yehoba, kabiji po po balombelanga.—1 Mfu. 8:27-30.

5. Ñanyi lunengezho lujiko lelo jino lwaimenwangako na mpopwelo yaubiwanga mu nzubo yatungile Solomone?

⁵ Lelo jino, nzubo ya Yehoba kechi beitunga mu Yelusalema nangwa ku mpunzha ikwabo ne. Mu kifulo kya byobyo, ino nzubo ke lunengezho lo tumusolomokelamo pa kumupopwela kupichila mu kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Kilishitu. Bakalume bakishinka bonse ba Lesa baji panopantanda bakwatankana na kupopwela Yehoba mu ino nzubo ya ku mupashi.—Isa. 60:4, 8, 13; Byu. 17:24; Hebe. 8:5; 9:24.

6. Bamfumu ka ba mu Yuda bamwesheshe lupata lwa mpopwelo ya kine?

⁶ Bena Isalela byo baabene ke bufumu bubiji mu 997 B.C.E., pa bamfumu 19 balamine mu Yuda, ku kabeta ka ku bulenge, bamfumu bana bo bamwesheshetu lupata lwa mpopwelo ya kine. Bajinga ba Asa, Yehoshafwata, Hezekiya, ne Yosiya. Ñanyi lufunjisho lwanema lo twakonsha kufunjilako kwi abo?

Kwingila na Muchima Yense Kuleta Mapesho

7, 8. (a) Mingilo ya mutundu ka yo apesha Yehoba? (b) Lujimuno ka lo twakonsha kufunjilako ku byaubile Mfumu Asa?

⁷ Kimye kyalaminenga Mfumu Asa, Yehoba watumine bangauzhi na kutangijila mukoka wanji kuba’mba bendenga mu bukishinka. Kya kumwenako, Baibolo witubula’mba Asa waumvwine byaambile ngauzhi Azaliya, mwana Odeda. (Tangai 2 Byambo bya Moba 15:1-8.) Bukalama bwawama bwa kwa Asa bwakwatankenye bantu pamo mu Yuda, kabiji bantu bavula ba mu bufumu bwa bena Isalela bashonkenejile mu Yelusalema. Byo bashonkenejile pamo bafuukwilepo kupopwelanga Yehoba mu bukishinka. Tutanga’mba: “Bachipile kwi Yehoba na jiwi jikatampe ja kubijika, kasa bemba matolompita ne masengo. Kabiji bena Yuda bonse basekelele na mambo a kuchipa kwabo; mambo bachipile na muchima yense, ne kumukebesha na kusaka kwabo konse, ne kumutana bamutaine; kabiji Yehoba wibapele kwikala mu mutende konse konse.” (2 Moba. 15:9-15) Ne atweba Yehoba uketupesha inge ke tumwingijile na muchima yense.—Mako 12:30.

⁸ Kya bulandatu ke kya kuba’mba, Asa wamuzhingijile ngauzhi wa Lesa, aye Hanani na mambotu a kumololako. (2 Moba. 16:7-10) Nga atweba tubapo byepi inge Yehoba witufundako nangwa kwitubula bya kuba kupichila mu bakulumpe mu kipwilo ba bwina Kilishitu? Nanchi tufikena kutambwila bukwasho bwabo ne kwingijisha lolo lujimuno lwa mu Binembelo kabiji ne kuchinuzhuka kubula kuzhingila nyi?

9. Ki ka kyamuletejile moyo Yehoshafwata ne bena Yuda, kabiji baubilepo byepi?

⁹ Yehoshafwata wajinga mfumu walamine mu Yuda mu myaka kitota kya bu jikumi B.C.E. Aye ne bena Yuda bonse bebalukukile ku nzhita ya bena Amonyi, Moabu, ne bantu ba ku mitumba ya ku Seila. Nangwa kya kuba mfumu wachiine, pano waubilepo byepi? Aye ne banabalume banji, kubikakotu ne benakwabo ne baana babo bakonkene pamo na kulomba ku nzubo ya kwa Yehoba. (Tangai 2 Byambo bya Moba 20:3-6.) Monka mwayijile byambo byaambile Solomone kimye kitanshi kyapainwe nzubo ya Lesa, Yehoshafwata wasashijile Yehoba amba: “Anweba Lesa wetu, kechi musakwibazhachisha ne kwibakabisha nenyi? mambo atweba kechi tuji na bulume bwa kulwa na jino jibumba jikatampe jaiya na kwitulwisha ne; kabiji kechi twayuka kya kuba ne; bino meso etu atala kwi anweba.” (2 Moba. 20:12, 13) Yehoshafwata byo apwishishe kulomba, Yahaziela mwina Levi “kasa aji mukachi ka bapwijile,” mupashi wa Yehoba wamulengejile kwamba byambo bya kutekenesha bantu ne kwibakosesha.—Tangai 2 Byambo bya Moba 20:14-17.

10. (a) Yehoshafwata ne bena Yuda batambwijile byepi lutangijilo? (b) Nga atweba twakonsha kumwesha byepi amba twasanta pa bitutangijila Yehoba lelo jino?

¹⁰ Ee, pa kyokya kimye, Yehoba watangijilenga Yehoshafwata ne bufumu bwa bena Yuda kupichila mwi Yahaziela. Lelo jino, betutekenesha ne kwitubula bya kuba kupichila mu jibumba ja kalume wa kishinka ne wa maana. Kya kine, kimye kyonse tukeba kukwatankena pamo na bakulumpe mu kipwilo batongolwa ne kwibanemeka, mambo bengila na ngovu mu kwitufunga, ne kwingijisha lutangijilo lufuma kwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana.’—Mat. 24:45; 1 Tesa. 5:12, 13.

11, 12. Lufunjisho ka lo twakonsha kufunda ku byamwekejile Yehoshafwata ne bena Yuda?

¹¹ Byonkatu Yehoshafwata ne bantu banji byo bapwijile pamo na kulomba kwi Yehoba amba ebatangijile, twayai ne atweba tubulenga kushala jonse ku kupwila kwa kipwilo pamo na balongo ne banyenga betu. Inge kya kuba kimo kimye twaikala mu makatazho akilamo kutama, twakankalwa ne bya kuba, twayai tulondelenga kya kumwenako kyawama kya kwa Yehoshafwata ne bena Yuda ne kulomba kwi Yehoba saka twamuketekela. (Mana. 3:5, 6; Fili. 4:6, 7) Nangwa kya kuba tuji kwa bunke, inge twamusashijila Yehoba witukwatankenya pamo na “balongo [betu] baji panopantanda ponse.”—1 Pe. 5:9.

¹² Yehoshafwata ne bantu banji baumvwijile bibatangijile Lesa kupichila mwi Yahaziela. Ki ka kyafuminemo? Bashinjile yoya nkondo ne kubwelamo ku Yelusalema “na lusekelo” “kasa bemba pa byansa, ne pa masense, ne matolompita, ne kuya ku nzubo ya Yehoba.” (2 Moba. 20:27, 28) Ne atweba tunemeka bitutangijila Yehoba kupichila mu jishinda jo engijisha ne kukwatankena pamo mu ku mupopwela.

Lamainga Bulongo Mapunzha etu a Kupopwelapo

13. Mwingilo ka watendekele kwingila Hezekiya kimye kyo atendekele kulama?

¹³ Mu ñondo mutanshi ye atendekejilemo kulama, Hezekiya wamwesheshe lupata lwanji ku mpopwelo ya Yehoba kupichila mu kutendeka jibiji kwingijisha nzubo ya Lesa ne kwiiwamisha bulongo. Wanengezhezhe bañanga ne bena Levi ba kuwamisha nzubo ya Lesa. Baubile bino byonse mu moba 16. (Tangai 2 Byambo bya Moba 29:16-18.) Uno mwingilo ye baingijile wituvululamo mwingilo wa kuwamisha bulongo mapunzha etu a kupopwelapo kuba’mba amweshenga bulongo lupata lwetu lwa kupopwela Yehoba. Nanchi kechi mwaumvwapo kala bya kumwenako byaamba’mba bantu batemwa bingi pa lupata luji na balongo ne banyenga bengila uno mwingilo nenyi? Ee, mingilo yabo yo bengila na ngovu imutota bingi Yehoba.

14, 15. Mwingilo ka ubena kwingilwa lelo jino waleta lutotelo kwi Yehoba? Ambai bya kumwenako.

¹⁴ Mu muzhi umo wa ku kabeta ka ku buyeke bwa England, mwanamulume umo wakaine kuwamisha lubumbulu lwaabenye Nzubo ya Bufumu na mpunzha yanji. Bino balongo bamwesheshetu muchima wawama. Byo bamwene’mba alwa lubumbulu lwaabenye Nzubo ya Bufumu ne mpunzha ya uno muntu lwakebewenga kuwamisha, bepaine kushimukulula kwa kubula kwibalipila ne. Baingijile bingi na ngovu ne kushimukulula lubumbulu lwalepele bingi. Byubilo byamwesheshe bano balongo byalengejile yewa mwanamulume kupimpula muchima wanji. Lelo jino ulonda Nzubo ya Bufumu.

¹⁵ Bantu ba Yehoba bengila mwingilo wa buntungi ubena kwingilwa ntanda yonse. Balongo baji mu mapunzha mwingilwa uno mwingilo bakwatankena pamo na bakalume ba kimye kyonse bengijila mu byalo bingi kechi mu kutungatu Mazubo a Bufumu onka ne, bino ne Mazubo a Kupwilamo Kukatampe ne mazubo a Betele. Ba Sam bayuka bingi mwingilo wa kuwamisha tubipenze mupichila mwela ne kuwamisha biñambañamba bileta mwela. Abo ne bena kwabo ba Ruth, baenda mu byalo byavula bingi mu Europe ne mu Africa na kukwasha mingilo ya buntungi. Konse ko baya, batemwa bingi kwingila mwingilo wa kusapwila pamo na bipwilo bya konkako. Ba Sam bashimikizha kibalengejile’mba bengilengako mingilo ibena kwingilwa ntanda yonse amba: “Bantundaikile ku balongo baingilapo kala pa Betele mu byalo byapusana pusana. Byo namwene lupata lwabo ne lusekelo lo bajinga nalo kyangikele bingi ku muchima ne kutendeka kwingila uno mwingilo.”

Umvwinainga Mikambizho ya Lesa

16, 17. Ñanyi mwingilo wanema wingila bantu ba Lesa, kabiji bi ka byafumamo?

¹⁶ Kununga pa mingilo ya kuwamisha nzubo ya Lesa, Hezekiya watendekele jibiji kusekelela kijiilo kya Lupitailo pa mwaka pa mwaka byonka byakambizhe Yehoba. (Tangai 2 Byambo bya Moba 30:1, 4, 5.) Hezekiya ne bangikazhi ba mu Yelusalema baichile mukoka yense kwiya na kutanwako, kubikakotu ne boba ba mu bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke. Miluwe yayile monse monse mu ntanda na makalata a lwito.—2 Moba. 30:6-9.

¹⁷ Mu ino myaka, ne atweba twingilako mwingilo wa ntanda yonse wa kwita bantu na kutanwa ku Kivuluko. Twingijisha tupepala twa lwito, twa kwichilapo bantu mu manyaunda etu na kupwila pamo ne atweba mu kuvuluka Kijiilo kya Nkambo kya Mabanga, mu kukokela mukambizho wa kwa Yesu. (Luka 22:19, 20) Tutambwila mikambizho kimye kya Kupwila kwa Mwingilo ne kwingilako uno mwingilo na lupata. Kabiji Yehoba wapesha bingi uno mwingilo! Mwaka wapwa, atweba bonse nobe mamilyonyi atanu ne abiji byo twapaine tubipepala twa lwito, bantu 17,790,631 bo batainweko!

18. Mambo ka kwikala na lupata lwa mpopwelo ya kine kyo kwanemena kwi anweba?

¹⁸ Kyaambiwe pe Hezekiya amba: “Bino Hezekiya wamuketekejilenga Yehoba, Lesa wa Isalela; kya kuba’mba ka pajinga mukwabo waesakene nanji mu bamfumu bonse ba bena Yuda ne, nangwa ba mu myaka ya kulutwe nangwa ba mu myaka ya kunyuma ne. Pakuba aye wakakachilenga kwi Yehoba; kechi walekele kumulondela ne, bino walaminenga mikambizho yo akambizhizhe Yehoba mwi Mosesa.” (2 Mfu. 18:5, 6) Twayai ne atweba tubenga byonka byo aubile. Lupata lwetu lwa ku nzubo ya Lesa lwitukwasha ‘kulamachila kwi Yehoba’ saka tuji na mulaye wa kutambula bumi bwa myaka ne myaka.—Mpitu. 30:16.

Umvwinai Bukiji Lutangijilo

19. Mingilo ka ingilwa na ngovu kimye kya Kivuluko?

¹⁹ Yosiya byo ajinga mfumu, ne aye wanengezhezhe bingi bulongo kuba’mba kijiilo kya Lupitailo kyubiwenga. (2 Mfu. 23:21-23; 2 Moba. 35:1-19) Ne atweba tutako bingi muchima kunengezha bulongo kushonkena kwa nkambi, kubuñana kwa mwanzo, kubuñana kwa juba jimo, kubikakotu ne Kivuluko. Balongo ba mu byalo bimo babika ne bumi bwabo mu kizumba byo bapwila pamo na kuvuluka lufu lwa Kilishitu. Bakulumpe mu kipwilo baji na lupata bamona’mba bakwashatu bonse mu kipwilo. Bakikulumpe ne babela bebakwasha kuba’mba nabo batanweko ku kivuluko.

20. (a) Ki ka kyaubiwe kimye kya bukalama bwa Mfumu Yosiya, kabiji waubilepo ka? (b) Lufunjisho ka lo tukeba kufunjilako?

²⁰ Byo baingijilenga mwingilo wa kuwamisha nzubo ya Lesa ye banengezhezhe kwi Mfumu Yosiya, Ñanga Mukatampe Hilikiya “wataine buku wa mizhilo ya Yehoba yo apaine mwi Mosesa.” Wamupaine kwi Shafwana munembeshi, kabiji ne aye watendekele kumutanga kwi Yosiya. (Tangai 2 Byambo bya Moba 34:14-18.) Ki ka kyafuminemo? Ponkapotu mfumu watabawile bivwalo byanji na bulanda ne kukambizha banabalume kumwipuzha Yehoba. Kupichila mwi ngauzhi wa mukazhi aye Hulada, Lesa waambile byambo bya kulengulula bisho bimo bya mu bupopweshi byaubiwenga mu Yuda. Bino mingilo yawama yaingijile Yosiya yamwekanyikile, kabiji Yehoba wamwitabile nangwa kya kuba kyaambiwe’mba malwa akafikila mukoka yense. (2 Moba. 34:19-28) Twakonsha kufundako ka ku kino? Ne atweba tukeba kuba byonka byaubile Yosiya. Twafwainwa kupelawizha kumvwina lutangijilo lwa Yehoba, kulangulukishapo bingi pa bintu byakonsha kwitumwekela umvwe twaleka bantu bapondoka mu lwitabilo ne kubula bukishinka ke bitulengele kubula kupopwela Yehoba bulongo. Kabiji twayukishatu amba Yehoba ukamona lupata lwetu lwa mpopwelo ya kine, byonkatu byo aubile kwi Yosiya.

21, 22. (a) Mambo ka o twafwainwa kumweshesha lupata lwa ku nzubo ya Yehoba? (b) Tukesambapo ka mu mutwe walondelapo?

²¹ Aba bamfumu bana ba mu Yuda, ko kuba’mba ba Asa, Yehoshafwata, Hezekiya ne Yosiya bajinga ba kumwenako bawama bingi kwi atweba byo twafwainwa kwikala na mukoyo wa ku nzubo ya Lesa ne mpopwelo yanji. Lupata lwetu lwafwainwa ne atweba kwitulengela kuketekela mwi Yehoba ne kwibikishako bingi kuba mpopwelo yanji. Ke kintu kya maana bingi kabiji jo jishinda ja lusekelo kumvwina mikambizho ya Lesa ne kwingijilapo pa byo betukwasha mu butemwe ne lujimuno lo tutambwila kupichila mu kipwilo ne bakulumpe mu kipwilo.

²² Mutwe walondelapo ukamba pa byo twafwainwa kwikala na lupata pa mambo a mwingilo wetu wa mu bujimi, kabiji ukatundaika ne bakyanyike kwingijila Shetu wa butemwe na mukoyo. Tukesamba ne pa byo twakonsha kuchinuzhuka kitewa kimo kyatama bingi kya kwa Satana. Byo twibikako kulondela ino yonse milaye ya Yehoba, ko kuba’mba tubena kulondela ne byaubilenga Mwana Yehoba, aye Yesu, byonka byo kyaambiwe pe aye amba: “Lupata lwa ku nzubo yenu lwanja ku muchima.”—Sala. 69:9; 119:111, 129; 1 Pe. 2:21.

Mukivuluka Nyi?

• Mingilo ka yo apesha Yehoba, kabiji mambo ka?

• Twakonsha kumwesha byepi amba twaketekela mwi Yehoba?

• Nga lupata lwakonsha kwitulengela byepi kukokela mikambizho ya Lesa?

[Bipikichala pa peja 9]

Nga Asa, Yehoshafwata, Hezekiya ne Yosiya bamwesheshe byepi lupata lwa ku nzubo ya Yehoba?