Ikalai “Ba Mukoyo Mu Kwingila Mingilo Yawama”!

‘[Yesu] wipaine mwine pe atweba, etukuule ku bubi bonse, ne kwitokeshesha aye mwine bantu ba kwikala ke banji mwine, ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama.’—TITU. 2:14.

1. Ki ka kyaubiwe mu lubanza lwa nzubo ya Lesa kimye kyafikile Yesu pa Nisanyi 10, mu 33 C.E.?

PAJINGA pa Nisanyi 10, mu 33 C.E., saka kwashalatu moba acheche kuba’mba bekale na kijiilo kya Lupitailo. Bantu bavula bapwijile mu Yelusalema na kupopwela baikele mu lubanza lwa nzubo ya Lesa na kupembelela kino kijiilo. Pano ki ka kyaubiwe Yesu byo afikile? Banembi basatu ba Mambo awama abo ba Mateo, Mako ne Luka bonse bashimuna’mba kimye kya bubiji, Yesu wapangilemo boba bapoteshenga ne kupotolwesha bintu mu nzubo ya Lesa. Waalumwine matebulu a bapimpwijilengamo mali ne bipona bya bapoteshenga bankunda. (Mat. 21:12; Mako 11:15; Luka 19:45) Mukoyo wa kwa Yesu kechi wakepele ne, kufumatu kimye kitanshi kyo aubile bino byonka myaka isatu yapichilepo.—Yoa. 2:13-17.

2, 3. Twayuka byepi amba mukoyo wa kwa Yesu kechi wajingatu wa kuwamisha nzubo ya Lesa kwapwa ne?

² Jishimikila ja kwa Mateo jimwesha’mba mukoyo wa kwa Yesu pa kyokya kimye kechi wajingatu wa kuwamisha nzubo ya Lesa kwapwa ne. Wabukilenga bampofu ne balemana bamunangile mu nzubo ya Lesa. (Mat. 21:14) Jishimikila ja kwa Luka jaambapo mingilo ikwabo yo aingijile Yesu. “[Yesu] wafunjishenga pa juba pa juba mu nzubo ya Lesa.” (Luka 19:47; 20:1) Onkao mambo, mukoyo wa kwa Yesu wamwekele kya kine mu mwingilo wanji ye aingijilenga patoka.

³ Palutwe kacheche, mutumwa Paulo wanembejile Titusa ne kulumbulula’mba Yesu ‘wipaine mwine pe atweba, etukuule ku bubi bonse, ne kwitokeshesha aye mwine bantu ba kwikala ke banji mwine, ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama.’ (Titu. 2:14) Mu ñanyi mashinda lelo jino atweba o twakonsha kwikelamo “ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama”? Kabiji bya kumwenako bya bamfumu bawamine ba mu Yuda bitutundaika byepi?

Mukoyo wa Kusapwila ne Kufunjisha

4, 5. Mu ñanyi mashinda bamfumu bana ba bena Yuda mo baikejile na mukoyo wa kwingila mingilo yawama?

⁴ Ba Asa, Yehoshafwata, Hezekiya ne Yosiya bonse baingijile mwingilo mu Yuda wa kufumyamo mpopwelo ya bankishi. Asa “wafumishemo byakusokelapo bitapisho bya mitundu ingi, ne bipandawilo bya patuntama, ne kwiamokaula mashiki a mabwe a bankishi ne kwibatema Baashela.” (2 Moba. 14:3) Mukoyo wajinga na Yehoshafwata wa mpopwelo ya Yehoba wamulengejile ‘kufumya bipandawilo bya patuntama ne Baashela mu Yuda.’—2 Moba. 17:6; 19:3.a

⁵ Byo bapwishishe pa juba ja butanu na bubiji kuvuluka kijiilo kya Lupitailo kyanengezhezhe Hezekiya mu Yelusalema, “bena Isalela bonse bajingako bayile mu mizhi yonse ya mu Yuda ne kukealalaula mashiki a bankishi ne kutema Baashela, ne kukundula bipandawilo bya patuntama ne byakusokelapo bitapisho bya monse mu Yuda ne Benjamina, ne mu Efelaimu ne Manase, kufika ne byo bebyonawine byonse.” (2 Moba. 31:1) Yosiya waikele mfumu mu bwanyike bwanji saka ajitu na myaka ya kusemwa itanu na isatu. Binembelo byaamba’mba: “Mu mwaka wa butanu na busatu wa bufumu bwanji, byo akijinga mwanyike, watatwile kukeba Lesa wa mushakulu wanji Davida; kabiji ne mu mwaka wa bujikumi na bubiji aye watatwile kutokesha mu Yuda ne mu Yelusalema mu kufumyamo bipandawilo bya patuntama, ne Baashela, ne bankishi ba kusonga ne ba kusungulula.” (2 Moba. 34:3) Onkao mambo, bano bamfumu bonse bana bajinga bingi na mukoyo wa kwingila mingilo yawama.

6. Mambo ka mwingilo wetu o twakonsha kumwesakenya ku mingilo yaingijilenga bamfumu ba kishinka mu Yuda?

⁶ Lelo jino, ne atweba twingila mwingilo wa kukwasha bantu kuleka mafunjisho a mu bupopweshi bwa bubela, kubikakotu ne kuleka kupopwela bankishi. Mwingilo wetu wa ku nzubo ku nzubo witulengela kumonañana na bantu bonsetu. (1 Timo. 2:4) Nsongwakazhi umo mwina Asia uvuluka kimye bainanji kyo baubanga bya kishakulu saka bapopwela bankishi bavula mu nzubo yabo. Byo ayukile’mba kechi bipashañano byonse byakonsha kwimenako Lesa wa kine ne, uno nsongwakazhi walombanga javula kuba’mba ayuke Lesa wa kine. Byo ayile ku kibelo na kumona bakonkonsheshenga, wataine Bakamonyi babiji banabakazhi benengezhezhe kumukwasha kuyuka jizhina jikatampe ja Lesa, ja kuba’mba Yehoba. Watemenwe bingi byo afunjile bukine pa mambo a bankishi! Luno uji bingi na mukoyo wa kwingila mwingilo wa mu bujimi, wa kukwasha bantu bakwabo ku mupashi.—Sala. 83:18; 115:4-8; 1 Yoa. 5:21.

7. Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba twingile byonka byaingijile bafunjishi bayile mu mizhi yonse mu moba a kwa Yehoshafwata?

⁷ Inge twaya mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo, abya tusapwila mu nyaunda yetu yonse nyi? Yehoshafwata byo afikizhe myaka isatu ya bukalama bwanji, watumine babineme batanu, bena Levi batanu na bana, ne bañanga babiji. Wibatumine mu mizhi yonse na kufunjisha bantu mizhilo ya Yehoba. Baingijile bingi bulongo uno mwingilo kya kuba’mba bantu ba mu yoya mikoka ibazhokolokele batendekele kwakamwa Yehoba. (Tangai 2 Byambo bya Moba 17:9, 10.) Ne atweba inge ke tuye ku mazubo a bantu pa bimye ne moba apusana pusana, twakonsha kwisamba na bantu bakwabo ba mu oo mazubo.

8. Twakonsha kwingilako byepi mwingilo wetu na ngovu?

⁸ Mu ano moba, bakalume bavula ba Lesa bepana bingi kusha mazubo abo ne kuya na kwingijila ku mapunzha kubena kukebewa Bakamonyi bengila na mukoyo. Abya ne anweba mwakonsha kwipana nyi? Atweba bamo twakonsha kukankalwa kuviluka, twakonsha kweseka kusapwila ku bantu bekala mu mpunzha yetu bamba mulaka ungi. Na mambo a bantu bafuma mu byalo byapusana pusana baji mu nyaunda yabo, ba Ron byo bafikizhe myaka ya kusemwa 81, bafunjile bya kwimunañana mu milaka 32! Katatakatu papo basambakene mu mukwakwa na bamulume ne mukazhi ba mu Africa ne kwibemuna mu mulaka wabo, wa Yoruba. Bebepwizhe ba Ron inge kya kuba bayapo kala ku Africa. Pano abo byo bakaine, bebepwizhe byo bafunjile mulaka wabo. Kino kyalengejile amba bebasapwile bingi bulongo. Baswile kutambula magazini ne kwibapa ba Ron keyala wabo, ne abo bamupaine ku kipwilo ko baya pa kuba’mba bano bamulume ne mukazhi bakebafunjishenga Baibolo.

9. Mambo ka kutanga mu Baibolo kimye kyo tuji mu mwingilo kyo kwanemena? Ambaipo kya kumwenako.

⁹ Aba bafunjishi bayile mu ntanda yonse panyuma ya kwibakambizha kwi Yehoshafwata basendele “buku wa mizhilo ya Yehoba.” Ne atweba mwaya ntanda yonse twibikako bingi kufunjisha bantu mu Baibolo, mambo o Mambo a Lesa. Twibikako bingi kubula bantu mu mwingilo wetu buneme bwa Baibolo kupichila mu kutangamo kuba’mba bene bemwene. Mwina nzubo umo wamulondolwejile Linda, nyenga yetu Kamonyi kuba’mba bamwata wanji babelele kikola kya kalepu bakebewenga kwibalama. Uno mwina nzubo wajilakene amba: “Kechi nayuka kyo nauba kyalengela Lesa kuba’mba aswishe kintu kya iwe mutundu kubiwa kwi amiwa ne.” Bino Linda wamwipwizhe’mba: “Kana waswa kuba’mba nkubulepo mulaye umo nyi?” Kepo atangile byambo biji mu Yakoba 1:13 ne kunungapo amba: “Buyanji bonse bo tupitamo pamo na batemwe betu Lesa kechi ye witumanyika ne.” Kepo uno mwina nzubo amukumbachile Linda na lusekelo. Linda waambile’mba: “Namutekeneshe kwingijishatu Baibolo. Kimo kimye byepelo byo tutanga mu Baibolo bena mazubo bakyangye kwibyumvwapo kala ne.” Awa mwisambo walengejile awa mwanamukazhi kufundanga jonse Baibolo.

Bakyanyike Bengila na Mukoyo

10. Yosiya wajinga byepi wa kumwenako wawama ku bakyanyike ba bwina Kilishitu lelo jino?

¹⁰ Pano kubwela ku kya kumwenako kya kwa Yosiya, twamona kuba’mba watele muchima ku mpopwelo ya kine saka akijitu mwanyike kabiji wajinga na myaka ya kusemwa 20 byo atendekele mukwekele wa kufumyapo mpopwelo ya bankishi. (Tangai 2 Byambo bya Moba 34:1-3.) Bakyanyike bavula lelo jino bamwesha uno yenka mukoyo mu mwingilo wabo wa Bufumu.

11-13. Mafunjisho ka o twakonsha kufunjilako ku bakyanyike ba ano moba bengijila Yehoba na mukoyo?

¹¹ Hannah, wikala mu England, wajinga na myaka ya kusemwa 13 kabiji wafunjilenga mulaka wa Kifulenchi ku sukulu kimye kyo aumvwine amba kuji jibumba jamba uno mulaka jalengwa mu muzhi wajingatu pepi. Bashanji baswile kumutwalangako na kutanwa ku kupwila. Pano luno byo afikizha myaka ya kusemwa 18, Hannah ke painiya wa kimye kyonse usapwila bingi na mukoyo mu Kifulenchi. Nanchi ne anweba mwakonsha kufunda mulaka ungi ne kukwasha bantu kumuyuka Yehoba nyi?

¹² Rachel watemenwe bingi kutamba vidyo ya kuba’mba Pursue Goals That Honor God. Byo aambile pa byo alangulukanga kimyetu kyo atendekele kwingijila Yehoba mu 1995, washimwine’mba: “Nalangulukile’mba naubilenga bulongo mu bukine.” Kepo anungilepo’mba: “Byo napwishishe kutamba kino kifwanyikizho, namwene’mba nafunjiletu bukine bucheche pa myaka yavula. Nafwainwa kwibikako bingi kufunda bukine ne kuteshako muchima ku mwingilo ne lufunjisho lwami.” Luno Rachel watana’mba ubena kwingijila Yehoba na mukoyo. Ki ka kyo amwenamo? “Bulunda bwami na Yehoba bwakoselako bingi. Nayuka bya kulomba bulongo, nteshako bingi muchima ku lufunjisho lwami ne kumwenamo, kabiji mashimikila a mu Baibolo neamona amba a kine. Kyafumamo, mbena kwiyowa bingi mwingilo ne kwikala na lusekelo pa kumona byambo bya Yehoba byo bibena kukwasha bantu.”

¹³ Wakyanyike mukwabo wa jizhina ja Luke naye watundaikilwe bingi panyuma ya kutamba vidyo ya kuba’mba, Young People Ask—What Will I Do With My Life? Byo apwishishe kutamba kino kifwanyikizho, Luke wanembele’mba: “Nalangulukishapo bingi kupimpula bwikalo bwami.” Waswile’mba: “Kunyumakwe najinga bingi na muchima wa kukebesha patanshi kwikala na mali kupichila mu kufunda kufika palepa apa bino nata muchima ku bikonkwanyi bya ku mupashi. Muchima wa uno mutundu kechi ulengela muntu kukoma ku mupashi ne.” Ne anweba balongo ne banyenga bakyanyike, nga mambo ka a kubujila kumona bintu byo mwafunjile ku sukulu inge mwakonsha kwibingijisha mu mwingilo wenu wa mu bujimi byonka byaubile Hannah? Kabiji nga mambo ka a kubujila kufunda kwi Hannah kupichila mu kwikala na mukoyo wa kwibikila bikonkwanyi binemeka Lesa kya kine? Ikalai byonka byajinga Luke, ne kuchinuzhukanga bitewa bifwamo bakyanyike bavula.

Kwikala na Mukoyo wa Kumvwina Lujimuno

14. Yehoba ukeba kumupopwela byepi, kabiji mambo ka kwikala bino kyo kwashupila?

¹⁴ Bantu ba Yehoba bafwainwa kwikala batoka pa kuba’mba mpopwelo yabo itabilwe kwi aye. Isaya wajimunañana amba: ‘Fumaimo, fumaimo, lupukaimo, kukwata ku bintu bya muzhilo ne; lupukaimo mu muzhi [Babilona]; anweba musenda bijiilo bya Yehoba, izhijikai.’ (Isa. 52:11) Byo kwakijinga myaka yavula Isaya saka akyangye kunemba bino byambo, Mfumu Asa wajinga wawama waingijile bingi na ngovu kupwisha byubilo byatama mu Yuda. (Tangai 1 Bamfumu 15:11-13.) Kabiji byo papichile myaka yavula, mutumwa Paulo waambijile Titusa amba, Yesu wipaine mwine kutokesha baana banji ba bwanga kuba’mba bekale ‘bantu banji mwine, ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama.’ (Titu. 2:14) Mu ino ntanda mwaimbwa ñoma na bichi, kechi kyapela kikatakata bakyanyike kwikala na byubilo byawama ne. Kya kumwenako, bakalume ba Lesa bonse, banyike ne bakulumpe pamo bafwainwa kwibikako kwikala batoka kuchina kwichampakanya mu kutamba bipikichala bya mulekese byo balamika pa bipachi, pa malangalanga, mafilimu, kabiji kikatakata pa Intaneti.

15. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kushikwa byatama?

¹⁵ Kwikala na mukoyo wa kumvwina lujimuno lwa Lesa kwakonsha kwitulengela kushikwa byatama. (Sala. 97:10; Loma 12:9) Mwina Kilishitu umo waambile’mba: “Twafwainwa kukana kutamba bipikichala bya mulekese pa kuba’mba tubule kwikala na mujojo wa kwibitamba.” Pa kuba’mba muntu abanye magineti abiji ekwata, wafwainwa kwingijisha ngovu yavula kukila ya magineti. Popamotu, kikebewa kwibikako bingi pa kuba’mba tubule kongolwa na kutamba bipikichala bya mulekese. Pano umvwe twayuka bubi buji mu kutamba bipikichala bya mulekese, kyakonsha kwitulengela kwibishikwa. Mulongo umo wibikileko bingi na ngovu kubula kuzhikaulanga bipikichala bya mulekese pa Intaneti. Wabikile kompyuta wanji pa mpunzha pamwenenga bonse ba mu kisemi kyanji. Kabiji ne aye mwine wibikileko bingi kwitokesha ne kwikala na mukoyo wa kwingila mingilo yawama. Wabwelele wibikako kuba kintu kikwabo. Nangwa kya kuba waingijishanga Intaneti kubilamo busulu bwanji, wafuukwilepo kwiingijishatu kana paji mukazhanji.

Buneme bwa Kwikala na Byubilo Byawama

16, 17. Byubilo byetu byawama byakonsha kulengela boba betumona kuba ka? Ambaipo kya kumwenako.

¹⁶ Bakyanyike babalume ne babakazhi bengila mwingilo wa Yehoba, bamwesha byubilo byawama bingi kabiji bantu bebamona batemwa bingi. (Tangai 1 Petelo 2:12.) Muntu umo wafwakashijile pa Betele ya ku London wapimpwile milanguluko yanji pa byo amonanga Bakamonyi ba kwa Yehoba, panyuma ya kwingila juba jonse na kulungisha munkinyi wa kunengezhezhamo mabuku ponka pa Betele. Mukazhanji, ye bafunjishenga Baibolo kwi nyenga umo Kamonyi wamwene mwatawanji byo apimpwile muchima. Patanshi kechi wakebanga Bakamonyi kwiya pa nzubo yanji ne. Pano byo abwelele kufuma ku Betele ko ayile na kwingila yewa mwingilo, watakaikile bingi pa byo bamulamine bulongo. Waambile’mba kafwako nangwa umo waambilepo ñambilo yatama ne. Bonsetu batekenye, kabiji kwajingatu mutende. Kikatakata watemenwe bingi pa kumona’mba balongo ne banyenga bakyanyike baingijilenga na ngovu kwa kubula nsabo, bapaine kimye ne bulume bwabo mu kukwasha mwingilo wa kusapwila mambo awama.

¹⁷ Popamotu, balongo ne banyenga bengila nkito ya ku mubiji kuba’mba balaminengamo bisemi byabo, bengila na muchima yense. (Kolo. 3:23, 24) Kino kibalengela kubanda pa nkito, mambo bakulumpe babo ba nkito bamona byubilo byabo byawama ne kubula kukeba kwibapanga nkito.

18. Twakonsha kwikala byepi “ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama”?

¹⁸ Kuketekela kwetu mwi Yehoba, kulondela mikambizho yanji, ne kulama bulongo mapunzha etu a kupwilapo ke mashinda amo o tumwesheshamo mukoyo wetu wa ku nzubo ya Yehoba. Kunungapotu, tukeba kwingila papelela bulume bwetu mu mwingilo wa kusapwila Bufumu ne kulenga baana ba bwanga. Kikale twibanyike nangwa bakulumpe, inge saka twingila papelela bulume bwetu kwikala batoka mwayila mpopwelo yetu, tukamwenamo mfweto yavula bingi. Kabiji tukatwajijila kuyukanyikwa amba twi bantu “ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama.”—Titu. 2:14.

[Tubyambo twa mushi]

[Caption pa peja 14]

Ku bya kumwenako bya mu Baibolo ne bya ano moba, mwafunjilako ka pa mambo a

• byo mwafwainwa kwikala na mukoyo mu kusapwila ne kufunjisha?

• bena Kilishitu bakyanyike byo bakonsha kwikala “ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama”?

• byo mwafwainwa kuchinuzhuka bintu byatama?

[Kipikichala pa peja 13]

Nanchi mwingijisha Baibolo kimye kyonse mu mwingilo wenu nyi?

[Kipikichala pa peja 15]

Kufunda kwamba mulaka ungi kimye kyo muji ku sukulu kwakonsha kwimukwasha kusapwila na ngovu