Kutana Bya Buneme ‘Byafyamikila Mwi Aye’

‘Monka mwi aye mo byafyamikila bya buneme byonse bya milangwe ne bya maana.’—KOLO. 2:3.

1, 2. (a) Bya buneme ka byatulukilwe mu 1922, kabiji bino bya buneme bibena kulaminwa pi? (b) Mambo a Lesa atundaika bantu bonse kuba ka?

BANTU banemeka bingi mbila ya bya kutuluka bintu bya buneme byafyamika. Kya kumwenako, mu 1922, panyuma ya kukoyoka pa myaka yavula mu bimye byakatazha, mfunji wa bya kupoyapoya mwina Britain aye, Howard Carter watulukile bintu bya kukumya. Watulukile mbokoshi ya kwa Felo Tutankhamen yajinga na bintu bya buneme pepi na 5,000.

² Na mambo a kuba bintu byo atulukile Carter byawamine bingi, bino bya buneme byavula byo ataine lelo jino babena kwibilamina mu mazubo mo balamina bintu bya kishakulu. Bino bya buneme byakonsha kuya bingi nkuwa, bino kechi byakonsha kwitukwasha kya kine mu bwikalo bwetu bwa pa juba pa juba ne. Onkao mambo, Mambo a Lesa etutundaika kukeba bya buneme byakonsha kwitukwasha kya kine. Bantu bonse batundaikwa kuba bino, kabiji ne mfweto ijimo yakila yoya ya bya buneme byonse bya ku mubiji.—Tangai Byambo bya Mana 2:1-6.

3. Mu ñanyi mashinda bya buneme Yehoba byo atundaika bapopweshi banji kwibikeba mo byanemena?

³ Akilangulukai pa bya buneme Yehoba byo atundaika bapopweshi banji kwibikeba byo byanema. Pa bino bya buneme paji ne “moyo wa kwakamwa Yehoba” wakonsha kwituzhikijila ne kwitulamawizha mu bino bimye byakatazha. (Sala. 19:9) Kutana ‘maana a kumuyuka Lesa’ kwakonsha kulengela muntu kwikala na kintu kyakila mu kunema, ko kuba’mba kwikala na bulunda bwa pa muchima ne aye Mwine Wakila. Kabiji inge twaikala na bya buneme bya maana apana Lesa, kuyuka ne milangwe, tukakonsha kuyuka bya kuba na makatazho ne bijikila mu bwikalo bwetu bwa pa juba pa juba. (Mana. 9:10, 11) Twakonsha kutana byepi bino bintu bya buneme?

Kutana bya Buneme bya ku Mupashi

4. Twakonsha kutana byepi bya buneme bya ku mupashi byo alaya Lesa?

⁴ Kupusanako na bamfunji ba bya kupoyapoya ne bakwabotu bakañenda baya na kufumpila bya buneme, atweba twayukishatu bulongo kwine ko twakonsha kutana bya buneme bya ku mupashi. Byonka biji mapu ubulañana kuji bya buneme, ne Mambo a Lesa etubula kwine ko twakonsha kutana bya buneme byo alaya Lesa. Pa mambo a Kilishitu, mutumwa Paulo wanembele’mba: ‘Monka mwi aye mo byafyamikila bya buneme byonse bya milangwe ne bya maana.’ (Kolo. 2:3) Byo tutanga bino byambo, twakonsha kushikisha’mba: ‘Mambo ka o twafwainwa kukebela bino bya buneme? “Byafyamikila” byepi “monka mwi” Kilishitu? Kabiji twibitana byepi?’ Pa kuba’mba tukumbule ano mepuzho, twayai tukimone byambo byaambile mutumwa Paulo.

5. Mambo ka Paulo o anembejile pa mambo a bya buneme bya ku mupashi?

⁵ Bino byambo Paulo wanembejile bakwabo bena Kilishitu mu Kolose. Wibabujile kuba’mba wibalukuchijilenga mu kukosa pa kuba’mba “michima yabo ikose bulongo [kabiji] balamankane ke umo mu butemwe.” (Tangai Kolose 2:1, 2.) Mambo ka o ebatelejile bino muchima? Kyamweka, Paulo wayukile kuba’mba balongo bakonsheshe kulondela bantu bamo mwi abo batundaikanga butemwamaana bwa Bangiliki bamo nangwa kukeba kubwela ku Mizhilo ya Mosesa. Wajimwineko balongo kyakosa kuba’mba: ‘Jimukai kuchina’mba, nangwa muntu umo wakemukwata buzha na butemwamaana bwanji, bo bujimbijimbi bwatu, monka mwayila mafunjisho a kala a bantutu, mwayila bya bwanyike bya panopantanda, kechi mwayila Kilishitu ne.’—Kolo. 2:8.

6. Mambo ka o twafwainwa kumvwina lujimuno lwa kwa Paulo?

⁶ Lelo jino, ne atweba twesekwa kwi Satana ne buno bwikalo bwanji bwatama. Butemwamaana bwa panopantanda, byambo bya kuba’mba bantu bakonsha kwikala bulongo kwa kubula bupopweshi, lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine, byaonauna milanguluko ya bantu, byubilo, bikonkwanyi, ne bwikalo. Bupopweshi bwa bubela butundaika bingi kusekelela moba a kukokoloka. Bintu byavula byo bamwesha pa malangalanga, mu mafilimu, nyimbo ne bintutu bikwabo bya kisangajimbwe bebyuba na mambo a kutundaika lwiso lwa mubiji, kabiji bintu bya pa Intaneti bilengela bakyanyike ne bakulumpe kwibika mu kizumba. Kulondela bino bintu ne miteeto ikwabotu ya panopantanda kwakonsha kutamisha milanguluko ne byubilo byetu pa mambo a lutangijilo lufuma kwi Yehoba kabiji ne kwitulengela kubwela panyuma mu kubula kukwachisha ku bumi, bonkabwa bwa kine kine. (Tangai 1 Timoti 6:17-19.) Onkao mambo, twafwainwa kumvwisha mwatala byambo byo aambile Paulo ku bena Kolose ne kumvwina kya kine lujimuno lwanji pa kuba’mba tubule kufwa mu bitewa bya kwa Satana.

7. Bintu ka bibiji byo aambile Paulo kuba’mba byo byakonsheshe kukwasha bena Kolose?

⁷ Umvwe twalanguluka jibiji pa byambo bya kwa Paulo ku bena Kolose, tutana kuba’mba panyuma ya kwamba pa kijikila kyo ajinga nakyo, watwajijile kwamba pa bintu bibiji byakonsheshe kwibatekenesha ne kwibakwatankanya mu butemwe. Patanshi waambile pa ‘maana [abo] a kukwatakanya mambo.’ Bafwainwe kusumininwa kuba’mba maana abo a mu Binembelo ajinga a kine pa kuba’mba bakonshe kwaala kitendekesho kyakosa kya lwitabilo. (Hebe. 11:1) Kepo aambile ne pa ‘kuyukisha kyafyamika kya Lesa.’ Bafwainwe kuyukisha bukine ne kumvwisha bintu bya Lesa byazhika. (Hebe. 5:13, 14) Byo lwajingapo lujimuno lwa maana ku bena Kolose ne kwi atweba lelo jino! Pano twakonsha kwikala byepi na maana a kukwatakanya bintu ne a kuyukisha? Paulo wamwesheshe kine kintu kyakonsha kwitukwasha kuba bino byo aambile pa mambo a Yesu Kilishitu amba: ‘Monka mwi aye mo byafyamikila bya buneme byonse bya milangwe ne bya maana.’

Bya Buneme ‘Byafyamikila mwi’ Kilishitu

8. Londololai mwatala byambo bya kuba’mba ‘byafyamikila mwi’ Kilishitu.

⁸ Byambo bya kuba’mba bya buneme byonse bya milangwe ne bya maana ‘byafyamikila mwi’ Kilishitu kechi bilumbulula kuba’mba bino bya buneme bebikiyila mukachi kya kukankalwa bonse kushinkula ne kwibitana ne. Bino byambo bilumbululatu kuba’mba, pa kuba’mba tutane bino bya buneme, twafwainwa kwingila na ngovu kabiji ne kutatu muchima kwi Yesu Kilishitu. Kino kyailamo na bitongwele Yesu mwine amba: “Amiwa ne jishinda, ne bukine, ne bumi: ka paji wiya kwi Batata ne, poso pe amiwa.” (Yoa. 14:6) Ee, pa kuba’mba tutane maana a Lesa, tukebewa kwitukwasha ne kwitutangijila kwi Yesu.

9. Yesu wingila mwingilo ka?

⁹ Kabiji byo aji “jishinda,” Yesu wanungilepo kuba’mba aye ye “bukine, ne bumi.” Kino kimwesha kuba’mba mwingilo wanji kechi wapelelatu pa kwikala jishinda ja kusolomokelamo Shanji ne. Yesu wingila ne mingilo ikwabo yanema ya kwitukwasha kumvwisha bukine bwa mu Baibolo ne kwitulengela kukatambula bumi bwa myaka. Ee kine, bya buneme bya ku mupashi byakila mu kunema byafyamikila mwi Yesu na kupembelela bafunda Baibolo kuba’mba bebituluke. Twayai twisambe pa bya buneme byalamata luketekelo lwetu lwa kulutwe ne bulunda bwetu ne Lesa.

10. Tufundamo ka pe Yesu mu Kolose 1:19 ne 2:9?

¹⁰ ‘Mwi aye, mo mwaikala kuyula konse kwa bu Lesa monka mu mubiji.’ (Kolo. 1:19; 2:9) Na mambo a kuba’mba waikele bingi ne Shanji wa mwiulu pa myaka yavula, kafwako mukwabo wakila Yesu mu kuyuka biji Lesa ne kyaswa muchima wa Lesa ne. Mu mwingilo wanji yense, Yesu wafunjishenga bantu bintu byo afunjile kwi Shanji ne kumwesha byubilo bya Shanji. O ene mambo Yesu o aambijile’mba: “Awa wammona amiwa wamona ne Batata.” (Yoa. 14:9) Milangwe yonse ne maana a Lesa byafyamika, nangwa’mba biji mwi Kilishitu kabiji kafwako jishinda jikwabo jawama jo twakonsha kufunjilamo pe Yehoba jakila joja ja kwibikishako na ngovu kufunda pe Yesu ne.

11. Lukwatankano ka luji pakachi ka kwa Yesu ne bungauzhi bwa mu Baibolo?

¹¹ “Bukamonyi bwa Yesu kyo kishina kya bungauzhi bwa Lesa.” (Lum. 19:10) Abino byambo bimwesha kuba’mba bungauzhi bwavula bwa mu Baibolo bufika kupichila mwi Yesu. Bantu bakonshatu kumvwisha bulongo mwatala byambo bya bungauzhi bwa mu Baibolo kutatwilatu ku byobya byanembwa mu Ntendekelo 3:15 kufika ne ku bimwesho bya lukumo biji mu buku wa Lumwekesho poso bayuka mwingilo wa kwa Yesu ye engila mu Bufumu bwa Bumesiasa. O ene mambo aba bakana kuba’mba Yesu kechi ye Mesiasa walailwe ne, o kibakatezha kumvwisha mwatala bungauzhi bwavula buji mu Binembelo bya Kihebelu. Kabiji kino kimwesha ne ene mambo Yesu o bamulengulwila ku boba babula kunemeka Binembelo bya Kihebelu biji na bungauzhi bwavula bwa Bumesiasa. Kuyuka Yesu kulengela bantu ba Lesa kumvwisha mwatala bungauzhi bwa mu Baibolo buji pepi kufika.—2 Ko. 1:20.

12, 13. (a) Nga Yesu waikala byepi “kyeya kya panopantanda”? (b) Byo bakasululwa ku mfishi ya bupopweshi, bena Kilishitu bebakambizha kuba ka?

¹² “Amiwa ne kyeya kya panopantanda.” (Tangai Yoano 8:12; 9:5.) Kala kene Yesu saka akyangye kusemwa panopantanda, ngauzhi Isaya waambijile jimo amba: “Bantu baendelenga mu mfishi bamona kyeya kikatampe; abo baikajile mu kyalo kya kimvule kya lufu, kyeya kibasamina.” (Isa. 9:2) Mutumwa Mateo walumbulwile kuba’mba Yesu wafikizhe buno bungauzhi byo atendekele mwingilo wa kusapwila ne kwamba’mba: “Lapilai [anweba bantu], mambo bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.” (Mat. 4:16, 17) Mwingilo wa kwa Yesu walengejile bantu kwikala mu kyeya kya ku mupashi ne kukasululwa ku buzha bwa mafunjisho a bupopweshi bwa bubela. Yesu waambile’mba: “Amiwa naiya kyeya kya panopantanda, namba awa wangitabila amiwa kechi akelwe mu mfishi ne.”—Yoa. 1:3-5; 12:46.

¹³ Panyuma ya kupitapo myaka yavula, mutumwa Paulo wabujile bakwabo bena Kilishitu amba: ‘Kala mwajinga mfishi, pakuba pano mwi kyeya mwi Nkambo: endainga mwafwainwa baana ba kyeya.’ (Efi. 5:8) Byo bakasululwa ku buzha bwa mfishi ya bupopweshi, bena kilishitu bebakambizha kwenda nobe baana ba kyeya. Bino byo byaambilepo ne Yesu ku baana banji ba bwanga mu Jashi ja pa Mutumba amba: “Kyeya kyenu kimweke ku meso a bantu; bamone mingilo yenu yawama, ne kumutumbijika Shenu uji mwiulu.” (Mat. 5:16) Nanchi musanchila bya buneme bya ku mupashi byo mwatana mwi Yesu kya kuba’mba mwafika ne pa kwibitakaika ku bakwenu kupichila mu ñambilo yenu ne byubilo byenu byawama bya bwina Kilishitu nyi?

14, 15. (a) Nga mikooko ne banyama bakwabo bebengijishanga byepi mu mpopwelo ya kine mu kimye kya kala? (b) Mambo ka Yesu o aikela wa buneme bwakila byonse mu mwingilo wanji byo aji “Mwana mukooko wa Lesa”?

¹⁴ Yesu ye ‘Mwana mukooko wa Lesa.’ (Yoa. 1:29, 36) Mu bwikalo bonse bwa kala, mikooko yaingilanga mwingilo mukatampe mu kufuuta bundengamambo bwa bantu ne kusolomokelamo Lesa. Kya kumwenako, panyuma ya kuba Abalahama wamwesha muchima wa kulambula mwananji aye Izaka, bamubujile kubula kumuba Izaka kyatama kabiji bamukambizhe kwipailamo mukooko mulume ye bamupele. (Nte. 22:12, 13) Bena Isalela byo bebakasulwile kufuma mu Ijipita, mukooko ne jikwabo waingijile mwingilo wanema pa kyokya kimye wa kwikala lubaji lwa ‘kijiilo kya lupitailo lwa Yehoba.’ (Lupu 12:1-13) Kunungapo, Mizhilo ya Mosesa yaambile ne pa kutapisha banyama bapusana pusana, kubikakotu ne mikooko ne bambuzhi.—Lupu. 29:38-42; Levi 5:6, 7.

¹⁵ Kwambatu kine, kafwako bitapisho bya banyama ne bya bantu byakonsheshe kulubula bantu kikupu ku bundengamambo ne lufu ne. (Hebe. 10:1-4) Pano Yesu ye ‘Mwana mukooko wa Lesa, aye ufumya bundengamambo bwa ba panopantanda.’ Akino kishinka kimwesha amba Yesu ye wa buneme bwakila bya buneme byonse bya ku mubiji byakitulukwapo kala. Onkao mambo, twafwainwa kwikalako na kimye kyabaya kya kufunda bulongo pa mambo a bukuzhi ne kwikala na lwitabilo mu luno lunengezho lwawama. Umvwe ketube bino, ko kuba’mba tubena kwinengezha kukatambula mapesho ne mfweto—ba mu “kajitanga kacheche” kutambwila lukumo ne munema pamo ne Kilishitu mwiulu, kabiji ba mu ‘mikooko ikwabo’ kutambwila bumi bwa myaka mu Paladisa panopantanda.—Luka 12:32; Yoa. 6:40, 47; 10:16.

16, 17. Mambo ka o kyanemena kuyuka mwingilo wa kwa Yesu byo aji ‘Ntangi ne Kalumbulula wa lwitabilo lwetu’?

¹⁶ Yesu ye ‘Ntangi ne Kalumbulula wa lwitabilo lwetu.’ (Tangai Bahebelu 12:1, 2.) Mu Bahebelu kitango 11, tutanamo byambo bya lutundaiko byaambile Paulo pa lwitabilo, pamo ne ndumbulwilo yawama kabiji ne mutanchi wa banabalume ne banabakazhi bakishinka nabiji Nowa, Abalahama, Sala ne Lehaba. Na mambo a bino byonse, Paulo wakambizhe bena Kilishitu bakwabo ‘kutala konka kwi Yesu, ntangi ne kalumbulula wa lwitabilo lwetu.’ Mambo ka?

¹⁷ Nangwa kya kuba bano bonse banabalume ne banabakazhi bakishinka batongolwa mu Bahebelu kitango 11 bajinga na lwitabilo lwakosa mu milaye ya Lesa, kechi bayukile bintu byonse tonkotonko pa mambo a Lesa byo akonsheshe kufikizha milaye yanji kupichila mwi Mesiasa ne Bufumu ne. Mu jino jishinda, bajinga na lwitabilo lwabula kukwana bulongo. Kabiji nangwatu boba bo baingijishe kwi Yehoba kunemba bungauzhi bwa Bumesiasa bwavula kechi baumvwishishe mwatajile bintu byo banembelenga ne. (1 Pe. 1:10-12) Yesu ye yenkatu wakonsha kulengela lwitabilo kulumbuluka nangwa kukwana bulongo. Byo kyanemapo kumvwisha ne kuyuka bulongo mwatala mwingilo wa kwa Yesu byo aji ‘Ntangi ne Kalumbulula wa lwitabilo lwetu’!

Kebainga

18, 19. (a) Tongaulai bya buneme bikwabo byafyamikila mwi Kilishitu. (b) Mambo ka o twafwainwa kutwajijila kutala ku bya buneme byafyamikila mwi Yesu?

¹⁸ Twisambatu pa mingilo icheche yanema ingila Yesu mu kufikizha nkebelo ya Lesa pa mambo a lupulukilo lwa bantu. Kabiji kuji ne bya buneme bikwabo byafyamikila mwi Kilishitu. Twakonsha kusekela ne kumwenamo umvwe bino twibitana. Kya kumwenako, mutumwa Petelo watelele Yesu amba “Mwina bumi” ne “ntanda wa kumakya” usela. (Byu. 3:15; 5:31; 2 Pe. 1:19) Kabiji Baibolo watela Yesu amba ye “Amena.” (Lum. 3:14) Abya mwayuka mwatala ino mingilo ne buneme bwayo nyi? Byonkatu byaambile Yesu, ‘kebainga, mukekimona.’—Mat. 7:7.

¹⁹ Mwapita bwikalo bwa bantu bonse, kechi kwajingapo bumi bukwabo bwakila mu kunema bwakonsha kwitulengela kwikalako kikupu kukila bobwa bwa kwa Yesu ne. Mwi aye mo muji bya buneme bya ku mupashi byakonsha kutana boba bebikeba na muchima yense. Lekai kutana bya buneme ‘byafyamikila mwi aye’ kwimuletelenga lusekelo ne mapesho.

Mubena Kukivuluka Nyi?

• Bena Kilishitu batundaikwa kukeba bya buneme ka?

• Mambo ka lujimuno lwa kwa Paulo ku bena Kolose o lwitufwainwa ne atweba lelo jino?

• Tongolai ne kulondolola bya buneme bimo bya ku mupashi ‘byafyamikila mwi’ Kilishitu.

[Bipikichala pa peja 5]

Baibolo uji nobe mapu wa kwitubula kuji bunonshi ‘bwafyamikila mwi’ Kilishitu