‘Yehoba Wibasamishisha Kilungi Kyanji’
KILUNGI kya muntu kiji na misunyi yapusana pusana yafika ku 30. Pa kubatu amba muntu aseke, misunyi 14 ya ku mutwe yafwainwa kwingijila pamo. Akilangulukai misambo yenu byo yakonsha kwikala kwa kubula ino misunyi. Abya yakonsha kuwama nyi? Ine kwalepeshatu. Pano bino, ku boba bashinka matwi misunyi ya ku kilungi ingila mingilo yavula bingi kechi kuwamishatu misambo konka ne. Ino misunyi ya muntu washinka matwi umvwe yaingijila pamo na binungwa bya mubiji, ilengela muntu ye abena kwisamba nanji kuyuka milanguluko yanji. Bantu bavula bakumya bingi pa kumona bantu byo besamba ne kumvwañana mu mulaka wa kwamba na maboko.
Lelo jino, bantu bashinka matwi mwaya ntanda bamona kilungi kya kyeya kibabula bintu byavula kukila bilungi bya bantu bonse. Mu ñambilo ya kifwanyikizho, baiya kumona ‘meso a Yehoba.’ (Jila. 2:19) Kumona kino kilungi kechi kwaubiwatu kya kubazhimukila ne. Yehoba wamwesha pa kimye kyabaya butemwe bukatampe ku bantu bashinka matwi. Wamwesheshe buno butemwe ne ku mukoka wa bena Isalela wakala. (Levi 19:14) Lelo jino, butemwe bwanji bo atemwa bantu bashinka matwi bwamwekeshatu patoka. “[Lesa] wasaka’mba, bantu bonse bapuluke, bakayukishe bya bukine.” (1 Timo. 2:4) Kupichila mu kuyukisha bukine bwaamba pe Lesa, bantu bashinka matwi bavula baiya kuyuka kilungi kyanji. Pano bebuyuka byepi kwa kubula kumvwa? Saka tukyangye kukumbula buno bwipuzho, twayai tumone ene mambo mulaka wa kwamba na maboko o anemena ku bantu bashinka matwi.
Bantu Bashinka Matwi Bafunjila mu Kumona
Bantu kechi bayukisha bulongo biji bantu bashinka matwi ne mulaka wa kwamba na maboko ne. Twayai tulumbulule bishinka bimo pa mambo a bantu bashinka matwi. Bantu bashinka matwi bakonsha kwendesha motoka. Kibashupa bingi pa kuba’mba bayuke ne kumvwa bibena kwamba muntu. Muntu wingijisha mulaka wa kwamba na maboko kechi wakonsha kutanga mabuku a Bampofu ne. Kechi kujitu mulaka umo wa kwamba na maboko ne. Kunungapo, bantu bashinka matwi bapusanapusana mu kwingijisha mulaka wa kwamba na maboko kwesakana na mapunzha akwabo a mu kyalo mo baji.
Nanchi bantu bashinka matwi bakonsha kutanga nyi? Nangwa kya kuba bamo batanga bulongo, bino kishinka ke kya kuba’mba bavula bakabakana bingi pa kutanga. Mambo ka? Mambo byambo byanembwa byafuma mu mulaka wa kwamba pa kanwa. Akilangulukai mwana uji na bulume bwa kumvwa byo afunda mulaka. Aku mwana usemwatu, utendeka kumvwa mulaka wa bantu baji ku yoyo mpunzha. Mu kakimyetu kacheche utendeka kwamba kyambo kimo kimo kabiji ko kyakayanga ke alumbulule byambo. Utendekatu aye mwine kukwatankanya mulaka ye babena kwamba. Umvwe baana bafunda kala mulaka batendeka kutanga bakwatankanya byambo byanembwa na byo bayukila jimo.
Pano akifwanyikizhai mwaya ku kyalo kingi kabiji mwafikila ne mu kibamba kya mabenkele. Kechi mwakyumvwapo kala mulaka ye bamba ku yo yo mpunzha ne. Pa juba pa juba bantu ba ku yoyo mpunzha beya na kwisamba nenu saka baimana pangye ya kibamba kya mabenkele kyo mwafikilamo. Kechi mubena kumvwa byo babena kwamba ne. Mubena kumonatu byatunwa byo bibena kuvwevweta. Byo bamona kuba’mba kechi mubena kumvwa byo babena kwamba ne, banemba byambo byo babena kwamba pa kipepala ne kwimumweshabyo pa mabenkele. Balanguluka’mba musakuyuka byo babena kwamba. Bino byambo mwakonsha kwibikwatankanya kufika pepi? Kyakonsha kwimukatazha bingi pa kuba amba mumvwañane. Mambo ka? Mambo byambo byanembwa ke bya mu mulaka ye mukyangye kumvwapo kala bantu saka bamwamba. Ne bantu bavula bashinka matwi byobyo kibashupa byonkabye.
Mulaka wa kwamba na maboko ke jishinda jawama ja kumvwañenamo na bantu bashinka matwi. Muntu wingijisha binungwa bya mubiji kulumbulwilamo byambo. Kwingijisha maboko, mikoko ne kusunkenya mubiji kabiji ne mwekelo ya kilungi bilumbulula mulaka wa kwamba na maboko. Mu jino jishinda mulaka wa kwamba na maboko ulengeka kupichila mu kumona.
Bantu bashinka matwi umvwe baingijisha maboko, mubiji, bilungi, bino byonse biji ne na mo byatala. Mwekelo ya kilungi kechi beingijishatu kukeba kusekesha bantu ne. Ibakwasha bingi mu mulaka wa kwamba na maboko. Kya kumwenako: Umvwe kya kuba muntu washinka matwi waimanya nkope pa kwipuzha bwipuzho, kyakonsha kulumbulula amba ubena kwipuzha bwipuzho bubula kukebewa mukumbu, nangwa bukebewa mukumbu wa kuba’mba ee nangwa ine. Umvwe wakulula nkope, kiji nobe ubena kwamba’mba ñanyi, ki ka, kwepi, kimye ka, mambo ka, nangwa’mba mu ñanyi jishinda. Mvwetawilo ya byatunwa yakonsha kumwesha biji kyo kyo kintu nangwa kubaya kwa kintu. Muntu washinka matwi jishinda jo engijishishamo mutwe, bipuzhi, kalevu, ne meso anji byo akopakopa bino byonse bilumbulula milanguluko yanji.
Bino byonse binungwa bilengela muntu ye abena kwamba nanji kuyuka byobyo byambo mo byatala. Kwingijisha ano mashinda, kukwasha bantu bashinka matwi, bayuka bulongo mulaka wa kwamba na maboko kukwatankanya bintu byapusana pusana.
Mabuku a Mulaka wa Kwamba na Maboko Akwashañana Bingi
Umvwe maana a kuyuka Yehoba ke bealumbulule kwingijisha mulaka wa kwamba na maboko, muntu washinka matwi wakonsha kumvwa ano mambo ne “kwikala na lwitabilo” mwi aye Watendekeshe ano mambo. Onkao mambo, Bakamonyi ba kwa Yehoba bengila bingi na ngovu kusapwila bantu bashinka matwi mwaya ntanda ne kwibanengezhezha mabuku akonsha kwibakwasha. (Loma 10:14) Pa kino kimye kuji mabumba 58 a bantuntuluzhi ba mulaka wa kwamba na maboko mwaya ntanda, kabiji kuji ne mabuku aji pa DVD a mu milaka 40 ya kwamba na maboko. Nanchi uno mwingilo wa kunengezha ano mabuku mwafuma byawama nyi?
Jeremy uji na bansemi bonse babiji bashinka matwi waambile’mba: “Mvuluka batata byo baikalanga kimye kyabaya mu kibamba mwa kulaala na kufunda mafuka achechetu a mu mutwe wa mu Kyamba kya Usopa, kukebatu kuyuka byo babena kutanga. Babijikile mu kibamba mo bajinga na lusekelo ne kwingijisha maboko amba: ‘Naumvwa mo batazha!’ Kabiji bandumbulwijile mwatajile byo bafunjile. Pa kyokya kimye najingatu na myaka ya kusemwa 12. Natangilemo bukiji mu byambo bya mu oa mafuka ne kwamba na maboko amba: ‘Tata, nalanguluka namba kino kechi byobyo kyalumbulula ne. Kyatala mu kuba’mba . . . ’ Baingijishe maboko mu kunkanya amba ndeke kwamba kabiji babwelele mu kibamba kyabo na kumona mwatajile byo batangilenga. Kechi nkalubamo kilungi kyabo byo kyamwekanyikilenga pa mambo a kufichishiwa ku muchima ne byo neumvwine pa kwibamona bakabwelakanya mu kibamba kya kukachi ne. Nangwa byonkabyo, kwikala na mabuku a pa DVD a mu mulaka wa kwamba na maboko kwibakwasha bingi kuyuka bulongo mwatala byo batanga. Byo nebamona saka basangalala pa byo beumvwa pe Yehoba kindetela bingi lusekelo.”
Monai ne kya kumwenako kikwabo kya ba mulume ne mukazhi Bakamonyi besambile na mwanamukazhi wakyanyike aye Jessenia washinka matwi wikala mu kyalo kya Chile. Panyuma ya kwibapa lūsa ku bainanji lwa kutambisha Jessenia Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo—Pa DVD mu Mulaka wa Kwamba na Maboko wa bena Chile, bashimwine kuba’mba: “Jessenia byo atendekele kutamba, watendekele kuseka kabiji ko kyakayanga wajila ne mipolo. Bainanji byo bamwipwizhe kukeba kuyuka kyo ajijilenga, wibakumbwile’mba mambo watemenwe byo atambilenga. Bainanji bayukile kuba’mba waumvwine byonse byo atambilenga pa DVD.”
Wamukazhi umo wikala mu mpunzha ya ku muzhi mu Venezuela wajinga na mwana umo, kabiji waimichile jivumo ja bubiji. Aye ne bamwata wanji bamwene kuba’mba kechi bafwainwe kwikala na mwana mukwabo ne, na mambo a kukatazha kwa bwikalo kabiji balangulukilepo kufumya jimi. Kwa kubula nangwa kuyukatu ne, Bakamonyi ba kwa Yehoba bafwakashijile bano bamulume ne mukazhi kabiji bebamwesheshe lufunjisho 12 mu vidyo wa Nanchi Lesa Ukebaka Kwiatweba? mu Mulaka wa Kwamba na Maboko wa bena Venezuela. Luno lufunjisho lwalondolwele Lesa byo amona kufumya memi ne kwipayañana. Palutwe kacheche uno mwanamukazhi wibasanchijile Bakamonyi pa kufunda lolwa lufunjisho. Waambile kuba’mba kino kibakwashishe kufuukulapo kubula kufumya jimi. Uno buku wa mu mulaka wa kwamba na maboko pa DVD wapulwishe bumi bwa mwana wajinga munda!
Kamonyi umo washinka matwi wa jizhina ja Lorraine walondolwele amba: “Kufunda Baibolo kujitu pamo nobe kwikala na tubipimvwa tuchetuche to tubena kukeba kusokankanya pamo kuba’mba tulengepo kintu kimo. Kechi naumvwishishe mwatajile byonse byo nafunjilenga ne. Pano bino, buno bukine bwa mu Baibolo byo batendekele kwibufunda mu mulaka wa kwamba na maboko natendekele kwibumvwisha.” George, washinka matwi kabiji waikala Kamonyi pa myaka 38 waambile amba: “Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kwikala na bulume bwa kumvwisha bintu kulengela muntu aye mwine kwinemeka ne kwiketekela. Neumvwa kuba’mba ma DVD a mu mulaka wa kwamba na maboko ankwasha bingi kukomenako ku mupashi.”
“Kupwila kwa mu Mulaka Wami!”
Kununga pa kwikala na mabuku mu mulaka wa kwamba na maboko, Bakamonyi ba kwa Yehoba baji na bipwilo mo bengijisha mulaka wa kwamba na maboko. Lelo jino kuji bipwilo kukila pa 1,100 bya mu mulaka wa kwamba na maboko mwaya ntanda. Bantu bashinka matwi bebafunjisha mu mulaka wabo, kabiji bukine bwa mu Baibolo bwambiwa kwesakana na monka mulangulukila muntu washinka matwi mu mulaka wanji. Bwambiwa mu jishinda ja kwibapa munema kwesakana na bisho ne bwikalo bwabo.
Nanchi kyanema kulenga bipwilo bya mu mulaka wa kwamba na maboko nyi? Akimonai kya kumwenako kya kwa Cyril, wabatizwe kwikala Kamonyi wa kwa Yehoba mu 1955. Pa myaka yavula wibikileko bingi kufunda mabuku anembwa ne kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu kimye kyonse. Kimye kimo kwaikalanga batuntululanga uno mulaka, kimo kimye ne. Umvwe babulako, Bakamonyi bamukwashanga mu butemwe kupichila mu kumunembela bishinka byaambiwanga pa mutuntamo. Mu 1989, byo afikizhe myaka 34 mu Bukamonyi, po palengelwe kipwilo kya mu mulaka wa kwamba na maboko mu United States, mu Muzhi wa New York. Byo ajinga mu kyokya kipwilo, Cyril wiumvwine byepi? Waambile’mba “Neumvwinetu nobe nafuma mu jivunda nangwa mu mwimbwa ne kuya mu kyeya, pa kwikala na kupwila kwa mu mulaka wami!”
Bipwilo bya Bakamonyi ba kwa Yehoba bya mu mulaka wa kwamba na maboko ke mapunzha pakonkena bantu bashinka matwi kimye kyonse na kufunda pe Lesa ne kumupopwela. Ke mapunzha bantu ba Lesa po bapwanañena ne kwikosesha. Byo bekala mu ino ntanda bantu bashinka matwi mo babula kwibata muchima na mambo a milaka ne bwikalo, bantu bapwila pa bino bipwilo bomvwañana bingi. Mu bino bipwilo, bantu bashinka matwi bakonsha kufunda, kukoma ne kukanamina mingilo ikwabo ya Yehoba. Bakamonyi bashinka matwi bavula bengila mwingilo wa kimye kyonse wa kusapwila. Bamo baya ne mu byalo bingi na kukwasha bantu bashinka matwi kumuyuka Yehoba. Banabalume bena Kilishitu bashinka matwi bafunda bya kwikala bafunjishi bayuka kufunjisha bulongo, kunengezha bintu ne bukafunga kabiji bavula bafikilamo kwingila ne mingilotu ikwabo mu kipwilo.
Mu United States muji bipwilo bya mu mulaka wa kwamba na maboko kukila pa 100 kabiji ne mabumba apwila pamo nobe 80. Mu Brazil muji bipwilo bya mu mulaka wa kwamba na maboko nobe 300 ne mabumba apwila pamo kukila pa 400. Mu Mexico muji bipwilo bya mu mulaka wa kwamba na maboko pepi na 300. Mu Russia muji bipwilo bya mu mulaka wa kwamba na maboko kukila pa 30 ne mabumba apwila pamo 113. Bino ke bya kumwenakotu bicheche bibena kumwesha kuyilako palutwe kwa mwingilo mwaya ntanda.
Kabiji Bakamonyi ba kwa Yehoba bekala ne na kupwila kukatampe mu mulaka wa kwamba na maboko. Mwaka wapwa kwajinga kushonkena kwa nkambi kukila pa 120 mwaya ntanda mu milaka yapusana pusana ya kwamba na maboko. Kuno kushonkena kulengela Bakamonyi bashinka matwi kuyuka’mba nabo baikala lubaji lwa bulongo bwa bwina Kilishitu mwaya ntanda babena kumwenamo mu kajo ka ku mupashi ka pa kimye kyafwainwa.
Leonard ke muntu washinka matwi kabiji waikala Kamonyi wa kwa Yehoba kukila pa myaka 25. Washimikizha kuba’mba: “Kutendekatu ne kala nayuka kuba’mba Yehoba ye Lesa wa kine. Pano bino kechi nayukile ene mambo o aswishisha buyanji ne. Kimo kimye, kino kyandengelanga ne kumuzhingijila. Bino Jashi jimo byo jaambiwenga mu mulaka wa kwamba na maboko pa kushonkena kwa nkambi, po po naumvwishishe ene mambo o aswishisha buyanji. Jashi byo japwile, mukazhami wamfunkwile nkokola ne kungipuzha amba, ‘Pano mwatondwa nyi?’ Naitabile mu bukishinka amba ee! Byo papita myaka 25, nsanta bingi pa kumona kuba’mba kechi nasha Yehoba ne. Namutemenwe, bino kechi namuyukishe ne. Lelo namuyukisha!”
Kusanta Kufuma Panshi ya Muchima
Bantu bashinka matwi byo bafunda pe Yehoba “bamona” ka pa kilungi kyanji? Bamona butemwe, lusa, bololoke, bukishinka, ne kifyele kabiji ne bikwabotu.
Bakamonyi bashinka matwi mwaya ntanda babena kumona kilungi kya Yehoba kabiji bakatwajijila ne kukizhamo kwikimona. Byo atemwa bantu bashinka matwi, ‘Yehoba wibasamishisha kilungi kyanji.’ (Bala. 6:25) Bano bantu bashinka matwi bamusanchila bingi Yehoba pa kumuyuka.
[Bipikichala pa peja 24, 25]
Kuji bipwilo kukila pa 1,100 bya mu mulaka wa bantu bashinka matwi mwaya ntanda
[Bipikichala pa peja 26]
Kilungi kya Yehoba kyasamina bantu bashinka matwi