Kwingila Mu Kimye Kya Kunungulukilako Kwa Mwingilo

BYASHIMIKIZHA BA HARLEY HARRIS

Pa 2 September, 1950, mu Kennett, Missouri, ku U.S.A., betuzhokolokele ku kiombe kya bantu kimye kyo twajinga na kubuñana kwa mwanzo. Mukulumpe wa muzhi mu kafulumende waletele Baota ba Kyalo na kwituzhikijila ku jibumba ja bantu jakanamine. Bashilikale bajinga na mata a nsase ne byela byatwa bya ku ano onka mata batantamine mu mukwakwa. Byo twayilenga na kupatama mu myotoka yetu kukeba kuya ku Cape Girardeau, Missouri na kutanwa ku kipungu kyapeleleko kya kubuñana kwa mwanzo. Pa kuno kupwila po po nabatizwe saka nji na myaka ya kusemwa 14. Pano akishai nemubule byo natendekele kwingijila Yehoba nangwa kya kuba bintu pa kyokya kimye byakatezhe bingi.

KUNTENDEKELO ya mu ma 1930, bankambo babalume ne babakazhi basema batata pamo ne baana babo batanu na basatu batelekele ku tepu mwajinga jashi jaambile Mulongo Rutherford kabiji baitabijile amba batana bukine. Bansemi bami, abo ba Bay ne ba Mildred Harris, babatizwe mu 1935 pa kushonkena kwa nkambi ku Washington, D.C. Byo bajingapo na lusekelo pa kwinunga ku “jibumba jikatampe” jayukanyikilwe pa kokwa kushonkena kwa nkambi!—Lum. 7:9, 14.

Mwaka walondejilepo nasemenwe. Byo papichile mwaka umo, bansemi bami bavilukijile mu nyaunda yajinga kwalepa ku Mississippi. Byo twaikelenga mu yoya nyaunda kechi kwajingapo nangwa kalama wenda waiyanga na kwitufwakesha ne. Pa kyokya kimye, kisemi kyetu kyapwanañanangatu na balongo betu ba ku mupashi kupichila mu makalata o twinembelanga na ba ku Betele kabiji ne kupichila mu kutanwa ku kubuñana kukatampe.

Kuchinchika Lumanamo

Mu kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse, Bakamonyi ba kwa Yehoba bebamanyikilenga bingi na mambo a kukana kwivwanga mu bya bumulwila ntanda. Twavilukijile ku Mutumba utelwa amba Home, Arkansas. Juba jimo, amiwa ne batata twasapwijilenga busapwishi bwa mu mukwakwa. Mwanamulume umo wafikenejiletu kusompola batata magazini, wabwela wiabungizha ne kwiasoka pa kimye kimo. Witwambijile amba tuchina kuya ku nkondo. Byo najingatu na myaka ya kusemwa itanu pa kyokya kimye, natendekele kujila. Batata bamutajilengatu uno mwanamulume kwakubula kumwambilapo nangwa kyambo kimo ne, kufikilatu ne byo ayile.

Kabiji kwajinga ne bantu bawama betutemenwe. Juba jimo kiombe byo kituzhokolokele saka tuji mu motoka, mutonyi umo waishile kwipi na ko twajinga. Waipwizhe amba: “Ki ka kibena kubiwa pano?” Mwanamulume umo wakumbwile amba, “Abe Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi bakeba kulwilako kyalo kyabo ne!” Byo aumvwine bino uno mutonyi wakanjijile peulu ya motoka wetu ne kwambila bano bantu amba: “Nalwileko mu Nkondo Itanshi ya Ntanda Yonse kabiji nkalwako ne mu ino ya Bubiji! Balekai bano bantu bayenga. Kechi babena kuba kyatama ku muntu nangwa umo ne!” Ponkapotu kino kiombe kyatemañene. Bantu bawama michima nabiji uno twibasanchilanga bingi pa lusa lwabo lo betubilanga!—Byu. 27:3.

Kushonkena kwa Nkambi Kwitukosesha Bingi

Kushonkena kwa nkambi kwa mu 1941 ko twajinga nako mu St. Louis, Missouri, kwitukwashishe bingi. Kwesakana na byo bamba, bantu kukila pa 115,000 bo batainweko pa kokwa kushonkena. Kintu kitukumishe kyajinga kya kuba amba, bantu bafikile ku 3,903 babatizwe. Ne luno nkivuluka jashi jaambile Mulongo Rutherford jajinga na mutwe wa kuba’mba “Baana ba Mfumu.” Waambile jino jashi kwi atweba bakyanyike, kabiji bonse twatambwileko buku wafituluka wamwekelenga bulongo wa kuba’mba Baana. Akwa kushonkena kwankwashishe kuchinchika bintu byatama byaubiwe mwaka walondejilepo ye natwelejilemo sukulu. Amiwa ne bavyala bami betupangile ku sukulu na mambo a kubula kupana mushingi ku mbandela. Twabwelelengako ku sukulu pa juba pa juba na kumonatu inge kya kuba mukulumpe wa sukulu wabwezhamo muchima. Javula lukelokelo twapitanga mu jisaka pa kuya ku sukulu, pano bino inge twafika betubwezhanga ku mazubo. Nangwa byonkabyo, nayukile namba jajinga jishinda ja kumwesheshamo bukishinka bwetu pa mambo a Bufumu bwa Lesa.

Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Kije Kikatampe kya mu United States kyapaine malamuna a kuba’mba kupana mushingi ku mbandela kechi kwajinga mukambizho ne. Panyuma ya ano malamuna, twabwelele ku sukulu jibiji. Mufunjishi wetu witutele bingi muchima kabiji witukwashishe kuyuka bintu byafunjile bakwetu kimye kyo betupangile ku sukulu. Kabiji bakwetu baana basukulu betunemekele bingi.

Kabiji mvuluka ne kushonkena kwa nkambi kwa mu 1942 kwaikejile mu Cleveland, Ohio. Pa kokwa kushonkena, Mulongo Nathan H. Knorr waambile jashi ja kuba’mba “Nanchi Mutende Wakonsha Kwikalako Kikupu Nyi?” Jino jashi jaimenejile pa Lumwekesho kitango 17 jamwesheshe amba kukekalako mutende panyuma ya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Ne mu jino jishinda, bantu bayukile amba kulutwe na lwendo kukekala kununguluka kukatampe. Onkao mambo, bashinkwile Sukulu wa Gileada mu 1943. Kechi nayukile namba uno sukulu ukankwasha kulutwe na lwendo ne. Panyuma ya Nkondo ya Bubiji kwaikeleko mutende kabiji bakepesheko kwitumanyika. Pano bino, Nkondo ya bena Korea byo yatendekele mu 1950, batendekele jibiji kwitumanyika, byonka byo nalumbulula ku ntendekelo.

Kwingilako Pakatampe Mwingilo

Mu mwaka wa 1954, napwishishe sukulu wa ku mubiji kabiji byo papichile ñondo umo natendekele mwingilo wa bupainiya. Panyuma ya kwingijila mu Kennett, ku Missouri, ko betuzhokolokele ku kiombe kya bantu mu mwaka wa 1950, mu ñondo wa March 1955 bangichile kuya na kwingijila pa Betele. Kipwilo kyo bantumineko kyajinga na nyaunda yatelwanga amba Times Square, mpunzha yajinga pakachi ka Muzhi wa New York. Mu kino kyalo bwikalo bwapimpwilwe bingi! Nasakanga kukebula bangikazhi bapayankene ba mu New York kupichila mu kuzhikula pa mutwe wa mu magazini wafwainwe kwibalengela kulangulukapo kabiji nebepuzhanga amba, “Abya mwakilangulukapo kala pa buno bwipuzho nyi?” Bavula batambwilanga magazini.

Pa Betele natemenwe bingi kupopwela kwa lukelo, kwatangijilwanga na Mulongo Knorr. Walumbululanga byepelo bya mu Baibolo ne kwibingijisha bulongo kwi atweba. Waambanga ne atweba balongo bakyanyike bakatanda byonka nsemi wa mulume byo akonsha kwamba na mwananji wamulume, javula wapananga lujimuno lwawama pa byo twafwainwa kwikala na banyenga. Mu mwaka wa 1960, nafuukwilepo kusongola.

Nanembejile bakulumpe pa Betele nkalata ya kwibabula namba panyuma ya kupitapo moba 30 nafwainwa kufuma pa Betele, pano bino kechi bakumbwile ne. Panyuma ya moba 30, nangwa kya kuba najinga na bumvu, nekoseshekotu ne kwibepuzha juba jo nafwainwe kufuma mu Betele. Mulongo Robert Wallen wakumbwile lamya ne kwiya konaingijilenga. Wangipwizhe byo nalangulukilenga pa mwingilo wa bupainiya bwiikajila ne mwingilo wa mwanzo. Nakumbwile amba: “Pano bino mulongo Robert, njitu na myaka ya kusemwa 24, kabiji kechi nayuka mingilo ne.”

Mwingilo wa Mwanzo

Pa jonkaja juba, nataine enivulupu mukatampe mu kibamba kyami. Mwajinga bipepala bibiji, kimo kyakunembesheshapo bupainiya bwiikajila, kikwabo mwingilo wa mwanzo. Nakuminye bingi! Onkao mambo naikele na jishuko ja kwingijila balongo mu mwingilo wa mwanzo ku bulenge-muzhika wa Missouri ne ku musela wa Kansas. Nangwa byonkabyo, saka nkyangye kufuma pa Betele, natainwe ku kusambakana kwa bakalama benda. Byo aambilenga byambo bya kupezhako, Mulongo Knorr waambile amba: “Kwikala kalama wa mwanzo nangwa mukulumpe wa nkambi kechi kulumbulula amba mwayuka byavula kukila balongo mu bipwilo ne. Bamo bayuka byavula kwimukila. Pano bino kechi baji na mashuko a kwikala bakalama ba myanzo ne. Mwakonsha kufunjilako byavula kwi abo.”

Kino kyajinga kya kine! Mulongo Fred Molohan ne mukazhanji pamo ne kolojanji wa jizhina ja Charley wa ku Parsons, ku Kansas, bajinga bakumwenako bawama bingi. Bafunjile bukine kuntendekelo ya mu ma 1900. Byo kyawaminepo kuteleka ku byo bapichilengamo saka nkyangye ne kusemwa ne! Mulongo mukwabo wajinga John Wristen, kolojanji Joplin, ku Missouri mulongo wakikulumpe wa kifyele, awo waingijile mwingilo wa bupainiya pa myaka yavula. Bano balongo banemekele bingi mingilo ya jibumba ja Yehoba. Bandengejile kwiumvwa amba bannemekele bingi byo najinga kalama wabo wa mwanzo nangwa kya kuba najinga mwanyike.

Mu mwaka wa 1962, nasongwele Cloris Knoche painiya wabambakana. Natwajijile mu mwingilo wa mwanzo pamo ne Cloris. Kufikila mu mazubo a balongo kwitulengejile kwibayuka bulongo. Twatundaikanga bakyanyike kutendeka mwingilo wa kimye kyonse. Bakyanyike babiji ba mu yewa mwanzo, abo ba Jay Kosinski ne JoAnn Kresyman bapembejilengatu kwibatundaika. Kwingila nabo mu mwingilo ne kusekela nabo pamo mu bwikalo bwa kwipana kwibalengejile kwibikila bikonkwanyi. JoAnn waikele painiya wiikajila, kabiji Jay wayile na kwingijila pa Betele. Palutwe kacheche, bano besongwele kabiji baingila mu mwingilo wa mwanzo pano ke myaka 30.

Mwingilo wa Bumishonale

Mu mwaka wa 1966, Mulongo Knorr witwipwizhe umvwe twajinga na muchima wa kwingijila mu byalo bingi. Twakumbwile amba: “Twibalusekelo kwingijila kuno kotuji, pano bino umvwe kuji kukwabo kuji kukajilwa, twakonsha kuya.” Panyuma ya mulungu umo, betwichile kuya na kutanwa ku Sukulu wa Gileada. Byo twasangalelepo kubwela pa Betele kimye kyo twayile ku sukulu ne kumonañana na boba bo natemenwe ne kunemeka! Kabiji twalengele ne bulunda na bakwetu baana ba sukulu, abo babena kwingila mwingilo mu bukishinka ne lelo jino.

Amiwa ne Cloris betutumine ku Ecuador ku South America, pamo na Dennis ne Edwina Crist, Ana Rodríguez ne Delia Sánchez. Bena Crist bayile mu muzhi mukatampe wa Quito. Atweba pamo ne Ana ne Delia, betutumine kuya na kwingijila ku Cuenca, Ecuador muzhi mukatampe wa busatu. Ino nyaunda yavwangilemo ne bibunji bibiji. Kipwilo kya mu Cuenca saka kikyangye kukoma, twapwilanga mu kibamba kya kwikalamo kya nzubo yetu. Twapwilangatu bana ne bantu bakwabo babiji. Twalangulukilenga pa byo twafwainwe kwingila mwingilo wa kusapwila.

Mu Cuenca mwavujile bingi machechi, ne moba o batelanga bene amba moba azhila, ba bupopweshi batemenwe bingi kwenda kalionge mu muzhi. Nangwa byonkabyo, bantu ba mu Cuenca baipuzhanga bingi mepuzho. Kyakumwenako, kimye kitanshi kyo nasambakene Mario Polo, washindanga bakwabo mu makayo a kukyofwa makinga mu Cuenca, wankumishe bingi pa ku ngipuzha bwipuzho bwa kuba amba, “Nga pite watongolwa mu buku wa Lumwekesho ye ñanyi?”

Kimye kikwabo, Mario waishile ku nzubo yetu bufuku saka aakamwa bingi. Mumpe umo wamupele mabuku amo mwajinga byambo byatama bya kubepela Bakamonyi ba kwa Yehoba. Naambijile Mario kuba amba awa ye babepela bafwainwa kumuleka ebingishe aye mwine. Juba jalondejilepo, Mario waichile amiwa ne mumpe ku nzubo yanji kuya na kwilumbulwila pa bubela bo babepele. Byo twasambakene kokwa, nasajilepo kuba amba twisambe pa mutwe wa Balesa Basatu. Mumpe byo atangile Yoano 1:1, Mario walondolwele bulongo mwatala kino kyepelo. Bino byobyo aubilenga ne ku binembelo bikwabo bya mu Baibolo. Kyapeleleko, mumpe wayile kwakubula kulumbulula mwatala Balesa Basatu. Kino kyalengejile Mario ne mukazhanji kuswa amba twajinga na bukine, kabiji walumbululanga bingi bulongo mafunjisho a mu Baibolo. Byo kiletapo lusekelo kumona bipwilo byo byavujileko mu Cuenca kufika ku 33 kabiji ne mu nyaunda yo twaingijilangamo patanshi kibelengelo kyonse kyafikile ku bipwilo 63, kuno kwajinga kununguluka kukatampe bingi!

Mwingilo byo Anungulukilenga Saka nji pa Musampi

Mu 1970, bañambijile kuya ku musampi wa mu Guayaquil pamo ne Al Schullo. Atweba babiji yetu twatalanga pa mwingilo wa pa musampi. Kimye kimo Joe Sekerak walongangako mabuku a kutwala ku bipwilo 46 bya mu kyalo kyonse. Kimye kimo, Cloris waingijileko bumishonale kimye kyo naingilanga pa Betele. Wakwashishe bantu 55 kufika ne ku lubatizhilo, javula waikalanga na bantu bo afunjishanga basatu nangwa batanu babatizwanga pa kubuñana kukatampe.

Kyakumwenako, Cloris wafundanga na mwanamukazhi wa jizhina ja Lucresia, wajinga na mwatawanji wamukanyanga kufunda Baibolo. Nangwa byonkabyo, Lucresia wabatizwe kabiji waikele painiya wa kimye kyonse. Wafunjishe ne baana banji mashinda a Yehoba. Baana banji babalume babiji bakulumpe mu kipwilo, umo painiya wiikajila kabiji mwananji wamukazhi painiya wa kimye kyonse. Munkananji wamukazhi wasongolwa ku mulongo, kabiji bonse babiji bapainiya beikajila. Kino kisemi kyakwasha bantu bavula kufunda bukine.

Mu mwaka wa 1980, mu Ecuador basapwishi bafikile ku 5,000. Twavujijileko pa musampi. Mulongo witupele mpunzha yabaya kufika ku maekita 80 yajinga kwipi na Guayaquil. Mu mwaka wa 1984 twatendekele kushimika musampi wakatataka ne Nzubo ya Kupwilamo Kukatampe pa yoya mpunzha, yapainwe mu 1987.

Kwipana kwa Bantu Bavula Kwanungulula Mwingilo

Pa myaka yavula, kyaleta bingi lusekelo kumona basapwishi ne bapainiya bavula bafuma mu byalo bingi kwiya ku Ecuador na kukwasha kuji kukajilwa kukatampe kwa basapwishi ba Bufumu. Kyakumwenako kimo kyo nkabula kulubamo ke kyokya kya ba Andy Kidd, bafunjishi batambwile penshonyi mu kyalo kya Canada. Mu mwaka wa 1985 byo bajinga na myaka ya kusemwa 70 bayile na kwikala ku Ecuador ko bakengijilenga mu bukishinka kufikatu ne byo bafwile mu mwaka wa 2008 byo bafikizhe myaka ya kusemwa 93. Kimyetu kitanshi kyo nebamwene mu mwingilo wabo, bo bonka bajinga bakalama mu kipwilo kyakijinga kicheche. Baambanga majashi a mvula bantu mu ki Spanish kya kupampaila, kabiji batangijilanga ne Lufunjisho lwa Kyamba kya Usopa. Kabiji batangijilanga Sukulu wa Mwingilo wa Lesa kabiji ne kwamba majashi avula mu Kupwila kwa Mwingilo! Lelo jino muji bipwilo bibiji mu yoya mpuzha, muji basapwishi kukila pa 200 ne bakulumpe mu kipwilo bavula.

Mulongo mukwabo wa jizhina ja Ernesto Diaz wafumine ku United States pamo ne kisemi kyanji, byo aikele bañondo batanu na basatu mu Ecuador waambile amba: “Baana betu basatu bafunda mulaka kabiji baikala bafunjishi bawama. Byonji nsemi nafikizha kikonkwanyi kyamwekelenga nobe kyakatazha bingi mu buno bwikalo, kya kwikala painiya wa kimye kyonse, mbena kwingila mwingilo wa kimye kyonse pamo na kisemi kyami. Bonse pamo, tubena kufunjisha mafunjisho a Baibolo afika ku 25. Bino byonse byalengela kisemi kukwatankana bingi, kabiji ne kyakilamo, twafwenya kwipi ne Yehoba kyo nkyangye kumonapo ne.” Tusanchila bingi bano balongo ne banyenga ba butemwe!

Kununguluka kwa musampi kukwabo kwaubiwe mu mwaka wa 1994, byo babaisheko bishimikwa. Mu mwaka wa 2005 twavujile kukila pa kibelengelo kya basapwishi 50,000, kabiji kyakebewenga kunungako jikwabo musampi. Kino kyavwangilemo kubayishako Nzubo ya Kupwilamo Kukatampe, kushimika kishimikwa mwakulaala kya katataka ne maofweshi a ntuntulwilo. Bino byonse bishimikwa byakatataka byapainwe pa 31 October, 2009.

Kimye kyo bampangile sukulu mu mwaka wa 1942, kwajinga Bakamonyi 60,000 mu United States. Lelo jino bavula kukila pa milyonyi umo. Byo twaishile ku Ecuador mu mwaka wa 1966, kwajingatu basapwishi ba Bufumu nobe 1,400. Pano lelo jino bakila pa 68,000. Kabiji ne bakwabo bavula baketekelwa kwiya kufuma mu boba babena kufunda Baibolo 120,000 ne mu bantu 232,000 batainwe ku Kivuluko kya lufu lwa kwa Kilishitu kya mwaka wa 2009. Kya kine, Yehoba wapesha bantu banji mu jishinda jo twabujile kuketekela ne. Byo kisangajikapo kwikala mu kimye ne mpunzha muji kununguluka kukatampe!a

[Tubyambo twa mushi]

[Bipikichala pa peja 5]

Kubuñana kukatampe kwaikejile pangye (1981) ne Nzubo ya Kupwilamo Kukatampe ya mu Guayaquil (2009) pa yonkaya mpunzha