Yehu Watundaikanga Na Lupata Mpopwelo Ya Kine
YEHU watundaikanga na lupata mpopwelo ya kine. Waingilanga na ngovu, wajinga na mukovyokovyo ne lupata, kabiji wachinchikile bingi. Yehu wamwesheshe byubilo byo twakonsha kutemwa kwikala nabyo.
Yehu bamupele mwingilo kimye mukoka wa bena Isalela kyo asatukile. Kyalo kyonse kyalondejilenga byubilo bincha bya kwa Yezebeli wafwishishe mwatawanji Ahaba kabiji wajinga inanja mfumu, aye Yeholama walaminenga pa kyokya kimye. Yezebeli watundaikanga mpopwelo ya Baela ne kunyanchijila mpopwelo ya Yehoba, waipayanga bangauzhi ba Lesa ne kulengela bantu bavula kwikala na byubilo byatama na mambo a “bupite” ne ‘buñanga bwanji bwa lubuko.’ (2 Mfu. 9:22; 1 Mfu. 18:4, 13) Yehoba wakambizhe kuzhiisha bonse ba mu kisaka kya kwa Ahaba kuvwangakotu ne Yeholama ne inanji Yezebeli. Yehu ye watangijilenga buno bulemo.
Binembelo byamba’mba Yehu wapwizhizhe pamo bakulumpe banzhita kimye bena Isalela kyo balwilenga na bena Silya ku Lamota-gileada. Yehu wajinga na kifulo kikatampe, kampetu ye wajinga mukulumpe wa nzhita ya bena Isalela. Ngauzhi Elisha watumine umo wa mu kipanyi kya bangauzhi kuya na kushinga Yehu manyi kuba’mba ekale mfumu ne kumwambila’mba epaye banabalume bonse ba mu kisaka kya kwa Ahaba basatukile.—2 Mfu. 8:28; 9:1-10.
Yehu byo bamushikishe bakwabo bakulumpe kyaishijile yewa muntu, wakankazhamine kwibakumbula. Pano bino byo bamubikile mu kyuya, popo ebabujile byonse kabiji aye ne bakwabo batendekele kukeba mwakwipayila Yeholama. (2 Mfu. 9:11-14) Kyamweka bantu bashikilwe mizhilo ya bukalama bwa kwa Yeholama ne byubilo bincha bya kwa Yezebeli. Onkao mambo, Yehu walangulukilepo jishinda jimo ja kwingijilamo mwingilo ye bamupele.
Mfumu Yeholama bamukozhezhe mu nkondo kabiji wanyemejile ku Yezelela pa kuba’mba akakose. Yehu wayukile’mba pa kuba’mba byo akebelenga kuba byubiwe, bena Yezelela kechi bafwainwe kuyuka ne. Yehu waambile’mba: “Kechi mulekepo nangwa umo aposomoke muno mu muzhi, aye na kutwala ano mawi ku Yezelela, ne.” (2 Mfu. 9:14, 15) Kyamweka wayukile kuba’mba bashilikale bajinga bakishinka kwi Yeholama bakoba bitala. Yehu wakebelenga kwibalukuka kya kwibabazhimunatu.
KALAKI WANJI WANYEMENENGA NOBE KANZHIMBIJI!
Mu jishinda jakukumya, Yehu waendeshe kalaki kufuma ku Lamota-gileada kuya ku Yezelela pa museke walepa makilomita 72. Byo anangijile kwipi saka abena kunyema nobe kanzhimbiji, kasopa waimene peulu ya kyamba wamwene “kipanyi kya kwa Yehu kasa kiya.” (2 Mfu. 9:17) Kyamweka Yehu wayile na nzhita ya kumukwasha kwingila uno mwingilo.
Kasopa byo amwene kuba’mba mu kalaki umo muji ubena kumweka nobe Yehu, wabijikile’mba: ‘Ye watemwa kwendesha lubilo.’ (2 Mfu. 9:20) Inge kya kuba Yehu javula waendeshanga kalaki masekenyi, ko kuba’mba pa jino juba wafwainwa wanyemeshe kalaki uba nobe kanzhimbiji.
Mfumu Yeholama byo akaine kumvwa byamubujile baluwe babiji, aye ne Ahaziya mfumu wa bena Yuda mo bechiine kala bakasambakene Yehu. Kepo Yeholama amwipwizhe Yehu amba: “Mwaiya mu mutende nyi?” Kumvwa aye wakumbula’mba: “Kwikale mutende byepi byo kuji bupite ne buñanga bwa lubuko bwavula bwa kwa inobe Yezebeli?” Byo aumvwine bino, Yeholama waalulwile kalaki wanji kabwelakanye lubilo. Pano bino Yehu wakizhizhemo kunyemesha kalaki wanji. Wavwemwine buta bwanji bwa mukanda ne kumwasa muketo Yeholama kumupulankanya pa muchima ne kufwa wafwijile monka mu kalaki wanji. Nangwa kya kuba Ahaziya waesekele kunyema, bino Yehu wamupupijile ne kumutapa.—2 Mfu. 9:22-24, 27.
Wa bubiji kwipaya mu kisaka kya kwa Ahaba wajinga Ina mfumu wajinga mubi aye Yezebeli. Kyaijilemo Yehu kutela uno inetu amba “wafingwa.” Yehu byo atwelele mu muzhi wa Yezelela, wamwene Yezebeli saka abena kusumbila pa kipenze kya kipango. Yehu wakambizhe bamitonyi ba mu kipango kumwela panshi kupichila pa kipenze. Kepo Yehu apichilepo na bambili ne kumunyantaula uno mubi walengejile bena Isalela bavula kusatuka. Kabiji Yehu waipayile bavula ba mu kisaka kya kwa Ahaba basatukile.—2 Mfu. 9:30-34; 10:1-14.
Nangwa kya kuba kwipayañana kwatama, bino twafwainwa kuvulukanga kuba’mba mu oa moba Yehoba waingijishanga bakalume banji kufikizha luzhachisho lwanji. Binembelo byamba’mba: “Lufu lwa Ahaziya belutongwejile jimo kwi Lesa amba lukafike pa kuya na kumupempula Yolama; mambo byo afikileko aye wayile pamo na Yolama na kumutundaila Yehu mwana Nimshi, yenkawa ye ashingile manyi Yehoba amba avizhe kisaka kya Ahaba.” (2 Moba 22:7) Byo amwalumwine mu kalaki wanji Yeholama, Yehu wavulukile’mba wafikizha mulaye wa Yehoba wa kukambula Ahaba mambo waipayile Nabota kyalunkanankana. Yehu bamukambizhe ‘kushinkanya nanji Yezebeli na mambo a mashi a bakalume ba [Lesa]’ bo aipayile.—2 Mfu. 9:7, 25, 26; 1 Mfu. 21:17-19.
Lelo jino kafwako kalume wa Yehoba ye baswisha kulwa na balwanyi banyanchijila mpopwelo ya kine ne. Lesa waamba’mba: “Kushinkanya ko kwami.” (Hebe. 10:30) Pano bino pa kulamawizha kipwilo ku bantu baji na byubilo byatama, bakulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu bafwainwa kuchinchika byonka byajinga Yehu. (1 Ko. 5:9-13) Kabiji ne bonsetu ba mu kipwilo nabo bafwainwa kuchinuzhukanga kwichina kala na boba bapangiwa mu kipwilo.—2 Yoa. 9-11.
YEHU WAJINGA NA LUPATA LWA KWINGIJILA YEHOBA
Muchima wajinga ne Yehu pa kwingila uno mwingilo umwekela mu byambo byo aambijile Yonadaba wajinga wakishinka bya kuba’mba: “Tuye nobe, ukamone lupata lwami lwa kwingijila Yehoba.” Yonadaba waswile kuya nanji, wakanjila ne mu kalaki wa kwa Yehu, belutendekako ne kwilutendekako lwa kuya ku Samaliya. Byo bafikile, Yehu ‘waubile bujimuku amba: ebonaune bamwingijila Baela.’—2 Mfu. 10:15-17, 19.
Yehu waambijile bonse amba kuji “kitapisho kikatampe kyo nasaka kulambula kwi Baela.” (2 Mfu. 10:18, 19) Shayuka umo waambile’mba: “Yehu waingijishe bino byambo pa kuba’mba akonshe kwibakonkenyamo.” Kyambo kya kuba’mba kitapisho kyo baingijisha “kilumbulula ‘mulambo’ bino kilumbulula ne ‘kutapa’ bantu basenduka mu lwitabilo.” Na mambo a kuba Yehu wakebelenga bonse bapopweshi ba kwa Baela kushinkwako, bonse bakonkene mu nzubo ya Baela, kabiji wibambijile ne kuvwala bivwalo bya kwibayukilako. “Pa kupwisha kulambula mulambo wa kusoka,” banabalume 80 ba kwa Yehu batapile bapopweshi ba Baela. Bakundwile nzubo ya Baela ne kwiyalula ke kyolonyi pa kuba’mba bantu babulenga kupwilamo.—2 Mfu. 10:20-27.
Kya kine, kuba’mba Yehu waichijile mashi a bantu avula. Bino Binembelo byaamba’mba wajinga mwanamulume wakosa wapokolwele bena Isalela ku bukalama bwatama bwaangejile Yezebeli ne ba mu kisemi kyanji. Pa kuba’mba ntangi wa bena Isalela engile bulongo uno mwingilo wafwainwe kwikala wakosa,wa mukoyo ne lupata. Kipongo kya Byambo kimo kilumbulula byambo bya mu Baibolo kyaamba’mba: “Wajinga mwingilo mukatampe kabiji wamwingijile na lupata. Muntu wa ntelentele kechi wakonsheshe kuzhiisha bupopweshi bwa Baela mukachi ka bena Isalela ne.”
Bintu bipitamo bena Kilishitu lelo jino bimweshatu patoka kuba’mba nabo bafwainwa kwikala na byubilo byajingapo ne Yehu. Kyakumwenako, twafwainwa kuba byepi inge kya kuba twaesekwa kuba’mba twivwange mu bintu bimo byashikwa Yehoba? Twafwainwa kwikala bakosa, ba mukovyokovyo ne lupata. Pa kubatu’mba twakamwenga Lesa, twafwainwa kwikala na lupata lwa kwingijila Yehoba.
TESHAINGAKO MUCHIMA KWENDA MWAYILA MIZHILO YA YEHOBA
Byambo byapelako mu jino jishimikila bitujimunako. Yehu ‘kechi walekele kulondela bubi bwa kupopwela baana ba bañombe ba ngolode bajinga ku Betele ne ku Danyi ne.’ (2 Mfu. 10:29) Muntu wajinga na lupata ku mpopwelo ya kine wakonsha kutendeka kupopwela byepi bankishi?
Bufumu bwa bena Isalela byo bwapuseneko na bwa bena Yuda, kyamweka Yehu walangulukilenga’mba bafwainwe kupusenamo ne mu bya mpopwelo. Byonkatu byajinga bamfumu bakala babena Isalela, naye wasajilepo kutendeka kupopwela baana ba bañombe kuba’mba bapusaneko nabo. Kino kyakonsheshe kumwesha patoka kubula kuketekela mwi Yehoba wamubikile pa bufumu.
Yehoba wamutakaikile Yehu mambo ‘waubile bulongo pa kuba kintu kyawamine ku meso a Lesa.’ Nangwa byonkabyo, Yehu “kechi watesheshe muchima wanji yense mu kwenda mwayila mizhilo ya Yehoba, Lesa wa Isalela ne.” (2 Mfu. 10:30, 31) Inge mwalanguluka pa byaubile Yehu patanshitu, byo aishile kuba kulutwe byakonsha kwimulengela kukumya ne kumvwa bulanda. Bino kino kitujimunako atweba bonse. Kechi twafwainwa kukwata nzenzekela bulunda bwetu ne Yehoba ne. Pa juba pa juba, twafwainwa kufundanga Mambo anji, kulanguluka pa byo tutanga ne kulomba kufuma panshi ya muchima kwi Shetu wa mwiulu pa kuba’mba tutwajijile kulama bukishinka bwetu kwi Lesa. Onkao mambo, twayai tutwajijile kuteshako muchima kwenda mwayila mizhilo ya Yehoba na muchima yense.—1 Ko. 10:12.
[Kitenguluzha pa peja 4]
Mashimikila a Bantu Aamba pe Yehu
Bantu bakajimbuluzhi bazhinauka bantu batongolwa mu Binembelo inge kya kine bajingako. Onkao mambo, nanchi kujipo bishinka bimwesha’mba byaamba Baibolo pe Yehu bya kine nyi?
Kuji mabuku asatu abena Asilya bakala atongola jizhina ja uno mfumu wa bena Isalela. Buku umo pa ano asatu umwesha Yehu nangwa kampe umo wa mu bantomesha banji saka afukama na kupana mushingi kwi Mfumu wa Busatu wa bena Asilya, aye Shalamaneza. Panshi ya kipikichala paji byambo bya kuba’mba: “Munema ekale ne Yehu (Ia-ú-a), mwana Omuli (Hu-um-ri); mambo wampele siliva, ngolode, ne muchiba, nkomoki yasongoloka kunshi, tutomeno, tunchinyi, binjanja, bino byonse byajinga bya ngolode ne ndondo ya bufumu (ne) bipetu bikwabo bya kusonga (puruhtu).” Yehu kechi wajinga “mwana Omuli” ne, pano bino, jizhina ja Omuli jajingatu ja buswanyi bwa bamfumu ba bena Isalela, kampe na mambo a kutumbalala kwa kwa Omuli ne byo ashimikile Samaliya, muzhi mukatampe mu Isalela.
Kechi kujipo bishinka bimwesha‘mba kya kine Mfumu wa bena Asilya waambile bino byambo bya mushingi kwi Yehu ne. Nangwa byonkabyo, kuji bishiino bisatu mutanwa byambo byo aambile pe Yehu, byambo byanji bimo biji pa kibumbwaloba, pa kibumbwaloba kya kwa Shalamaneza ne mu mabuku a bufumu bwa bena Asilya. Bino bishiino bisatu bimweshatu patoka kuba’mba uno mwanamulume watongolwa mu Baibolo kya kine wajingako.