LONDAI LWITABILO LWABO
“Nangwa kya Kuba Wafwile, ne Luno Ukyamba”
ABELA watajilenga mikooko yanji saka ibena kuja munshi ya mutumba. Kyamweka byo atajile kulutwe ya mikooko, wamwene kintu kyabekaukilenga palepa. Wayukile kuba’mba yo mpoko itema mujilo ya alaukilenga yashinkile jishinda jaya ku bujimi bwa Edena mwaikalanga bansemi babo kala. Bino abo nangwa baana babo kechi batwelangamo ne. Fwanyikizhai kuba’mba mabanga a bufuku, Abela waimana na kukenkenta ne kulanguluka pa Mulenga wanji mwela saka apepemuna nsuki yanji. Nanchi lukatazho luji na bantu ne Lesa lukapwa nyi? Kino Abela kyo kyo akebeshe kuyuka.
Lelo jino Abela wisamba ne atweba. Mu mumvwa nyi? Kampe mwakonsha kwamba’mba kino kechi kyakonsheka ne. Mambo uno mwana wabubiji wa kwa Adama wafwile kala kene. Mubiji wanji waonaikile kala kene, luno ke malobatu. Baibolo witufunjisha pa bafwa kuba’mba: “Kafwako kyo bayuka ne.” (Musapwishi 9: 5, 10) Kabiji Abela kechi waambilepo kyambo nangwa kimo kyanembwa mu Baibolo ne. Pano wakonsha kwisamba byepi ne atweba?
Mutumwa Paulo bamutangijile na mupashi kunemba bino byambo pe Abela amba: “Nangwa kya kuba wafwile, ne luno ukyamba kupichila mu lwitabilo lwanji.” (Bahebelu 11:4) Abela wisamba byepi ne atweba? Kupichila mu lwitabilo. Abela ye wajinga muntu mutanshi kumwesha kino kyubilo. Abela wajinga na lwitabilo lwakosa bingi, kyubilo kyo twafwainwa kwikala nakyo atweba bonse lelo jino. Umvwe twafunjilako ku lwitabilo lwanji ne kukebesha kwikala nalo, ko kuba’mba tubena kwisamba ne Abela kupichila mu jishimikila janji.
Pano twakonsha kufunjilako ka kwi Abela ne ku lwitabilo lwanji byo kiji kuba’mba bamwambapotu pacheche mu Baibolo? Twayai tumone.
WAKOMENENGA MU NTANDA SAKA MUJITU BANTU BACHECHE
Abela wasemenwe kimyetu kicheche kufuma palengelwe bantu. Yesu waambile pe Abela amba wajingako “ku ntendekelo ya kulengwa kwa bantu.” (Luka 11:50, 51) Yesu waambilenga pa bantu bajinga na luketekelo lwa kukuulwa ku bundengamambo. Abela byo ajinga muntu wa buna kwikalako, kyamweka ye wajinga muntu mutanshi Lesa ye akuujile ku bundengamambo.a Abela kechi wakomene na bantu bakonsheshe kumutundaika kuba byawama ne.
Nangwa kya kuba kechi papichile kimye kyabaya kufuma po balengejilwe ne, kino kisemi kyatendekele kupita mu byakatazha. Bansemi ba kwa Abela, ba Adama ne Evwa, balambile bingi ne kukosa. Pano baubile kintu kyatama bingi mu bwikalo bwabo, kabiji bekyubijilemotu kya nshiji. Patanshitu, bajinga balumbuluka kabiji bajinga na luketekelo lwa kwikala na bumi bwa myaka. Pano basatukijile Yehoba Lesa kabiji bebapangile mu Paladisa, mu bujimi bwa Edena. Na mambo a kunemekesha bikeba michima yabo, ne bikeba baana babo, baelele bulumbuluke ne bumi bwa myaka.—Ntendekelo 2:15–3:24.
Pangye ya bujimi po bayile, ba Adama ne Evwa bwikalo bwakebakatezhe bingi. Byo basemene mwana mutanshi, bamutumbile’mba Kaina, nangwa’mba, “Kutambula Kintu,” kabiji Evwa waambile’mba: “Natambula muntu wamulume na bukwasho bwa Yehoba.” Byambo byanji bibena kumwesha’mba kampe wavulukilenga mulaye wa Yehoba ye ebalayile mu bujimi bwa Edena, byo aambijile jimo kuba’mba mwanamukazhi ukasema “lukunwa” ukonauna mubi walengela ba Adama ne Evwa kusatuka. (Ntendekelo 3: 15; 4:1) Nanchi Evwa walangulukilenga’mba ye mwanamukazhi wa mu bungauzhi kabiji amba Kaina ye “lukunwa” walaiwe nyi?
Umvwe byo alangulukilenga, ko kuba’mba wayile mungi. Inge kya kuba aye ne Adama bamubujile Kaina bino byambo pa kukoma, ko kuba’mba bamulengejile kukilamo kwitota. Mu kuya kwa kimye, Evwa wasemene mwana mukwabo wamulume, pa uno kechi waambilepo nabiji byo aambile pa mutanshi ne. Bamutumbile’mba Abela, kulumbulula “Muya” nangwa’mba, “Watu.” (Ntendekelo 4:2) Nanchi byo bamutumbile joja jizhina, kibena kumwesha’mba bajinga na luketekelo mwi Kaina kukila Abela nyi? Kechi twayuka ne.
Onkao mambo, bansemi lelo jino bakonsha kufunjilako byavula bingi ku bano bansemi batanshi. Abya mukalengela baana benu kwitota, kwitumbijika ne kwikala na byubilo bya kwitemwa abo bene kupichila mu byambo ne byubilo byenu nyi? Inyi mukebafunjisha kutemwa Yehoba Lesa ne kwikala mulunda nabo? Kyatamine bingi kuba’mba bansemi batanshi bakankelwe kwibafunjisha bulongo baana babo. Nangwa byonkabyo, baana babo kechi bapelejilwe ne.
KI KA KYAKWASHISHE ABELA KWIKALA NA LWITABILO?
Bano bakalombwana babiji byo bakomenenga, Adama wibafunjishenga mingilo ya kulaminamo kisemi. Kaina wajinga njimi, Abela wajinga kafunga wa mikooko.
Nangwa byonkabyo, Abela waubile kintu kyanema bingi. Pa kupitapo myaka yavula, waikele na lwitabilo, kyubilo kyawama kyaishile kunembapo Paulo. Akilangulukai pa kino. Abela kechi wajinga na muntu ye afwainwe kufunjilako ne. Pano waikele byepi na lwitabilo mwi Yehoba Lesa? Akimonai bintu bisatu byalengejile Abela kwikala na lwitabilo lwakosa.
Bilengwa bya Yehoba. Yehoba wafingile mushiji, ne kumulengela kumenesha miba ya kulengela bunjimi kukatazha. Nangwa byonkabyo, mushiji wameneshe kajo kalengelanga Abela ne bansemi banji kwikala na bumi. Pa banyama, bañonyi ne masabi, mitumba, mikola, tulunga twa mema, jiulu, makumbi, juba, ñondo ne tubangabanga kechi pajinga mafingo ne. Konse koatajilenga Abela wamwenenga biyukilo bya butemwe, maana ne buwame bwa Yehoba, walengele bintu byonse. (Loma 1:20) Kulanguluka pa bino bintu kwamulengejile kwikala na lwitabilo lwakosa.
Abela waikalanga na kimye kyabaya kya kulanguluka pe Yehoba. Fwanyikizhai ubena kufunga mikooko yanji. Bukafunga bwavwangamo kwenda kya kine kine. Watwalanga mikooko yanji ku tutumbatumba, mubinkunenke, ku mikulo ko amonanga munyemvu, masulo a mema ne mu bimfutele mwakukokolokela. Pa bilengwa bya Lesa byonse, mikooko yo yabujile bulume bwakwimwena, yajingatu nobe beilengele kuba’mba muntu a keitangijilenga ne kwiizhikijila. Nanchi Abela wayukile kuba’mba ne aye wakebewenga Lesa uji na bulume wakumutangijila, ku muzhikijila ne kumuta muchima nyi? Bino byo bintu byo alombangapo jonse, kyo kyamulengejile ne kwikala na lwitabilo lwakosa.
Milaye ya Yehoba. Adama ne Evwa bafwainwa bebabujile baana babo kyalengejile kuba’mba bebapange mu bujimi bwa Edena. Abela wajinga na bintu byavula bya kulangulukapo.
Yehoba waambile’mba mushiji ukafingwa. Abela wamwene miba yamwesheshenga’mba kya kine mushiji wafingwa. Yehoba waambijile jimo kuba’mba Evwa ukekalanga na misongo inge waimita ne pa kusema baana. Bankasanji byo basemenwenga, Abela wamwenenga bino byambo byo byafikilenga. Yehoba waambile kuba’mba Evwa ukakebanga kumutemwa ne kumuta muchima ku mwatawanji, kabiji amba Adama ye ukekala na bulume pe aye. Abela wimwenanga na meso byaubanga bainanji ne bashanji. Mu bintu byonse, Abela wamonanga kuba’mba byambo bya Yehoba byakine. O ene mambo Abela wajinga na lwitabilo mu milaye wa Lesa ya kuleta “lukunwa” ukapwisha bubi bwatendekele mu Edena.—Ntendekelo 3:15-19.
Bamwingilo ba Yehoba. Abela kechi wamwenemo kintu kyawama nangwa kimo mu bantu kyo afwainwe kufunjilako ne, pano bino bantu kechi byo bilengwa bya maana byajingatu pa ntanda kyokya kimye ne. Adama ne Evwa byo bebapangile mu bujimi, Yehoba wazhikijile bujimi kuchina’mba abo ne baana babo bakatwela mu yewa Paladisa. Pa jishinda wabikilepo bakelubi, bamalaika baji pa bifulo bikatampe bingi, ne mpoko itema mujilo kasa yalaukila konse konse.—Ntendekelo 3:24.
Fwanyikizhai Abela ubena kumona bano bakelubi saka akijitu kalombwana. Mu mibiji ya bumuntu, mwekelo yabo ibena kumwesha bulume bwakukumya. Kabiji “mpoko” itema mujilo, yalaukila konse konse, nayo ibena kumwesha bulume bukatampe. Abela byo akomene, nanchi wamwenepo bano bakelubi bakoka ne kufumapo nyi? Ine. Mute ne bufuku, pa mwaka pa mwaka, pa myaka yavula, bino bilengwa byatwajijile pa mpunzha imotu. Kino kyafunjishe Abela kuba’mba Yehoba Lesa uji na bamingilo baoloka, bashikimana. Abela wamwene bukishinka ne kukokela Yehoba kwa bakelubi ko abujile kumona mu bansemi banji. Byo amwene mu bamalaika byakoseshe bingi lwitabilo lwanji.
Kulanguluka pe Yehoba byo esolola kupichila mu bilengwa, milaye yanji ne biji ba mwingilo banji, kwalengejile lwitabilo lwa kwa Abela kukoselako bingi. Twakonsha kufunjilako kwi Abela. Kikatakata bakyanyike kyakonsha kwibakwasha kwikala na lwitabilo lwakosa mwi Yehoba Lesa, nangwa kya kuba bamo mu kisemi mobafuma baji na byubilo byatama. Bilengwa byakukumya byo tumona, Baibolo ye tuji nanji ne byakumwenako byavula bya bantu bakishinka byakonsha kwitulengela kwikala na lwitabilo lwakosa lelo jino.
MULAMBO WA KWA ABELA—KYO AWAMIJILE
Lwitabilo lwa kwa Abela byo lwakosele, wakebelenga mashinda akumwesheshamo lwitabilo lwanji. Pano ñanyi bintu muntu mbulwa kulumbuluka byo akonsha kupa Mulenga wa jiulu ne ntanda? Lesa kechi ukeba bukwasho nangwa bupe ku muntu ne. Mu kuya kwa moba, Abela waumvwishishe bukine bwa kuba’mba: Inge wapana bintu byawamisha byo aji nabyo kwi Yehoba na muchima yense, Shanji wa mwiulu ukatemwa bingi.
Onkao mambo, Abela winengezhe kupana mikooko imo yajinga mu jitanga janji. Wasajilemo babeji ba mikooko bawamisha, kabiji wabikilepo ne ikwabo yo amwene’mba yawama. Kaina naye byo akebelenga mapesho ne kutalwa bulongo kwi Lesa, wanengezhezhe bya kupana byafumine mu bujimi bwanji. Bino kechi wajinga na muchima wajingapo ne Abela ne. Lupusano lwamwekele bano bansongwalume byo bapaine milambo yabo.
Bano baana babalume ba kwa Adama bafwainwa baingijishe byakusokelapo bitapisho ne mujilo, kyamweka basokejilenga mu kimpelampela kya bamalaika, baimenangako Yehoba pano pa ntanda pa kyokya kimye. Yehoba wiitambwijile. Tutanga’mba: “Yehoba wamutajile bulongo aye Abela ne mulambo wanji.” (Ntendekelo 4:4) Kechi twayuka Yehoba byo amwesheshe’mba wamutala bulongo ne, mambo jishimikila kechi jaamba ne. Pano mambo ka o atajijileko bulongo Abela?
Na mambo a byo apaine nyi? Abela wapaine byumi, waichijile mashi abyo anema bingi. Nanchi Abela wayukile byanemene yewa mulambo nyi? Byo papichile myaka yavula panyuma ya moba ajingako Abela, Lesa waingijishe mulambo wa mwana mukooko kwimenako kitapisho kya Mwananji, “Mwana mukooko wa Lesa,” ukechila mashi abula bundengamambo. (Yoano 1:29; Kulupuka 12:5-7) Kyamweka Abela kechi wayukile Yehoba byo akengijisha milambo kulutwe na lwendo ne.
Kyo twayukako ke bya kuba’mba: Abela wapaine byawamisha byo ajinga nabyo. Yehoba kechi watajile bulongo milambo ne, muntu mwine yeye atajile bulongo. Kutemwa Yehoba kya kine ne lwitabilo byo byalengejile Abela kuba bino.
Kechi byo kyajinga kwi Kaina ne. ‘Kaina ne mulambo wanji Yehoba kechi wibitajile bulongo ne.’ (Ntendekelo 4:5) Kechi na mambo a kuba’mba mulambo wa kwa Kaina watamine ne, muzhilo wa Lesa waswishishe kupana mulambo wa kajo. (Bena Levi 6:14, 15) Baibolo waamba pe Kaina amba, “mingilo yanji yajinga yatama.” (1 Yoano 3:12) Byonkatu byuba bantu bamo lelo jino, Kaina walangulukilenga’mba kijitu bulongo kubepekezha kwipana kwi Lesa. Kubula lwitabilo ne kubula kutemwa Yehoba kwamwekejile mu byubilo byanji.
Kaina byo amwene kuba’mba kechi watalwa bulongo kwi Yehoba ne, nanchi wakebele kufunjila ku byaubile Abela nyi? Ine. Wamushikilwe bingi nkasanji. Yehoba wamwene byajinga mu muchima wa kwa Kaina kabiji wisambile nanji bulongo. Wamujimwineko Kaina kuba’mba byubilo byanji byamutwajilenga ku bubi, kabiji wamulayile kuba’mba “uketabilwa” inge wapimpula byubilo byanji.—Ntendekelo 4:6, 7.
Kaina kechi waumvwijile byamujimwineko Yehoba ne. Waambijile nkasanji kuba’mba aye nanji mungye. Kabiji byo bajinga mungye Kaina wamuvundumukijile nkasanji Abela ne kumwipaya. (Ntendekelo 4:8) Onkao mambo, Abela ye wajinga muntu mutanshi kufwa na mambo a kupopwela Lesa. Wafwile pano bino nkuwa ya bwikalo bwanji kechi yazhiile ne.
Jiwi ja mashi a kwa Abela jajijilenga Yehoba kufuma panshi mu bukifwanyikizho kuba’mba amushinkenyeko nangwa’mba amuchibile mambo monka mo aolokela. Kabiji Lesa wamuchibijile mambo monka mo aolokela, Kaina bamukambwile na mambo a bumbanzhi. (Ntendekelo 4:9-12) Kyakilamo kunema ke kya kuba’mba jishimikila ja lwitabilo lwa kwa Abela twijumvwa ne lelo jino. Abela kechi wabanjile pa ntanda kwesakana na byaikalanga bantu mu oa moba ne, pano bino waikele bwikalo butokesha Lesa ku muchima. Wafwile saka ayuka kuba’mba watemwa Lesa kabiji watalwa bulongo kwi Shanji wa mwiulu, Yehoba. (Bahebelu 11:4) Onkao mambo tuji na luketekelo lwa kuba’mba wazhikijilwa, mambo Yehoba ukimuluvuka, ubena kupembelela lusanguko ne kwikala na bumi mu paladisa pano pa ntanda. (Yoano 5: 28, 29) Nanchi mukekala nanji mu paladisa nyi? Mukekala nanji inge mwaumvwina byamba Abela ne kwikala na lwitabilo lwakosa loajingapo nalo.
[Tubyambo twa mushi]
a Byambo bya kuba’mba “ku ntendekelo ya kulengwa kwa bantu” byavwangamo ne mulanguluko wa kusemununa, onkao mambo kibena kwamba pa bantu batanshi. Pano mambo ka Yesu o aambijile’mba Abela wajingako “ku ntendekelo ya kulengwa kwa bantu,” bino kwamba pe Kaina wajinga mubeji ne? Byubilo ne byafuukwilepo Kaina bimwesha’mba wasatukijile Yehoba Lesa kya nshijitu. Byonkatu byajinga bansemi banji, Kaina naye kyamweka kechi ukasangulwa ne kukuulwa ku bundengamambo ne.
[Kipikichala pa peja 12]
[Kipikichala pa peja 13]
Bilengwa byalengejile Abela kwikala na lwitabilo lwakosa mwi Mulenga uji na kifyele
[Mabulañano pa peja 14]
Mu bwikalo bwanji bonse, Abela wayukile kuba’mba bakelubi bajinga bamwingilo ba kwa Yehoba bakishinka bamukokela
[Kipikichala pa peja 15]
Abela wapaine mulambo na muchima yense, pa kuba Kaina kechi wapaine na muchima yense ne