“Baikele ke Balunda ba pa Muchima”

Nkondo yapwile, ne kiwowo kyalekele kumvwanyika mu Kimpachiko kya Ela. Matente a nzhita yatebelejile ku kino Kimpachiko byo aubilenga kyungwe byo kwapichilenga mumpempe mabanga, Mfumu Saulo wakonkenye pamo bantu. Mwananji mubeji aye Yonafwanyi naye wajingaponka, kabiji nsongwalume kafunga washimikizhenga jishimikila janji. Uno nsongwalume wajinga Davida, kabiji wajinga bingi na mukoyo ne kizaku. Saulo watelekeshenga bingi ku byaambilenga Davida pa kuba’mba abule kushalapo nangwa pa kyambo kimo. Pano nga Yonafwanyi waumvwine byepi? Washinjile makondo avula bingi byo ajinga mu nzhita ya Yehoba. Pano pa jije juba Yonafwanyi kechi ye washinjile ne, washinjile nkondo wajinga mwanyike. Davida waipayile kiyangala aye Goliata. Abya Yonafwanyi waumvwine kichima pa lukumo lo bapele Davida nyi?

Mwakonsha kukumya bingi pa kuyuka byaubile Yonafwanyi. Tutanga’mba: “Davida byo apwishishetu kwamba ne Saulo, Yonafwanyi ne Davida baikele ke balunda ba pa muchima, kabiji Yonafwanyi wamutemenwe byonkatu byo etemenwe aye mwine.” Yonafwanyi wapele Davida bilwilo byanji, kubikapo ne buta bwanji bwa mukanda. Buno bupe bwanemene bingi, mambo Yonafwanyi wayukile bingi kwasa miketo. Kabiji kyakilamo kunema, Yonafwanyi ne Davida balayañene lulayañano, luno lulayañano lo lwibalengejile kwikala balunda ba pa muchima kabiji bekwashanga ne kwitundaika.—1 Samwela 18:1-5.

Bo bantu batanshi banembwa mu Baibolo baikele na bulunda bwa pa muchima. Bulunda bwawama bingi ku bantu baji na lwitabilo. Inge twasala bulongo balunda, kabiji twaikala balunda bawama, batundaikañana, twakonsha kukosesha lwitabilo lwetu mu bimye byakatazha. (Byambo bya Maana 27:17) Onkao mambo, twayai tumone byo twakonsha kufunjilako ku bulunda bwajinga ne Yonafwanyi ne Davida.

Kitendekesho kya Bulunda

Bulunda bwa uno mutundu bwakonsha kutendeka byepi bukiji bukiji? Mukumbu waimena pa kine kintu paimena bobo bulunda. Akimonai bintu byo byajinga. Yonafwanyi wajingako pa kimye bintu kyo byakatezhe bingi. Shanji, aye Mfumu Saulo watendekele kwikala na byubilo byatama bingi. Kala, Saulo wajinga muntu wipelula, wa lukookelo ne lwitabilo, pano watendekele kwilundumika ne kubula kukookela.—1 Samwela 15:17-19, 26.

Kyamweka Yonafwanyi kyamukolelenga bingi ku muchima pa kumona Saulo watendeka kwikala na byubilo byatama, mambo watemenwe bingi bashanji. (1 Samwela 20:2) Kabiji Yonafwanyi wafwainwa walangulukilenga ne pa byubilo bya bashanji byo byakonsheshe kuletelela kisaka kya bantu ba Yehoba. Nanchi milengulwila ya mfumu yakonsheshe kulengela bangikazhi kuya mungi ne kulengela Yehoba kuleka kwibapesha nyi? Kwa kubula ne kuzhinaukatu ne, bino bintu byamukatezhe bingi mu milanguluko mwanamulume wa lwitabilo aye Yonafwanyi.

Abye byo twaambapo byakonsha kwitukwasha kuyuka kyalengejile Yonafwanyi kutemwa mwanyike aye Davida. Yonafwanyi wamwene lwitabilo lwakosa lwajinga ne Davida. Inge mwavuluka, kupusanako na nzhita ya kwa Saulo, Davida kechi wachiine Goliata na mambo a kuzama ne. Walangulukile’mba kuya na kulwa nkondo mu jizhina ja Yehoba kwamulengejile kwikala na bulume kukila Goliata ne bilwilo byo ajinga nabyo.—1 Samwela 17:45-47.

Myaka ya kunyuma, Yonafwanyi naye byo byo alangulukile. Washiinwe kuba’mba banabalume babiji, ko kuba’mba aye ne wamusendelangako bilwilo, bakonsheshe kushinda nzhita ikatampe ya balwanyi babo. Mambo ka? Yonafwanyi waambile’mba: “Kafwako kintu kyakonsha kukanya Yehoba.” (1 Samwela 14:6) Onkao mambo, Yonafwanyi ne Davida bepashishe mu jishinda ja kuba’mba bonse babiji batemenwe Yehoba kabiji bajinga na lwitabilo lwakosa mwi aye. Kyamweka pa bino bintu po paimenejile bulunda bwa bano banabalume babiji. Nangwa kya kuba Yonafwanyi wajinga mwana mfumu kabiji wajinga na myaka ya kusemwa 50, kabiji Davida aye wajinga kafunga kabiji kampe wajingatu na myaka ya kusemwa 20, kechi batele muchima pa luno lupusano ne.a

Lulayañano lo balayañene lwazhikijile bingi bulunda bwabo. Mu ñanyi jishinda? Langulukai pa kishinka kya kuba’mba Davida wayukile’mba Yehoba wakebelenga’mba akekale mfumu wa bena Isalela. Nanchi wabuujileko Yonafwanyi kino kishinka nenyi? Ee. Balunda bawama byonka byo bajinga aye ne Yonafwanyi kechi befya bintu nangwa kwibepa bubela ne. Kuyuka kuba’mba Davida ukekala mfumu kwalengejile Yonafwanyi kumvwa byepi ku muchima? Ibyepi inge kya kuba Yonafwanyi waketekejilenga’mba ye ukekala mfumu ne kuwamisha bintu byatamishe bashanji? Baibolo kechi witubuulapo byajinga mu muchima wa kwa Yonafwanyi ne, witulumbulwilatu bukishinka ne lwitabilo lwanji. Wayukile’mba mupashi wa Yehoba wajinga pe Davida. (1 Samwela 16:1, 11-13) Onkao mambo, Yonafwanyi walamine luchipo lwanji kabiji watwajijile kumona Davida amba mulunda nanji kechi amba muntu ukamwangata bufumu ne. Yonafwanyi watele muchima pa kuba kyaswa muchima wa Yehoba.

Mu buno bulunda bwabo, mwafumine byawama bingi. Twakonsha kufunjilako ka ku lwitabilo lwa kwa Yonafwanyi? Kalume wa Lesa yense wafwainwa kuyuka buneme buji mu kwikala na balunda. Kechi twafwainwa kwikalangatu balunda na bantu ba jifumbi jimo ne atweba nangwa bekala bwikalo bo twikalapo ne, pakuba tukamwenamo byawama inge twaikala balunda na bantu baji na lwitabilo lwakosa. Yonafwanyi ne Davida betundaikanga ne kwikosesha pa bimye byavula bingi. Kabiji bonse babiji bakebewenga luno lutundaiko, mambo bajingatu pepi kupita mu bintu byabikile bulunda bwabo mu kizumba.

Wafwainwe Kutwajijila Kwikala wa Kishinka kwi Ñanyi?

Patanshi, Saulo watemenwe bingi Davida kabiji wamupele mwingilo wa kutangijila bashilikale. Pano bino, palutwe kacheche, Saulo waikele na kyubilo kyabujile mwi Yonafwanyi. Kino kyubilo ke kichima. Davida washinjile balwanyi ba bena Isalela bavula bingi, ko kuba’mba bena Filishitiya. Onkao mambo, Davida bamutakaikilenga bingi ne kumusanchila. Banabakazhi bena Isalela batendekele ne kwimba’mba: “Saulo waipaya biumbi bya balwanyi banji, ne Davida waipaya balwanyi banji makumi a biumbi.” Saulo kechi watemenwe uno lwimbo ne. Tutanga’mba: “Kufumatu jonkaja juba, Saulo watajilenga Davida na kichima.” (1 Samwela 18:7, 9) Waakaminwe’mba Davida ukamwangata bufumu. Ino ndangulukilo yatamine bingi. Ibyo, Davida wayukile’mba ye ukaswana Saulo, pano bino, kechi walangulukangapo kufumya mushingwa wa Yehoba pa bufumu ne kuswanapo ne.

Wafuukwilepo kuba’mba Davida bakamwipayile mu nkondo, bino kechi byaingijile ne. Davida watwajijile kushinda makondo kabiji bantu bakizhizhemo ne kumutemwa ne kumunemeka. Onkao mambo, Saulo wafuukwilepo kwingijisha jishinda jikwabo. Waesekele kupwizha pamo ba mu nzubo yanji bonse, baana ne ba mingilo, kubikapotu ne mwananji mubeji kuba’mba bomvwañane kwipaya Davida. Fwanyikizhai Yonafwanyi byo aumvwine bibi ku muchima pa kumona bashanji kebobe bino. (1 Samwela 18:25-30; 19:1) Yonafwanyi wajinga wa kishinka kwi bashanji, kabiji wajinga wa kishinka ku mulunda nanji. Pano pa kikye kimye, wafwainwa kusalapo kwikala wa kishinka kwi ñanyi?

Yonafwanyi waambile’mba: “Anweba mfumu, kange mu mulenge mambo kalume wenu aye Davida ne, mambo aye kechi wimulengapo mambo ne, kabiji bintu byo auba bimulengela kumona byawama. Aye wabikile bumi bwanji mu kizumba byo aipayile mwina Filishitiya, ne Yehoba walengejile bena Isalela bonse kushinda. Ne anweba mwamwene kino, kabiji mwasangalele bingi. Pano mambo ka o mubena kukebela kwichila mashi abula mambo byo mubena kukeba kwipaya Davida pa kubula mambo?” Saulo waumvwijile byaambile Yonafwanyi kabiji wachipile ne kuchipa amba kechi ukamwipaya Davida ne. Pano bino, Saulo kechi walamine uno mulaye wanji ne. Davida byo atwajijile kuba bintu byawama, Saulo wamubijile bingi kichima kya kuba watayile jifumo amba amwase. (1 Samwela 19:4-6, 9, 10) Bino Davida waleyele jifumo kabiji wanyemenemo mu kipango kya kwa Saulo.

Nanchi ne anweba kyakimukatazhapo kala kuyuka ye mwafwainwa kumweshako bukishinka nyi? Kechi kyapeela ne. Bamo bakonsha kwimubuula’mba mwafwainwa kutwajijila kwikala ba kishinka ku kisemi kyenu patanshi. Pano bino, Yonafwanyi wayukile kintu kyawama kyo afwainwe kuba. Nanchi wafwainwe kukwatankana ne bashanji bino Davida saka ajinga muntu wa kishinka kabiji wakookelanga Yehoba nyi? Onkao mambo, Yonafwanyi watangizheko bukishinka bwanji kwi Yehoba pa kufuukulapo bya kuba. O ene mambo o azhikijile Davida. Nangwa byonkabyo, bukishinka bwanji kwi Lesa kyo kintu kyo anemekele bingi, wamwesheshe’mba wajinga wa kishinka kwi bashanji kupichila mu kwibabuula kwa kubula kwibapita mu mbaji bintu byo bafwainwe kuba. Atweba bonse pa muntu pa muntu, twafwainwa kwikala ba kishinka kwi Lesa byonka byajinga Yonafwanyi.

Byawama Bifuma mu Kwikala ba Kishinka

Yonafwanyi waesekele jibiji kupwanya Saulo ne Davida, bino Saulo kechi wakebelenga kumvwa byo aambilenga ne. Davida waishile mu bufyamfya kwi Yonafwanyi ne kumubuula’mba ubena kunyema kuchina kumwipaya. Waambile’mba: “Kwashalatu pacheche kungipaya!” Yonafwanyi ne Davida baumvwañene kuba’mba basakweseka kubapo kintu kimo kisakumwesha inge Saulo watwajijile na mulanguluko wanji wa kukeba kwipaya Davida nangwa ne. Davida wafwainwe kuya pa mpunzha po afyamine kabiji Yonafwanyi ukamubuula bintu byo bikekala kupichila mu kutaya miketo. Yonafwanyi walombele Davida kuchipa luchipo lwa kuba’mba: “Kange ukaleke kumwesha ba mu nzubo yami butemwe bubula kwaluka ne, nangwatu Yehoba byo akavizha balwanyi bobe bonse obewa Davida pano pa ntanda.” Davida waswile kuba’mba ukatwajijila kulama bulongo ba mu nzubo ya kwa Yonafwanyi.—1 Samwela 20:3, 13-27.

Yonafwanyi waesekele kwamba byawama pe Davida kwi Saulo, bino mfumu wamuzhingijile Yonafwanyi ne kumutela’mba “mwana wa mwanamukazhi nsatuki,” ne kwamba’mba walengeshenga bumvu kisemi na mambo a kumvwañana ne Davida. Waesekele ne kukeba kumulengela kwikala na milanguluko yatama kupichila mu kwamba’mba: “Inge mwana wa kwa Yese akekale na bumi pano pa ntanda, obewa ne bufumu bobe kechi mukekala kikupu ne.” Pano bino, Yonafwanyi wabwezhezhepo jibiji kusashijila bashanji amba: “Mambo ka o afwainwa kufwila? Wauba ka?” Ponkapo Saulo wabuukile bukaji. Nangwa kya kuba Saulo wakomene, bino wakijinga mushilikale wakosa bingi. Watayile jifumo amba ase mwananji. Nangwa kya kuba wayukile bingi kutaya mafumo, bino wapushile. Yonafwanyi kyamukolele bingi ku muchima na mambo a kyo bamubile, onkao mambo, wafumineko na bukaji.—1 Samwela 20:24-34.

Byo bwakile, Yonafwanyi wayile mu bujimi kwipi na pa mpunzha pafyamine Davida. Yonafwanyi watayile muketo byonka byo baumvwañene kuba’mba Davida ayuke’mba Saulo watwajijila na mulanguluko wanji wa kukeba kumwipaya. Kepo Yonafwanyi atumine wa mwingilo wanji kutolaula miketo ne kuya mu muzhi. Wa mwingilo byo ayile, Yonafwanyi ne Davida bashajile bubiji bwabo ne kwisambako pacheche. Bonse babiji bajijile, kabiji Yonafwanyi waumvwine bingi bulanda byo bamushajikilepo kwi Davida byo ayilenga na kutendeka kwikala bwikalo bwa katataka mu ntanda ya bene.—1 Samwela 20:35-42.

Mu bibye bimye byakatezhe bingi, Yonafwanyi wamwesheshe’mba wajinga wa kishinka kabiji kechi witeletu muchima aye mwine ne. Mulwanyi wa bantu bonse ba kishinka aye Satana wafwainwa wakebelenga’mba Yonafwanyi alondelenga byubilo byatama byajinga ne bashanji ne kukeba luusa ne lukumo. Vulukai kuba’mba Satana ukeba bantu kwitemwatu bene. Ko kakose ko aingijishe ku bansemi betu batanshi, ba Adama ne Evwa. (Ntendekelo 3:1-6) Pano bino, Yonafwanyi kechi wafwilemo mu kano kakose ne. Satana wafwainwa waumvwine bingi kutama ku muchima. Nanchi ne anweba mukakana meseko a uno mutundu nyi? Tubena kwikala mu kimye bantu bavula kyo betemwatu abo bene. (2 Timoti 3:1-5) Nanchi twafunjilako kwi Yonafwanyi bya kwikala na muchima wa kwipana ne bukishinka nyi?

“Nakutemenwe Bingi”

Saulo washikilwe bingi Davida kya kuba walangulukangatu pa kumwipaya. Yonafwanyi watajilengakotu byo amwene bashanji ke bobetu bintu nobe mukonye, kukonkanya pamo nzhita ne kuya nabo na kufumpila muntu wabula mambo. (1 Samwela 24:1, 2, 12-15; 26:20) Abya Yonafwanyi wayile nabo nyi? Binembelo kechi byaambapo amba wayijile pamo na nzhita kuya na kukeba muntu wabula mambo ne. Wakaine kwivwangamo mambo wajinga wa kishinka kwi Yehoba, kwi Davida ne ku luchipo lo achipile na mulunda nanji.

Kechi wapimpwile milanguluko yanji pa uno mwanyike mulunda nanji ne. Mu kuya kwa kimye, wamwenepo jishinda ja kumonañenamo ne Davida jikwabo. Bamonañejile ku mpunzha ya “Holesha,” kulumbulula’mba “Mpunzha ya Bichi.” Mpunzha ya Holesha yajinga mu jisaka mu kibunji kya mitumba kabiji pajinga museke walepa bingi ku bulenge-musela wa Hebulona. Mambo ka Yonafwanyi o abikijile bumi bwanji mu kizumba kuya na kumona muntu wasusuchilengatu? Baibolo witubuula kuba’mba wayile na kukwasha Davida “kuketekela mwi Yehoba.” (1 Samwela 23:16) Yonafwanyi waubile byepi kino?

Yonafwanyi wabuujile uno mulunda nanji mwanyike amba: “Kuchina ne.” Kabiji wanungilepo byambo bya lutekenesho bya kuba’mba: “Batata ba Saulo kechi bakakutaana ne.” Ki ka kyamulengejile kushiinwa? Yonafwanyi wajinga na luketekelo lwakosa mwi Yehoba lwa kuba’mba kyaswa muchima wanji kikobiwa. Watwajijile kwamba’mba: “Obewa ukekala mfumu wa bena Isalela.” (1 Samwela 23:17, 18) Myaka ya kunyuma, ngauzhi Samwela bamutumine kubuulañana kino kishinka, kabiji Yonafwanyi wavulwilemo Davida kuba’mba Yehoba kechi ubepa ne. Nga Yonafwanyi walangulukilengapo’mba ka pa bwikalo bwanji bwa kulutwe? Waambile’mba: “Amiwa nkekala wa kibiji kwi obewa.” Kino kimwesha’mba uno muntu wipelwile bingi. Wipaine kutangijilwanga ku mwanyike ye akijileko na myaka ya kusemwa 30. Yonafwanyi wapezhezheko na byambo bya kuba’mba: “Batata ba Saulo nabo bayuka kino.” (1 Samwela 23:17, 18) Saulo wayukishetu bulongo kuba’mba kechi wakonsha kushinda nkondo yo alwilenga na muntu ye basajile kwi Yehoba kuba’mba akaswane pa bufumu ne.

Myaka yalondejilepo, Davida wafwainwa wavulukanga uno mwisambo. Ye mwisambo wapeleleko ne Yonafwanyi. Kyataminekotu, byaketekejilenga Yonafwanyi amba ukekala wa kibiji kwi Davida kechi byafikile ne.

Yonafwanyi wayijile pamo na nzhita ya bashanji na kulwa na bena Filishitiya bajinga balwanyi ba bena Isalela. Walwijilenga pamo ne bashanji mambo watangizheko mwingilo wa Yehoba mu bwikalo bwanji nangwa kya kuba bashanji baubilenga bintu byatama. Byubilo bya kwa Saulo byatamine kya kuba watendekele ne kupopwela mipashi, kabiji kwesakana na Mizhilo ya Lesa ano ajinga mambo a bulala, onkao mambo, Yehoba walekele kupesha Saulo. Baana basatu ba kwa Saulo, kubikapo ne Yonafwanyi, bafwile mu nkondo. Saulo bamukozhezhe kyatama bingi kabiji wiipayile mwine.—1 Samwela 28:6-14; 31:2-6.

Davida waikele na bulanda bukatampe. Uno mwanamulume wajinga na muchima wa lusa kabiji walekelangako bakwabo mambo, wamujijile ne Saulo yenka wamulengejile kususuta ne bwikalo kukatazha. Davida wanembele lwimbo wa majila wa kujila Saulo ne Yonafwanyi. Kampe byambo bimwesha bulanda bukatampe wibyambile pa wajinga mufunjishi wanji kabiji mulunda nanji bya kuba’mba: “Nji bingi na bulanda na mambo a obewa mulongo wami Yonafwanyi; nakutemenwe bingi. Butemwe bo wantemenwe bwakijile butemwe bwa banabakazhi.”—2 Samwela 1:26.

Davida kechi walubilemo luchipo lo achipile kwi Yonafwanyi ne. Byo papichile myaka, wayile na kukeba mwana wa kwa Yonafwanyi wajinga kilema, aye Mefibosheta. (2 Samwela 9:1-13) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Davida wafunjijileko byavula bingi kwi Yonafwanyi, bukishinka ne munema ne kwipana kukakachila ku mulunda nanji nangwa kya kuba kuba bino kwakonsheshe kumulengela kupita mu makatazho. Nanchi ne atweba kechi tufunjilako nenyi? Nanchi twafwainwa kukeba kwikala na balunda baji nobe Yonafwanyi nyi? Abya twakosha kumwesha’mba twibalunda baji byonka byajinga Yonafwanyi nyi? Inge ketukwashe bakwetu ne kukosesha lwitabilo lwabo mwi Lesa, kabiji inge twatwajijila kwikala ba kishinka, kechi kutatu muchima pa bintu byetu ne, tukekala balunda bawama byonka byajinga Yonafwanyi. Kabiji tukalondela lwitabilo lwanji.