Ambainga “Byambo Byawama Byonka Bikomesha Bantu”

1-3. (a) Ñanyi bupe Yehoba bo etupa, kabiji twakonsha kwibwingijisha byepi kutama? (b) Pa kuba’mba tutwajijile kwikala mu butemwe bwa Lesa, twakonsha kwingijisha byepi kya bupe kya kwamba?

UMVWE kya kuba mwapele mulunda nenu bupe bumo, mwakonsha kumvwa byepi inge kya kuba mwataana’mba ubena kwibwingijisha kutama? Twambe’mba mwamupele kabwa, pano bino pa kupitapo moba mwaumvwa’mba ubena kumwingijisha kutama kuswakishishako bantu ne kwibasuma. Nanchi kechi mwakonsha kumvwa kutama ku muchima nenyi?

² Bulume bo tuji nabo bwa kwamba ke bupe bwafuma kwi Yehoba, aye Upana “bya bupe byonse byawama ne byalumbuluka.” (Yakoba 1:17) Buno bupe wibupanatu ku bantu bonka kechi banyama ne, mambo bwitulengela kwamba ku bakwetu byo tubena kumvwa kechi milangulukotu yonka ne. Nangwa byonkabyo, byonka byo twaambapo pa kabwa, bupe bwa kwamba twakonsha kwibwingijisha kutama. Yehoba umvwa bingi kutama umvwe ketwambe bintu byatama bya kukozha bakwetu ku muchima.

³ Pa kuba’mba tutwajijile kwikala mu butemwe bwa Lesa, twafwainwa kwingijishanga bulongo kino kya bupe kya kwamba kwesakana na bikeba mwine Wikipana. Yehoba waamba pa ñambilo imutokesha ku muchima. Mambo anji aamba’mba: “Kange muleke byambo byatama bilupuke mu kanwa kenu ne, poso byawama byonka bikomesha bantu bibafwainwa pa kyonkakyo kimye kuba’mba bikwashe aba babena kwibyumvwa.” (Efisesa 4:29) Pano twayai twisambe pa ene mambo o twafwainwa kulamawizhanga lujimi wetu, ñambilo yo twafwainwa kuchinuzhuka ne byo twakonsha kwambanga byambo “byawama byonka bikomesha bantu.”

ENE MAMBO O TWAFWAINWA KUTELAKO MUCHIMA KU BYO TWAMBA

4, 5. Bishimpi bimo bya mu Baibolo byalumbulula byepi amba byambo biji na bulume?

⁴ Kishinka kimo kyanema kyafwainwa kwitulengela kutako muchima ku byo twamba, ke kya kuba’mba byambo biji na bulume. Byambo bya Maana 15:4 byaamba’mba: “Lujimi utekenesha kyo kichi kya bumi, bino ñambilo yatama ifichisha ku muchima.” Byonkatu mema byo alengela kichi kutenkuma, ne lujimi wawama wakonsha kutundaika bantu babena kuteleka. Pakuba ñambilo yatama yakonsha kukozha bantu ku muchima. Ibyo, byambo byo twamba biji na bulume bwa kukozha nangwa kukwasha bantu.—Byambo bya Maana 18:21.

⁵ Pa kulumbulula bulume buji mu byambo, kishimpi kikwabo kyaamba’mba: “Byambo bya kupulumukatu byasañana nobe mpoko.” (Byambo bya Maana 12:18) Byambo bya kupulumuka byakonsha kwasañana ku muchima ne kupwisha bulunda. Nanchi muchima wenu bakimwasapo kala na byambo biji nobe mpoko nyi? Kabiji kishimpi kintutu kimo kyaamba’mba: “Pakuba byambo bya muntu wa maana bibukañana.” Byambo byawama byamba muntu ye batangijila na maana a Lesa byakonsha kukwasha muntu ne kubwezha bulunda. Nanchi mwakonsha kuvuluka juba jo bemutekeneshepo na byambo byawama nyi? (Tangai Byambo bya Maana 16:24.) Byo twayuka’mba byambo byo twamba biji bingi na bulume, twafwainwa kwingijishanga ñambilo yetu kukwasha bakwetu kechi kwibakozha ku muchima ne.

6. Mambo ka o kyakatezha kulama lujimi wetu?

⁶ Nangwa twibikekotu byepi, lujimi wetu kechi tukamulama mu bintu byonsetu ne. Kishinka kya bubiji kyafwainwa kwitulengela kutako muchima ku byo twamba, ke kya kuba’mba: Bundengamambo ne kubula koloka bitulengela kwingijisha lujimi wetu kutama. Byambo byo twamba byo bimwesha muchima wetu byo aji kabiji “milanguluko ya mu muchima wa muntu yatama.” (Ntendekelo 8:21; Luka 6:45) Byonkabyo, kulamawizha lujimi wetu kechi kwapela ne. (Tangai Yakoba 3:2-4.) Nangwa kya kuba kechi twakonsha kulama lujimi wetu yense ne, twakonsha kwibikako kuyuka bya kumwingijisha bulongo. Byonkatu muntu ufwenka pa mukola byo alwa na mukuku wa mema, ne atweba twafwainwa kutwajijila kushinda muteeto wa kwingijisha lujimi kutama.

7, 8. Yehoba wakonsha kwitutotolwesha byepi pa byambo byo twamba?

⁷ Kishinka kya busatu kyafwainwa kwitulengela kulamawizhanga lujimi wetu ke kya kuba’mba, Yehoba uketutotolwesha pa byambo byo twamba. Byambo byo twamba kechi byakonsha kukozhatu bakwetu ku muchima ne, bino byakonsha ne konauna bulunda bwetu ne Yehoba. Yakoba 1:26 waamba’mba: “Umvwe muntu walanguluka’mba upopwela Lesa, bino kechi ulama lujimi wanji ne, ko kuba’mba ubena kujimbaika muchima wanji, ne kupopwela kwanji ko kwatu.”a Byonkatu byo twisambile mu kitango kyafumako, ñambilo yetu yendela pamo na mpopwelo yetu. Umvwe twamba byambo byatama nangwa’mba kubula kulamawizha lujimi wetu, ko kuba’mba ne mingilo yetu yonse ya bwina Kilishitu yo twingila yakonsha kwikala yatutu kwi Lesa. Onkao mambo, twafwainwa kuteshako bingi muchima ku ñambilo yetu.—Yakoba 3:8-10.

⁸ Tuji na bishinka byanema byafwainwa kwitulengela kubula kwingijishanga bibi kya bupe kyetu kya kwamba. Saka tukyangye kwisamba pa ñambilo yawama yapusana pusana, patanshi twayai twisambe pa ñambilo mwina Kilishitu wa kine yo afwainwa kubula kwingijisha.

ÑAMBILO IKOZHA KU MUCHIMA

9, 10. (a) Ñanyi ñambilo yakumbana mu ntanda lelo jino? (b) Mambo ka o twafwainwa kukaina ñambilo yatama? (Monai tubyambo twa munshi.)

⁹ Ñambilo yatama. Kufiñana, kutukana ne ñambilotu ikwabo yatama yakumbana ntanda yonse. Bamo batemwa kuzazuka pa kuba’mba bamweshe’mba byo babena kwamba bya kine, nangwa’mba baleke kwibakatazha. Bantu boba bisela batemwa bingi kwingijisha ñambilo ya matuka kukebatu’mba basekeshe bantu. Onkao mambo, kechi twafwainwa kuseka umvwe muntu keengijishe ñambilo ya matuka ne. Myaka 2,000 yapitapo, mutumwa Paulo bamutangijile ku mupashi kuba’mba ajimuneko kipwilo kya mu Kolose kubula kuteleka ku “ñambilo ya bunya.” (Kolose 3:8) Paulo wabuujile kipwilo kya mu Efisesa kuba’mba “kusengula kubi” kechi mwafwainwa ‘kwikwambanga’ anweba bena Kilishitu ba kine ne.—Efisesa 5:3, 4.

¹⁰ Ñambilo ya mwenga izhingijisha bingi Yehoba. Kabiji izhingijisha ne boba bamutemwa. Kutemwa Yehoba kwitulengela kukana ñambilo ya mwenga. Pa kutongola “mingilo ya mubiji,” Paulo waamba ne pa “bubipisho,” bwavwangamo ñambilo yatama. (Ngalatiya 5:19-21) Ano ke mambo abaya bingi. Muntu bakonsha ne kumupangilapo mu kipwilo umvwe bamukwasha pa bimye byavula bino wabula kulapila kabiji watwajijilatu kwamba ino ñambilo yatama itundaika byubilo bya bunya kabiji yongolañana.b

11, 12. (a) Kwamba pa bakwetu kwakonsha kwaluka byepi ke miyebe? (b) Mambo ka bapopweshi ba Yehoba o bafwainwa kuchinuzhukilanga luntepentepe?

¹¹ Miyebe ne luntepentepe. Bantu batemwa bingi kwamba pa bantu bakwabo ne bwikalo bwa bakwabo. Nanchi kyatama kwamba pa bakwetu nyi? Ine kechi kyatama ne, kikulutu bintu byo tubena kwamba pa bobo bantu byawama, nabiji kwamba pa musapwishi wafumatu na kubatizhiwa nangwa muntu ubena kukebewa lutundaiko. Bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi batele bingi muchima ku bintu byakebanga bakwabo kabiji besambanga byambo byafwainwa pa bakwabo ba mu lwitabilo. (Efisesa 6:21, 22; Kolose 4:8, 9) Nangwa byonkabyo, kwamba pa bakwetu kwakonsha kwaluka ke miyebe umvwe ketwambe pa bintu byabo byabula kwitukunza. Umvwe kuba kino kwakilamo, kwakonsha kwitulengela kwikala ba luntepentepe ne kutamisha mazhina a bakwetu. Luntepentepe lulumbulula “kwamba byambo bya bubela . . . byonauna ne kutamisha jizhina ja muntu.” Bafaliseo baambilenga byambo bya bubela kuba’mba batamishe jizhina ja kwa Yesu. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Luntepentepe javula luleta bingi lutobo.—Byambo bya Maana 26:20.

¹² Yehoba washikwa bantu bonse bengijisha kya bupe kya kwamba kutamishishamo mazhina a bakwabo nangwa kuleta mepatulo. Washikwa muntu yense “uleta lutobo pa balongo.” (Byambo bya Maana 6:16-19) Kyambo kya Kingiliki kwafuma kyambo kya “luntepentepe” ke di·aʹbo·los, kino kyambo bekingijisha kutelelamo Satana. Kabiji ye “Diabola,” wa luntepentepe ubepela Lesa. (Lumwekesho 12:9, 10) Twafwainwa kuchinuzhukanga ñambilo yakonsha kwitulengela kwikala nobe Diabola. Mu kipwilo kechi mwafwainwa kwikala bantu ba luntepentepe bamwesha mingilo ya buntunshi nabiji “mapata” ne “mabano” ne. (Ngalatiya 5:19-21) Onkao mambo, saka mukyangye kwamba pa muntu, ishikishai anweba bene amba: ‘Nanchi bino byambo bya kine nyi? Nanchi kyawama kubwezhapo bino byambo nyi? Abya kijitu bulongo kubuulako muntu mukwabo bino byambo nyi?’—Tangai 1 Tesalonika 4:11.

13, 14. (a) Ñambilo ya mwenga yakonsha kulengela babena kuteleka kumvwa byepi? (b) Mwenga wavwangamo ka, kabiji mambo ka muntu wa mwenga o ebikila aye mwine mu kizumba?

¹³ Ñambilo ya mwenga. Byonka byo twaambapo kala, byambo biji bingi na bulume bwa kukozhañana. Ibyo kuba’mba byo twabula koloka bimye bimo twamba bintu byo twiya kwilangulusha kulutwe. Nangwa byonkabyo, Baibolo witujimunako pa ñambilo yo twafwainwa kubula kwingijishanga mu kisemi kya bena Kilishitu nangwa mu kipwilo. Paulo wajimwineko bena Kilishitu amba: ‘Mfika yonse po yapela, bukaji ne kubuuka bukaji, kubwazanga ne mwenga mwibifumyemo mwi anweba.’ (Efisesa 4:31) Ma Baibolo akwabo atuntulula kyambo kya “mwenga” amba “byambo byatama,” “mukeyu,” ne “matuka.” Mwenga wavwangamo kwiita mazhina a mukeyu ne kwishintaukila nangwa kwipamo mambo, wakonsha kulengulwisha bantu ne kwibalengela kwimona kubula kunema. Kwingijisha ino ñambilo kikatakata ku baana ibalengela kubula kukoma bulongo.—Kolose 3:21.

¹⁴ Baibolo kechi waswisha kwamba mwenga, kwikosamika, kwilengulula nangwa ñambilo ikwabo yatama ne. Muntu watemwa kwingijisha ñambilo ya uno mutundu wibika mwine mu kizumba, mambo muntu wa mwenga bakonsha kumupanga mu kipwilo umvwe wakankalwa kumvwina lujimuno lwa kumukwasha kuba’mba aleke kyubilo kyanji kyatama. Umvwe wabula kupimpula byubilo byanji, kechi wakonsha kupuluka ne kwikala mu ntanda ipya ne. (1 Kolinda 5:11-13; 6:9, 10) Onkao mambo, kuba twaikala mu butemwe bwa Lesa umvwe twatwajijila kwingijisha ñambilo yabula kufwainwa, ya bubela nangwa ikozha bantu ku muchima ne. Ñambilo ya uno mutundu kechi ikomesha bantu ne.

“BYAMBO BYAWAMA BYONKA BIKOMESHA BANTU”

15. Twafwainwa kwambanga ñanyi byambo “byawama byonka bikomesha bantu”?

¹⁵ Twakonsha kwingijishanga byepi kya bupe kya kwamba monka mukebela aye mwine Wikipana? Vulukai kuba’mba Mambo a Lesa etukambizha kwamba byambo “byawama byonka bikomesha bantu.” (Efisesa 4:29) Yehoba umvwa bingi bulongo umvwe ketwambe byambo bikomesha, bitundaika ne kukosesha bantu. Pa kuba’mba twambenga byambo bya uno mutundu kikebewa kulangulukishapo bulongo. Baibolo kechi watanchika mizhilo ine ya kulondela nangwa kumwesha ine “ñambilo yawama” yo twafwainwa kwingijishanga ne. (Titusa 2:8) Pa kuba’mba twambenga byambo “byawama byonka bikomesha bantu,” twafwainwa kimye kyonse kuvulukanga bino bishinka bisatu byanema bya ñambilo ikomesha bantu: Yawama, ya kine kabiji ibula kuzhingijisha bantu. Byo tubena kulanguluka pa bino bishinka, twayai twisambe pa ñambilo imo ikomesha bantu.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Nanchi Ñambilo Yami Ikomesha Bantu Nyi?”

16, 17. (a) Mambo ka o twafwainwa kusanchilanga bakwetu? (b) Bimye bya mutundu ka byo twafwainwa kusanchilanga bakwetu mu kipwilo ne mu kisemi?

¹⁶ Kusanchila muntu kya kine. Yehoba ne Yesu bayuka buneme buji mu kwamba byambo bya kusanchila muntu kuba’mba bintu byo abena kuba byawama. (Mateo 3:17; 25:19-23; Yoano 1:47) Byo tuji bena Kilishitu, ne atweba twafwainwa kusanchilanga bakwetu kya kine. Mambo ka? Byambo bya Maana 15:23 byaamba’mba, “byambo byaambiwa pa kimye kyafwainwa, byawama bingi!” Ishikishai anweba bene amba: ‘Ñumvwa byepi umvwe mukwetu wansanchila kufuma panshi ya muchima? Nanchi kechi ñumvwa bulongo ne kutundaikwa nenyi?’ Ee, umvwe muntu wimusanchila kufuma panshi ya muchima, kino kimulengela kuyuka’mba awo muntu wimuvuluka ne kwimuta muchima ne kuba’mba bintu byo mwaubile byanema bingi. Kusanta kwa uno mutundu kwimutundaika ne kwimulengela kutwajijila kwingilangako pakatampe. Byo kiji kuba’mba musanta bingi umvwe bemusanchila, nanchi ne anweba kechi mwafwainwa kusanchilanga bakwenu nenyi?—Tangai Mateo 7:12.

¹⁷ Ifunjishainga anweba bene kumona byawama mu bakwenu ne kwibasanchila. Mu kipwilo, mwakonsha kuteleka ku jashi jo baamba bulongo, kumona musapwishi mwanyike ubena kukeba kwingila mingilo ya Lesa yapusana pusana, nangwa mwakonsha kumona mukulumpe utanwa ku kupwila kimye kyonse kechi na mambo a bukote ne. Kwibasanchila kufuma panshi ya muchima kwakonsha kwibazakula michima ne kwibatundaika kutwajijila kwingijila Yehoba. Mu kisemi, ba mulume ne mukazhi bafwainwa kwitakaikanga ne kwisanchila kya kine. (Byambo bya Maana 31:10, 28) Baana bakoma bingi bulongo kikatakata umvwe kemwibatakaike ne kwibasanchila. Kutakaika mwana ne kumusanchila kumulengela kukoma bulongo byonka kyeya ne mema byo bilengela kijimbwa kutenkuma. Anweba bansemi, monaingapo bimye bya kutakaikilamo baana benu pa byubilo ne mingilo yabo yawama. Kutakaika baana benu mu jino jishinda, kwakonsha kwibakosesha ne kwibatundaika kutwajijila kuba byawama.

18, 19. Mambo ka o twafwainwa kwibikilako kukosesha ne kutekenesha bena Kilishitu bakwetu, kabiji twakonsha kuba byepi kino?

¹⁸ Kutekenesha ne kukosesha bantu. Yehoba uta bingi muchima bantu “bo bamanyika ne baji na bulanda.” (Isaya 57:15) Mambo anji etukambizha’mba ‘itundaikainga anwe bene na bene’ ne ‘kutekenesha bantu bapopomenwa.’ (1 Tesalonika 5:11, 14) Lesa umona ne kusanchila bingi kwibikako kwetu kwa kutekenesha ne kukosesha bakwetu ba mu lwitabilo bapopomenwa na mambo a bya malwa.

¹⁹ Pano mwakonsha kukosesha byepi mwina Kilishitu mukwenu walefulwa nangwa wapopomenwa? Kange mulangulukenga’mba mwakonsha kupwisha lukatazho ne. Kimye kimo, byambo bichechetu javula bikwasha bingi. Mubuulai mukwenu kuba’mba mwamutemwa kabiji mwamuta bingi muchima. Lombelai pamo na muntu wapopomenwa; mwakonsha ne kumusashijila Yehoba kuba’mba amukwashe mukwenu kuyuka byo bamutemwa ku bakwabo ne kwi Lesa. (Yakoba 5:14, 15) Mubuulai kuba’mba bonse mu kipwilo bamutemwa bingi ne kumunemeka. (1 Kolinda 12:12-26) Mutangilaipo kyepelo kimo kya mu Baibolo ne kumulumbulwila’mba Yehoba wamuta bingi muchima. (Salamo 34:18; Mateo 10:29-31) Kwikalako na kimye kyabaya kya kwisamba bulongo ‘byambo byawama’ na muntu wapopomenwa, kwakonsha kukwasha bingi yewo muntu kuyuka’mba bantu bamutemwa ne kumunemeka.—Tangai Byambo bya Maana 12:25.

20, 21. Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kufundako bakwetu bulongo?

²⁰ Kufundañanako kwawama. Byo tuji bantu babula koloka, tukeba kwitufundako pa kimye pa kimye. Baibolo witutundaika’mba: “Saka umvwina byo bakubuula ne kuswa mafunde, pa kuba’mba ukekale na maana kulutwe.” (Byambo bya Maana 19:20) Bakulumpe mu kipwilo kechi bo bonkatu bafundañanako ne. Bansemi bafundako baana babo. (Efisesa 6:4) Banyenga bakoma boba bulongo bakonsha kufundako banyenga banyike. (Titusa 2:3-5) Kutemwa bakwetu kwitulengela kukeba kwibafundako ne kwibalengela kuswa byo mwibafundako kwa kubula kumvwa kutama ku muchima. Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kufundako bakwetu bulongo? Monai bino bintu bisatu byakonsha kulengela muntu kufundako mukwabo bulongo: muchima wanji ne ene mambo o abena kumufunjilako, paimena koko kumufundako ne jishinda jo abena kwambilamo.

²¹ Kufundañana kwawama kutendekela ku mwine ubena kufundañanako. Ishikishai anweba bene amba, ‘Ñanyi bintu byakonsha kundengela kuswa kumfundako?’ Umvwe mwayuka’mba muntu ubena kwimufundako wimuta muchima, uji na mulanguluko wawama ne kuba’mba kechi wimuzhingijila ne, kikemupelela kuswa byo abena kwimufundako. Byonkabyo, umvwe kemufundeko bakwenu, ne anweba mwafwainwa kwikala na mulanguluko ne muchima wawama. Kabiji kufundañana kwawama kwafwainwa kwimena pa Mambo a Lesa. (2 Timoti 3:16) Umvwe tubena kutanga mu Baibolo nangwa ne, kufundako bakwetu kwafwainwa kwimena pa Binembelo. Onkao mambo, bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kujimuka kuchina’mba bakengijishanga milanguluko yabo pa kufundako bakwabo nangwa kulumbulwila Binembelo mungi, kumwesha’mba Baibolo utundaika milanguluko imo ikeba bantu bene. Kufundañanako kukwashatu muntu umvwe mwikwambila mu jishinda jawama. Kabiji kufundako muntu na lusa kumulengela kumvwa byo mubena kumufundako ne kumulengela kumvwa’mba mwamunemeka.—Kolose 4:6.

22. Mwafuukulapo kubanga ka pa mambo a kwingijisha kya bupe kya kwamba?

²² Kwamba ke kya bupe kyanema bingi kitupa Lesa. Kutemwa Yehoba kwafwainwa kwitulengela kwingijisha bulongo kino kya bupe kechi kwikingijisha bibi ne. Twayai tuvulukenga kimye kyonse kuba’mba byambo byo twamba ku bakwetu biji bingi na bulume bwa kwibakosesha nangwa kwibakozha ku muchima. Onkao mambo, twayai twibikisheko kwingijishanga kino kya bupe monka mukebela mwine Wikipana, ko kuba’mba ‘kukomesha bantu.’ Inge saka tuba bino, ñambilo yetu ikatundaikanga bantu ne kwitukwasha kutwajijila kwikala mu butemwe bwa Lesa.