BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • cf Kitango 10 pp. 98-107
  • “Kyanembwa’mba”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Kyanembwa’mba”
  • ‘Iyai Mundondelenga’
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Waingijishanga Mambo a Lesa
  • Kwialwila Mambo a Lesa
  • Kulumbulula Bulongo Mambo a Lesa
  • “Amiwa Nemushila mwa Kulondela”
    Kyamba kya Usopa—2002
  • Yesu Kilishitu ye Ñanyi?
    Nanchi Baibolo Waamba’mba Ka?
  • Yesu Kilishitu, Mishonale Mwine
    Kyamba kya Usopa—2008
  • Yesu Klishitu ye Ñany?
    Nanchi Baibolo Kine Ufunjishaˈmba Ka?
Monai Bikwabo
‘Iyai Mundondelenga’
cf Kitango 10 pp. 98-107

KITANGO 10

“Kyanembwa’mba”

Yesu ubena kutanga muvungilo mu nshinagoga.

“Lelo jino, kino kinembelo . . . kyafika”

1-3. Kintu ka Yesu kyo akebele bena Nazala kuyuka, kabiji ñanyi kishiino kyo apaine?

YESU po po atendekeletu mwingilo wanji. Kilishitu wabwelele ku Nazala, ku muzhi wanji. Wakebelenga kuya na kukwasha bantu kuyuka’mba: Aye ye Mesiasa walayiwe. Ñanyi kishiino kyo apaine?

2 Bavula baketekejile kumona kya kukumya. Baumvwine masawakya a mingilo ya kukumya yaubile Yesu. Nangwa byonkabyo, kechi waubilepo kya kukumya ne. Bino aye watwelele mu nshinagoga byonka byo akelwanga kuba. Waimene ke atange, kabiji bamupele ne buku wa Isaya. Awe muvungilo walepele bingi, kabiji Yesu wamuvungulwile bulongo kufikilatu ne byo ataine po akebelenga kutanga. Kepo atangile na jiwi jasansuka byambo biji mu Isaya 61:1-3.​—Luka 4:16-19.

3 Bantu bayukile jino jishimikila. Ke bungauzhi bwaambile pe Mesiasa. Bonse bajinga mu nshinagoga bamwimbwijile meso Yesu. Bantu bonse baikeletu nzoo. Kepo Yesu atatwile kwibalumbulwila’mba: “Lelo jino, kino kinembelo kyo mwafumatu na kumvwa, kyafika.” Bantu bajingapo bakuminyenga byambo byawama byafuminenga mu kanwa kanji, bino bavula bakebelengatu kumona kya kukumya. Pakuba Yesu na kuchinchika waingijishe kyakumwenako kya mu Binembelo kusolwelamo kubula lwitabilo kwabo. Byo baumvwine bino, bena Nazala bakebelenga kumwipaya.​—Luka 4:20-30.

4. Yesu waubanga byepi mu mwingilo wanji, kabiji ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu kino kitango?

4 Yesu pano wamwesheshe byo aubilenga mu mwingilo wanji yense. Waketekejile bingi mu Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi. Ibyo kuba’mba bya kukumya byanji byamwesheshenga’mba wajinga na mupashi wa Lesa. Bino, Yesu wanemekele bingi Binembelo Byazhila. Twayai tumone byo aubanga. Tusakwisamba pe Nkambo yetu byo aingijishanga Mambo a Lesa, kwialwila ne kwi alumbulula bulongo.

Waingijishanga Mambo a Lesa

5. Ñanyi kintu Yesu kyo akebeshe banteleki banji kuyuka, kabiji wamwesheshe byepi bukine bwa byambo byanji?

5 Yesu wakebele kukwasha bantu kuyuka kwafumanga byambo byo afunjishanga. Wibambijile’mba: “Byo mfunjisha kechi byami ne, bino bya yewa wantumine.” (Yoano 7:16) Pa kimye kikwabo, wibabujile’mba: “kechi neubila bintu ami mwine ne; pakuba monka mwamfunjishishe Batata, mo mo ñambila bino bintu.” (Yoano 8:28) Kabiji wanungilepo’mba: “Bintu byo ñamba kwi anweba, kechi ñamba byambo byami ami mwine ne, bino Batata baji ne amiwa bo babena kwingila mingilo yabo.” (Yoano 14:10) Jishinda jimo Yesu jo amwesheshemo buno bukine jajinga kupichila mu kwingijisha Mambo a Lesa kimye kyonse.

6, 7. (a) Yesu waingijishe byepi Binembelo bya Kihebelu, kabiji mambo ka kino o kitusangajikila? (b) Byafunjishanga Yesu byapusene byepi na byafunjishanga banembeshi?

6 Kufunda bulongo pa byambo byanembwa byaambile Yesu kusolola’mba aye watanganga nangwa kwambapotu pa biji mu mabuku avula a mu Binembelo bya Kihebelu. Kampe pakutendekatu kyakonsha kwimukatazha kukwatakanya. Mwakonsha ke mukumye ene mambo Yesu pa myaka isatu ne kichika yo afunjishenga ne kusapwila, o abujile kwingijisha mabuku onse anembelwe na lutangijilo lwa mupashi ajingako pa kyokya kimye. Bino kwambatu kine, wakonsheshe kwingijisha ano onse mabuku. Yukai’mba Yesu waambile ne kuba bintu byavula, pano bino bichechetu byo byanembelwe. (Yoano 21:25) Kabiji mwakonsha kutanga byambo byonse byaambile Yesu na jiwi jasansuka mu maolatu acheche. Fwanyikizhai mubena kwamba pe Lesa ne Bufumu bwanji mu maolatu acheche ne kutanga kichika kya mabuku a Binembelo bya Kihebelu. Kunungapo, bimye byavula Yesu kechi waikalanga na mivungilo yanembwa ne. Kimye kyo aambile jashi jaya nkuwa ja pa Mutumba, watangilenga ne kwambapotu pa biji mu Binembelo bya Kihebelu​—byo alabijile.

7 Byambo byaambilenga Yesu byamwesheshe’mba wanemekele bingi Mambo a Lesa. O ene mambo ne bantu o “bakuminye bingi byo afunjishanga, mambo byo ebafunjishenga byafumine kwi Lesa kupusanako na banembeshi.” (Mako 1:22) Pa kufunjisha, banembeshi batemenwe bingi kwamba pa mizhilo ya bantu kwingijisha bintu byaambanga balabi ba mu moba a kala. Pakuba Yesu kechi waingijishepo mizhilo ya bantu nangwa yoya ya balabi ne. Aye waingijishanga Mambo a Lesa mambo aji na bulume. Kimye kyonse aye waambanga’mba: “Kyanembwa’mba.” Pa kufunjisha baana banji ba bwanga ne pa kwibololako, wabwezhangapo kwibakwasha kwingijisha Mambo a Lesa.

8, 9. (a) Yesu wanemekele byepi bulume bwa Mambo a Lesa kimye kyo atokeshe mu nzubo ya Lesa? (b) Mu ñanyi jishinda bantangi ba bupopweshi bajinga mu nzubo ya Lesa mo bamwesheshe kubula kunemeka Mambo a Lesa?

8 Yesu byo atokeshe nzubo ya Lesa mu Yelusalema, waambile’mba: “Kyanembwa’mba, ‘Nzubo yami ikatelwa’mba nzubo ya milombelo,’ pakuba anweba mwiyalula ke jiyengo ja tupondo.” (Mateo 21:12, 13; Isaya 56:7; Yelemiya 7:11) Pa juba jafumineko, waubile bya kukumya byavula bingi. Banyike batemenwe bingi ne kutendeka kumutota. Pano bino, bantangi ba bupopweshi bazhingijile bingi ne kwipuzha Yesu umvwe waumvwine byaambilenga baana babacheche. Aye wakumbwile’mba: “Ee. Nanchi kechi mwatangapo amba, ‘Mwalengela tunwa twa baana babacheche ne balukeke kwimutota’ nenyi?” (Mateo 21:16; Salamo 8:2) Yesu wakebele bano banabalume kuyuka’mba Mambo a Lesa o alengejile bino kubiwa.

9 Pa kupitapo moba abiji, bano bantangi ba bupopweshi bepwizhizhe pamo kusolomoka Yesu ne kumwipuzha’mba: “Nanchi wafumya pi luusa lo ubilamo bino bintu? Kabiji ñanyi wakupele luno luusa?” (Mateo 21:23) Yesu wibayukishe Nsulo ine ko afumishenga bulume bwanji. Kechi waingijishenga nangwa kulenga mafunjisho apya ne. Aye wafunjishengatu bintu biji mu Mambo a Shanji anembelwe na lutangijilo lwa mupashi. Onkao mambo, bano bañanga ne banembeshi balengulwile bingi Yehoba ne Mambo anji. Kine, kyawamine bingi Yesu byo ebasanzhilemo pa bubi bwabo bwa mu muchima.​—Mateo 21:23-46.

10. Twakonsha kulondela byepi Yesu mu jishinda jo twingijishishamo Mambo a Lesa, kabiji bingijisho ka byo tuji nabyo byabujilepo Yesu?

10 Byonkatu byajinga Yesu, ne bena Kilishitu lelo jino nabo bengijisha Mambo a Lesa mu mwingilo. Bakamonyi ba kwa Yehoba bayukanyikwa mwaya ntanda yonse’mba bo bengila na mukoyo mwingilo wa kwisamba na bantu mambo awama a mu Baibolo. Mabuku etu aamba bingi pa biji mu Baibolo. Kabiji mu mwingilo wetu, twingijisha Binembelo pa kwisamba na bantu. (2 Timoti 3:16) Byo kitusangajikapo umvwe muntu wituswisha kutanga mu Baibolo ne kwisamba pa buneme ne mwatala Mambo a Lesa! Kechi tulabijila bintu byonka byaubanga Yesu ne, pano bino tuji na bingijisho byavula bingi bya kwingijisha byabujilepo Yesu. Kununga pa kwikala na Baibolo wanembwa mu milaka yavula, tuji na mabuku alumbulula Baibolo avula bingi a kwitukwasha kutana kyepelo kyo tubena kukeba. Twayai atweba bonse tutwajijile kwingijishanga Baibolo kimye kyonse kyo twisamba na bantu.

Kwialwila Mambo a Lesa

11. Mambo ka Yesu kimye kyonse o ealwilanga Mambo a Lesa?

11 Yesu wamwene’mba bantu bakeba kukanya Mambo a Lesa, bino kino kechi kyamulengejile kukumya ne. Yesu wabujile Shanji mu lulombelo amba: “byambo byenu bo bukine.” (Yoano 17:17) Kabiji Yesu wayukile’mba Satana ye “mfumu wa pano pa ntanda” kabiji “ye wa bubela kabiji ye shanja bubela.” (Yoano 8:44; 14:30) Pa kukana meseko a kwa Satana, Yesu waingijishe Binembelo bimye bisatu. Satana waingijishe kyepelo kimo kya mu Masalamo ne kwikitwala mungi, bino Yesu wakumbwile kupichila mu kwialwila Mambo a Lesa.​—Mateo 4:6, 7.

12-14. (a) Bantangi ba bupopweshi bamwesheshe byepi’mba balengulwile Mizhilo ya Mosesa? (b) Nga Yesu walwijileko byepi Mambo a Lesa?

12 Kimye kyonse Yesu walwilangako Binembelo Byazhila ku bantu bebilumbulwilanga mungi ne kuvulañanya bantu. Bafunjishi ba bupopweshi mu o a moba batwajilenga mungi Mambo a Lesa. Bakosejiletu kwamba pa kulama tubintu tucheche twa mu Mizhilo ya Mosesa, bino kechi batundaikilenga bantu kwingijisha mafunde paimenejile ino mizhilo ne. Ko kuba’mba batundaikilengatu bantu kwikala na mpopwelo ya pa kanwatu, ya kutatu muchima pa mmwekelo ne kubula kuta muchima ku bintu byanema nabiji, buchibamambo bwaoloka, lusa ne bukishinka. (Mateo 23:23) Pano nga Yesu walwijileko byepi Mizhilo ya Lesa?

13 Mu Jashi janji ja pa Mutumba, Yesu wabwezhezhe bwezhezhepo kutongola byambo byaamba pa Mizhilo ya Mosesa amba: “mwaumvwine byo baambile.” Wanungilepo’mba, “pano bino, amiwa nemwambila namba,” kepo alumbulula mafunde akila pa kulama Mizhilo. Nanchi Yesu wakainenga byaamba Mizhilo nyi? Ine, aye wiilwijilengako. Akimonai kino, bantu bayukile muzhilo wa kuba’mba, “Kechi wafwainwa kwipayañana ne.” Bino, Yesu wibabujile’mba kushikwatu muntu kwazhilulwilenga uno muzhilo. Kabiji kukumbwa muntu wabula mwina kobe kwazhilulwilenga mafunde aamba pa muzhilo wa Lesa wakanya kuba bukende.​—Mateo 5:17, 18, 21, 22, 27-39.

14 Kabiji Yesu wibambijile’mba: “Anweba mwaumvwine byo baambile kala amba: ‘Wafwainwa kutemwa mukwenu ne kushikwa mulwanyi wobe.’ Pakuba amiwa nemwambila namba: Temwainga balwanyi benu ne kulombelako boba bemumanyika.” (Mateo 5:43, 44) Nanchi mukambizho wa ‘kushikwa mulwanyi wenu’ wafumine mu Mambo a Lesa nyi? Ine, bantangi ba bupopweshi bo bafunjishanga bantu kuba kino. Batwajilenga mungi Mizhilo ya Lesa yalumbuluka. Yesu walwijileko Mambo a Lesa byo akaine mafunjisho a bantu.—Mako 7:9-13.

15. Yesu walwijileko byepi Mizhilo ya Lesa ku bantu beilengejile kumweka nobe kisendwa ku bantu?

15 Kabiji bantangi ba bupopweshi balengejile Mizhilo ya Lesa kumwekanga nobe kisendwa ku bantu. Baana ba bwanga ba kwa Yesu byo bapichilenga mu majimi saka bachimauna mitwe ya kajo ka museke, Bafaliseo bamo baambilenga’mba bazhilulwilenga juba ja Sabado. Pa kwibakumbula, Yesu waingijishe kyakumwenako kya mu Binembelo kulwilako Mambo a Lesa ku ino ndangulukilo yatama. Waingijishe Kinembelo kyonka kyaamba pa byo baingijishe bashinkwa pangye ya nzubo ya Lesa, kimye Davida ne bantu banji kyo bajiile bano bashinkwa na mambo a nzala. Yesu wasanzhilemo bano Bafaliseo kuba’mba kechi bamwesheshenga lusa lwa Yehoba ne.​—Mako 2:23-27.

16. Bantangi ba bupopweshi baubile byepi na mukambizho wa Mosesa pa mambo a kwikana, kabiji Yesu waambilepo’mba ka?

16 Bantangi ba bupopweshi balengele mizhilo ya bantu ne kulengulula Mizhilo ya Lesa. Mizhilo yaswishishe mwanamulume kukana mukazhanji umvwe wamutana na “kintu kyatama” kyafwainwa kuleta bumvu pa kisemi. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 24:1) Pakuba, mu moba a kwa Yesu, bantangi ba bupopweshi baingijishenga uno muzhilo kuswishishamo banabalume kukana bakazhi babo ne pa bintutu bicheche, nabiji umvwe mwanamukazhi walungusha kajo.a Yesu wibabujile’mba batwajile mungi byambo Mosesa byo anembele na lutangijilo lwa mupashi. Yesu wabwezhezhepo muzhilo mwine mutanshi wa Yehoba wa masongola, wa kusongolatu mwanamukazhi umo, kabiji’mba masongola akonsha kupwatu kana paji mambo a bukende.​—Mateo 19:3-12.

17. Bena Kilishitu lelo jino bakonsha kulondela byepi Yesu kulwilako Mambo a Lesa?

17 Lelo jino, aba balondela Kilishitu nabo balwila Binembelo Byazhila bantu byo batwala mungi. Umvwe bantangi ba bupopweshi kebambe’mba mizhilo iji mu Mambo a Lesa yapwa nkito, ko kuba’mba babena kulengulula byaamba Baibolo. Bantu balengulula Baibolo, umvwe bantangi ba bupopweshi ke bafunjishe mafunjisho a bubela ne kwiamba nobe byo bifunjisha Baibolo. Tuji na mwingilo wanema bingi wa kulwilako Mambo a Lesa a bukine, kupichila mu kufunjisha bantu kuyuka’mba kujitu Lesa umo kechi basatu ne. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:39) Tulwilako Mambo a Lesa mu jishinda jawama bingi, na kukooka muchima ne na mushingi.​—1 Petelo 3:15.

Kulumbulula Bulongo Mambo a Lesa

18, 19. Byakumwenako ka bimwesha’mba Yesu wajinga sendwe mu kulumbulula bulongo Mambo a Lesa?

18 Yesu wajinga mwiulu saka amonako kimye kyanembelwenga Binembelo bya Kihebelu. Wasekejile bingi kwiya pano pa ntanda ne kulumbulula bulongo Mambo a Lesa. Akilangulukai pa kyamwekele kimye Yesu kyo asangwilwe ne kusambakana baana banji ba bwanga babiji mu mukwakwa waya ku Emasa. Byo babujile kukimuyuka, bamubujile byo kibakolele ku muchima ne byo bapopomenwe ne pa lufu lwa Nkambo yabo. Aye wibakumbwile’mba ka? “Wibalumbulwijile bintu byaambilenga pe aye mu Binembelo byonse kutendekela pe Mosesa ne byanembele Bangauzhi bonse.” Nga baana ba bwanga baumvwine byepi? Besambilenga mulwabo’mba: “Nanchi michima yetu kechi ibalukutenga kimye kyo aji kwisambanga ne atweba mu jishinda, ne byo aji kwitulumbulwilanga Binembelo nenyi?”​—Luka 24:15-32.

19 Pa jonkaja juba, Yesu wasambakene na batumwa banji ne bantutu bakwabo. Akimonai byo aubile: ‘Wibashinkwile bongo kuba’mba bakwatakanye mwatala Binembelo.’ (Luka 24:45) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kino kintu kyawama kibamwekejile, kibalengejile kuvuluka bintu byavula bingi bibobijile Yesu kunyuma, kubikapotu ne byobya byo aubijile bantu bakwabo bamumvwinenga. Yesu javula waingijishanga binembelo byayuka bantu ne kwibalumbulwilabyo mu jishinda jawama ja kukwashishamo banteleki banji kumvwisha bulongo mwatala Mambo a Lesa.

20, 21. Yesu walumbulwile byepi byambo byaambile Yehoba kwi Mosesa mu kipupu kyatemenenga mujilo?

20 Pa kimye kimo, Yesu waambilenga ku jibumba ja Basadusea, bechiine kala na bañanga ba Bayudea, kabiji bano bantu kechi baitabijile mu lusanguko ne. Yesu wibambijile’mba: “Pa mambo a kusangula bafu, nanchi kechi mwatangapo kala Lesa byo emwambijile’mba: ‘Amiwa yami Lesa wa Abalahama, Lesa wa Izaka kabiji Lesa wa Yakoba nenyi’? Aye kechi ye Lesa wa bafu ne, ke wa bomi.” (Mateo 22:31, 32) Akye kyajinga kinembelo kyo bayukile, kyanembelwe na muntu Basadusea ye banemekele bingi, aye Mosesa. Mwamona Yesu byo alumbulwile bulongo nyi?

21 Mosesa wisambilenga ne Yehoba mu kipupu kyatemenenga mujilo mu mwaka wa 1514 B.C.E. (Kulupuka 3:2, 6) Pa kyokya kimye, Abalahama saka afwa papita ne myaka 329, Izaka 224 ne Yakoba myaka 197. Pakuba Yehoba waambile’mba: “Amiwa” ne Lesa wabo. Bano Basadusea bayukile’mba Yehoba kechi waesakana pamo na balesa ba bubela ba bafu, baji pano pa ntanda ne. Yesu waambile’mba, aye ke Lesa “wa bomi.” Nanchi bino byambo byatala mu ka? Yesu walumbulwiletu kipasu’mba: “bonse kwi aye ke bomi.” (Luka 20:38) Bakalume ba Yehoba bonse bafwa, Lesa ukebavuluka. Yehoba ukebesha bingi kusangula bafwa, o ene mambo o twakonsha kwambila’mba bantu banji ba kishinka bafwa bakiji bomi kwi aye. (Loma 4:16, 17) Nanchi jino kechi jishinda jawama kulumbulwilamo Mambo a Lesa nenyi? Na mambo a kino “mabumba akuminye bingi.”​—Mateo 22:33.

22, 23. (a) Twakonsha kulondela byepi Yesu pa kulumbulula Mambo a Lesa? (b) Tukesamba pa ñanyi bintu mu kitango kyalondelapo?

22 Bena Kilishitu lelo jino bafwainwa kulondelanga jishinda Yesu jo alumbulwilangamo Mambo a Lesa. Bino kechi twalumbuluka byonka byo ajinga ne. Javula tumulondela kimye kyo twisamba na bakwetu kinembelo kyo bayukila jimo ne kwikilumbulwila mu mashinda akwabo o bakyangye kumvwapo kala. Kampe babwezha bwezhapotu lulombelo lwa kuba’mba “jizhina jenu jizhile” ne “Bufumu bwenu bwiye” mu bwikalo bwabo kwakubula kuyuka jizhina ja Lesa nangwa kuyuka Bufumu bwanji byo buji ne. (Mateo 6:9, 10) Tumvwa bingi bulongo umvwe muntu waswa kwisamba nanji ne kumulumbulwila bulongo bukine bwa mu Baibolo.

23 Kwingijisha Mambo a Lesa, kwialwila ne kwialumbulula bulongo byo bintu byafwainwa kwitukwasha kulondela Yesu byo esambanga bukine na bantu. Twayai tumone mashinda amo awama Yesu o aingijishanga kufikilamo banteleki banji pa muchima na bukine bwa mu Baibolo.

a Shayuka umo Mufaliseo wa mu myaka kitota kitanshi, aye Josephus ye bakaine ku mukazhanji, waambile’mba, “banabalume bamba kuba’mba bekala na bishinka byavula bingi bibalengela kukanañana.”

Mwakonsha Kulondela Byepi Yesu?

  • Mambo ka o twafwainwa kulondelanga Mambo a Lesa kukila kulondelanga milanguluko ya bantu nangwa bisho?​—Mateo 15:2-11.

  • Umvwe tubena kukumbula mepuzho, mambo ka o kyawamina kwingijisha Baibolo?​—Luka 10:25-28.

  • Twakonsha kulondela byepi Yesu byo alekanga Mambo a Lesa a bungauzhi kumutangijila mu bwikalo bwanji ne mu bintu byo afuukulanga?​—Luka 18:31-34; 22:37.

  • Umvwe bantu ke bazhinauke bintu byo twaitabilamo, mambo ka o twafwainwa kwingijisha Mambo a Lesa pa kwibakumbula?​—Yoano 10:31-39.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu