Atweba Bonse Twafwainwa Kutotanga Yehoba
“Totai Yehoba anweba bonse.”—SALA. 111:1.
1, 2. Kyambo kya kuba’mba “Aleluya” kilumbulula amba ka, kabiji bekingijisha byepi mu Binembelo bya Kingiliki?
“ALELUYA!” Kino kyambo bekingijisha bingi mu machechi a Kilishitendomu. Bantu bavula bekingijisha bingi mu ñambilo yabo ya pa juba pa juba. Bacheche bo bayuka buzhile bwakyo, bino bavula mo bekingijisha bafichisha Lesa ku muchima. (Titu. 1:16) Buku umo walondolola amba, kyambo kya kuba’mba “Aleluya,” “ke kyambo kyaingijisha banembi ba masalamo bapusana pusana kwita bonse amba bevwange mu kutota Yehoba.” (Bible dictionary) Bino bashayuka ba Baibolo bavula bamba’mba kyambo kya “Aleluya” kilumbulula amba, “Totai Yehoba.”
2 Buku wa Lesa watuntulula byambo bitanwa mu Salamo 111:1 amba “Totai Yehoba anweba bonse.” Kino kyambo kya mu Kingiliki kitanwa bimye bina mu Lumwekesho 19:1-6 mu kusekelela mpelo ya bupopweshi bwa bubela. Umvwe kino kyamweka, bapopweshi bakine bakekala na kishinka kyawama kya kwingijisha kyambo kya “Aleluya” mu jishinda ja mushingi.
Mingilo Yanji Ikatampe
3. Ñanyi nkebelo ine yo tutainwa ku kupwila jonse?
3 Nembi wa Salamo 111 waamba pa bishinka byavula bilengela atweba kumutota Yehoba. Kyepelo 1 kyaamba’mba: “Amiwa nkamusanchila Yehoba na muchima wami yense. Mu kije kya aoloka, ne mu kipwilo kya bantu.” Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino byo byo beumvwa nabo. Ene mambo o tutainwa ku kupwila jonse, kikale kwa pa kipwilo nangwa ku kupwila kukatampe, ke kutota Yehoba.
4. Bantu bakonsha kusaka byepi mingilo ya Yehoba?
4 “Mingilo ya Yehoba yo ikatampe, Yasakiwa ku bonse bamwenamo lusekelo.” (Sala. 111:2) Akimonai byambo bya kuba’mba “yasakiwa ku bonse.” Kwesakana na buku umo, kino kyepelo kyakonsha kwingila ku bantu bamona mingilo ya Lesa “kwikala yanema kabiji beifunda ne kulanguluka langulukapo.” Bilengwa bya Yehoba biji na nkebelo yawama. Ye walengele juba, ntanda ne ñondo, kabiji byonse bingijila pamo kuba’mba panopantanda yetu pekale kyuya, ne kyeya, bufuku ne mute ne bimye.
5. Kuilako palutwe mu kukwatakanya biji ino ntanda kwalengela bantu kuyuka ka?
5 Bashayuka ba bya sayansi batuluka byavula kutazha paikela ntanda ne bintu bikwabo bizhokoloka ku juba byo byalengwa bulongo, mo bipita ne bukata bwa ñondo wetu. Byatanchikwa bilengwa bya mwiulu ne byo byumvwañana biletako buwame ne kwalauka kwa bimye. Kabiji byavula byayukanyikwa pa bingila bulongo bulume bwa bintu bya mu lwelele. O ene mambo shayuka umo wa bya kulungisha mu mutwe wa kuba’mba “The Designed ‘Just So’ Universe” (“Ntanda Byo Byo Yalengelwe,”) waambile amba: Kyapela bingi kuyuka ene mambo bantu bayuka bya sayansi kyo bapimpwila milangwe yabo pa myaka 30 yapitapo, ne kwitaba amba muntu kyamufwainwa kwikala na luketekelo pa kuba’mba etabile amba ntanda kechi yaishilekotu ayo ine ne. Kuji bishinka byavula bitulengela kwitabila amba kuji mulenga, umvwe twakwatakanya bulongo byalengwa ntanda yo twikalamo.”
6. Jishinda Lesa jo alengejilemo muntu jimulengela kumvwa byepi?
6 Mwingilo mukwabo mukatampe ke byo twalengwa kwi Lesa. (Sala. 139:14) Lesa byo alengele bantu, wibapele milangwe, mubiji uji na binungwa byonse ne bulume bwa kwingila mingilo. Kya kumwenako, bulume bwitupa Lesa bwa kwamba ne kuteleka, kuvwangakotu kunemba ne kutanga. Bantu bavula baji na bulume bwa kuba bino. Kabiji mubiji wenu bamulenga mu jishinda ja kukumya mambo wakonsha kwimana ntente. Byalengwa mubiji wenu, byo enda ne kwingila mingilo ne byo engijisha kajo pa kuba’mba ekale na bulume, ke kintu kya kukumya bingi. Byanungakana mikotakota yenu ayo ilengela milangwe ne maana enu kwingila bulongo byakila mu kukobankana na byayuka bashayuka ba bya sayansi. Kya kine, bantu bakonsha kuba bintu bikatampe na mambo a milangwe ne maana obebapa. Nangwatu muntu ye bafunjisha bulongo kabiji wafikapo mu bya kulengalenga kechi wakonsha kulenga bintu bingila bulongo nabiji minwe ne byala byenu ne. Ishikishai anweba bene amba, ‘Nanchi bya kulengalenga bimwekanyika bulongo byalengelwe kwa kubula kwingijisha maboko etupele Lesa nyi?’
Mingilo Ikatampe ya Lesa ne Byubilo Byanji
7. Mambo ka kyo twafwainwa kumwena Baibolo amba naye mwingilo mukatampe wa Yehoba?
7 Kwesakana na byalondolola Baibolo mingilo ikatampe ya Yehoba mwavwangwa bintu byawama byo aubila bantu. Byakwatankana mabuku onse aji mu Baibolo ke mwingilo mukampe bingi. Byo apusanako na mabuku akwabo, kya kine ‘wanembeshiwa kwi Lesa, kabiji byo awamina mu kwibafunjisha bantu.’ (2 Timo. 3:16) Kya kumwenako, Ntendekelo ke buku mutanshi wa mu Baibolo walondolola Lesa byo awamishe ntanda ya bubi mu moba akwa Nowa. Kulupuka ke buku wa bubiji umwesha Yehoba byo amwesheshe buLesa bwanji kupichila mu kupulusha bena Isalela kufuma mu buzha mu Ijipita. Nyimbi wa masalamo wafwainwa wayukile bino bishinka byo aambile’mba: “Buneme ne lukumo yo mingilo yanji [Yehoba]: Ne bololoke bwanji bukekalanga myaka. Walengele mingilo yanji ya kukumya ke beivuluke: Yehoba ye wa bupe, kabiji wayula na lusa.” (Sala. 111:3, 4) Nanchi kechi mwaitaba kuba’mba mingilo ya Yehoba ya kala, kubikapotu ne yo abena kwingila lelo jino yaikala ke ya kuvulukilako “buneme ne lukumo” lwanji nenyi?
8, 9. (a) Mu ñanyi mashinda mingilo ya Yehoba mo yapusena na mingilo ya bantu? (b) Tongolaipo byubilo bya Lesa bimo byo mwatemwa?
8 Yukai kuba’mba nyimbi wa masalamo naye waambilepo pa byubilo byawamisha bya kwa Yehoba, nabiji bololoke, butemwe ne lusa. Mwayuka amba bandengamambo javula kechi bengila mingilo yabo mu bololoke ne. Javula beyubilatu na mambo a kwitemwa, kichima ne bwitote. Kino kimwekela mu bilwilo byashinta bantu byo balenga na mambo a kukeba kumwenamo, kabiji kwibingijisha mu makondo kumanyika bantu bavula babula mambo. Kabiji bantu bengila mingilo yabo kupichila mu kujila bayanji makusu pa mutwe. Kya kumwenako kyatemwa kwambapo bantu bavula ke bishimikwa byashimikile bazha mu Ijipita. Abye bishimikwa mo mo bazhikanga bamfumu babwitote ba mu Ijipita. Pano bino mingilo ibena kuba bantu lelo jino kechi yatamatu ne, bino ibena ‘konauna ntanda.’—Tangai Lumwekesho 11:18.
9 Byo yapusanapo na mingilo ya Yehoba yaimenatu pa bintu byaoloka. Mingilo yanji mwavwangwa bintu byawama byo etubila pa kuba’mba atweba bandengamambo tumone lupulukilo. Lesa ‘wamwesheshe bololoke bwanji’ kupichila mu kwitupa bukuzhi. (Loma 3:25, 26) Kya kine, “bololoke bwanji bukekalanga myaka.” Lesa wamwesheshe lusa mu butekanye pa byo aingijile na bandengamambo. Waingilanga bingi bulongo na bena Isalela ne kwibasashijila amba lekai mashinda enu atama ne kutendeka kuba byaoloka.—Tangai Ezikyo 18:25.
Yehoba Wakishinka ku Milaye Yanji
10. Yehoba waikala byepi wa kishinka kutazha ku lulayañano lwanji ne Abalahama?
10 “Wapana bya kuja ku boba bamwakamwa: Ukavulukanga lulayañano lwanji myaka.” (Sala. 111:5) Kyamwekanyika nobe nyimbi wa masalamo watazhizhenga ku lulayañano lwa Abalahama. Yehoba walayile kupesha lukunwa lwa kwa Abalahama kabiji ne kwamba’mba bakaswana muzhi wa balwanyi babo. (Nte. 22:17, 18; Sala. 105:8, 9) Pa kufika kwa mulaye kutanshi, lukunwa lwa kwa Abalahama lwaikele ke mukoka wa bena Isalela. Awe mukoka waikele mu buzha mu Ijipita pa moba avula, bino ‘Lesa wavulukile lulayañano lo alayañene na Abalahama’ kabiji wibapulwishe. (Lupu. 2:24) Yehoba byo aumvwañananga na bena Isalela, kimwesha amba mpanyi. Wibapelenga kajo ne kajo ka ku mupashi ka kwibakwasha kulondela malamuna anji. (Mpitu. 6:1-3; 8:4; Ne. 9:21) Myaka bitota yalondejilepo, awe mukoka walekele kulondela Lesa, nangwa kya kuba’mba watumine bangauzhi kwibajimunako amba babwele. Byo papichile myaka kukilaila pa 1,500 panyuma ya kufumya bena Isalela mu Ijipita, Lesa watumine Mwananji yenkawa umo panopantanda. Bayudea bavula bamukaine Yesu ne kuswisha amba bamwipaye. Yehoba kepo alengele mukoka mupya wa kifwanyikizho, “bena Isalela ba Lesa.” Byo baji pamo ne Kilishitu, awe mukoka ke lukunwa wa kifwanyikizho wa kwa Abalahama, awo Yehoba ye aambijilepo jimo amba ukamwingijisha pa kupesha bantu bonse.—Nga. 3:16, 29; 6:16.
11. Yehoba watwajijila byepi na ‘kuvuluka lulayañano lwanji’ lo alayañene ne Abalahama?
11 Yehoba watwajijila na ‘kuvuluka lulayañano lwanji’ ne mapesho ajimo. Lelo jino ubena kwitunengezhezha kajo ka ku mupashi mu milaka yakilaila pa 400. Kabiji watwajijila na kukumbula milombelo yetu ya bintu bya ku mubiji, kwesakana na byambo bya kuba’mba: “Mwitupe kajo ketu ka pa juba pa juba.”—Luka 11:3; Sala. 72:16, 17; Isa. 25:6-8.
Bulume Bukatampe bwa Yehoba
12. Mu ñanyi jishinda bena Isalela ba kukala mo bebapelejile “buswanyi bwa ba mu mikoka ya bantu”?
12 “Wamwesha bulume bwa mingilo yanji ku bantu banji, Pa kwibapa buswanyi bwa ba mu mikoka ya bantu.” (Sala. 111:6) Kintu kimo kyanema kyamwekele mu bwikalo bwa bena Isalela akyo nyimbi wa masalamo kyo alangulukilengapo ke byo bebapulwishe mu jishinda ja kukumya kufuma mu Ijipita. Yehoba byo aswishishe bena Isalela kutwela mu Ntanda ya Mulaye, bashinjile mizhi yajinga ku musela ne ku muzhika wa Mukola wa Yodano. (Tangai Nehemiya 9:22-25.) Kya kine, Yehoba wapaine “buswanyi bwa ba mu mikoka ya bantu.” Lesa wamwesheshe bulume bwanji.
13, 14. (a) Nyimbi wa Masalamo waambile pa ñanyi bulume bwamwesheshe Yehoba kupichila mu bena Babilona? (b) Ñanyi bintu bikwabo bya kukumya byaubile Yehoba pa kupulusha bantu?
13 Twayukishatu’mba nangwa Yehoba wibobijile bintu byawama, bena Isalela kechi bamupele mushingi ne, kubikakotu ne bashakulu babo ba Abalahama, Isaka ne Yakoba. Batwajijile kumusatukila kufikatu ne kimye Lesa kyo aingijishe bena Babilona kwibafumya mu ntanda yabo ne kwibatwala mu buzha. (2 Moba. 36:15-17; Ne. 9:28-30) Bashayuka ba Baibolo bamo bamba’mba, umvwe wanembele Salamo 111 waikeleko mu moba bena Isalela saka bafuma kala mu Babilona, ko kuba’mba wajinga na bishinka bya kutakaika Yehoba pa bukishinka ne bulume bwanji. Yehoba wamwesheshe bukishinka ne bulume byo afumishe Bayudea mu Babilona, wajinga na kisho kya kubula kukasulula bazha.—Isa. 14:4, 17.
14 Byo papichile myaka bitota bitanu, Yehoba wakizhizhemo kwingijisha bulume bwanji kupichila mu kupokolola bantu balapila ku buzha bwa bundengamambo ne lufu. (Loma 5:12) Kimo kyafumamo ke kya kuba’mba jishinda jashinkuka ku 144,000 kwikala ke bashingwa na mupashi ba kwa Kilishitu. Mu 1919, Yehoba waingijishe bulume bwanji mu kupokolola bashingwa bashajilepo kufuma mu buzha bwa bupopweshi bwa bubela. Babena kwingila bulongo mu ano moba apelako na mambo a bulume bwa Lesa. Umvwe bafwa na bukishinka bwabo, bakekala mu bufumu bwa mwiulu pamo ne Yesu ne kulama ino ntanda yonse kya kuba’mba bantu balapila bakamwenamo. (Lum. 2:26, 27; 5:9, 10) Bakaswana ntanda mu jishinda jawamisha kukila byaswaine bena Isalela bakala.—Mat. 5:5.
Mafunde a Kine Kine a Myaka ne Myaka
15, 16. (a) Bintu ka byavwangwa mu mingilo ya maboko a Lesa? (b) Malamuna ka Lesa o apaine ku bena Isalela bakala?
15 “Mingilo ya maboko anji yo ya bukine ne ya buchibamambo; Malamuna anji o a kine kine. O aikajikwa myaka ne myaka, Aubiwa mu bukine ne bololoke.” (Sala. 111:7, 8) “Mingilo ya maboko [a Yehoba]” mwavwangilwe mabwe abiji apapakana panembelwe mizhilo ya bena Isalela. (Lupu. 31:18) Aye mizhilo kubikapotu ne malamuna onse akwabo aikele ke Lulayañano lwa Mizhilo ya Mosesa, lwa mafunde a kine kine a myaka ne myaka.
16 Kya kumwenako, pa yoya mikambizho nangwa mizhilo yanembelwe pa mabwe, umo waambile amba: “Amiwa Yehoba, Lesa wenu, ne Lesa wa mukao.” Watwajijila kuba’mba Yehoba umwesha ‘butemwe bubula kwaluka ku biumbi bya boba bamutemwa [aye] ne kulama mikambizho yanji.’ Mabwe apapakana ajinga na mafunde anema bingi nabiji “kasa munemeka bashenu ne bainenu,” “kwiba ne,” kubikapotu ne muzhilo wabujile kuswisha kukumbwa bintu bya bakwetu.—Lupu. 20:5, 6, 12, 15, 17.
Mukuzhi Wetu Wazhila ye wa Kwakamwa
17. Bishinka ka byajinga na bena Isalela bya kuzhijikila jizhina ja Lesa?
17 “Watuma bukuzhi ku bantu banji; Wakambizha lulayañano lwanji ke wa myaka. Jizhina janji jo jazhila jo ja kwakamwa.” (Sala. 111:9) Ne jikwabo, nyimbi wa masalamo wafwainwa walangulukilenga pa bukishinka bwa Yehoba byo alayañene na Abalahama. Kyafuminemo ke kya kuba’mba, Yehoba kechi washile bantu banji byo bajinga mu buzha mu Ijipita ne byo bajinga mu buzha mu Babilona palutwe kacheche ne. Pa bibye bimye bibiji, Lesa wapulwishe bantu banji. Nangwa kya kuba’mba Lesa wibakwashishe pa bibye bimye bibiji, bena Isalela bafwainwe kuzhijika jizhina ja Lesa.—Tangai Kulupuka 20:7; Loma 2:23, 24.
18. Mambo ka o mwiumvwina kuba’mba kwitwa pa jizhina ja Lesa kyanema bingi?
18 Kyo kimotu ne ku bena Kilishitu ba lelo, bo bakuula ku buzha bwa bundengamambo ne lufu. Twafwainwa kweseka papelela ngovu yetu kwikela monka mwayila musashijilo mutanshi uji mu lulombelo lwa kumwenako wa kuba’mba: “Jizhina jenu jizhile.” (Mat. 6:9) Kulangulukanga pa jino jizhina janji jazhila kukalengela atweba kumwakamwa Lesa. Nembi wa Salamo 111 wayukile kwakamwa Lesa byo kuji, byo anembele’mba: ‘Moyo wa kumuchina Yehoba, yo ntendekelo ya maana; Bonse boba byonkabyo [balama mikambizho yanji] bo baji na maana alumbuluka.’—Sala. 111:10.
19. Tukesambapo ka mu mutwe walondelapo?
19 Kwakamwa Lesa kuketukwasha kushikwa kyatama. Kabiji kuketukwasha kulonda byubilo bya kwa Lesa byawama byonka byo bebimwesha mu Salamo 112, ye tukesambapo mu mutwe walondelapo. Awe Salamo umwesha byo twakonsha kuba pa kuba’mba twikale pamo na bantu bavula batemwa kutota Yehoba kikupu. Aye ye wafwainwa kutotwa. “Kutotwa kwanji kukekala myaka.”—Sala. 111:10.
Mepuzho a Kulangulukapo
• Mambo ka atweba bonse kyo twafwainwa kutotelanga Yehoba?
• Ñanyi byubilo bya Yehoba bimwekela mu mingilo yanji?
• Mumona byepi munema wa kutelwa pa jizhina ja Lesa?
[Kipikichala pa peja 20]
Nkebelo yetu ine ya kutanwa ku kupwila jonse ke kutota Yehoba
[Kipikichala pa peja 23]
Mizhilo ya Yehoba yonse yaimena pa mafunde a kine kine a myaka ne myaka