Nanchi Kwijizhanya Ko Kupwisha Makatazho Nyi?
Bakamonyi ba kwa Yehoba bo banembi ba uno magazini, kechi bevwanga mu bya bumulwila ntanda ne. (Yoano 17:16; 18:36) Onkao mambo, nangwa kya kuba kino kibaba kyaamba pa bya kumwenako bimo bya malwañano, kechi kibena kutumbijika kyalo kimo kukila bikwabo ne, nangwa kwivwanga mu milukuchi ya bumulwila ntanda ne.
PA 17 December, 2010, Mohamed Bouazizi wazhingijile bingi. Uno nsongwalume wajinga na myaka 26 wapoteshanga bintu mu mukwakwa mu kyalo kya Tunisia kyamukolele bingi ku muchima byo akankelwe kutwela nkito. Kabiji wayukile ne babinemanga ba mu kafulumende bakebanga kwibapa mazhikakanwa. Juba jimo lukelo, bakapokola baangachile Mohamed nkunde, makondekonde, ne maepo. Pa kumwangata bino bintu, wakainyenga, kabiji bamwenengako baambile’mba kapokola wamukazhi wamwimbilemo lupi.
Na mambo a kumulengesha bumvu, Mohamed wazhingijile bingi kabiji wayile ku ofweshi umo wa kafulumende na kwijizhanya, pano bino, kafwako nangwa umo wateleko muchima ne. Byo alupukile mu kishimikwa, wabijikile’mba, “Mwalanguluka’mba kwepi ko nakonsha kumwena mwa kwikwashisha?” Panyuma ya bino, wiichijile maanyi a mujilo, kabiji waambula ne jinkishi wisoka. Kechi papichile milungu yavula ne, wafwile na bilonda bya mujilo.
Kyaubile Mohamed Bouazizi kyazhingijishe bantu mu kyalo kya Tunisia ne mu byalo bikwabo. Bavula balanguluka’mba byo aubile byalengejile bantu kwijizhanya ne kufumyapo kafulumende wajingapo, kabiji kwijizhanya kwasampukijile ne mu byalo byonse bya ma Arab. Bantomesha ba mu nzubo ya mizhilo mu Europe bafupile Bouazizi ne bakwabo bana Kilambu kya mu 2011 kya Sakharov kya Bwana bwa Bene, kabiji pepala wa byambo wa The Times of London waambile’mba Bouazizi ye muntu wayile bingi nkuwa mu mwaka wa 2011.
Byonkatu byamwesha kino kya kumwenako, kwijizhanya kimo kimye kwakonsha kulengela bintu kwenda bulongo. Pano kika kilengela kwijizhanya? Nanchi kujipo mashinda akwabo akubilamo bintu nyi?
Kika kilengela kwijizhanya?
Bishinka byalondelapo byo bilengela:
● Kubula kutemwa bintu bibena kubiwa. Inge bantu bamona’mba kafulumende ne bya bunonshi byakonsha kwibakwasha, kechi bakeba ne kwijizhanya ne, balondelatu mizhilo ijiko pa kupwisha makatazho abo. Pano bino, inge bantu bamona’mba bantangi ba mu kafulumende batemwa mazhikakanwa kabiji kechi bobila bintu monka mo byafwainwa kubilwa ne, kilengela bantu kusatuka.
● Kilengela. Javula kwikala bintu bilengela bantu kulanguluka’mba kechi bafwainwa kulubakotu ne, bafwainwa kubapo kimo. Kya kumwenako, mambo a kwa Mohamed Bouazizi alengejile bantu kwijizhanya ku kafulumende mu Tunisia. Mu India, kukana kwingila mingilo na mambo a nzala kwaubile Anna Hazare kwalengejile bantu bamutundaikanga kutendeka kwijizhanya mu mizhi ikatampe ne mu mataunyi 450.
Byonka byaambile Baibolo kala amba twikala mu “ntanda muji bantu baji na bulume bamanyika bantu bakwabo.” (Musapwishi 8:9, Good News Translation) Mazhikakanwa ne nshiji byasampukila ne pa katele lelo jino kukila byokyajinga kala. Kya kine, bantu luno bayuka kuba’mba bya bumulwila ntanda ne bukomo kechi byakonsha kuleta mutende ne. Mafoni amutengo, Intaneti ne byambo byo bamba pa milabasa bilengela ne bantu baji mu mapunzha a kwalepa kwivwangamo mu kwijizhanya.
Ñanyi bintu bifumamo mu kwijizhanya?
Bantu batundaika kwijizhanya bamba kuba’mba kuba bino kwalengejile:
● Kukwasha bayanji. Ba binemanga ba mu kafulumende mu muzhi wa Chicago, Illinois, mu U.S.A., bakwashishe bantu bo bapele bipepala bya kwibapanga mu mazubo o basonkelanga kimye bunonshi kyo bwabwelele panshi ne makito kyo akatezhe mu ma 1930, kupichila mu kwibaswisha kutwajijila kwikala mu ano mazubo, kabiji bamo bebakebejile makito. Kyo kimotu ne kwijizhanya kwajingako mu muzhi wa New York, bisemi 77,000 byo bafumishe mu mazubo bebabwezhezhe mu mazubo o baikalangamo.
● Kufumyapo nshiji. Mu kwijizhanya kwa bantu benda mu masakya asenda bantu kufuma mu muzhi mukatampe kuya mu mukwabo kwaubiwe mu Montgomery ne Alabama mu U.S.A., mu 1955/1956 kwalengejile kufumyapo mizhilo ya kusala bantu bafwainwa kwikala pa bipona bya mu sakya.
● Kwalekeshe mwingilo wa bya kushimika. Mu December 2011, biumbi bya bantu bijizhenye na mambo a mwingilo wa kushimika munkinyi wa kusungulwilamo mabwe a mashanga kwipi na muzhi mukatampe wa Hong Kong mambo a kwakamwa kuba’mba bantu bakapemanga mwela watama, onkao mambo, uno mwingilo bamulekeshe.
Nangwa byonkabyo, bantu bejizhanya kechi kimye kyonse kyo bebobila byo bakeba ne. Kya kumwenako, bantangi bakonsha kusalapo kumanyika bantu babena kwijizhanya mu kifulo kya kwibapa byo babena kukeba. Katatakatu papo, ndamakyalo wa kyalo kimo kya ku musela waambile pa mambo a bipanyi bya bantu bejizhanya’mba: “Twafwainwa kwibakambula,” kabiji bantu bavula bafwile mu ano malwañano.
Nangwatu inge bantu bejizhanya bebobila byo bakeba, pano bino, mufuma makatazho akwabo. Mwanamulume walengejile ndamakyalo mu kyalo kimo kya mu Africa kufumapo pa bundamakyalo, wabujile banembi ba pepala wa byambo wa Time pa mambo a kafulumende wa katataka’mba: “Twaketekejilenga’mba uno kafulumende ukalama bantu bulongo, pano bino, kechi papichile ne kimye kyabaya ne waletele makatazho avula bingi.”
Nanchi kujipo jishinda jawama ja kubilamo bintu nyi?
Bantu bavula bayukanyikwa bingi bamona’mba kalionge wa kwijizhanya ke luusa luji na muntu yense. Kya kumwenako, mulobe Václav Havel, wajinga ndamakyalo mu kyalo kya Czech ye batayile pa kazhima na mambo a kutundaika luusa lwa bantu, wanembele mu 1985 amba: “[Bantu bejizhanya] babika bumi bwabo mu kizumba mambo bayuka kuba’mba kafwako jishinda jikwabo ja kumwesheshamo kuba’mba bakeba kuba bintu byawama ne.”
Byambo byaambile Havel bimwesha byaubile Mohamed Bouazizi ne bakwabotu. Katatakatu mu kyalo kimo kya ku Asia, bantu bavula batendekele kalionge wa kwijizhanya na mambo a kukanjikizha bantu bya bupopweshi ne bya bumulwila ntanda. Pa kulumbulula kilengela bantu kwijizhanya, mwanamulume umo wabujile pepala wa byambo wa Newsweek amba: “Kechi tuji na mata ne. Kabiji kechi tukeba kukozha bantu ne. Pano twakonsha kuba byepi?”
Baibolo waamba kikafumyapo nshiji, mazhikakanwa ne lumanamo. Walumbulula’mba kafulumende wa Lesa uji mwiulu ukapingakena pa makafulumende onse a bumulwila ntanda ne kufumyapo bintu byonse bilengela bantu kwijizhanya. Bungauzhi bwaamba pa Mfumu wa buno bufumu bwaamba’mba: “Ukamupokolola wakajilwa pa kujila, ne aye mulanda wabulwa ne wa kumukwasha. Ukebakula myeo yabo ku kunyantwa ne ku bukapondo; ne mashi abo akekala ke anema ku meso anji.”—Sala. 72:12, 14.
Bakamonyi ba kwa Yehoba baitabila kuba’mba Bufumu Lesa bo bonkatu bakapwisha makatazho a bantu ne kuleta mutende pa ntanda. (Mateo 6:9, 10) O ene mambo Bakamonyi ba kwa Yehoba o babujila kwivwanga mu kwijizhanya. Nanchi mulanguluko wa kuba’mba kafulumende wa Lesa wakonsha kufumyapo bintu bilengela kwijizhanya wa kine nyi? Ee wakonsha. Bantu bavula baketekela mu bukalama bwa Lesa. Kyawama anweba bene kulangulukapo bulongo pa kuba’mba muyuke inge kino kikobiwa.
[Kipikichala pa peja 10]
[Kipikichala pa peja 10]
Nangwa byonkabyo, bantu bejizhanya kechi kimye kyonse kyo bebobila byo bakeba ne, Bufumu bwa Lesa bo bakafumyapo makatazho
[Byambo bya Muntu Ungi]
© Bettmann/CORBIS