BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • rr Kitango 12 pp. 129-136
  • “Nkebalengela Kwikala ke Kisaka Kimo”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Nkebalengela Kwikala ke Kisaka Kimo”
  • Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Tukekala ke Kakichi Kamo mu Kuboko Kwami”
  • Yehoba ‘Wibakonkenye’ Byepi Pamo?
  • “Kalume Wami Davida Ukekala Mfumu Wabo”
  • Yehoba Wakwatankanya Bapopweshi Banji
  • “Bakekala Bantu Bami”
  • “Nzubo Yami byo Ikekala mwi abo Myaka ne Myaka”
  • “Mwibazhikijilenga na Mambo a aye Mubi”
  • Mepuzho Afuma ku Batanga
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2016
  • “Mukekala na Bumi”
    Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
  • Kulamankanya Tubichi Tubiji
    Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
  • Buku wa mu Baibolo Nambala 26—Ezikyo
    “Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
Monai Bikwabo
Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
rr Kitango 12 pp. 129-136
Ezikyo walama tubichi tubiji pa kulumbulula bikekala Bayudea bajinga mu buzha

KITANGO 12

“Nkebalengela Kwikala Ke Kisaka Kimo”

EZIKYO 37:22

PAIMENA KITANGO: Mulaye wa Yehoba wa kukonkanya bantu banji; ne bungauzhi bwaamba pa tubichi tubiji

1, 2. (a) Ki ka kyalengejile Bayudea kwakamwa? (b) Ki ka kibalengejile kukumya? (c) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

LESA watangijile Ezikyo kwaula bungauzhi bwavula ku Bayudea bajinga mu buzha kwingijisha bimwesho. Bungauzhi bwavula bwa aulanga Ezikyo bwaambanga pa luzhachisho. (Ezi. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Bungauzhi bonsetu bo aawile kwingijisha bimwesho bwaambilenga pa luzhachisho lwaishilenga pa Bayudea.

2 Bayudea bafwainwa baakaminwe bingi byo bamwene Ezikyo saka aimana kulutwe yabo kuba’mba obe kimwesho kya bungauzhi. Bafwainwa balangulukilenga’mba: ‘Ñanyi bya malwa byo asakwamba biji pepi kwitufikila?’ Bino kechi byobyo kyajinga ne. Kimwesho kya bungauzhi kyaubilenga Ezikyo kyaambilenga pa byapusanako. Kechi kyajinga kya bya malwa ne, kyaambilenga pa mulaye wawama bingi. (Ezi. 37:23) Ñanyi byambo byaambile Ezikyo ku Bayudea bajinga mu buzha? Byalumbulwilenga ka? Kabiji bibena kufika byepi ku bantu ba Lesa mu ano moba? Twayai tumone.

“Tukekala ke Kakichi Kamo mu Kuboko Kwami”

Tubichi tubiji twa mu bungauzhi bwaawile Ezikyo

KAKITENGULUZHA MWALUMBULULWA BISHINKA 12A: Kulamankanya Tubichi Tubiji

3. (a) “Kakichi ka kwa Yuda” kemenako ka? (b) Mambo ka “kakichi ka kwa Efelaimu” o kaimenejilengako bufumu bwa mikoka jikumi?

3 Yehoba wakambizhe Ezikyo kutola tubichi tubiji ne kunembapo pa kamo amba, “ka kwa Yuda” ne pa ka kwabo amba, “ka kwa Yosefwa, ko kuba’mba kakichi ka kwa Efelaimu.” (Tangai Ezikyo 37:15, 16.) Tuno tubichi tubiji tulumbulula ka? “Kakichi ka kwa Yuda” kaimenejilengako bufumu bwa mikoka ibiji bwa bena Yuda ne bena Benjamina. Bamfumu ba mu kikota kya kwa Yuda balamanga mikoka ibiji; kabiji mo mwajinga ne lunengezho lwa bañanga ba Lesa, baingilanga pa nzubo ya Lesa mu Yelusalema. (2 Moba 11:13, 14; 34:30) Onkao mambo, mu bufumu bwa bena Yuda mo mwafumanga bamfumu baswananga pa bufumu bwa kwa Davida, kabiji mo mwajinga ne bañanga ba Lesa, bena Levi. “Kakichi ka kwa Efelaimu” kaimenejilengako bufumu bwa mikoka jikumi ya bena Isalela. Pano mambo ka kano kakichi o bekatelejile’mba ka kwa Efelaimu? Mfumu mutanshi wa bufumu bwa mikoka jikumi wajinga Yeloboma, wa mu mukoka wa bena Efelaimu. Mu kuya kwa moba, bena Efelaimu baikele mukoka mukatampe bingi mu Isalela. (Mpitu. 33:17; 1 Mfu. 11:26) Vulukai kuba’mba mu bufumu bwa mikoka jikumi bwa bena Isalela kechi mo mwafumanga baswananga pa bufumu bwa kwa Davida nangwa bañanga ba Lesa, bena Levi ne.

4. Kimwesho kya tubichi tubiji kyaubile Ezikyo kyamwesheshenga ka? (Monai kipikichala kitanshi.)

4 Ezikyo bamukambizhe kubika tuno tubichi tubiji pamo “kuba’mba twikale ke kakichi kamo.” Bayudea bajinga mu buzha bamwenenga Ezikyo na kuba kino kimwesho kya bungauzhi bamwipwizhe’mba: “Nanchi kechi usakwitubuula bino bintu mo byatala nenyi?” Wibakumbwile’mba kimwesho kya bungauzhi kyo aubilenga kyamwesheshenga bikooba Yehoba. Yehoba waambile pa tubichi tubiji amba: “Nketulengela kwikala ke kakichi kamo, ne ato tukekala ke kakichi kamo mu kuboko kwami.”—Ezi. 37:17-19.

5. Kimwesho kyaubile Ezikyo kyalumbulwilenga ka? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Kulamankanya Tubichi Tubiji.”)

5 Kepo Yehoba alumbulwile mwatajile kimwesho kya bungauzhi kya kulamankanya tubichi tubiji kyaubile Ezikyo. (Tangai Ezikyo 37:21, 22.) Bayudea ba mu bufumu bwa bena Yuda bwa mikoka ibiji bajinga mu buzha ne ba mu bufumu bwa mikoka jikumi (bwa bena Efelaimu) bebakonkenye pamo mu kyalo kya Isalela mo baikele ke “kisaka kimo.”—Yele. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. Ñanyi bungauzhi bukwabo bwanembwa mu Ezikyo kitango 37?

6 Bungauzhi bwaawile Ezikyo bwanembwa mu kitango 37 bwaamba pa kubwezha bupopweshi bwa kine bwakwatankana bingi. Bumwesha kuba’mba Yehoba uji na bulume bwa kupana bumi (byepelo 1-14) ne bwa kukwatankanya bantu (byepelo 15-28). Kishinka kikatampe kiji mu buno bungauzhi ke kya kuba’mba: Yehoba ukasangula bafwa ne kukwatankanya bantu.

Yehoba ‘Wibakonkenye’ Byepi Pamo?

7. Kinembelo kya 1 Byambo bya Moba 9:2, 3 kimwesha byepi kuba’mba, “kwi Lesa bintu byonse kechi byakatazha ne”?

7 Kyamwekelengatu nobe Bayudea kechi bakafuma mu buzha ne kukwatankana jikwabo ne.a Bino “kwi Lesa bintu byonse kechi byakatazha ne.” (Mat. 19:26) Yehoba wafikizhe bungauzhi bwanji. Bayudea bafumine mu buzha mu 537 B.C.E., kabiji ba mu bufumu bonse bubiji bayile ku Yelusalema na kubwezha bupopweshi bwa kine. Baibolo witubuula’mba: “Bamo ba mu kisemi kya kwa Yuda, ne kya kwa Benjamina, ne kya kwa Efelaimu ne kya kwa Manase baikele mu Yelusalema.” (1 Moba 9:2, 3; Eze. 6:17) Kya kine, byonkatu byaambile Yehoba, ba mu bufumu bwa mikoka jikumi bwa bena Isalela bakwatankene pamo na ba mu bufumu bwa mikoka ibiji bwa bena Yuda.

8. (a) Ñanyi bungauzhi bwaawile Isaya? (b) Ñanyi bintu bibiji byanema biji mu Ezikyo 37:21?

8 Saka kwashala myaka 200, ngauzhi Isaya waawile kikamweka inge bena Isalela ne bena Yuda bafuma mu buzha. Waambile’mba Yehoba ukatendeka kukonkanya “bena Isalela bapalañenejilemo” ne “bena Yuda bapalañenejilemo kwibafumya mu makonka ana a ntanda” ne “mu Asilya.” (Isa. 11:12, 13, 16) Ne kya kine, byonkatu byo aambijile jimo, Yehoba wafuminye “bena Isalela mu bisaka bya bantu.” (Ezi. 37:21) Akyumvwai bino bishinka bibiji: Pa kikye kimye, Yehoba kechi watelelenga bafumine mu buzha amba “bena Yuda” nangwa’mba “bena Efelaimu” ne. Wibatelelenga’mba “bena Isalela,” jibumba jimotu. Kya bubiji, bena Isalela bebatongola’mba bafumine “konse konse,” mu byalo byapusana pusana, kechi amba bafumine mu Babilona, mu kyalo kimotu ne.

9. Yehoba wakwashishe byepi Bayudea bafumine mu buzha kukwatankana?

9 Yehoba wakwatankenye byepi bena Isalela byo bafumine mu buzha? Yehoba wapele bantu banji bakafunga, nabiji Zelubabele, Yoshua Ñanga Mukatampe, Ezela ne Nehemiya. Kabiji Lesa wibapele ne bangauzhi nabiji Hagai, Zekaliya ne Malakai. Abano bonse banabalume ba kishinka baingijile bingi na ngovu kutundaika bantu ba Lesa kulondela mizhilo yanji. (Ne. 8:2, 3) Kabiji Yehoba wazhikijile bantu banji kupichila mu kuvulañanya byafuukwilenga balwanyi babo bakebelenga kwibalukuka.—Esh. 9:24, 25; Zeka. 4:6.

Bakafunga ba bantu ba Lesa babena kwamba ku Bayudea babwelele kufuma mu buzha

Yehoba wapeele bantu banji bakafunga bakwibakwasha kukwatankana (Monai jifuka 9)

10. Ñanyi kintu kyaubile Satana?

10 Nangwa kya kuba Yehoba wibakwashishe mu ano mashinda, bino bena Isalela bavula bakankelwe kwikala mu bupopweshi bwa kine. Byatama byo baubilenga byanembwa mu mabuku a mu Baibolo anembelwe saka bafuma kala mu buzha. (Eze. 9:1-3; Ne. 13:1, 2, 15) Byo papichiletu myaka 100, bena Isalela balekele kukookela mizhilo ya mu bupopweshi bwa kine. Kya kuba Yehoba watendekele kwi basashijila’mba: “Bwelai kwi amiwa.” (Mala. 3:7) Kimye kyaishile Yesu pano pa ntanda, Bayudea bajinga na mabumba a bupopweshi avula atangijilwanga na bakafunga ba bubela. (Mat. 16:6; Mako 7:5-8) Satana ye walengejile kuba’mba kwikale mabano a uno mutundu. Nangwa byonkabyo, bungauzhi bwaambile Yehoba bwa kukwatankanya bantu banji bukafika. Pano ñanyi kimye?

“Kalume Wami Davida Ukekala Mfumu Wabo”

11. (a) Yehoba waambilepo’mba ka mu bungauzhi bwaamba pa kukwatankanya bantu banji? (b) Satana wakebelenga jikwabo kuba ka byo bamupangile mwiulu?

11 Tangai Ezikyo 37:24. Yehoba waambile’mba bungauzhi bwaambile pa kukwatankanya bantu banji bukafika jikwabo kukila byo bwafikile kala, ‘kalume wanji Davida,’ aye Yesu, inge watendeka kulama mu Bufumu. Yesu watendekele kulama mu 1914.b (2 Sam. 7:16; Luka 1:32) Mu uno mwaka, bena Isalela saka bebapingizhapo kala na bena Isalela ba Lesa, bashingwa. (Yele. 31:33; Nga. 3:29) Satana, kikatakata kufuma kimye kyo bamupangile mwiulu, waangala na kuleta mabano mu bantu ba Lesa. (Lum. 12:7-10) Mulongo Russell byo afwile mu 1916, Satana wamwene kanya ka kuletelamo mabano mu bantu ba Lesa kwingijisha basatukile. Bino kechi papichile ne kimye kyabaya ne, bano bansatuki bafumine mu jibumba ja Lesa. Kabiji Satana walengejile ne balongo batangijilenga pa kyokya kimye kwibakasa mu kaleya. Nangwa byonkabyo, kino kechi kyalengejile bantu ba Lesa kuzhiya ne. Balongo bashingwa batwajijile kukwatankana ne kwikala ba kishinka kwi Yehoba.

12. Mambo ka Satana o akankelwa kwabanya bena Isalela ba Lesa?

12 Kupusanako na byaubile kisaka kya bena Isalela, bena Isalela ba Lesa abo bashinda meseko a kwa Satana akonsha kuleta mabano. Ki ka kyalengela Satana kukankalwa? Wakankalwa mambo bashingwa bakookela mizhilo ya Yehoba. Onkao mambo, bebazhikijila ku Mfumu wabo aye Yesu Kilishitu, yenka watwajijila kushinda Satana.—Lum. 6:2.

Yehoba Wakwatankanya Bapopweshi Banji

13. Ñanyi kishinka kyanema kyo tufunjilako ku bungauzhi bwaamba pa kulamankanya tubichi tubiji?

13 Bungauzhi bwa kulamankanya pamo tubichi tubiji bubena kufika byepi mu ano moba? Vulukai kuba’mba buno bungauzhi bwaambilenga pa mabumba abiji byo akekala ke jibumba jimotu jakwatankana. Kyakilamo kunema, buno bungauzhi bumwesha kuba’mba Yehoba ye ulengela bantu banji kukwatankana. Bungauzhi bwa kulamankanya tubichi tubiji bubena kusolola ñanyi kishinka pa bupopweshi bwa kine? Kishinka ke kino: Yehoba mwine ye ukakwatankanya bantu banji.—Ezi. 37:19.

14. Bungauzhi bwaamba pa kulamankanya tubichi tubiji bwatendekele byepi kufika jikwabo mu 1919?

14 Bungauzhi bwa kulamankanya tubichi tubiji bwatendekele kufika pakatampe kikatakata mu 1919, kimye bantu ba Lesa kyo bebatokeshe ku mupashi ne kutendeka kutwela mu paladisa wa ku mupashi. Pa kyokya kimye, bavula bajinga na lwitabilo lwa kwikala bamfumu ne bañanga mwiulu. (Lum. 20:6) Mu bukifwanyikizho, bano bashingwa bajinga nobe kakichi “ka kwa Yuda,” kisaka mwajinga bufumu bwa kwa Davida ne lunengezho lwa bañanga bena Levi. Nangwa byonkabyo, pa kupitapo kimye, ku bena Kilishitu bashingwa kwinungile bantu bavula bajinga na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda. Abano bajinga nobe “kakichi ka kwa Efelaimu,” kisaka mwabujile bamfumu ba mu kisemi kya kwa Davida nangwa bañanga ba Lesa bena Levi. Ano onse mabumba abiji akwatankana kwingijila Yehoba kabiji bajitu na Mfumu umo aye Yesu Kilishitu.—Ezi. 37:24.

“Bakekala Bantu Bami”

15. Bungauzhi buji mu Ezikyo 37:26, 27 bubena kufika byepi mu ano moba?

15 Bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwaambille’mba bantu bavula bakakwatankana pamo na bashingwa mu bupoppweshi bwa kine. Yehoba waambile pa bantu banji amba: ‘Nkebavuzha,’ kabiji “tente wami ukekala ne abo.” (Ezi. 37:26, 27) Abino byambo bituvululamo byaawile mutumwa Yoano, saka papita myaka kukila pa 700 kufuma kimye kyajingako Ezikyo, bya kuba’mba: “Awa waikala pa jitanda ukavungulwila tente wanji” pa “jibumba jikatampe.” (Lum. 7:9, 15) Lelo jino, bashingwa ne ba mu jibumba jikatampe baji mu kisaka kimo kya bantu ba Lesa bo azhikijila.

16. Ñanyi bungauzhi bwaawile Zekaliya bwaamba pa kukwatankanya bashingwa na baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda?

16 Kukwatankanya bashingwa na baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda bekwambilepo ne mu bungauzhi bwaawile Zekaliya, kimye kyo abwelele pamo na bajinga mu buzha. Waawile’mba: “Bantu jikumi bafuma mu . . . bisaka bya bantu . . . bakakwachisha ku munkukumba wa Muyudea” saka bamba’mba: “Tubena kukeba kuya nenu, mambo twaumvwa’mba Lesa uji ne anweba.” (Zeka. 8:23) Kyambo kya kuba’mba, “Muyudea,” kechi kibena kulumbulula muntu umo ne. Byambo bya kuba’mba “ne anweba,” bibena kwimenako jibumba ja bantu. Mu ano moba jo jibumba ja bashingwa bashalapo nangwa’mba Bayudea ba ku mupashi. (Loma 2:28, 29) “Bantu jikumi” bemenako boba baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda. ‘Bakwachisha’ bashingwa kabiji bakebesha ‘kuya nabo.’ (Isa. 2:2, 3; Mat. 25:40) Byambo bya kuba’mba “bakakwachisha” ne bya kuba’mba “kuya nenu” bibena kumwesha byakwatankana ano mabumba abiji.

17. Yesu waambilepo’mba ka pa kukwatankana kwetu?

17 Kyamweka Yesu waambilenga pa bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwaamba pa kukwatankanya bantu ba Lesa byo aambile’mba aye ye kafunga ukalengela mikooko yanji (bashingwa) kukwatankana pamo na “mikooko ikwabo” (baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda) ne kwikala “jitanga jimo.” (Yoa. 10:16; Ezi. 34:23; 37:24, 25) Bino byambo bya kwa Yesu ne byambo byaawile bangauzhi ba kala byalumbulula bingi bulongo bantu ba Lesa byo bakwatankana mu ano moba, baji na luketekelo lwa kuya mwiulu ne bakekala pano pa ntanda. Bupopweshi bwa bubela bwa abenamo mu mabumba avula bingi. Kinetu, kukwatankana kwetu kya kukumya.

Ba Samuel Herd ba mu Jibumba Jitangijila ne bakazhi babo baji mu Nzubo ya Bufumu na kupwila pamo na kipwilol

Lelo jino, bashingwa ne “mikooko ikwabo” bakwatankana kupopwela Yehoba mu “jitanga jimo” (Monai jifuka 17)

“Nzubo Yami byo Ikekala mwi abo Myaka ne Myaka”

18. Kwesakana na byaamba Ezikyo 37:28, mambo ka bantu ba Lesa o bafwainwa kubujila kwikala “ba pano pa ntanda”?

18 Byambo byapelako mu bungauzhi bwaawile Ezikyo bimwesha kuba’mba kukwatankana kwetu kukekala myaka ne myaka. (Tangai Ezikyo 37:28.) Bantu ba Yehoba bakwatankana mambo nzubo ya Lesa nangwa’mba bupopweshi bwa kine buji “mwi abo.” Bekala na ino nzubo ya Lesa yazhila inge batwajijila kwikala na byubilo byawama ne kwipatula ku bya ino ntanda. (1 Ko. 6:11; Lum. 7:14) Yesu waambishepo bingi pa kwikala babula ba pano pa ntanda. Byo alombejilengako baana banji ba bwanga, Yesu waambile’mba: “Anweba Tata Wazhila, mwibazhikijilenga . . . kuba’mba bekale umo . . . Abo kechi bo ba pano pa ntanda ne . . . Bazhijikai na bukine.” (Yoa. 17:11, 16, 17) Pano Yesu waamba pa kwikala “umo” byo kwakwatankana na kubula kwikala “ba pano pa ntanda.”

19. (a) Tumwesha byepi kuba’mba ‘tulondela Lesa’? (b) Mabanga a juba japeleleko saka bakyangye kumwipaya, ñanyi kishinka kyanema bingi Yesu kyo aambile pa kukwatankana?

19 Akino kyo kyonkatu kinembelo Yesu mo atela Lesa amba: “Tata Wazhila.” Kya kine, Yehoba wazhila ne koloka. Yehoba wakambizhe bena Isalela ba kala amba: “Mwafwainwa kwikala bazhila, mambo amiwa nazhila.” (Levi 11:45) Byo tuji ‘balondela Lesa,’ twafwainwa kukookelanga uno mukambizho mu bwikalo bwetu bonse. (Efi. 5:1; 1 Pe. 1:14, 15) Kwikala bantu “bazhila” kulumbulula kwikala “bepatula.” Onkao mambo, pa juba japeleleko saka bakyangye kumwipaya, Yesu wabuujile baana banji ba bwanga amba bakatwajijilatu kukwatankana inge bepatula ku bubi ne ku bya ino ntanda bileta mabano.

“Mwibazhikijilenga na Mambo a aye Mubi”

20, 21. (a) Ki ka kitutundaika kuketekela mu luzhikijilo lwa Yehoba? (b) Mwafuukulapo kuba ka?

20 Kukwatankana kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba mwaya ntanda yonse kumwesha kuba’mba Yehoba wakumbwile lulombelo lwa kwa Yesu Kilishitu lwa kuba’mba: “Mwibazhikijilenga na mambo a aye mubi.” (Tangai Yoano 17:14, 15.) Kwimwena Satana byo akankalwa kwabanya bantu ba Lesa kwitulengela kuketekela mu luzhikijilo lwa Lesa. Mu bungauzhi bwa kwa Ezikyo, Yehoba waambile’mba tubichi tubiji tukekala ke kakichi kamo mu kuboko kwanji. Onkao mambo, Yehoba wakwatankanya bantu banji mu jishinda ja kukumya kabiji wibazhikijila kwi Satana na kuboko kwanji.

21 Pano twafwainwa kufuukulapo kuba ka? Twafwainwa kufuukulapo kutwajijila kutundaika buumo bwetu. Ñanyi jishinda jimo janema bingi mo twakonsha kubila bino pa muntu pa muntu? Ke kupichila mu kutwajijila kupopwela Yehoba, mu bupopweshi bwa kine, mu nzubo yanji ya ku mupashi. Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa byo twafwainwa kupopwelanga Lesa.

a Ba mu bufumu bwa mikoka jikumi (“kakichi ka kwa Efelaimu”) bebatwajile mu buzha ku bena Asilya, saka kwashala myaka nobe 200, Ezikyo kwaula buno bungauzhi.—2 Mfu. 17:23.

b Byavula pa buno bungauzhi biji mu Kitango 8 mu yenka uno buku.

BYA KUTUNDAIKA BUPOPWESHI BWA KINE

  1. Bungauzhi bwa kulamankanya tubichi tubiji bubena kusolola ñanyi kishinka pa bupopweshi bwa kine? (Ezi. 37:19)

  2. Mambo ka o twashiinwa kuba’mba bungauzhi bwa kukwatankanya bantu ba Lesa bwatendekele kufika pakatampe mu 1914? (Ezi. 37:24)

  3. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mutundaikenga buumo bwetu? (1 Pe. 1:14, 15)

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu