Jimukai Kuchina’mba Mwakajimbaikwa
DON QUIXOTE ke muntu wa kufwanyikizhatu wayukanyikilwe bingi ye baambapo mu buku wanembele Miguel de Cervantes, nembi wikala mu kyalo kya spain wajingako mu myaka kitota kya bu 16. Mu uno buku, Don Quixote walangulukilenga pa mashimikila a kufwanyikizhatu aamba pa bantu babiyangala bajinga na lusa bapokololanga banabakazhi bajinga mu malwa. Ponkapo naye watendekele kwimona’mba kiyangala wajinga na lusa lwa kukwasha bakwabo. Mu jishimikila jimo, bamwambapo saka alwa na minkinyi ya ngovu ingila na mwela kukokelamo mema nangwa kulenga malaichi yo amwenenga nobe jibumba ja bilwanyi byakatazha. Byo alangulukilenga ne kushiinwa’mba waubilenga kyaswa muchima wa Lesa pa kwipaya bino bilwanyi, kyamulengeletu bumvu.
Jishimikila ja kwa Don Quixote ke ja kufwanyikizhatu, bino kujimbaikwa ke kintu kikebewa kulangulukishapo bulongo. Kyakumwenako, akilangulukai pa kitomi wamba’mba wakonsha kutoma ponse po akebela, bino ko kyakayanga watana’mba waonauna mubiji wanji ne bwikalo bwa kisemi kyanji. Nangwa langulukai pa mwanamukazhi ubena kukolwa na mambo a kubula kijiika kya kajo ulanguluka’mba ujitu bulongo, bino saka kiji kuba’mba ubena kwiipayatu mwine na nzala.
Nanchi ne atweba twakonsha kujimbaikwa mu mashinda a uno mutundu nyi? Ee, kyakonsheka. Kwambatu kine, atweba bonse tuji mu kizumba. Kino kyavwangamo kujimbaikwa mu bintu byo twaitabilamo mwakonsha kufuma makatazho. Mambo ka? Twakonsha kujimuka byepi umvwe kechi tukeba kujimbaikwa ne?
Bizumba Biji mu Kujimbaikwa
Kujimbaika muntu ke kumubula bintu bya bubela. Kabiji kumulengela ne kwitaba bintu byabula bya kine byakonsha kumulengela kwikala kitabilambijinga, witabilatu bintu kwakubula kuyuka ne mo byatala ne. Mu jishinda jikwabo, kujimbaika muntu kulumbulula kumutwala mungi kwakubula aye mwine kuyuka kibena kubiwa ne. Umvwe muntu bamulengela kwikala kitabilambijinga na mambo a kumulengela kwitabila bintu bya bubela, ko kuba’mba uno muntu uji mu kizumba kikatampe.
Javula muntu ye bajimbaika ukakachilatu ku bintu bya bubela byo bamubula mu kifulo kya kulondela bintu bya kine. Uba bino kampe na mambo a kuba bino bintu bya bubela byatwezha mizhazhi mwi aye kabiji kechi ukeba ne kuswa bintu bya kine byapusana na byo aitabilamo ne.
Nanchi ne Atweba Twakonsha Kujimbaikwa Nyi?
Mwakonsha kwishikisha’mba, ‘Nanchi bubela kwamba’mba atweba bonse twakonsha kujimbaikwa mu bintu bya bupopweshi byo twaitabilamo nyi?’ Ine, kechi bubela ne. Kyaikala bino mambo Satana Diabola, ye atelele Yesu amba “shanja bubela,” waimena pa kwitujimbaika ne kwitutwala mungi atweba bonse. (Yoano 8:44) Kabiji Satana bamulumbulula mu Baibolo amba ye “lesa wa panopantanda.” Aye ‘wapofula michima’ ya bantu bavula kufumatu ne kala. (2 Kolinda 4:4) Ne lunotu, ye “mujimbijimbi wa panopantanda ponse.”—Lumwekesho 12:9.
Satana watendekele kujimbaika bantu kufumatu kimye kyalengelwe bantu. Kyakumwenako, wajimbaikile Evwa ne kumulengela kulanguluka’mba kechi wafwainwe kukokela mizhilo ya Mulenga wanji kabiji amba wafwainwe ‘kwikala pamo nobe Lesa mwine ne kuyuka byawama ne byatama,” kulumbulula’mba wafwainwe kwifuukwila aye mwine byawama ne byatama. (Ntendekelo 3:1-5) Buno bwajinga bujimbijimbi bukatampe bingi mambo nangwa kya kuba bantu bebapele lūsa lwa kwifuukwila bintu, Lesa kechi wibalengele na bulume bwa kuyuka bintu byawama ne byatama abo bene ne. Mulenga kabiji Mfumu, aye Lesa ye uji na lūsa ne bulume bwa kuyuka. (Yelemiya 10:23; Lumwekesho 4:11) Kyatama bingi umvwe ketulanguluke’mba tuji na bulume bwa kwiyukila atwe bene byawama ne byatama na mambotu a kuba’mba Lesa witupa lūsa lwa kwifuukwila bintu byawama ne byatama! Javula atweba bantu bambulwakoloka tulanguluka byonka bino.
Nanchi ne Anweba Kino Kyakonsha Kwimumwekela Nyi?
Bintu bya bupopweshi byo mwaitabilamo pa myaka yavula, kampe byo byaitabijilemo ne bashakulu benu. Nangwa byonkabyo, kino kechi kibena kilumbulula’mba bino bintu bya kine ne. Mambo ka? Baibolo wamwesha’mba panyuma ya kufwa kwa batumwa ba kwa Kilishitu, bantu ba bujimbijimbi batwelele mu kipwilo kya bena Kilishitu ne kufunjisha ‘bintu byaluwankana, bya kwibakokamo baana ba bwanga’mba, bebalondele.’ (Byubilo 20:29, 30) Batwajile bantu mungi na “byambo bya mulambisha” kabiji ne ‘butemwamaana bwabo, bo bujimbijimbi bwatu, monka mwayila mafunjisho a kala a bantutu.’—Kolose 2:4, 8.
Nanchi bintu lelo byaaluka nyi? Ine, mambo mutumwa Paulo wajimwineko kuba’mba bintu bikakizhamo kutama mu ‘moba apelako’ ano onka o tujimo. Wanembele’mba, “Bantu batama ne ba bujimbijimbi bakayangatu na kutama, kasa bajimbaika ne kujimbaikwa.”—2 Timoti 3:1, 13.
Onkao mambo, kyanema bingi kulondela lujimuno lwaambile mutumwa Paulo amba: “Awa ulanguluka’mba, naimana, ajimuke kuchina’mba, wakapona.” (1 Kolinda 10:12) Paulo waambilenga pa luketekelo lwa muntu lo aji nalo kwi Lesa. Yense ulanguluka’mba Satana kechi wakonsha kunjimbaika ne, wijimbaika mwine. Kwambatu kine, kafwako wajimuka ku “bya bujimuku” bya kwa Satana ne. (Efisesa 6:11) O ene mambo mutumwa Paulo o aambijile bena Kilishitu bakwabo amba, “nachina namba, nangwa na kya byepi, michima yenu yakabipishiwa yakafuma ku yewa muchima umo ne wawama wata kwi Kilishitu, byonka byo amujimbaikile Evwa aye mulolo mu bujimuku bwanji.”—2 Kolinda 11:3.
Mwakonsha Kujimuka Byepi pa Kuba’mba Mubule Kujimbaikwa?
Pano mwakonsha kujimuka byepi pa kuba’mba Satana abule kwimujimbaika? Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba ‘mupopwele [Lesa] na mupashi ne na bukine’? (Yoano 4:24) Ingijishainga bintu Yehoba Lesa byo emupa. Kintu kitanshi, wimupa ‘maana’ kuba’mba emukwashenga kuyuka bintu bya kine ne bya bubela. (1 Yoano 5:20) Kabiji wimulengela ne kuyuka bujimbijimbi bwa kwa Satana. (2 Kolinda 2:11) Kabiji wimupa bintu byonse bya kwimukwasha kushinda meseko a kwa Satana.—Byambo bya Mana 3:1-6; Efisesa 6:10-18.
Kabiji Lesa wimupa kintu kikatampe kya kwimuzhikijila. Ñanyi kintu kyonkakyo? Ke kintutu kimo mutumwa Paulo kyo abujile mulunda nanji Timoti kuketekela kyonka kyaamba pa bintu byo aitabijilemo. Panyuma ya kumujimunako pa mambo a “bantu batama ne ba bujimbijimbi,” mutumwa Paulo waambijile Timoti kwibakana bano bantu kupichila mu kulondela bintu byonse byo aitabijilemo bya mu “binembelo byazhila”—ko kuba’mba Mambo azhila a Lesa, Baibolo.—2 Timoti 3:15.
Bamo bakonsha kwamba’mba muntu waya mungi, ke yewa waitabila mwi Lesa ne kuswa’mba Baibolo ke Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila. Bino, kishinka kine ke kya kuba’mba, bantu baya mungi ke boba bakanatu nsalansala biyukilo bimwesha’mba Mulenga koaji kabiji ne kuba’mba Baibolo kechi Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila ne.a—Loma 1:18-25; 2 Timoti 3:16, 17; 2 Petelo 1:19-21.
Mu kifulo kya kulondela bintu byo ‘batela mu bubela’mba maana,’ anweba ingijishainga Mambo a Lesa pa kuba’mba muyuke bukine. (1 Timoti 6:20, 21) Ikalai byonka byajinga banabalume ne banabakazhi mutumwa Paulo bo asapwijile mu Beliya. Abo “batambwile mambo na maboko abiji.” Kabiji kechi baitabijiletu bintu bibafunjishenga mutumwa Paulo ne, bino abo ‘babalawilenga Binembelo moba onse, amba, tumone kana bino bintu bya kine.’—Byubilo 17:11.
Kechi mwafwainwa kuchina kwishikisha anwe bene pa bintu byo mwaitabilamo kuyuka kana bya kine nangwa ne. Kuba bino kujitu bulongo, mambo Baibolo wimutundaika ‘kweseka bintu byonse’ saka mukyangye kwitabila’mba bya kine. (1 Tesalonika 5:21) Ku mpelo ya myaka kitota kitanshi C.E., mutumwa Yoano wabujile bena Kilishitu bakwabo amba: ‘Anweba batemwe, kechi mwitabe byambo bimweka nobe byafuma kwi Lesa ne, patanshi byesekai mumone umvwe kya kine byafuma kwi Lesa; mambo bangauzhi ba bubela bavula bapalañena panopantanda.’ (1 Yoano 4:1) Nangwa kya kuba bantu bamo bamba’mba mafunjisho a bupopweshi bwabo afuma kwi Lesa, mwafwainwa patanshi kupesapesa mu Binembelo saka mukyangye kwitabila’mba a kine.—Yoano 8:31, 32.
Ubainga Bintu byo Mufunda
Nangwa byonkabyo, kuji bintu byavula bingi bikebewa pa kuba bino. Mwana wa bwanga aye Yakoba wanembele’mba: “Mwikale ba kwioba mambo, kechi ba kwiomvwatu ne kwijimbaika anwe bene ne.” (Yakoba 1:22) Kuyuka bintu bifunjisha Baibolo kechi kyo kintu kibewatu ne. Mwafwainwa kwingijishanga bintu byo mufunda. Mu ñanyi jishinda? Kupichila mu kuba bintu Lesa byo akambizha ne kubula kuba bintu byo akanya.
Kyakumwenako, akimonai byubilo byatama bibena kubiwa mu ntanda. Nanchi kino kechi kibena kwimumwesha Satana byo ajimbaika bantu bavula kulanguluka’mba bakonsha kulala mizhilo ya Lesa kwakubula kutanwa mu makatazho nenyi? Na mambo a kino, mutumwa Paulo wajimwineko bena Kilishitu amba: “Kechi mujimbaikwe ne; Lesa kechi ukosamikwa ne: mambo kyonkakya kyo abyala muntu kyo kyonka kyo akanowa.”—Ngalatiya 6:7.
Kange mwikale pamo nobe ‘muntu wabula maana’ Yesu ye aambilepo’mba, ‘waumvwine’ byambo byanji, bino kechi ‘wibyubile ne.’ Byonka byajinga Cervantes Don Quixote wajimbaikilwe na bintu bya kufwanyikizhatu byo alangulukilengapo, awa muntu Yesu ye aambilepo wajimbaikilwe mambo walangulukilenga’mba wakonsha kushimika nzubo yakosa pa busenga. Pakuba anweba ikalai pamo nobe yewa muntu ‘watungile nzubo yanji pa jibwe.’ Yesu walumbulwile uno muntu amba wajinga ‘wa maana’ mambo ujitu pamo na muntu umvwa byambo bya kwa Yesu “ne kwibyuba.”—Mateo 7:24-27.
[Tubyambo twa mushi]
a Umvwe mukeba kuyukilapo bintu bikwabo, monai mabuku a Is There a Creator Who Cares About You? ne Baibolo—Cebo ca kwa Lesa Nelyo ca Muntu? anembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 30]
Nanchi Mumona Bintu Monka mo Byafwainwa Kwikela Nyi?
Mu myaka ya mu ma 1930, Oscar Reutersvärd wa mu kyalo kya Sweden wayukile bya kulengalenga, walengele bipikichala byavula bantu byo bakankelwe kuyuka mo byatala. Monai kipikichala kipashako kiji ku kipiko kwa jino jipa. Palepa kipikichala kya uno mutundu kimweka nobe kine kintu kyo babena kwambapo, bino saka kiji kingi. Nangwa byonkabyo, umvwe mwikitajisha bulongo, kyakonsha kumwesha bujimuku bwa muntu wikilengele nangwa kuvulañanya ne kongola muntu ubena kwikimona.
Bipikichala bya uno mutundu kechi byo bintutu byonka byakonsha kongola bantu ne. Myaka 2,000 yapitapo, Baibolo wajimwineko bantu amba: ‘Jimukai kuchina’mba, nangwa muntu umo wakemukwata buzha na buntemwamaana bwanji, bo bujimbijimbi bwatu, monka mwayila mafunjisho a kala a bantutu, mwayila bya bwanyike bya panopantanda, kechi mwayila Kilishitu ne.’—Kolose 2:8.
Luno lujimuno lwanema bingi mambo muntu wanembele bino byambo naye bamujimbaikilepo ku bantu. Uno muntu byo bamufunjishe ku mufunjishi wa bupopweshi wanemekelwe bingi mu kyokya kimye kabiji ne byo ajinga pa kifulo kikatampe, kechi wajinga muntu wapelele kujimbaika ne.—Byubilo 22:3.
Uno muntu wa jizhina ja Saulo mwina Talasusa, bamufunjishe bubela kuba’mba muntu yense wabulanga kulondela mafunjisho ne bisho bya bupopweshi bwanji, wafingilwe. Byo bamupele lūsa ku Bayudea bantangi ba bupopweshi, wamwene kino nobe mwingilo ye bamupele kwi Lesa wa kumanyika bonse bakananga kusankilapo lwitabilo lwabo mwi Kilishitu. Watundaikile ne bantu baipayile muntu wa mu kyalo kyanji ye babepejile’mba wasatukila bantangi.—Byubilo 22:4, 5, 20.
Mu kupita kwa kimye, Saulo bamukwashishe kuyuka mwapusena kintu kyawama ne kyatama, kintu kyaswisha Lesa ne kyo ashikwa. Ponkapo, Saulo byo ayukile’mba watamishenga, wapimpwile byubilo byanji ne kwikala Paulo, mutumwa wa kwa Yesu Kilishitu. Byo alekele bujimbijimbi bwanji, Paulo wataine jishinda jawama ja kupopwelamo Lesa.—Byubilo 22:6-16; Loma 1:1.
Byonkatu byajinga Paulo, bantu bavula bakishinka bajimbaikwapo kala kunyuma na mafunjisho ajinga nobe bipikichala bantu byo bakonsha kubula kuyuka mo byatala—mafunjisho amwekanga nobe a kine, bino saka abula a mu Mambo a Lesa. (Byambo bya Mana 14:12; Loma 10:2, 3) Bano bantu bebakwashishe kuyuka mafunjisho ne bipangwa bya bupopweshi bwabo amba kechi bya kine ne. (Mateo 7:15-20) Byo bafunjile bintu bya kine bya mu Baibolo, balekele bintu byo baitabijilemo ne kupimpula byubilo byabo pa kuba’mba betabilwe kwi Lesa.
Nanchi ne anweba mwakonsha kulondela byaubile mutumwa Paulo ne kumona bintu byo mwaitabilamo umvwe byaesakana na byaamba Mambo a Lesa, Baibolo nyi? Bakamonyi ba kwa Yehoba bakakeba bingi kwimukwasha.
[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 29]
Bipikichala byalengele Doré