Funjilaiko Ku ‘Musango Wa Bukine’

“[Muji] na musango wa maana ne wa bukine monka mu Mizhilo.”—LOMA 2:20.

1. Mambo ka o twafwainwa kukebela kuyuka mwatala Mizhilo ya Mosesa?

BYAMBO byanembele mutumwa Paulo na lutangijilo lwa mupashi byo bitukwasha kuyuka buneme bwa Mizhilo ya Mosesa. Kyakumwenako, mu nkalata yo anembejile Bahebelu, waambile pe Yesu “ñanga mwine mukatampe” wapaine jimotu “kitapisho kya kufumyapo bundengamambo” ne kulengela baji na lwitabilo ‘kupokololwa myaka ne myaka.’ (Hebe. 2:17; 9:11, 12) Paulo walumbulwile kuba’mba tente wa lusambakeno wajinga “kimvule kya bintu biji mwiulu” ne kuba’mba Yesu ye waikele Ñambi wa “lulayañano lwakilamo kuwama” kukila lwa kwa Mosesa. (Hebe. 7:22; 8:1-5) Kuno kulumbulula mwatajile Mizhilo ya Mosesa kwakwashishe bingi bena Kilishitu bajingako mu moba a kwa Paulo. Ne atweba lelo jino kwakonsha kwitukwasha kusanta pa byonse bitubila Lesa.

2. Ki ka kyalengejile bena Kilishitu Bayudea kuyuka byavula pe Lesa kukila Bangetila?

² Paulo byo anembejile bena Kilishitu mu Loma, wanembejile bino byambo kikatakata Bayudea bamo bafunjile Mizhilo ya Mosesa bajinga mu kipwilo. Waambile kuba’mba na mambo a kuba’mba bayukile Mizhilo ya Lesa kyakonsheshe kwibapelela kwikala na “musango wa maana ne wa bukine” pe Yehoba ne mafunde anji aoloka. Kuyuka ‘musango wa bukine’ ne kwibunemeka kwakwashishe bena Kilishitu Bayudea, byonka byajinga Bayudea bakishinka bakala, kutangijila, kufunjisha ne kusamisha kyeya ku boba babujile kuyuka Mizhilo Yehoba yo apele bantu banji.—Tangai Loma 2:17-20.

KIMVULE KYA KITAPISHO KYA KWA YESU

3. Tumwenamo byepi mu kufunda pa byajinga bitapisho bya Bayudea?

³ Musango wa bukine Paulo ye aambilengapo wanema ne kwi atweba pa kuba’mba tuyuke nkebelo ya Yehoba. Mafunde aji mu Mizhilo ya Mosesa anema nangwatu lelo jino. Byo twayuka kino, pano twayai twisambe pa lubaji lumo lwa Mizhilo, bitapisho ne milambo byo byatangijile Bayudea bekepeshe kwi Kilishitu ne kwibakwasha kuyuka bikeba Lesa kwi abo. Byo kiji kuba’mba bikeba Yehoba ku bakalume banji kechi byaaluka ne, tusakumona kuba’mba mizhilo ya Lesa yo apele bena Isalela pa bitapisho ne milambo yakonsha kwitukwasha kuyuka biji mwingilo wetu wazhila.—Mala. 3:6.

4, 5. (a) Mizhilo ya Lesa yo apaine kwi Mosesa yavululangamo ka bantu ba Lesa? (b) Mizhilo ya Lesa ya pa bitapisho yajinga kimvule kya ka?

⁴ Mizhilo ya Mosesa yavululangako bena Isalela kuba’mba bajinga na bundengamambo. Kyakumwenako, muntu inge wakwata ku kitumbi wafwainwe kumutokesha. Pa kuba kino, wafwainwe kupana ñombe mukazhi uchila ye baipayanga ne kumusoka. Buto bwa uno ñombe bo balengelanga “mema a kufumyako bubi” o basansanga muntu pa kumutokesha pa juba ja busatu ne ja butanu na bubiji kufuma pa juba jo ebipishe. (Bala. 19:1-13) Kabiji pa kwibavululako kuba’mba bumbulwa kulumbuluka ne bundengamambo bupichila mu kusemununa, mwanamukazhi inge wapapa bamutokeshanga, panyuma ya kumutokesha wafwainwe kupana kitapisho kya kumufuchila bundengamambo.—Levi 12:1-8.

⁵ Bitapisho bya banyama byakebewenga ne mu mbaji ikwabo yavula ya bwikalo bwa muntu pa kwibafuchila mambo. Nangwa kya kuba mupopweshi wayuka’mba walenga mambo nangwa ne, bino bitapisho ne byobya byo bapananga pa nzubo ya Lesa, byajinga “kimvule” kya kitapisho kya kwa Yesu.—Hebe. 10:1-10.

KILENGELA KITAPISHO KWITABILWA

6, 7. (a) Ñanyi bintu byakwashanga bena Isalela kusala bulongo bitapisho bya kupana, kabiji bino byaimenejilengako ka? (b) Ñanyi mepuzho o twafwainwa kwiipuzha?

⁶ Yehoba wakebanga bena Isalela kupana mulambo wa kitapisho kya nyama “walumbulukishatu,” wabula kupofula, wabula kilonda, wabula kulemana nangwa wabula kukolwa. (Levi 22:20-22) Umvwe bena Isalela babena kupana bipangwa nangwa kajo kwi Yehoba, bafwainwe kupana “bya nsomo,” “byawamisha” bya mu bijimwa byabo. (Bala. 18:12, 29) Yehoba kechi watambwilanga milambo yabujile kuwama ne. Kino kyamwesheshe kuba’mba kitapisho kya kwa Yesu kechi kyajinga na biko ne bulema ne, ne kuba’mba Yehoba ukapana kitapisho kyakilamo kuwama kya kukuula bantu.—1 Pe. 1:18, 19.

⁷ Inge kya kuba muntu ubena kupana uno mulambo usanta kufuma panshi ya muchima pa buwame bwa Yehoba bonse, nanchi kechi wafwainwa kusala wawamisha pa banyama banji nenyi? Muntu mwine ye wajinga na mutembo wa kusala mulambo wawama. Nangwa byonkabyo, wafwainwe kuyuka’mba Lesa kechi utambwila milambo iji na bulema ne, mambo kino kyakonsha kumwesha’mba muntu ubena kupana kyokyo kitapisho kechi wayuka buneme bwa bitapisho ne nangwa umona’mba mizhilo ya Lesa yakosa. (Tangai Malakai 1:6-8, 13.) Kino kyafwainwa kwitulengela kulanguluka pa mwingilo wetu kwi Lesa ne kwishikisha’mba: ‘Ki ka kindengela kwingijila Yehoba? Abya nafwainwa kupesapesa mwingilo wami ne kumona kindengela kumwingijila nyi?’

8, 9. Mambo ka o twafwainwa kukebela kuyuka kyalengelanga bena Isalela kupana bitapisho?

⁸ Inge mwina Isalela ubena kupana mulambo wa kyaswa muchima wanji kumwesha kusanta kwi Yehoba nangwa inge ke mulambo wa kusoka nangwa mulambo wa kukeba kwitabilwa, kechi kyakonsheshe kumukatazha kusala nyama wawama ne. Uno mupopweshi wakebeshanga kupa Yehoba byawamisha. Bena Kilishitu lelo jino, kechi bapana bitapisho byatongolwa mu Mizhilo ya Mosesa ne. Bino bapana bitapisho kupichila mu kwingijisha kimye, ngovu ne bintu byabo mu mwingilo wa Yehoba. Mutumwa Paulo waambile’mba ‘kuyukanyikisha’ luketekelo lwa mwina Kilishitu ne ‘kuba byawama ne kupapo bakwetu bintu byetu’ amba bitapisho bitokesha Lesa ku muchima. (Hebe. 13:15, 16) Lusanchilo lwabo pa bintu byonse bibapa Lesa lo lulengela bantu ba Yehoba kwingila ino mingilo. Onkao mambo, bintu bilengela kwingila mingilo ya bwina Kilishitu lelo jino bipasha na byalengelanga bantu bakala kupana bitapisho bya kyaswa muchima wabo.

⁹ Pano mwina Isalela wakonsheshe kulondela byepi Mizhilo ya Mosesa pa kupana bitapisho nangwa mulambo wa mambo inge kya kuba walenga mambo? Nanchi bino bitapisho byakonsheshe kulengela muntu kubula kupana na muchima yense nyi? Nanchi bitapisho bya uno mutundu bebipananga kya kukanjikizha nyi? (Levi 4:27, 28) Kechi kyakonsheshe kwikala bino ne, inge kya kuba muntu wapainenga bino bitapisho wakebelenga kwikala na bulunda bwawama ne Yehoba.

10. Bena Kilishitu bafwainwa kupana ñanyi “bitapisho” pa kuba’mba bekale jibiji na bulunda bwawama na bakwabo?

¹⁰ Kyo kimotu ne lelo jino, mwakonsha kuzhingijisha mukwenu kwakubula kuyuka nangwa kubilamotu. Jiwi jenu ja mu muchima jakonsha kwimubula’mba mwatamisha. Muntu yense ukeba kwingijila Yehoba wafwainwa kwingila papela bulume bwanji kuleka kilubo kyanji, kechi ibyo nenyi? Kino kyakonsha kuvwangamo kulomba lulekelo lwa mambo kufuma panshi ya muchima ku muntu ye twatamisha nangwa inge ao mambo akatampe, mwakonsha kuya ku bakalama ba bwina Kilishitu na kukeba bukwasho bwa ku mupashi. (Mat. 5:23, 24; Yako. 5:14, 15) Kikebewa kubapo kimo pa kuwamisha kilubo kyo twauba ku mukwetu nangwa kwi Lesa. Inge twapana bino “bitapisho” twikala na bulunda bwawama ne Yehoba ne na mukwetu ne kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka. Kabiji kino, kitulengela kuketekela’mba jishinda ja Yehoba jo jawama.

11, 12. (a) Milambo ya mutende kyo ki ka? (b) Milambo ya mutende ipasha na ka lelo jino mu mpopwelo ya kine?

¹¹ Bitapisho bimo byajinga mu Mizhilo ya Mosesa ke milambo ya mutende. Bino byaimenangako mutende ne Yehoba. Muntu wapananga uno mulambo wajilanga pamo na kisemi kyanji ino nyama yazhila, kampe mu kibamba kya nzubo ya Lesa. Ñanga walambulanga uno mulambo wasendangapo kitumba byonka byaubanga bañanga bakwabo baingijilanga pa nzubo ya Lesa. (Levi 3:1; 7:31-33) Mupopweshi wapananga mulambo wanji na muchima yense na mambo a kukeba kwikala na bulunda bwawama ne Lesa. Kyajingatu nobe awo mupopweshi, kisemi kyanji, ñanga ne Yehoba mwine basangalalanga kujiila pamo kino kijiilo mu mutende.

¹² Ñanyi kintu kyakonsha kunema kukila kwitako Yehoba ku kijiilo mu bukifwanyikizho naye waswa kwiya kujiila pamo nenu? Mwayilatu kisemwa, wapananga uno mulambo wakebeshanga kupana byawamisha pa kumwesha munema ku mwenyi ye aita. Lunengezho lwa milambo ya mutende, lwajinga lubaji lwa Mizhilo ya musango wa bukine, lwalumbulwile kuba’mba kupichila mu kitapisho kikatampe kya kwa Yesu, bantu bonse bakeba kwikala na bulunda bwa pa muchima mu mutende ne Mulenga bakonsha kuba bino. Lelo jino, twakonsha kwikala na bulunda bwawama ne Yehoba byo tubena kupana bintu byo tuji nabyo ne ngovu yetu mu mwingilo wanji.

BILENGELA BITAPISHO KUBULA KWITABILWA

13, 14. Mambo ka Yehoba o akanyijile kitapisho kyakebelenga kupana Mfumu Saulo?

¹³ Pa kuba’mba bitapisho byaambiwapo mu Mizhilo ya Mosesa bitabilwe kwi Yehoba, byafwainwe kupanwa na muchima yense. Nangwa byonkabyo, mu Baibolo muji byakumwenako bya bitapisho byabujile kwitabilwa kwi Lesa. Ki ka kyamulengejile kubula kwibitambwila? Twayai twisambe pa byakumwenako bibiji.

¹⁴ Ngauzhi Samwela wabujile Mfumu Saulo kuba’mba kimye kyafika kya kuba’mba Yehoba akambule bena Amaleki. Saulo wafwainwe konauna uno mukoka wa balwanyi kubikapotu ne bilelwa byabo. Panyuma ya kushinda, Saulo waambijile bashilikale banji kubula kwipaya Agagi mfumu wa bena Amaleki. Saulo washilepo ne banyama bawama kuba’mba akebalambule kwi Yehoba.(1 Sam. 15:2, 3, 21) Yehoba waubilepo byepi? Wamukaine Saulo na mambo a kubula kukokela. (Tangai 1 Samwela 15:22, 23.) Twafunjilako ka ku kino? Twafunda kuba’mba bitapisho byetu pa kuba’mba bitabilwe kwi Lesa, twafwainwa kukokela mikambizho yanji.

15. Byubilo byatama bya bena Isalela bamo bapananga bitapisho mu moba ajingako Isaya byasolwele ka?

¹⁵ Kyakumwenako kipasha na kino kijipo ne mu buku wa Isaya. Mu moba ajingako Isaya bapananga milambo pa kuba’mba Yehoba ebalekeleko mambo. Nangwa byonkabyo, byubilo byabo byatama byalengejile bitapisho byabo kubula kwitabilwa. Yehoba waipwizhe’mba: ‘Nanchi bitapisho byenu byavujisha byo bya ka kwi amiwa? Amiwa natondwa kala na milambo yenu ya kusoka ya mikooko ilume ne na mafuta a banyama bo bajisha bulongo; kechi mmwena lusekelo mu mashi a bañombe balume, nangwa a baana ba mikooko, nangwa a bambuzhi balume ne. . . . Kechi mulete jibiji milambo ya bujimbijimbi ne byakufutumuna ne, . . . byo bya bunya kwi amiwa.’ Bajinga na ñanyi lukatazho? Lesa wibambijile’mba: ‘Kine nangwa mukalomba milombelo yavula, kechi nkemumvwa ne maboko enu atapakana na mashi. Owai; itokeshai; fumyai bubi bo muba ku meso ami; kilekai kuba byatama.’—Isa. 1:11-16.

16. Ki ka kilengela kitapisho kwitabilwa kwi Lesa nangwa ne?

¹⁶ Yehoba kechi wasekejilemo mu bitapisho byapananga bandengamambo babula kulapila ne. Nangwa byonkabyo, milombelo ne bitapisho bya boba bebikangako kwikela mwayila mizhilo ya Lesa byaitabijilwe kwi aye. Musango wa Mizhilo wafunjishe bano bantu kuba’mba bajinga bandengamambo kabiji bakebewenga lulekelo lwa mambo. (Nga. 3:19) Kuyuka kino kwibalengelanga kuyuka’mba bandengamambo kabiji bafwainwa kulomba lulekelo lwa mambo. Ne atweba lelo jino, twafwainwa kuyuka’mba tukebewa kitapisho kya kwa Kilishitu, kyakonsha kwitufuchilako bundengamambo bwetu. Umvwe twayuka ne kumwesha lusanchilo, Yehoba ‘ukasekela’ mu byonse byo tuba kwi aye mu mwingilo wetu.—Tangai Salamo 51:17, 19.

ITABILAI MU KITAPISHO KYA KWA YESU!

17-19. (a) Twakonsha byepi kumwesha lusanchilo lwetu kwi Yehoba pa kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu? (b) Ki ka kyo tukesambapo mu mutwe walondelapo?

¹⁷ Lelo jino twatokwa bingi kukila boba bajingako bwina Kilishitu saka bukyangye kutendeka mambo kechi tumonatu “kimvule” kya nkebelo ya Lesa ne. (Hebe. 10:1) Mizhilo ya bitapisho yatundaikanga Bayudea kwikala na byubilo bibalengejile kwikala na bulunda bwawama ne Lesa, kumusanchila kufuma panshi ya muchima, kukeba kumupa byawamisha ne kuyuka’mba bakebewenga lulekelo lwa mambo. Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki bitukwasha kuyuka mwatala bukuzhi bwa kwa Yesu, kuyuka’mba Yehoba ukapwisha byatama bufuma mu bundengamambo ne kuba’mba nangwatu kino kimye wituswisha kwikala na jiwi jatoka kwi aye. Kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu ke lunengezho lwawama bingi!—Nga. 3:13; Hebe. 9:9, 14.

¹⁸ Pa kuba’mba tumwenemo, kuji bintu bikwabo bikebewa kuyuka byakila pa kuyukatu bukuzhi bwa kwa Yesu. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Mizhilo yaalukile ke kalama wa kwitutwala kwi Kilishitu kuba amba tutelwe amba baoloka na mambo a lwitabilo.” (Nga. 3:24) Kabiji luno lwitabilo lwafwainwa kwikala na mingilo. (Yako. 2:26) Onkao mambo, Paulo watundaikile bena Kilishitu batanshi bajinga na musango wa maana a Mizhilo ya Mosesa kwingijisha ano maana. Kupichila mu kuba bino, byubilo byabo byakonsheshe kwesakana na mafunde a Lesa o bafunjishenga.—Tangai Loma 2:21-23.

¹⁹ Nangwa kya kuba bena Kilishitu lelo jino kechi bakebewa kulama Mizhilo ya Mosesa ne, bafwainwa kupananga bitapisho byaitabilwa kwi Yehoba. Byo twakonsha kupana bino bitapisho byobyo tukesambapo mu mutwe walondelapo.

KEBAI MIKUMBU YA ANO MEPUZHO:

․․․․․

Bitapisho biji mu Mizhilo ya Mosesa byajinga kimvule kya ka?

․․․․․

Bitapisho bimo byapananga bena Isalela bipasha byepi na bipana bena Kilishitu lelo jino?

․․․․․

Ki ka kilengela kitapisho kwitabilwa kwi Yehoba nangwa ne?

[Mabulañano pa peja 17]

Bikeba Yehoba ku bakalume banji kechi byaluka ne

[Kipikichala pa peja 18]

Inge anweba, pa bano banyama, inge mwapainepo wepi kwi Yehoba?

[Kipikichala pa peja 19]

Aba bapana bitapisho byawama betabilwa kwi Yehoba