BINTU BILENGELA KISEMI KWIKALA KYA LUSEKELO
Inge Mwanenu Kilema
CARLO:a “Mwanetu wamulume Angelo wasemenwe kileya. Kikola kyanji kitupezhanga bingi maana, kwituletela milanguluko ne kijikila. Akilangulukai pa nkito ikalapo pa kukomesha mwana mutuntulu, pano nga ukolwa kyakonsha kwikala byepi? Bimye bimo kino kyaletanga ne makatazho mu masongola etu.
MIA: “Papita kimye kyabaya bingi pa kubatu’mba Angelo ayuke kintu nangwa kyapelatu, onkao mambo tukebwa kumutekenya bingi pa kumufunjisha. Inge nakoka nkekela ne kuzhingijila bingi bamwatawami ba Carlo. Javula twatemwa bingi kupusana pa bintu ne kutoboka.”
Nanchi muvuluka juba jasemenwe mwanenu nyi? Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, mwakebeshanga bingi kwikalapo na mwana. Nangwa byonkabyo, bansemi baji nobe ba Carlo ne ba Mia, lusekelo lwaluka ke bulanda inge bebabula’mba mwanenu wasemwa na kikola nangwa na bulema.
Nanchi muji na mwana walemana nyi? Mwakonsha kuzhinauka’mba kana mukakonsha kuchinchika nangwa ne. Umvwe byobyo kiji kwakamwa ne. Bansemi bavula bingi bachinchika makatazho a yenkao mutundu. Akimonai bintu bisatu byo mwakonsha kupitamo kabiji ne maana a mu Baibolo byo akonsha kwimukwasha.
LUKATAZHO 1: INGE KIMUKATAZHA KUSWA’MBA MWANENU WASEMWA NA KIKOLA.
Bansemi bavula bekala bingi na bulanda inge bayuka’mba mwanabo wasemwa na kikola. Ba Juliana, bekala ku Mexico baamba’mba: “Ba dokotala byo bambujile’mba mwanami wamulume Santiago kisheta, kyankolele bingi ku muchima.” Bamo bomvwa byonka biumvwine inetu wa ku Italy aye Villana. Waamba’mba: “Nafuukwilepo kwikala na mwana nangwa kya kuba mwanamukazhi kusema mwana pa jifumbi jonafikilepo kwajinga kubika bumi mu kizumba. Pano luno inge namona mwanami kileya nepamo mambo.”
Inge kemwiumvwe kupelelwa, yukai kuba’mba kechi kyatama kwiumvwa byobyo ne. Mambo kukolwa kechi kwajinga kukeba kwa kwa Lesa kuntendekelo ne. (Ntendekelo 1:27, 28) Bansemi kechi wibalengele na bulume bwa kuswa bintu byabula bya kisemwa ne. Ke kisemwa bansemi kumvwa bulanda inge mwana wasemwa na kikola. Papita kimye kyabaya bingi pa kubatu’mba bulanda bupwe.
Pano ibyepi inge kya kuba kemwipemo mambo pa kulemana kwa mwanenu? Vulukainga kuba’mba kafwako muntu uyuka bikola bya kusemwa nabyo, bwikalo ne bintutu bikwabo byakonsha kulengela mwana kukolwa ne. Kimo kimye mwakonsha kuba kemupemo bena kwenu mambo. Chinuzhukainga kuba bino. Kyakonsha kukilamo kuwama inge mwakwatankana na benakwenu ne kuta muchima pa kulama mwanenu.—Musapwishi 4:9, 10.
BYO MWAKONSHA KUBA: Yukai byavula pa kikola kya mwanenu. Baibolo wamba’mba: ‘Kikebwa kwikala na maana pa kubatu’mba mushimike nzubo, kabiji pakebwa milangwe pa kwiikajika.’—Byambo bya Mana 24:3, New Century Version.
Mwakonsha kufunda byavula ku ba dokotala ne mabuku aketekelwa. Twakonsha kwesakanya kuyuka byavula pa kikola kya mwana ku kufunda mulaka ungi. Patanshitu, kyakonsha kukatazha, pano bino mwakonsha kufunda.
Ba Carlo ne ba Mia bakutongolwa kuntendekelo, baipwizhe dokotala ne kabungwe kafunda pa kikola kya mwanabo. Baamba’mba: “Kuba bino kechi kwitukwashishetu kuyuka makatazho o twafwainwe kuketekela ne, bino kwitukwashishe ne kuyuka ‘byawama’ byakonsha kuba muntu uji na kino kikola. Twayukile’mba mwanetu wakonsha kuba bulongo mu bintu byavula. Kino kitutekeneshanga bingi.”
ESEKAI BINO: Tai muchima pa byakonsha kuba mwanenu. Nengezhainga kubila bintu pamo na kisemi kyonse. Inge mwanenu waubapo kimo kyawama, mutakaikai ponkapo ne kusangalela pamo.
LUKATAZHO 2: KUKOKA NE KUBULA BA KWISAMBA NABO.
Mwakonsha kwiumvwa kuba’mba kulama mwanenu wakolwa kubena kwimupwisha bulume. Ba Jenney, bainetu bekala mu New Zealand baamba’mba: “Byo nayukile kuba’mba mwanetu wamulume wajinga na kikola kya mu mulongololo, nakokanga bingi ne kujila pa kwingila nkito ya pa nzubo.”
Lukatazho lukwabo ke kwiumvwa kuba’mba bemusha bunke. Ba Ben baji na mwana wamulume uji na kikola kyapasha kalepu. Bamba’mba: “Bantu bavula kechi bayuka biji bwikalo bwetu ne.” Wafwainwa kukeba kubulako muntu mukwabo. Pano bino inge bakwenu bavula baana babo bajitu bulongo. Kikatazha kwibabula byo ubena kwiumvwa.
BYO MWAKONSHA KUBA: Lombai bukwasho. Kabiji swainga bukwasho inge kwaikala bakeba kwimukwasha. Juliana waambiwapo kuntendekelo waamba’mba: “Kimo kimye, amiwa ne bamwatawami tumvwa bumvu kulomba bukwasho.” Nangwa byonkabyo, baamba’mba, “Twafunda kuba’mba tukebwa bukwasho kufuma ku bantu. Inge bantu betukwasha, tumvwa kuba’mba kechi tuji bunke ne.” Umvwe bantu bakwabo bakeba’mba bekale na mwanenu ku kijiilo nangwa pa kupwila kwa bwina Kilishitu, baswishai na muchima yense. Kishimpi kya mu Baibolo kimo kyaamba’mba: “Mutemwe wobe ukutemwa bimye byonse, kabiji mulongo wasemekelwa mambo a kimye kya kumona bya malwa.”—Byambo bya Mana 17:17.
Tai muchima ku butuntulu bwenu bwa mubiji. Byonkatu motoka usenda balwazhi byo akebwa manyi a mu motoka pa kuba’mba atwajijile kutwala balwazhi ku kipatela, ne anweba mwafwainwa kwikala na bulume kupichila mu kuja kajo kapana ngovu, kukayako makayo akosesha mubiji ne kukokoloka pa kuba’mba mutwajijile kulama mwanenu bulongo. Ba Javier baji na mwana kilema baamba’mba: “Mwanami byo abula kwenda, ngeseka kuja kajo kawama. Mambo yami ngya na kumupishañanya. Maulu ami o maulu anji.”
Mwakonsha kwikala byepi na kimye kya kulama mwanenu? Bansemi bamo bapimpuzhanya pa kulama mwanabo. Nsemi umo ukokolokako nangwa kwingilako mingilo ikwabo. Mwafwainwa kwingijishanga bulongo kimye kyo mubilamo bintu byabula kunema pa kuba’mba mutenga maana ku mwanenu, kabiji kechi kyapela kuba bino ne. Bino ba Mayuri, baji na baana bekala ku India baambile’mba: “Mukuya kwamoba kipijilwa.”
Bulaiko mulunda nenu ye mwaketekela. Nangwatu balunda nenu babula baana bakolwa bakonsha kwimutekenesha. Kabiji mwafwainwa ne kulomba kwi Yehoba Lesa. Nanchi milombelo kine yakonsha kwimukwasha nyi? Ba Yazmin baji na baana babiji bakolwa kikola kya kukankalwa kupema bulongo kitelwa’mba cystic fibrosis baamba’mba: “Kuji bimye bimo byo nkajilwa kya kine kine ñumvwatu nobe nkeba kufwa.” Kabiji baamba’mba: “Ndomba bukwasho ne bulume kwi Yehoba. Kabiji ngikala na bulume.”—Salamo 145:18.
ESEKAI BINO: Pesapesai byo muja inge mwafuma ku makayo a kukosesha mubiji, ne kimye kyo mulaala. Monai byo mwakonsha kwabanya kimye kyo mubilamo bintu byabula kunema pa kuba’mba mutenga muchima ku bumi bwa mwanenu. Kepeshaingako bya kuba.
LUKATAZHO 3: INGE MWATATU MUCHIMA KU MWANA WAKOLWA KUKILA BAKWABO BA MU KISEMI BASHALA.
Kukolwa kwa mwana kwakonsha ne kukunza njiilo pa kisemi, kuya kisemi ne bimye bansemi bekala na baana bakwabo. Kino kyakonsha kulengela baana bakwabo kumvwa’mba bebalengulula. Kikwabo, bansemi bakonsha kupayankana bingi na mwana wakolwa kya kuba kyaleta ne makatazho mu masongola. Ba Lionel bashetu bekala ku Liberia baamba’mba: “Bimye bimo bakazhi bami bañambila’mba kechi natako muchima ku kulama mwanetu ukolwa ne, ne balekela nkito yabaya ya kulama mwana. Kino kindengela kukumbula na bukaji.”
BYO MWAKONSHA KUBA: Pa kuba’mba mumweshe’mba baana bonse mwibata muchima, ubilainga pamo bintu byo batemwa. Ba Jenney ba kutongolwa kuntendekelo baamba’mba: “Kimye kimo tumubila mwanetu mubeji kintu kyakilamo kuwama, nabiji kujiila nanji pamo kajo ko atemwa.”
Pa kuba’mba mulame masongola enu, isambainga ne kulombela pamo ne benakwenu. Ba Aseem bekala ku India baji na mwana wakolwa kashita baamba’mba: “Nangwa kya kuba amiwa ne bakazhi bami bimye bimo tumvwa kukoka ne kulefulwa, twikala panshi ne kwisamba ne kulombela pamo. Lukelokelo baana saka bakyangye kubuuka, twikala na kimye kya kwisambila pamo kyepelo kya mu Baibolo.” Bamulume ne mukazhi bakwabo nabo besamba kwabunke saka bakyangye kuya na kulaala. Misambo yenu ya kwabunke ne milombelo ya kufuma panshi ya muchima, ikakosesha masongola enu mu kimye kya makatazho. (Byambo bya Mana 15:22) Bamulume ne mukazhi bamo baambile’mba: “Bimye bya makatazho byo bimye byo tuvuluka bingi mu bwikalo bwetu.”
ESEKAI BINO: Basanchilai baana benu pa byo bakwasha mukwabo ukolwa. Kimye kyonse mweshainga’mba mwatemwa baana benu ne mukwenu wa mu masongola.
KETEKELAINGA BYAWAMA KULUTWE
Baibolo walaya kuba’mba katatakatu Lesa akafumyepo bikola byonse ne bulema bwiya ku banyike ne bakulumpe. (Lumwekesho 21:3, 4) Mu aja juba, “kafwako nangwa umo wikala mu yewa muzhi ukamba’mba: Nakolwa, ne.’”b—Isaya 33:24.
Pa kino kimye, mwakonsha kuchinchika nangwa kya kuba mwanenu walemana. Ba Carlo ne ba Mia bakutongolwa kuntendekelo baamba’mba: “Inge mwamona kuba’mba bintu bibena kuyatu na kutaminako kechi mulefulwe ne. Tai muchima pa bintu byawama byuba mwanenu, mambo byavulatu.”
[Tubyambo twa mushi]
a Mu kino kibaba mazhina apimpulwa.
b Mwakonsha kutanga byavula pa milaye ya mu Baibolo pa bikola mu kitango 3 kya mu buku wa Nanchi Baibolo Kine Ufunjisha’mba Ka? wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
IIPUZHAI ANWEBA BENE AMBA . . .
▪ Ñanyi bintu byo nguba pa kuba’mba ngikale na bulume, milanguluko yawama ne na bulunda bwakosa ne Lesa?
▪ Ñanyi kimye kyapeleleko kusanchila baana bami pa byo bakwasha mukwabo ukolwa?
[Kipikichala pa peja 10]
[Kipikichala pa peja 12]
Tai muchima ku baana benu bonse