BINTU BILENGELA KISEMI KWIKALA KYA LUSEKELO

Bya Kwikala na Kisemi Muji Bakushinda

MARGARET,a INETU WASHINDA BAANA WA KU AUSTRALIA, waambile’mba: “Mukazhi wa kala wa bamwata wami waambijile baana banji kuba’mba, kechi bafwainwa kuñumvwinanga ne, nangwatu mu bintu bicheche nabiji kwibambila amba ‘musukuse mu kanwa.’” Ba Margaret bamona kuba’mba masongola abo kechi awama ne na mambo a bino byambo.

Bisemi muji bakushinda bapita mu makatazho na balongo bo babula kwikala nabo pa nzubo.b Bansemi bavula baji na baana ba kushinda bafwainwa kwisamba na bena baana nabiji inge babena kukeba kwibapempula, kwibafundako, ne bukwasho mu bya mali. Balunda ne balongo kyakonsha kwibakatazha pa kuba’mba beyuke na baiya mu kisemi kya katataka. Akilangulukai pa lujimuno lwa mu Baibolo byo lwakonsha kwimukwasha inge mubena kupita mu makatazho na bisemi muji bakushinda.

BULONGO 1: NSEMI MWINA MWANA

Inetu washinda baana wa ku Namibia wa jizhina ja Judith waambile’mba: “Inabo mwina baana wibabujile kuba’mba amiwa najinga mukazhi wa bashabo wakatataka kabiji baana bo tukekala nabo kechi bakekala bankasabo ne. Byambo byo aambile byankolele bingi ku muchima mambo ne batemenwetu nobe baana bami ba kwisemena.”

Bashayuka baamba kuba’mba bulongo bwikala pa nsemi washinda baana ne mwina baana bukatazha bingi, kikatakata ku bisemi biji na bakushinda. Javula, mwina mwana ne washinda baana bo bekatazha bingi. Ñanyi bintu byakonsha kwibakwasha?

Byakonsha kwimukwasha: Yukai pa kupelela. Inge mwabula kuswisha nsemi umo kubula kwisambanga na baana, mwanenu wakonsha kwikalangatu na binyenge.c Mwina mwana, ‘wamusemene’ uji na lubaji lwanema bingi mu bwikalo bwa mwana. (Byambo bya Mana 23:22, 25) Inge mwaswisha bajinga bena kwenu kala kwambangapo pa kisemi kyenu, mukazhingijisha bena kwenu bo muji nabo pa nzubo. Esekeshainga papela bulume bwenu, kumona kuba’mba muji na pa kupelela kimye kyo mubena kuba bintu pa kuba’mba muzhikijile masongola enu ne kutwajijila kumvwañana na nsemi mwina baana.

BINTU BYAKONSHA KUKWASHA BANSEMI

▪ Inge mubena kwisamba na bajinga bena kwenu kala, isambaitu pa baana ne kubula kwisamba pa bintu bikwabo. Kyakumwenako, mwakonsha kwisamba pa kimye kyawama kutuminapo mafoni kikatakata mu kimye kya mute. Kyakonsha kuwama bingi inge mwauba bino kukila kutumangatu kitumetume nangwa bufuku bwine.

▪ Inge kechi yenu mubena kulama baana ne, kampe mwakonsha kutuma foni, makalata, tukalata twa pa foni nangwa makalata a pa intaneti pa kuba’mba mwisambenga nabo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6, 7) Bamo besamba pa vidyo wa kuba babena kwimona ne kwimona. Mwakonsha kuyuka bintu byo bakajilwa ne makatazho o babena kupitamo ne kwibakwasha bya kupwisha makatazho.

BYA KUBA BAINETU BAJI NA BAANA BA KUSHINDA

▪ Ikalai na “muchima umo” ku mwina baana kupichila mu kubula kumwesha kuba’mba mwamusuula. (1 Petelo 3:8) Mubulainga baana byo baji, kikatakata kumubulatu byawama. (Byambo bya Mana 16:24) Mushikishai umvwe uji na bya kwambapo ne kumusanchila pa byo aamba.

▪ Kange mukizhengamo kumwesha butemwe ku baana umvwe nsemi mwina baana po aji ne. Beverly, inetu washinda baana wa ku United States, waambile’mba: “Baana bami bakushinda babacheche bakebanga kungitanga amba Mama. Twaumvwañene kuba’mba kijitu bulongo inge tuji pa nzubo, pano inge tuji ne bainabo ba Jane nangwa bakwabo bamu kisemi kyabo kechi bafwainwa kungitanga amba mama ne. Panyuma ya bino, twatendekele kumvwañana bingi ne ba Jane. Mu kuya kwa moba, twanengezhezhanga pamo lwendo lwa kuya na baana mu kutamba bintu.”

BYAKONSHA KUKWASHA BANSEMI NE BAANA BAKUSHINDA

▪ Kange mwambenga byambo byatama pa nsemi mwina baana nangwa washinda baana ne baana saka babena kumvwa ne. Kipeela bingi kutendeka kwamba byambo bya uno mutundu, bino kileta bingi binyenge ku baana babena kutelekako. Kabiji kechi mwakonsha ne kuyuka bimye byo mubena kubwezha bwezhapo kwamba bino byambo ne. (Musapwishi 10:20) Inge kya kuba’mba mwana umo wimubuula kuba’mba nsemi mwina baana nangwa washinda baana waji kwimunena, tai muchima pa byo babena kwiumvwa baana. Mwakonsha kwamba bino: “Kyatama inge byobyo waji kumvwa. Bainobe baji kunzhingijisha bingi, kabiji kimo kimye bantu inge bazhingila bamba byambo byatama.”

▪ Esekai kwikala na mizhilo yakosa bulongo yo mwafwainwa kulondela mu bisemi byonse bibiji. Umvwe kechi kyakonsheka ne, lumbululai kya kulengela kupusana kwa kubula kulengulula nsemi mukwabo. Akimonai bino bimweka byalondelapo:

Inabo washinda baana: Tim, anyika tawelo yobe yazoba.

Tim: Ku bamama twiashatu panshi, bino beanyika.

Inabo washinda baana (wazhingila): Babena kwimulengelatu kwikala bankope.

Nanchi ino nkumbwilo yawama nyi?

Inabo washinda baana (saka atekanya): Eyo, Kyawama. Kuno twianyikila atweba bene.

▪ Chinuzhukainga kutanchika bya kuba kimye baana benu kyo baji na bansemi bakwabo. (Mateo 7:12) Inge kechi kyakonsheka kupimpula mutanchi wenu ne, ipuzhai nsemi mukwabo saka mukyangye kubula baana byo mwatanchika.

ESEKAI BINO: Londelai ano mashinda kimye kikalondelapo kumonañana na bajinga bena kwabo ba bena kwenu:

1. Batalainga pa meso saka mu mwemwesela. Chinuzhukainga kwinyinyisha, nangwa kwalaula meso.

2. Betai pa jizhina pa kwibemuna. Kyakumwenako, ambai amba, “Byepi ba Jane.”

3. Inge mwaikala bavula mubena kwisamba, balekai nabo bambengapo.

BULONGO 2: BAANA BAKOMA KALA

Buku wa kuba’mba Step Wars watongola inetu umo wijizhañenyenga pa bamwatawanji kuba’mba batemwa kumvwina bibabula baana babo ne kukana kuba’mba bamuba byatama. Waambile amba kino kindengela “Kuzhingila bingi bukiji.” Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba baana bakoma babule kuvulañanya masongola enu?

Byakonsha kwimukwasha: Ikalai na lusa. Baibolo waamba’mba: “Muntu yense kechi akebengatu bintu byamuwamina aye mwine ne, poso bintu byawamina ne mukwabo.” (1 Kolinda 10:24) Yukai bibena kwiumvwa bakwenu. Baana bakushinda bakoma bakonsha kuchiina kuba’mba bansemi babo basa kwibashikwa. Kimo kimye bakonsha kulanguluka kuba’mba inge basangalela nsemi wabo wibashinda, bakatendeka kulengulula bansemi babo be basema. Bansemi nabo bakonsha kwakamwa kuba’mba inge ke bakatazhe baana babo bakebachiinanga.

Mu kifulo kya kukanjikizha baana kuba’mba bemutemwe, lekai baana bene bemutemwe. Mwayilatu kisemwa, ke bumbulwamaana kukanjikizha muntu kuba’mba e mutemwe. (Lwimbo wa Solomone 8:4) Yukai byo mwafwainwa kuba pa kuba’mba mumvwañanenga bulongo na baana benu bakushinda.

Kange mwambengatu kyonse kyaiya ku kanwa inge bemuzhingijisha ne. (Byambo bya Mana 29:11) Umvwe kimukatazha kulama lujimi wenu, lombai byonka byaubile mfumu wa bena Isalela aye Davida amba: “Anweba Yehoba, mubike kalama ku kanwa kami; Mulame kibelo kyakanwa kyami.”—Salamo 141:3.

Inge mwikala mu nzubo mwakomejile baana, mwakonsha kukumya pa kumona byo beiyuka ayo nzubo byo iji. Esekai kubula kupimpula bintu, kikatakata mu bibamba mo balaalanga kala. Kimo kimye kyakonsha kuwama kuvilukila mu nzubo ingi.

ESEKAI BINO: Inge baana bakushinda bakoma kechi babena kwimupa mushingi ne, bulai bena kwenu ne kumvwa byo basa kwambapo. Kange mukanjikizhe bena kwenu kuba’mba bakajipile baana ne. Esekai kuyuka bibena kulanguluka bena kwenu. “Ikalai na muchima umo” pa bintu, inge mwauba bino mukengijilanga pamo pa kupwisha makatazho.—2 Kolinda 13:11.

BULONGO 3: BALONGO BAKWABO NE BALUNDA

Marion, inetu washinda baana wa ku Canada, waambile’mba: “Bansemi javula bapanangatu bya bupe ku mwanami kechi ku baana ba bamwatawami ne. Twibapotelangatu bya bupe atweba bene, bino kimo kimye kechi twakonshanga ne.”

Byakonsha kwimukwasha: Tai muchima pa kisemi kyakatataka. Bulai ba mu kisemi kyenu kuba’mba mukeba kuta muchima pa kisemi kyenu kyakatataka. (1 Timoti 5:8) Nangwa kya kuba kechi mwakonsha kuketekela ba mu kisemi kyakatataka kwimutemwa ne, mwakonsha kwibabula kuba’mba batekanye. Babulai byo kyakonsha kwibakola ku muchima umvwe babula kwibata muchima.

Swishai bansemi ya bena kwenu ba kala kwikalako na kimye na baana. Inetu wikala mu England wa jizhina ja Susan washimikizha’mba: “Panyuma ya kufwa bamwatawami, papichiletu bañondo 18, nasongwelwe jibiji, kabiji kibakatezhe bingi bansemi ya ba mulobe pa kuba’mba bebatemwe bamwatawami bakatataka. Bintu byawamine kimye kyo twaikajile na baana ne kwibetako ku nzubo, kabiji ne kwibasanchila pa mingilo yo baubile.”

ESEKAI BINO: Yukai mulongo nangwa mulunda ye mubula kumvwañana nanji bulongo ne kwisamba na bena kwenu byo mwakonsha kumvwañananga na yewo muntu.

Byo mumvwañana na balongo babula kwikala pa nzubo kwakonsha kuleta makatazho mu kisemi muji bakushinda. Londelai lujimuno lwa mu Binembelo ne kisemi kyenu kikekala na mapesho alaya Baibolo kuba’mba: “Nzubo beishimika na mana, kabiji beikajika na milangwe.”—Byambo bya Mana 24:3.

[Tubyambo twa mushi]

IIPUZHAI ANWEBA BENE . . .

▪ Nakonsha kumvwañananga byepi na wajinga mwina kwabo ba mwatawami?

▪ Twakonsha kukwasha byepi balongo ne balunda kuchinuzhuka kuvulañanya kisemi kyetu?

[Bipikichala pa peja 11]

Mwakonsha kuta muchima ku baana benu kukila ne byo mwaketekejilenga

[Kipikichala pa peja 12]

Kutekanya ne mushingi kulengela mutende mu kisemi

[Kipikichala pa peja 13]

Temwai baana bonse baji mu kisemi