Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
TƐƐKPAA 4-10
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LƐVITIKƆƆ 18-19
“Wa o Diandaa o Kaa Niŋ”
Setana Kɛsul Naa Yaŋɔɔleŋ Lepum, Vɛɛ Naŋ Fafaŋ yɛ Leŋ?
Mɛɛ Chɛhowa wa suɛi a kaala nɔɔlɛila wanaa balu Isɔluɛiya wa wa tosaa laŋ okɔɔ, mbo dimul nda aa, ‘La tosa kaala waŋnda o lɛŋnde Kenaŋndeŋ niŋ a tosa laŋ te, lɛŋnde ya I cho nya leŋ yɔɔ leniŋ ndeŋ. . . . Lɛŋndeŋ kpou mi le lo o koŋ mi le simnuŋ le nɔɔlɛi ya o hɔl a sɔɔŋ nda cho muŋ tosaa woŋ. Lelaŋ ya I cho lɛŋnde leŋ nyɛ palaa tusi choo ni.’ Le Mɛlɛka diandaa Isɔluɛiya, kaala Kenanaitiiya wa tosaa laŋ laa wɔu bɔɔ. Lelaŋ, mi lɛŋnde ndaleŋ bɛɛ le simnuŋ le nɔɔlɛi a kaala wɔɔŋnda laŋ.—Lɛvi. 18:3, 25.
Chɛhowa Cho Wanaa Nduaa Nɛiyo Chɔmndo
13 Taasi iwana chieeyaa kinɛi ndoo chɔm masaa wa o lɛŋii cheleŋnde niŋnda nɛiyo ni. Le taamaseliiyo, masaa wa o lɛŋnde Kenaŋndeŋ niŋnda a wanaa ndaa wa sɔɔŋ wɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa. Ŋpum cho ni, hiniei ɔɔ nɔɔ tosaa a wanayɛi kpɛɛluŋnde, poo a poo hiniei tosaa, hiniei tosaa a visiaa, chuaambuaa salaa solioo, a piɔmnda sooluuwo. (Lɛvi. 18:6, 21-25) Nduyɛ, masaa wa Babilɔŋ a Ichipi wa ndaa nɔ sawala pilɛ a diondɔɔ okɔɔ mɛɛ wanaa Mɛlɛkaa ndaa nɔ yɛ le. (Nɔm. 19:13) Kɛ, mi wanaa Mɛlɛkaa cha mɛɛ masaa dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋnda wa nda dɛɛniaa le piɛile ndaleŋ kɛsioo le diandaa yɛ, le ma wa a diandaa o dialloŋ niŋ, a kaa ihini nɔɔlɛiyo kpakpalaa. A tonya, Chɛhowa wa wanaa nduaa nɛiyo chɔmndo ni.
w14-E 7/1 7 ¶2
Nyɛ Mɛlɛka Cho Tosa a Sɔɔŋ Wɔɔŋndoŋ Ndo
Yɛɛ cho yɛ yɔŋnɔŋ a wanaa cho bolle kalaleŋ tosaa ma kɛɛ le siŋgaŋndo, nduyɛ ma wa hiouwɔɔ lachi a sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa wa? Diom Mɛlɛkaa dimi aa: “Wanaa cho sakpo Mɛlɛka o hɔl la, nda wa niŋ o lɛŋndeŋ ndeŋ niŋ ni. Wanaa kaala ndalaŋ la cho la kɛndɛ walaŋ Mɛlɛka o hɔl la, nda koni a lo niŋ o lɛŋndeŋ ndeŋ niŋ ni. Kɛ wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda kinɛi, a cho nda hunɔɔ faŋa o lɛŋndeŋ ndeŋ niŋ bau. Wanaa yɔŋ wɔɔŋnda kinɛi, a cho nda hunɔɔ tɛɛmbuu kpou.” (Pulɔwaa 2:21, 22) Wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda ve lɛ niŋ o chieeŋndo choo le. A teleŋ koŋ, wanaa cho Mɛlɛka diomndo tueiyɔɔ wa cho wa simnɔŋndo wanaa walaŋnda o pɔmpɔmbɔ.—Luomaŋnda 6:17, 18; 8:21.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w06-E 6/15 22 ¶11
“I Kaala Sawala Numndaŋ Bɔɔ Mɛlɛka!”
11 O sawa Mɛlɛka ndoo ke Muuse wo bɛŋgu, nyɛ diiŋ ndɔ ndoo chɔm maa Chɛhowa ndoo buulaŋ le wanaa nduaa wo wa, di ndoo ke nda le nyɛdiaa nuuviaa o chiɔɔŋ ɔɔ o tɔlɔɔla waŋnda niŋndo ni. Mi Chɛhowa dimul Isɔluɛiya maa, te a wa chiɔɔŋ ndaŋ kouwɔɔ pɛ, a nɔ ma chɛl mi wanaa tambɛiya kou ŋ nda mɛi kɔɔli woŋ. Wanaa ndaa tosa chiɔɔŋ nda ndaa nɔ ma dindi chiɔɔŋ ndaŋ kouwɔɔ le, nduyɛ ndaa nɔ vɛlɛ ma dindi kilepiima ndaŋ ɔɔ ɔlifiima ndaŋ keenduuwo fo fo le. Te ndaa kelu pɛ witiiŋ ndaŋ, kpɔŋ o kpɔŋ nda puɛɛnuŋ kɔɔli pɛ, ndaa nɔ lɛ ma miiŋgu ma chua ndu le. Kɛɛsiaa kɛndɔɔ pila wa hoo ni le wanaa tambɛiya, wanaa lekaawa, viiyaa ndaa nɔ lɛ ŋfinya le wa, a waŋ laanduaa piaandaa ndaa ndaa vi wa. Mi che bɛɛ mi ndaa saŋga tau le nyɛdiaa waŋnda nuuviaa kɔɔli o chiɔɔŋ niŋ, kɛ mi hei ndii tosa ndaa piɛi wana le.—Lɛvitikɔɔ 19:9, 10; Ditɔnɔmii 24:19-22; Sam 37:25.
TƐƐKPAA 11-17
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LƐVITIKƆƆ 20-21
“Chɛhowa Hɛli Wanaa Nduaa Mbo Siiŋguu Nda Wanaa Teŋgeŋ”
w04-E 10/15 11 ¶12
A Luɛi Niŋ Pa o Kpele Hɛnɛkiɔɔ Niŋ?
12 Suɛi cheleŋ cho i naŋ nɔ miŋ pɛɛsa le ve. Mi Mɛlɛka dimul Isɔluɛiya aa: “Lelaŋ sawala ya I ke nya laŋ paale hauleŋ ndeŋ kinɛi laŋ, nyɛ o nyɛ la dimi le tosaa la wa ndu tosaa le teleŋ o teleŋ. Koŋ tosa ni mi la sɔla dialluŋ kalaŋ mi la taŋ Chɔɔdaŋ ndaŋ, le kɔlaŋ o lɛŋnde nya cho kɔlaŋ chuaa nyɛ nya leŋ biyɔɔ.” (Ditɔnɔmii 11:8) Lɛvitikɔɔ 20:22, 24 bɛɛ dimi a lɛŋndeŋ ndeŋ okɔɔ aa: “Nyɛ o nyɛ sawala nilaŋ la dimi, a nyɛ o nyɛ ya dimul nya le tosaa, la wa ndu tosaa le teleŋ o teleŋ. Koŋ tosa ni, lɛŋnde Kenaŋndeŋ le ya I cho leŋ nya kɔlaŋ kioo leŋ, le kɛɛ nya mi tɔlɔɔla nya laŋ la kɛɛ naŋɔɔ, mi la wa a soliaa leniŋ po le. Mi chuel nya buŋgɛi maa I cho nya lɛŋnde waŋnda haa ke mi le simnuŋ nyɛ nya, lɛŋnde cho le piaa a nyɛm kɛndɔŋ, nduyɛ mi le nɔ fondaŋnda kɛndɛla tɔlɔɔlaŋ la naŋ ndaŋ ndeŋ.” A tonya, le mi Isɔluɛiya ndaa wa o Lɛŋnde Mɛyaaleŋ niŋ, mɛɛ mi ndaa nɔ chaŋyɛi kɛndɛi a Chɛhowa Mɛlɛka. Le mɛɛ Isɔluɛiya kɛɛ le Mɛlɛka diomndo tueiyɔɔ yɛ, o chɛl ni mi Babiloniaŋnda huŋ del nda choo ma soli nda o lɛŋnde ndaleŋ niŋ.
it-1-E 1199
Nyɛm Kiɔɔŋ
Nyɛ o nyɛ waŋndo nɔ pɛ mbo sɔla piɔmndo okoŋ mi chuauwaa nduaa ɔɔ mi wanaa cheleŋ nɔ di le nyɛm muŋ sɔlaa wa loo muŋ, muŋ nda veelu ni aa nyɛm kiɔɔŋ. Nyɛm kiɔɔŋ wa vɛlɛ nyɛm waŋndo sɔla finya ndɔ mama ɔɔ wana cheleŋ o ba woŋ le mɛɛ o miiŋgu o foofo ndɔɔ yɛ. Diom maHibului nda soliŋ kpeku le nyɛm kiɔɔŋ ndo cho nachal ni. Diomndo hoo sim ni nyɛm kiɔɔŋ sɔlaa le mɛɛ ŋ miiŋgu o foofo waŋndo yɛ, ɔɔ nyɛm kiɔɔŋ waŋndo kioo le mɛɛ o nɔ mbo miiŋgu o foofo numndo yɛ. (Nɔ 26:54-56; Isi 46:18) Lepum ma soliŋ diomndo hoo yalasi kpeku te waŋndo miiŋgu pɛ o “foofo” wana cheleŋ. Kɛ teleŋnda bɔɔbɔɔ ma soliŋ ndu kpeku le waŋndo nyɔɔ ‘kioo mbo simnuŋ nyɛ ndɔ’ mbo ve bɛɛ aa o foofo waŋndo le o cho miiŋgoo le. (Chɛ 15:3; Lɛvi 20:24) Diomndo hoo sim vɛlɛ le waŋnda solioo po o fondaŋ ndaa a kaka. (Di 2:12; 31:3) Diom maKilikiiyo hoo kilelos o sim le “nyɛm kiɔɔŋ.”—Mat 27:35; Walta 1:17; 26:18.
it-1-E 317 ¶2
Youwa
Mɛɛ Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma hiou, mi Nuuwa bii visiaa a “youwaa cho a diandaa Mɛlɛka o hɔl la” a tiŋ, mbo soli nda salaa. (Chɛ 8:18-20) Chɔŋ niŋ a teleŋ koŋ, mi Mɛlɛka ke waŋchieeya youwa le dioo te a soli nda pɛ koowaŋ. (Chɛ 9:1-4; tuuwɔ Lɛvi 7:26; 17:13.) A boondii keŋ, te waŋnda ndaa soli pɛ youwo salaa okoŋ mi Chɛhowa ndoo chɛl sala koŋ, ndaa chua you koŋ maa ‘you diandaa’ o cho ni. Kɛ a mɛɛ Baabuiyo chɔm yɛ, chɔŋ a teleŋ Mɛlɛka ke waŋchieeya dio le youwa dioo wo, haaa mbo kɔ bii a teleŋ Mɛlɛka ke Muuse Sawala ndɔlaŋ ndo, you kɛ kɛ ve “o nɔɔlɛi Mɛlɛka o hɔl” le dioo le. (Lɛvi 11:13-19, 46, 47; 20:25; Di 14:11-20) Baabuiyo chɔm nyɛ kpeekpei ndoo siiŋguu youwa apum a nɔɔlɛi Mɛlɛka o hɔl lo le. Le taamaseliiyo, mi che bɛɛ mi youwaa bɔɔbɔɔ de nyɛm siouwoŋ, kɛ o cho nda kpou le wa a nɔɔlɛi Mɛlɛka o hɔl te. Nduyɛ mɛɛ kpema sɛnɛiyo kilaŋ, mi Mɛlɛka chɔm Pitɛ o yilaŋnde niŋ kpendekele maa sawaa hoo mɛɛlu.—Walta 10:9-15.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
it-1-E 563
Dialloŋ Tɛɛndiaa
Mi Sawa Mɛlɛkaa kuuna Isɔluɛiya dialloŋ tɛɛndiaa le wana vilɛiyo chaŋndo. (Lɛvi 19:28; 21:5; Di 14:1) Kanifuule, wanaa diandaa Isɔluɛiya wa Chɛhowa o hɔl ni, nda wa wanaa o hɛli mbo siiŋguu nda wanaa ndɔ wa ni. (Di 14:2) Le hei, nyɛ o nyɛ ndoo chiɛɛliaŋ pɛ a walta nyinaa wɔɔŋnda, Isɔluɛiya ndaa nɔ ma wou laba leniŋ te. O faŋaŋ o hei kɔɔli, Isɔluɛiya ndaa sina nyɛ yɔŋnuŋ waŋvilɛiya wo, nduyɛ ndaa nɔ tiindaŋndo maa wanaa vi wa cho miiŋgu yoomu, lelaŋ ndoo bɛnda kposoŋ ma chaŋ waŋndo o nɛi waanaa choo le. (Daa 12:13; Hibu 11:19) Mi sawa Mɛlɛka ndoo ke hoo Isɔluɛiya wo mala nda le ma nɔ bɛɛleŋ le nyɛm Mɛlɛka toosiaa woŋ, mɛɛ dialuŋ wanachioo cho naa yɛ.
TƐƐKPAA 18-24
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LƐVITIKƆƆ 22-23
“Yɛɛ Bɔŋaŋnda Bɛŋnda Isɔluɛiya Ndaa Bii Laŋ La Pɛɛku yɛ Naa?”
it-1-E 826-827
Bɔŋaŋ Diaa Beedii Nɔ Yiisii Leniŋ te Wo
Mi Isɔluɛiya kpou ndaa hiŋ diompilɛ o paale taseleŋ choo le Bɔŋaŋ Diaa Beedii Nɔ Yiisii Leniŋ te Wo biyɔɔ, nduyɛ paale pɛŋgiaa leŋ le wa vɛlɛ ni. O paale diiŋ ndɔ leŋ choo, Nisaŋ 16, mi ndaa hiŋ a baaliiŋ tase ndaa kuau woŋ o wana soliaa lasalaa lo, kanifuule muŋ fɛŋ muŋ fula o Palɛstine niŋ. Tuupa mi bɔŋaŋndo hoo ndoo biinuŋ, wana o wana ndoo nɔ mbo kendi kɔmnde tase tɔlɔɔ ndɔɔ mbo de le. O dimi niŋ, te wana soliaa lasalaa ndoo heelu pɛ baaliŋ tase ndaa huŋ ndoŋ o balaŋ choo, i wa ko maa yɔŋgoo nda wa Chɛhowa tɔlɔɔ tase koŋ ni. Okoŋ kɔɔli, mi wana soliaa lasalaa ndoo soli saa fɔŋndɔɔ sala luamaa a sala tɔlɔɔ kullo latulu o nda muuliaŋ a chuɛima ɔlifiiyaŋ ndo. Nduyɛ mi ndoo soli vɛlɛ muɛiyaŋ salaa. (Lɛvi 23:6-14) Sawa o sawa ve le baaliiyoŋ ɔɔ kolo ndɔɔ lomɔɔ o bandu luamaa lasalaa choo le. Kɛ mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, mi wanaa soliaa lasalaa kandu keŋ tosaa. O faŋaŋndɔ o tɔlɔɔ tase Isɔluɛiya kpou ndaa nɔ ma soli salaa o Chɛhowa lo wo kɔɔli, kɛɛsiaa wa vɛlɛ le mi yuŋgu kɛ kɛ ɔɔ wana o wana ndoo nɔ nyɛm kiɔɔŋ o Isɔluɛi niŋ ndoo soli salaa le Mɛlɛka balikaa mello a teleŋ bɔŋaŋndo hoo.—Ɛs 23:19; Di 26:1, 2.
Sabu ndaa bii bɔŋaŋndo hoo wo. Sawa wa le beedii ndoo nɔ yiisii leniŋ te wo dioo wo ndoo chɛlaŋ a nɛila chɔmaala Chɛhowa ndoo yɔŋgu Muuse o Ɛsɔdɔɔ 12:14-20 niŋndaŋ. Sɔɔŋ 19 chɔm sila Chɛhowa ndoo yɔŋgu nda wo, mbo dimul nda aa: “Le palɛi i ŋɔmmɛu, la kɛsi yiisii o yiisii o chiɛila nyalaŋ niŋ te.” Ditɔnɔmii 16:3 veelu vɛlɛ beedii nɔ yiisii leniŋ te wo aa: ‘beedii Isɔluɛiya de le fulaa o saŋgaa niŋ Ichipi wo.’ Nduyɛ beediiyo hoo wa vɛlɛ le Isɔluɛiya loonɔŋndo a paale nda wa keleŋaa le fulaa Ichipi leŋ okɔɔ. (A sɔla pɛŋ teleŋndo le ma chum mi kolo beedii ndaa linda wo hel te [Ɛs 12:34]). Mi bɔŋaŋndo hoo ndoo yiyalaŋ Isɔluɛiya a chɛle nda wa niŋndeŋ, vɛlɛ a mɛɛ Chɛhowa ndoo piŋi nda yɛ. Nduyɛ mi Chɛhowa pila bɛɛ dimi aa: Koŋ cho tosa ni “haaa a yoomula nyalaŋ, mi la wa loonɔŋndo a paale nya fula Ichipi leŋ okɔɔ.” Mi Isɔluɛiya sina maa a wa niŋ a baŋaŋnda, nduyɛ ndaa sina maa Chɛhowa baŋa nda ni. Lelaŋ, mi ndaa bii bɔŋaŋ tase wa hoo o bɔŋaŋnda yaala ndaa bii o wɔsioo niŋndaŋ tɛɛŋndo a kɔl kɛndɛ.—Di 16:16.
it-2-E 598 ¶2
Pɛŋtikɔɔsi
Mɛɛ Isɔluɛiya ndaa bii witiiŋ tase ndaa kuau o chiɔɔŋ niŋndoŋ yɛ wa teŋgeŋ a mɛɛ ndaa bii baaliŋ tasoŋ yɛ. Mi ndaa toosiaa beediiyo kpuŋgbaŋ ŋmuuŋ a kolo ŋwitii kɛndɛ kɛndɛ ndaa muuliaŋ a yiisiiyo wo. Beediiyo hoo ndoo nɔ ‘mbo fula o fondaŋnda yɛ yɛla nda wa ichali laŋ.’ Hei ndii sim ni maa ndaa nɔ ma toosiaa ndu mɛɛ ndaa toosiaa beediila ndaa dia o la ndalo bɛɛlaŋ yɛ, kɛ la ve maa beediila tɔla ndaa toosiaa le salalaŋ solioo laŋ te. (Lɛvi 23:17) Mi ndaa soli beediilaŋ salaa a sala luamaa vɛlɛ a sala faŋa yɔŋ wɔɔŋndo wo latulu. Okoŋ mi ndaa soli vɛlɛ saa fɔŋnduaa a ŋiɔɔŋ sala kɔl nyuloo. Mi wana soliaa lasalaa ndoo chua beediilaŋ ndaŋ a visiŋ saa fɔŋnduaa ŋiɔɔŋnda haa ŋtiŋ o balaŋ choo, mbo yulu Chɛhowa lachi, mbo miŋgiŋ o ibuŋ, le chɔmndo maa o ndu lo o cho laŋ yɔŋgoo ni. Te a chii nyɔɔŋ muŋ salaa soli pɛ, wana soliaa lasalaa de muŋ maa sala kɔl nyulu.—Lɛvi 23:18-20.
w14-E 5/15 29 ¶11
A Cho Pa Kɔlaŋ a Kɔɔna Chɛhowaa Latulu?
11 Kɔɔna Chɛhowaa cho naa dɛɛniaa le miŋ tol sila Pɔɔl lo kɔɔli le tɔnɔ naa. Mi Pɔɔl dimi aa: “La ŋ nuuviaŋ nɛila naa ŋ nɔla mi ŋ kpeeŋiaa chaaŋaa naa vellaa velle le waŋnda kaalaa a sɔɔŋ kɛndɔŋ tosaa laŋ. La ŋ malnuŋ chuuŋgiaŋndo diom pilɛ mɛɛ waŋnda a pum a nɔ kaa a chɛl le hunɔɔ o bɔŋaŋ niŋ te yɛ le. Kɛ, la ŋ dɛɛniaŋ vellaa velle a tiindaŋ naa ŋ nɔ o Mɛlɛka niŋ ndo okɔɔ. Taama nya pila la cho niŋ chɔɔ maa paale Masanɔɔ nɔ le miiŋgoo nanuŋ ndeŋ le cho niŋ kpɛɛluŋ.” (Hibu. 10:24, 25) Mi bɔŋaŋnda Isɔluɛiya ndaa bii o wɔsioo niŋndaŋ a chuuŋgiaŋnda cheleŋ laa kindi nda poŋ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. Nduyɛ mi bɔŋaŋndaŋ ndaŋ, maa Bɔŋaŋ Labafɛi teŋgeŋ ndaa bii o teleŋ Nɛhimaya wo niŋndo laa tosa mi Isɔluɛiya ndaa dɔɔnuŋ nyaale. (Ɛsɔ. 23:15, 16; Nɛhi. 8:9-18) Mi naa bɛɛ sɔla hau tɔnɔla waa naa o bɔŋaŋnda naŋ bii o lɔɔ tɛɛŋ a o lɔɔ mɛɛlulaŋ ndo, bɔŋaŋnda ibuŋgalaŋ, a o bɔŋaŋnda bɛndaŋ. Maa naa kpou hiounuŋ lachi a tɔnɔɔ sɔlaa o bɔŋaŋndaŋ ndaŋ niŋ, le miŋ wa a kala poŋ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ nduyɛ miŋ wa a kɔl kɛndɛ.—Taitɔɔ 2:2.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
Lo o Pimbi Num Simiaa Choo!
3 Vɛɛ buɛiyaa Mɛlɛkaa chɔm yɛ pimbi simiaa? A tosa hei a mɛɛ nda chɔm kaala yiŋgoloŋndo le Chɛhowa vɛlɛ a ndu piɛiyo a kɔl ndaa kpou yɛ. Nduyɛ fulamakɔɔlioo cho wa ni, a cho wa hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa teleŋ o teleŋ. Tofawɔ nyɛ diomndo hoo “pimbi simiaa” o Baabuiyo niŋ simndo. Diom maHibuluiyo le pimbi simiaa cho ni, kpou, kpede ɔɔ nyɛ nɔ sɔŋ te wo. Le taamaseliiyo, mi Isɔluɛiya ndaa soli chɔluaa sala o Chɛhowa lo, nduyɛ sawaa ndoo dimi maa chɔluaa kaŋ ndaa nɔ ma nɔ sɔŋ o sɔŋ te. (Lɛvi. 22:21, 22) Wanaa Mɛlɛkaa ndaa nɔ ma yɔŋgu chɔlu ndoo nɔ pelei, nileŋ ɔɔ hɔlteŋ lepilɛ wo maa sala le. Nduyɛ, pesiŋ bɛɛ ndaa nɔ vɛlɛ ma yɔŋgu chɔlu ndoo wa a naa wo le. Chɛhowa ndoo che ndi isɔvɛ le mi chɔlu koŋ ndoo wa kpou, kpede ɔɔ o nɔ sɔŋ te wo. (Mal. 1:6-9) Ŋ nɔla miŋ bii bila le sabu Chɛhowa ndoo buulaŋ a nyɛ wa kpou ɔɔ o nɔ sɔŋ te wo yɛ. Te ŋ pendu pɛ nyɛ, o wa nyɛdiaa, yauwo ɔɔ nyɛ wallo, ŋ yeema ndu mbo nɔ sɔŋ o sɔŋ te. Ŋ yeema mbo wa kpou, kpede ɔɔ o nɔ sɔŋ o sɔŋ te. Lende koni Chɛhowa yiyaŋ a kaala naŋ nɔ le ndu wo ni, ndu cho yɛ lo lechoo naa ni. Lo lechoo naa nɔ mbo wa kpou, kpede ɔɔ o nɔ mbo nɔ sɔŋ o sɔŋ te.
TƐƐKPAA 25-31
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LƐVITIKƆƆ 24-25
“Wɔsi Baŋaŋndo o Sindɔɔ Niŋ, A Baŋa Naŋ Cho Hunɔɔ Sɔla o Chilaŋ Niŋndo”
it-1-E 871
Hɛnɛkɛyɛi
Mɛlɛka Nɔ Hɛnɛkɛyɛi Yo. Mɛlɛka nɔ hɛnɛkɛyɛi yo Chɛhowa cho ni. Mbo soli kaaleŋ Isɔluɛi o chɛleŋ niŋ Ichipi. Mbo dimul nda maa te a hiou pɛ lachi a sawala ndɔlaŋ diikɔŋndo, a cho hɛnɛkɛyɛi nda yeema ve sɔla. (Di 15:4-6) Kɛ mi Sawaa dimi maa, te wana pɔnɔɔ simnuŋ pɛ wana tambɛi, o nɔla mbo kuɛ o chɛleŋ niŋ le halikpeŋ mbo sɔla nyɛm o hauba le ndupila a le yuŋgu ndɔɔ woŋ. Kɛ mi Sawaa dimi vɛlɛ maa, te o chii pɛ wɔsilaŋ la ŋɔmmɛu o chɛleŋ niŋ, o nɔ mbo sɔla baŋaŋndo. (Ɛs 21:2) O wɔsi baŋaŋndo choo (wɔsi bele-ŋuɛɛnu kɛ kɛ), wana o wana ndoo nɔ mbo sɔla baŋaŋndo. Wɔsioo hoo, Hibuluinɔ kɛ kɛ wa o chɛleŋ niŋ ndoo nɔ mbo sɔla baŋaŋndo, mbo miiŋgu o wanaa nduaa lo.—Lɛvi 25:10-19.
it-1-E 1200 ¶2
Nyɛm Kiɔɔŋ
Yuŋgu kɛ kɛ ndoo nɔ lɛŋndeŋ a ba ndɔ o Isɔluɛi niŋ, nduyɛ lɛŋnde leŋ le wa le chuauwaa ndaa mamaa. Lelaŋ wana o wana ndoo nɔ mbo pisi lɛŋnde leŋ lefafɛɛŋ te. Te Isɔluɛiya ndaa pisi pɛ lɛŋndeŋ, ndoo wa ko maa lendullo nda lendul leŋ ni. Nduyɛ ndaa nɔ fɛŋ ma yiyaŋ a tɔnɔ wana koŋ cho sɔla o lɛŋnde leŋ choo wo. Te ndaa wa vɛlɛ pɛ leŋ baa kiolɔɔ, ndaa nɔ fɛŋ ma yiyaŋ a mɛɛ kpɛ wɔsilaŋ laa lo le mi wɔsi baŋaŋndo fuuluu yɛ. A teleŋ wɔsi baŋaŋndo hoo wana o wana ndoo sɔla nyɛm ndɔŋ kiɔɔŋ ni te ndoo baŋa wɔ muŋ te. (Lɛvi 25:13, 15, 23, 24) Sawaa hoo wa vɛlɛ le chiɛila ve o kpaki niŋ te laŋ, mi che bɛɛ la waŋnuŋ kpalamandaŋ. Nduyɛ te waŋndo ndoo lendul chiɛi ndɔɔ o chiee wa o balaa a kpakioo wo pɛ, wana koŋ o nɔ wɔsioo o pilɛ le mbo baŋa chiɛi ndɔ koŋ. Kɛ te o baŋa ndu o wɔsii pilɛi keŋ bɛŋgu le, mɛɛ wana o lendul chiɛi koŋ o ba wo nɔ niŋ chiɛi koŋ ni. Kɛ Livaiya nda, ndaa nɔ di mi ndaa baŋa chiɛila ndalaŋ le teleŋ o teleŋ, kanifuule ndaa nɔ le lɛŋ a ba nda le.—Lɛvi 25:29-34.
it-2-E 122-123
Wɔsi Baŋaŋndo
O lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ hau, kundalaŋ la tiɔɔŋ waŋchieeya cho ni, kunda wanaa tambɛiya a kunda wanaa sulaa. Kɛ te Isɔluɛiya ndaa diikuŋ pɛ sawa wa a wɔsi baŋaŋndo okɔɔ wo, suɛi kɔl tambɛi waanaa ndii yɔŋnuŋ o lɛŋnde ndaleŋ niŋ te. Tɔnɔla wana o wana wa sɔlaa o wɔsi baŋaŋndo niŋndo wa kaaleŋ kpou malaa. Kanifuule, wana o wana ve wana tambɛi mbo dema nyɛ tosa, nduyɛ ma che ndu chɔdɔ le. Kɛ nda kpou ndaa nɔla ma tosa nyɛ ndaa tiuba wo le lɛŋnde ndaleŋ malaa. Chɛhowa wa lɛŋnde Isɔluɛileŋ salaa dɔwɔɔ le mi le yɔŋgu kɔmnde kɛndɛleŋ, nduyɛ o wa nda nɛi chɔmaa kioo. Lelaŋ te Isɔluɛiya ndaa diikuŋ pɛ Chɛhowa, a wa wa a kɔl kɛndɛ o lɛŋnde ndaleŋ niŋ, okoŋ mi ndaa sɔla nyɔɔŋ tau, ŋ Chɛhowa ndupilɛ kpe ndoo nɔla mbo ke nda woŋ.—Ai 33:22.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w09-E 9/1 22 ¶4
Te Waŋndo Tiŋ Num Pɛ
Mi Sawaa dimi maa te Isɔluɛinɔɔ ndoo lo pɛ chaaŋ ndɔ lɔɔ mbo pɛl ndu hɔlteŋ, a nɔ ma tusi ndu nyɛpalaa choo o nɛi sakpoo choo. Kɛ wana ndaa pɛl koŋ hɔlteŋ ndo ndoo nɔ di mbo miŋgul wana pɛl ndu hɔlteŋ ndo maa ɔɔ wana cheleŋ o yuŋgu wana koŋ niŋ te. Mi Sawaa dimi maa ndoo nɔ mbo kuɛ a suɛi keŋ o wanaa kialaa ŋyamaa lo le ma yaasiaa ndi nyɛkɛndɛi. Isɔluɛiya ndaa sina maa, te a yɔŋul pɛ chaaŋ num a hɔlaa vesɛi sɛɛŋ, num bɛɛ a miŋgul num maa. Nduyɛ sinapɛŋgu ndaa nɔ hoo wo wa le nda malaa le sinaa maa kposoŋ bɛɛ a nɔ ma yɔŋul waŋndo o fondo fuu wo choo le. Kɛ sɔɔŋ cheleŋ cho vɛlɛ a hei okɔɔ.
DOŊDOŊNDO 1-7
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LƐVITIKƆƆ 26-27
“Mɛɛ Ŋ Sɔla Sala Chɛhowaa Yɛ”
w08-E 4/15 4 ¶8
Faŋaŋ ‘Nyɛm Fondoŋ Kɔɔli’
8 Vɛɛ sullo simnuŋ yɛ mɛlɛka le naa? Le hei biyɔɔ bila, yiyaŋndɔ maa pouwo wa yondoo niŋ o teleŋ Isɔluɛiya niŋ. Ndaa nɔla ma soliŋ pou koŋ kpeku le chiɛiyo ɔɔ kpakioo taŋgullo. Kɛ, te a sɛl pouwo hoo pɛ ma toosiaa ndu suŋgbuleŋ le leŋ piɛiyo, lee nɔla mi le paaliaŋ wanaa Chɛhowaa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. (Lɛvi. 26:1) O nɛi pilɛ koŋ choo, kanioŋ bɛɛ cho ŋ sɔvɛ. Ŋ yeema muŋ le nyɛm naŋ hauba woŋ piondɔɔ, nduyɛ miŋ soliŋ muŋ vɛlɛ kpeku le wali Chɛhowaa tosaa. (Ikili. 7:12; Luku 16:9) Kɛ te ŋ nɔ pɛ yeemɛi le kaniei nuuviaa mbo hiou walta naŋ tosa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ ndaŋ, mɛɛ kaniei simnuŋ mɛlɛka le naa. (Nuawɔ Timoti Tasoo 6:9, 10) O chieeŋndo niŋ hau, waŋnda che kanioŋ nuuviaa nyɛ sɔvɛ o yoomu ndaa niŋ mbo hiau nyɛ o nyɛ. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ tosa a sabu le miŋ wa kpeŋ kpeŋ o kaniei nuuviaa niŋ.—1Timo. 6:17-19.
it-1-E 223 ¶3
Siooŋii Mɛlɛkɛi
Mɛɛ Chɛhowa wa Muuse soliŋndo kpeku yɛ vɛlɛ a mɛɛ ndoo bii ndu yɛ, tosa ni mi Muuse chɔm kpendekele wanaa Mɛlɛkaa o hɔl maa o nɔ siooŋnde le Chɛhowa. (Di 34:10, 12; Ɛs 19:9) Wanaa ndaa tiindaŋ o Chɛhowa niŋnda ndaa nɔ siooŋii Muuse ve le foofo ndɔɔ. Ndaa sina maa Muuse Chɛhowa ndoo soliŋ kpeku ni le suɛi o ndalo. Isɔluɛiya ndaa nɔ vɛlɛ mi ndaa nɔ siooŋnde le tɛndii Mɛlɛkaa. (Lɛvi 19:30; 26:2) Hei sim ni maa, Isɔluɛiya ndaa nɔ ma nɔ bɛɛle yiŋgoloŋ ndeŋ le tɛndii Mɛlɛkaa, ma piɛi Chɛhowa mɛɛ ndoo yeema yɛ, nduyɛ mi ndaa tosa sɔɔŋ a mɛɛ sawala ndɔlaŋ la dimi yɛ.
w91-E 3/1 17 ¶10
La Chɛl Mi “Kɔl Nyulu Mɛlɛkaa” Manda Kɔlta Nyalaŋ
10 Mi Chɛhowa dimul Isɔluɛiya aa: “Te la tosa nyɛ sawala nilaŋ la dimi wo pɛ, nduyɛ o koŋ kɔɔli, nyɛ o nyɛ pɛɛkula nilaŋ la dimi le tosaa mi la tosa ndu pɛ, I wa niŋ piɔɔ yɔŋndo o lɛŋnde nyalaŋ niŋ a teleŋnda piɔɔ o nɔ le siaa laŋ, o koŋ, mi tosa mi tɔlɔɔla nyalaŋ la naŋ mi la kom tau tau o chiɔɔŋ nyaaŋ niŋ, nduyɛ mi kpelela nyala iyɔmndaŋ la kom tau tau. I cho niŋ tosa mi kɔl nyuloo o wa o lɛŋnde nyaleŋ niŋ kpou. Wana o wana la hiniŋ niŋ mi la lɔlnuŋ, nyɛ o nyɛ nɔla mbo dɔu nya isiooŋ te. O koŋ kɔɔli, visiaa biyaa kpou I cho nda soli o lɛŋnde nyaleŋ niŋ, nduyɛ mi tosa chɔu o chɔu o luei o lɛŋnde nyaleŋ niŋ te. I wa niŋ a nya latulu, nduyɛ mi hiou lachi a waa Mɛlɛka nya, mi nya bɛɛ mi la wa wanaa ni.” (Lɛvitikɔɔ 26:3, 4, 6, 12) Isɔluɛiya ndaa nɔla ma wa a kɔl nyulu kanifuule, Chɛhowa wa nda manda yaamɔɔwaa ndaa o ba, o wa nda nyɔɔŋ ke tau, nduyɛ mi ndaa nɔ chaŋyɛi kɛndɛi a ndu. Kɛ le mi sɔɔŋ muŋ kpou muŋ yɔŋnuŋ, ndaa nɔ ma diikuŋ Sawala Chɛhowalaŋ.—Sam 119:165.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
it-2-E 617
Naalaŋ
Le Mɛɛ Nda Kɛɛ Sawala Mɛlɛka Yɛ. Mi Chɛhowa dimul kaaleŋ Isɔluɛi maa te a tɛɛmbuu kpema wa nda tɛɛŋ nda ndaa wo pɛ, o cho nda naalaŋ tusi choo. (Lɛvi 26:14-16, 23-25; Di 28:15, 21, 22) Diom Mɛlɛkaa chɔm maa, sala Mɛlɛkaa tosa ni mi waŋndo wa kɛndiaa o dialloŋ niŋ ɔɔ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. (Di 7:12, 15; Sam 103:1-3; Pulɔ 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Sɔɔŋ 21:1-4) Kɛ o baa pilɔɔ choo, o chɔm maa hakioo huŋ a naalaŋ ni. (Ɛs 15:26; Di 28:58-61; Ai 53:4, 5; Mat 9:2-6, 12; Chɔŋ 5:14) I cho tonya maa mi Chɛhowa ndoo dɔu waŋnda naalaŋ lapum choo o lepilɛ niŋ kpe. Le taamaseliiyo, mbo duau Meeliam, Yusaya, a Kɛhasi naa ŋlɛlɔɔ choo. (Nɔ 12:10; 2Ko 26:16-21; 2Ma 5:25-27). Kɛ i cho kpendekele maa teleŋnda bɔɔbɔɔ, le mɛɛ waŋndo ɔɔ kaaleŋ Isɔluɛi kpou ndaa tosa hakioo yɛ naalaŋ laa tual nda choo ni. Mɛɛ ŋ dimi maa, yɛyii nda saŋ nde nda kou ni, le mɛɛ nda wou balaŋ o kaa wɔɔŋndo niŋ yɛ dialuŋ ndaŋ sɔla saŋgaa ni. (Kal 6:7, 8) Nduyɛ, le wanaa luei balaŋ o niilu kaa ihini nɔɔlɛiyo niŋ nda, mi Pɔɔl dimi aa: “Mɛlɛka mal nda niko o ba ndaa choo ma saa sɔɔŋ nɔɔlɛiyoŋ tosaa, ŋ yeemaŋ bii nda le tosaa woŋ. Ma saa sɔɔŋ bɛɛ tambɛiyoŋ tosalaŋndo vellaa velle. . . . Le sabu koŋ mi Mɛlɛka tusi nda nyɛ palaa choo mɛɛ nda aa bɛnda le sɔlaa le dɛnɛ wɔɔŋ waa lendoo yɛ.”—Luom 1:24-27.
DOŊDOŊNDO 8-14
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | NƆMBAA 1-2
“Chɛhowa Kɔɔna Wanaa Nduaa”
w94-E 12/1 9 ¶4
Fondaŋ Kpeekpei Piɛile Chɛhowaleŋ le Nɔ Mi le Wa o Yoomula Naalaŋ Niŋndo
4 Te num oo nɔla pɛ ma che Isɔluɛiya o yondo pollo niŋ, yɛɛ ŋ wa yɛ chɔ? A wa chɔ mɛɛ nda wa a kɔɔnaa, nduyɛ ma taŋgul tɛndiila ndalaŋ o lepula yɛ. Waŋnda haa wa tau, ndaa wa le miiliɔŋndaŋ la yaa ɔɔ ndaa hiou. Ma piɔuviaŋ a kundalaŋ, nduyɛ kunda kɛ kɛ ndoo nɔ yuŋgulaŋ la yaa. Mi kundaa opilɛ chal baluaŋndo, opilɔɔ batouwo, opilɔɔ ba paaleŋ le chaŋndo, nduyɛ mi opilɔɔ chal ba paaleŋ le dello. Te num oo chɔɔlu vɛlɛ tofa pɛ, a wa chɔ kunda cheleŋ a ndaa taŋgul tɛndiila ndalaŋ o tɛndii chɔm maa Mɛlɛka cho a Isɔluɛi latulu wo balɔɔ chɛ chɛ. Yuŋgula fula o pulale Livaileŋ choo laŋ la wa o tɛndiila hiɔɔlula laa balu laŋ tɛndii Mɛlɛkaa wo ni. Fondaa wa vɛlɛ o kuŋgaa silɔ a kolalaŋ o dɔɔŋgɔɔ hoo tɛɛŋ a tɛndiiyo o taŋgulaa leniŋ. Tɛndiiyo hoo wa “tɛndii Mɛlɛkaa” ni, o Isɔluɛiya ndaa taŋgul a mɛɛ Chɛhowa ndoo ke nda nɛi chɔmaa yɛ wo.—Nɔmbaa 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Ɛsɔdɔɔ 35:10.
it-1-E 397 ¶4
Dɔɔŋgɔɔ
Te Isɔluɛiya ndaa kelu pɛ dɔɔŋgɔɔ, mbo wa o kuaŋnaŋ kɛ kɛ. Waŋ piaanduaa ndaa fuuluu teleŋ kuaa o chɔu wo wa wa 603,550. Livaiya wa 22,000. Waŋ laanduaa, chuaambuaa, bɛnduaa yuuwa, namtaa, a wanaa lekaawa wa nda tɛɛŋ nda ve o chɔm choo le. Kɛ te ndaa chɔm pɛ waŋnda haa kpou bolle pilɛ, naapum ndaa wa le 3,000,000 ɔɔ ndaa hiou. (Ɛs 12:38, 44; Nɔ 3:21-34, 39) Ŋ sina mɛɛ kpɛ dɔɔŋgɔ faŋga bɛndu waa naa ndoo wa o bɛndu yɛ le, nduyɛ waŋnda nɔ yiyaŋnda yɛ yɛlaŋ a hei okɔɔ. Mɛɛ Isɔluɛiya kelu dɔɔŋgɔɔ Chɛliko a Mowabi ikɛi, kumbiŋ ndɔɔ wa “chɔŋ Bɛti Chɛsuimɔti mbo fuuluu . . . Ebɛɛl Sitim.”—Nɔ 33:49.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
it-2-E 764
Waŋnda Chɔmndo
Ma chɔm waŋnda a diola ndalaŋ, pulale nda fula chooleŋ, vɛlɛ a yuŋgula ndalaŋ. Nduyɛ o cho ko yuŋgula leboltaŋ kinɛi le nda chɔm te. Kɛ a mɛɛ Baabuiyo dimi yɛ, mi ndaa chɔm Isɔluɛiya o sindɔɔ niŋ le sabula bɔɔbɔɔ. Mi ndaa chɔm nda le sinaa wanaa ndaa fuuluu teleŋ nda mal paawa lelɛŋndo wa, a le sinaa wanaa ndaa fuuluu teleŋ nda tosa wali le sovɛiyo wa. Kɛ le Livaiya nda, mi ndaa chɔm nda le sinaa a ndaa suliŋ le waltaŋ tosaa o tɛndii Mɛlɛkaa niŋnda.
DOŊDOŊNDO 15-21
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | NƆMBAA 3-4
“Walta Livaiya Ndaa Tosalaŋ”
it-2-E 683 ¶3
Wana Soliaa Lasalaa
O Kpema Sawaa Bɛŋgu. Mɛɛ Isɔluɛiya wa o chɛleŋ niŋ Ichipi, mi Chɛhowa hɛli puaa tasiaa Isɔluɛi le ma wa le ndu, le mɛɛ ndoo diu puaa tasiaa Ichipiaŋnda a kpundɛ tɔ ndɔɔ yɛ. (Ɛs 12:29; Nɔ 3:13) Le Chɛhowa kinɛi puaa tasiaa haa wa ni, nduyɛ ndoo nɔ di mi ndoo soliŋ nda kpeku le ndu walta teŋgeŋndaŋ tosallo. Ndoo nɔla mi ndoo soliŋ puaa tasiaa Isɔluɛi kpeku le salalaŋ solioo a le tɛndii Mɛlɛkaa mandaa. Kɛ, mbo hɛli puaa fula o yuŋgu Livaiyo choo wa le waltaŋ ndaŋ tosaa. Le saboo hoo, mi Chɛhowa chɛl kaaleŋ Isɔluɛi le ma hɛli puaa Livaiya le sɔŋgɔ puaa tasiaa Isɔluɛiyaa ndaa fula o yuŋgulaŋ 12 choo wa (nduyɛ mi puaa Choosɛ wa, Efiluem a Manaasɛ simnuŋ yuŋgulaŋ la tiɔɔŋ). Chuauwaa piaanduaa tasiaa Isɔluɛi ndaa hiou wa kunda a waŋ piaanduaa o yuŋgu Livaiyo choo mɛɛ nda chɔm nda. Waŋnda 273 ndaa hiou lechoo ni. Lelaŋ mi Mɛlɛka dimi maa, Isɔluɛiya ndaa nɔ ma baŋa wanaa hiou kaŋ lechoo wa a nyɛ sɔlaa. Wana o wana ndoo nɔ mbo yɔŋgu nyɛ sɔlaa kaniŋ humboŋ ŋ ŋuɛɛnu. Okoŋ ma yɔŋgu nyɛ sɔlaa hoo o Elɔŋ ndo a puaa nduaa. (Nɔ 3:11-16, 40-51) Tuupa ma ke Elɔŋ a puaa nduaa nyɛ sɔlaa hoo, Chɛhowa ndoo chii niŋ nda hɛli le waa wanaa soliaa lasalaa le Isɔluɛiya.—Nɔ 1:1; 3:6-10.
it-2-E 241
Livaiya
Walta Ndaa Tosa Laŋ. Yuŋgulaŋ la yaa laa fula o pulale Livaileŋ choo ni. O puaa Livaiya haa choo yuŋgulaŋ ndaŋ la fula ni, Kaasiɔŋ (Kɛɛsiɔŋ), Kohati, a Mɛluali. (Chɛ 46:11; 1Ko 6:1, 16) Yuŋgulaŋ ndaŋ o kɛ kɛ ndoo nɔ fondaa o tɛndii Mɛlɛkaa ikɛi o yondo pollo niŋ. Kohatiiya o yuŋgu Elɔŋ ndo choo, nda wa ichali o tɛndii Mɛlɛkaa hɔlndɔ ba paaleŋ le chaŋndo. Kohatiiya a tuaa, nda wa ichali batouwo, Kɛsiɔnaitiiya wa ichali ba paaleŋ le dello, mi Mɛlualaitiiya nda wa ichali baluaŋndo. (Nɔ 3:23, 29, 35, 38) Wali Livaiya wa le tɛndiiyo puusiaa ma kuɛ a ndu naa cheleŋ, okoŋ ma miŋgi ndu taŋgul ni. Te Isɔluɛiya ndaa wa pɛ faŋaŋndo o fondaŋ nda wa wo, Elɔŋ a puaa nduaa faŋa kola bɛndu ndoo piɔu Fondaŋ Diandaa tɛɛŋ a Fondaŋ Ndoo Hiou Diondɔɔ Kpou wo, a kumbu bandula luamaa lasalalaŋ, kɔfu kpemaa, a nyɛm cheleŋ ndaa soliŋ kpeku o tɛndii Mɛlɛkaa niŋ ndoŋ. Okoŋ Kohatiiya nda chua nyɛm muŋ a kuɛ a muŋ. Kɛsiɔnaitiiya ndaa nɔ ni ma kuɛ a kolala nda kumbu tɛndiiyo leniŋ a o kɔɔ laŋ, kola wa o landaa o dio wo, a kolala wa lau tɛndii Mɛlɛkaa la balaa laŋ, vɛlɛ a yuei. (O tɛndii Mɛlɛkaa yuei hei wa ni). Mɛlualaitiiya wa nyɔɔŋ muŋ hɔlteŋ ni: dakpeŋndaŋ, yɔmii vilɛi nda simi maa lasuŋgbu ve, nyɛla wa la toosiaa le suŋgbuma maŋ a dakpeŋnda laŋ simioo leniŋ ndaŋ, chiliŋuŋ pɔmbɔŋ wa maa ŋpɛɛkii yoŋ, vɛlɛ a yuei. (Yuei wa le kolala lau tɛndii Mɛlɛkaa kindɔɔ ve).—Nɔ 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.
it-2-E 241
Livaiya
O teleŋ Muuse wo niŋ, le mi Livainɔɔ ndoo tosa walta Livaiya ndaa tosalaŋ kpou, mɛɛ mi ndoo wa wɔsilaŋ 30. Waltaŋ lapum la wa yɛ kɔlaŋ a tɛndiiyo a nyɛm wa leniŋ ndoŋ ni te ndaa wa pɛ faŋaŋndo le kɔlaŋ o fondaŋ cheleŋ. Te Livainɔɔ ndoo fuuluu pɛ wɔsilaŋ 25, ndoo nɔla mbo tosa waltaŋ lapum. Kɛ o ve walta kala kalalaŋ mɛɛ kɔlaŋ a tɛndiiyo cho naa yɛ le. (Nɔ 8:24) O teleŋ Masaa Deeve wo niŋ, te Livainɔɔ ndoo fuuluu pɛ wɔsilaŋ 20 ndoo nɔla mbo kandu walta ndɔlaŋ tosaa. Le sabu Deeve ndoo tusi wɔsilaŋ ndaŋ lende wo wa ni maa, le mɛɛ ndaa siŋga tɛndii Mɛlɛkaa a chiɛi Mɛlɛkaa yɛ, a ve lɛ ndu faŋa o fonda ndɔɔ ma kuɛ a ndu naa cheleŋ te. Nduyɛ te Livainɔɔ ndoo fuuluu pɛ wɔsilaŋ 50, ndoo nɔ lɛ mbo tosa walta wa Livaiya kuee le tosaa laŋ te. (Nɔ 8:25, 26; 1Ko 23:24-26.) Livaiya ndaa nɔ mi ndaa sina Sawa Mɛlɛkaa nyɛkɛndɛi kanifuule, teleŋnda bɔɔbɔɔ, nda ndaa veelul wanaa Mɛlɛkaa diomndaŋ o yau Mɛlɛkaa niŋ ni nduyɛ mi ndaa pɛɛku nda.—1Ko 15:27; 2Ko 5:12; 17:7-9; Nɛh 8:7-9.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w06-E 8/1 23 ¶13
Wa Wana Taasi, Ma Nɔ Siooŋii Mɛlɛkɛi!
13 Mi mala Chɛhowa mala Deeve a teleŋ o wa o nyɛpalaa niŋndo tosa mbo chɔɔlu siooŋii Mɛlɛkɛi nɔ, nduyɛ mbo duau tiindaŋ kala kalaa o ndu niŋ. (Sam 31:22-24) Kɛ le bɛmbɔɔ leyaa kpulukuu, mi siooŋii Deeve ndoo nɔ le Mɛlɛka ve tual toolo, nduyɛ mi hei chuu ndu fulamakɔɔlila wɔɔŋ wɔɔŋndaŋ. Teleŋ tasoo wa teleŋ o kɛɛsiaa le ma kuɛ a kɔfu kpema Chɛhowaa o nyɛ chuaa lawolɔɔ niŋ Chulusalɛm ndo ni. O chɛl mi Livaiya kuɛ a ndu o choŋgulaŋ choo a mɛɛ Sawa Mɛlɛkaa ndoo dimi yɛ le. Mɛɛ Usaa o wa kɔlaŋ a nyɛ chuaa lawolɔɔ wo pilaŋ kɔfu kpemaa hoo le ndu simioo, mbo wu o foofu loŋ le mɛɛ ndoo nɔ siooŋii Mɛlɛkɛi le yɛ. A tonya, haki wɔɔŋ wɔɔŋndo pila Usaa ndoo tosa ni. Kɛ Deeve tosa ni mi hei kpou yɔŋnuŋ, kanifuule o chɔm lebɛɛ le Sawa Mɛlɛkaa le. Siooŋnde nɔɔ le Mɛlɛka sim ni, sɔɔŋ tosaa mɛɛ o yeema miŋ tosaŋ yɛ.—Saamiɛɛ Diiŋ Ndɔɔ 6:2-9; Nɔmbaa 4:15; 7:9.
DOŊDOŊNDO 22-28
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | NƆMBAA 5-6
“Vɛɛ Ŋ Tual lɛ Taamasi Naasaluɛiya Kɔɔli?”
it-2-E 477
Naasaluɛinɔɔ
Wanaa ndaa chua buŋgɛi le waa Naasaluɛiya wa ndaa nɔ ma tosa sɔɔŋ ŋgaa woŋ muŋ kposoŋ te. (1) Ndaa nɔ ma kol muɛima kala kala le. Mamuɛi o mamuɛi ma wa ma toosiaa a kilepiiyaŋ, ndaa nɔ ma kol maŋ te, nduyɛ ndaa nɔ ma de vɛlɛ makilepii le, ma diuwaa ni, ma vesɛi ni. Naasaluɛiya ndaa nɔ ma de nyɛ o nyɛ cho o toosiaa a makilepii le, boo makilepiiyo ɔɔ kulula ndɔlaŋ bɛɛ ndaa nɔ ma de le. (2) Ndaa nɔ ma kili yiiŋii wa nda o lebol le le. (3) Ndaa nɔ ma pilaŋ wana vilɛiyo le. A yɔŋ bɛɛ mbo wa maa wana koŋ finya ndɔ, ɔɔ kala ndɔ, ɔɔ pɔmbɔ ndɔ, ɔɔ bɛ ndɔ, ɔɔ yema ndɔ vi ni.—Nɔ 6:1-7.
Buŋgaŋ Teŋgeŋ Ndoŋ. Te waŋndo ndoo chua pɛ buŋgɛi waa naa, ndoo nɔ mbo tosa sɔɔŋ maa Naasaluɛinɔɔ. Koŋ cho ni, ndoo nɔ mbo wa o yɔŋgaŋ o Chɛhowa lo. O cho le mi waŋnda ndaa chandu ndu ɔɔ le pɛɛlɔŋndo waŋnda o hɔl te ndoo nɔ mbo tosa hei le. Kɛ, wana koŋ ‘haaa a teleŋ o cho Naasaluɛinɔɔ wo, ndoo nɔ mbo wa o diandaa Chɛhowa o hɔl.’—Nɔ 6:2, 8; tuuwɔ Chɛ 49:26.
Sawala wa le Naasaluɛiya laŋ laa sim le sɔɔŋ sɔvɛ sɔviɔŋ ŋpum o Chɛhowa piɛiyo niŋ. Naasaluɛinɔɔ wa ko maa masa wanaa soliaa lasalaa. Kanifuule le foofo ndoo nɔ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ ndo, ndoo nɔ mbo pilaŋ wana vilɛiyo le. O yɔŋ bɛɛ mi ndoo wa wanayɛi nduɛi kpɛɛluŋnde. Le mɛɛ masa wanaa soliaa lasalaa a wanaa soliaa lasaa ndaa nɔ walta sɔvɛ sɔvɛlaŋ le tosaa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ yɛ, te ndaa wa walta ndaŋ tosaa Chɛhowa o hɔl pɛ, ndaa nɔ kposoŋ ma kol mamuɛi ɔɔ muɛima kala kala le.—Lɛvi 10:8-11; 21:10, 11.
Naasaluɛinɔɔ ndoo nɔ mbo sendi le, yiiŋnde ndii nɔ mii wa ndu o lebol lende i vilɛi, le mi waŋnda ndaa keleŋa sina maa o cho wɔ kɛ wana diandaa Mɛlɛka o hɔl. (Nɔ 6:5) A wɔsila Isɔluɛiya ndaa tosa wali ŋchiɛɛ le laŋ, vɛlɛ a teleŋ Wɔsi Baŋaŋndo, ndaa bɛɛndiaa yɔmii makelepiiye le, nduyɛ diom maHibului nda soliŋ kpeku le Naasaluɛileŋ ndo koni ndaa soliŋ vɛlɛ kpeku ni le yɔmnde hei. (Lɛvi 25:5, 11) Nduyɛ nyɛ fɛɛdɛɛ ndaa toosiaa a koolii kɛndɛ kɛndɛi le waa o mɔsil vilɛi masa wanaa soliaa lasalaa, ma kiŋi kiŋi poonyiaa lechoo aa: “Wana cho o yɔŋgaŋ le kpeku Mɛlɛka Yaawɛɛ wo wo,” ndaa veelu vɛlɛ ni aa: ‘Nyɛ diandaa chɔm maa waŋndo cho o yɔŋgaŋ o Mɛlɛka lo wo.’ [Tɛɛsiaa pilɔɔ kpe diom maHibului nda soliŋ kpeku le diomndaŋ ndaŋ ndo (nesa) nɔ ni a o nda soliŋ kpeku le Naasaluɛileŋ ndo (nasi)]. (Ɛs 39:30, 31) Mɔsil lemasa masaa ndaa sɔla pɔyaa o Isɔluɛi niŋnda ndaa wounuŋ ndo bɛɛ, naa ndaa veelu ndu ni aa nesa. (2Sa 1:10; 2Ma 11:12.) O kunda leKilisiɔŋndo niŋ bɛɛ, mi wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo dimi maa yiiŋii vilɛi wana lanɔɔ nɔ o lebol le cho le ndu bolleŋ kumbɔɔ. Yiinde hei cho le ndu loonɔŋndo maa o nɔ foofo pilɛ nda wana pɔnɔɔ le, nduyɛ maa o nɔ mbo tusiŋ o kɛɛsiaa Chɛhowaa bɛŋgu. Lelaŋ, mɛɛ Chɛhowa dimul Naasaluɛiya maa a kili yiinde le, a kol mamuɛi le, nduyɛ maa a wou laba o nyɛ o nyɛ nɔɔliaa nda Mɛlɛka o hɔl lo niŋ te, hei wa le nda loonɔŋndo mɛɛ yɔŋgɔŋ ndaa, a tusiŋ ndaa le hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa wa nyɛ sɔvɛ yɛ.—1Kɔl 11:2-16.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w05-E 1/15 30 ¶2
Nyunala Wanaa Nua o Yaula Naalaŋ Niŋnda
Naasaluɛinɔɔ Samsiŋ wa ni o nɛi teŋgeŋndo choo. Tuupa mi Samsiŋ vialuŋ, mi maalikɛinɔ Chɛhowaa dimul kala ndɔ aa: “A cho hunɔɔ yollo chua ma velu poo. Te a velu ndu pɛ, kei ndu ikuusu o lebol ma sendi ndu le. Kani fuule, chɔŋ a paale ŋ cho ndu violɔɔ leŋ o cho wa o yɔŋgaŋ o Mɛlɛka lo maa Naasaluinɔ. Nduyɛ, o cho kandɔɔ Isɔluɛiya baŋaa Filiitiaŋnda o ba.” (Chɔɔchiaa 13:5) Samsiŋ ndoo chue ibuŋga le waa Naasaluɛinɔɔ le. Chɛhowa ndoo hɛli ndu ni le waa Naasaluɛinɔɔ, nduyɛ ndoo nɔ mi ndoo wa Naasaluɛinɔɔ haaa a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋ. Lelaŋ, sawa wa maa Naasaluɛinɔɔ ndoo nɔ mbo pilaŋ dialuŋ vilɛiyoŋ te wo ve le Samsiŋ te. Ŋ che maa a teleŋ Samsiŋ veluŋndo o kandu Naasaluɛileŋ ni. Mɛɛ, baa ndoo nɔ pa mbo kandu leŋ tosaa vɛlɛ te ndoo benduŋ pɛ mbo pilaŋ wana vilɛiyo? Sawala wa a Naasaluɛileŋ okɔɔ laŋ la chɔm kpendekele maa, teŋgeŋndo wa wana wa Naasaluɛinɔɔ haaa a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋndo tɛɛŋ, a wana ndoo chua buŋgɛi le waa Naasaluɛinɔɔ wo.